De Vlaamsche School. Jaargang 23

Abraham.
III.

Het was een klein, rijk versierd vertrek, in hetwelk de graaf von Rabenhorst in eene achtelooze houding op een grooten leuningstoel zat, en vol gedachten de papieren nazag, die hij zooeven van de rijkskanselarij ontvangen had. Het hooge, gladde voorhoofd, door eenige bruine, maar hier en daar reeds grijs wordende haren omringd, plooide zich meermalen, terwijl hij die papieren las; de wenkbrauwen trokken zich van tijd tot tijd samen en om den kleinen mond speelde een spottend en verachtend lachje. Vluchtig doorliep hij de laatste bladzijde en wierp toen al de papieren op de tafel, terwijl hij daarbij eenige onverstaanbare woorden mompelde.

In eenen hoek van het vertrek zat een wezen, dat opmerkzaam op al de bewegingen des graven lette en dezelve dan getrouw nadeed. Dit wezen had volstrekt geene kleederen aan, maar was daarentegen bedekt met eene bruine, met korte haren bezette huid, waaraan het meermalen zat te trekken; het was Koko, de lievelings-aap van den graaf.

Naast den aap stond nog een ander, die minder trouwhartig dan de goede Koko, maar met een even afschuwelijk gelaat naar zijnen heer zag; in tegenoverstelling met den aap, had hij een zwart linnen vest aan, een zeer fijn ge-

[p. 24]

plooiden kraag, kanten manchetten en zijden kousen, die hem nauw om het been sloten. Dit was Janko, de eerste kamerdienaar van den graaf en dien wij reeds uit het verhaal van Taubele kennen.

De graaf lette op dit oogenblik noch op den een noch op den ander; zijn blik werd hoe langer hoe donkerder, zijn gelaat nam allengs een toornige uitdrukking aan. Eindelijk werden zijne gedachten hem te sterk; de tong, die tolk der ziel, geraakte in beweging, de woelende driften die in zijn binnenste kookten, zochten zich een uitweg.

- Eeuwig leugens! zeide hij eindelijk, en zijn toornig oog viel neder op de straks gelezen papieren; zijn er te weinig fortuinzoekers te Praag geschikt voor deze dubbelzinnige rol bij het hof, dat zij mij, eerlijk man, daartoe kiezen moesten? Zouden zij zelfs mijne rechtschapenheid willen gebruiken tot een verleidelijk dekkleed voor hunne laagheid? De keizer zou ik hier bevelen voorschrijven en tevens de livreiknechten te Weenen ter wille zijn? Hier zou ik tegenover den armen zwakken vorst een dreigend gelaat toonen, en de eervergetende schurken en vleiers van Weenen eene oprechte toegenegenheid bewijzen en hun ten behoeve den spion te spelen? Had ik toch deze ongelukkige kanseliers-betrekking niet aangenomen? 't Was verstandig van Harrach, dat hij zich ziek hield, toen hij naar Weenen ontboden werd, en hij leeft in vrede en rust!

Koko liet immer voort een angstig gesteun hooren; hij zag zijnen meester toornige gebaren maken en zocht die na te doen; Janko daarentegen spitste zijne ooren om den zin te vatten der woorden, die de graaf half luide mompelde; de kamerdienaar hoopte de gedachten zijns heeren daardoor te raden. Maar dan kon hij lang luisteren!

Graaf von Rabenhorst was van natuur een rechtschapen en eerlijk man. Maar hij had in de laatste helft van zijn zestigjarig leven veel ondervinding opgedaan, te veel dan dat hij nu nog, gelijk vroeger, elkeen voor eerlijk houden kon die zich daarvoor uitgaf. Eene eenige, maar ongelukkige liefde roofde hem op den drempel des mannelijken leeftijds reeds al de genoegens, welke de wereld kan aanbieden, en welker schuldeloosheid zoovelen verheugt. Alleen, zonder ware vrienden, geleek hij met zijn edelen aanleg, naar die boomen uit de warmere luchtstreek, die in den vreemde treurend daarheen leven en aan hunne verlaten landgenooten schijnen te denken.

Door deze afzondering kreeg zijn anders goedhartig karakter eene soort van bitterheid, die door velen voor bitsigheid gehouden werd, en welke eigenlijk slechts de droesem was van zijn edel hart, 't welk sinds lang door geene oorzaken van buiten in beweging gebracht was. In tegenoverstelling van de meeste groote heeren van zijnen tijd, was de graaf vrij van vooroordeelen en inschikkelijk jegens ieder een, uit welken stand, van welken godsdienst ook.

Door kuiperijen, wier draden te Weenen aan het hof van den aartshertog Matthias gespannen waren, werd aan den graaf door keizer Rudolf te Praag, eene plaats als rijkskanselier opgedragen. De graaf aanvaardde met genoegen een ambt, waardoor hij nuttig voor zijne medeburgers hoopte te zijn; hij had echter te veel ondervinding om op de dankbaarheid te rekenen van eenigen mensch, dien hij eene weldaad, zelfs ten koste zijner rust, bewijzen konde. Hij was echter ook te edel, om het niet voor een heiligen plicht te houden voor de menschheid alles op te offeren, aan haar welzijn al zijne krachten te wijden. Het toenmalig begin der bloedige vervolgingen tegen de protestanten in Boheme, en de stelselmatige afschaffing van het eene volksprivilegie na het andere spoorden hem hoe langer zoo meer aan, met al zijne macht te kampen, om voor zijn vaderland de moeielijk verworven vrijheid te verdedigen en te behouden, zijne landgenooten tegen eene onverdiende vervolging te beschermen en de vervolgers op hunne strafwaardige handelwijze opmerkzaam te maken. Hij zocht ze met even koene vastberadenheid als verstandige matiging te bezweren en het aanbrekende morgenrood eener algemeene geestelijke verlichting niet langer door even gruwzame als nuttelooze middelen tegen te houden. Hij wilde hun bidden zich der goddelijke genade en hunner hooge standplaats waardig te betoonen; de hun toevertrouwde volkeren, in stede van ze in dienstbaarheid en dom te houden, op te voeren tot hetgeen de mensch hier worden kan, hen te beschaven en wijzer te maken en hen de vrijheid te doen verdienen. Te laat bemerkte hij echter hoe hij zich in zijne verwachting had bedrogen: niemand luisterde naar zijne vermaningen. Degenen bij wie zijne woorden weerklank vonden, behoorden tot de partij der onderdrukten; degenen die invloed hadden, onttrokken hem alle medewerking, Van daar de wrevel, de ontstemming van den graaf.

Janko bespeurde, in weerwil van zijn gespannen aandacht, slechts zeer weinig van de gewaarwordingen die zijnen meester bestormden; de halfluide gesprokene woorden van zijnen heer die hij verstond, hadden weinig samenhang, en al hadden zij die gehad, toch zou de dienaar en veel verstandiger mannen dan hij, niet begrepen hebben wat er in het binnenste van den graaf omging. Het was zelfs aan het in kuiperijen zoo rijke hof van keizer Rudolf II reeds moeielijk, zelfs voor de vertrouwdste bekenden des graven, hem te begrijpen, zijne denkbeelden te volgen of zijne gedachten te raden, veel minder hunne plannen daarnaar te regelen.

Graaf von Rabenhorst had niet vruchteloos ter schole gegaan aan het Spaansche en Fransche hof. Bij de aangeleerde geslepenheid, die de hoofdeigenschap van elken diplomaat zijn moet, kwam nog iets dat allen die hem waarnamen, eenen grooten hinderpaal in den weg legde; zijn geest was zoo levendig, dat hij niet lang over eene zaak dacht, en ook niet altijd hetzelfde er van dacht. De graaf volgde nooit dezelfde gedachtenreeks, die hij eens was begonnen; hetgeen hem in 't begin weemoedig gestemd had, bracht hem weldra, door tegenovergestelde bedenkingen, in een vroolijken luim; zijn aangeboren luim drong hem meermalen daar een grimlachje af, waar hij het innigste medelijden gevoelde; zijne steeds opgewekte fantazij lokte hem, als eene toovergodin, van de eene gedachte tot de andere; onwillekeurig gaf hij zich aan haar spel over en lachte meermalen bij het slot derzelfde overdenkingen bij wier begin hij gezucht had.

Zoo opende hij thans eene schuif van zijne schrijftafel en nam eenige kleine geborduurde dameswerken daaruit, die hij met een weemoedig lachje beschouwde, De vroeger frissche kleuren van zijde en fluweel waren verschoten, de draden hier en daar losgeraakt of gerekt. De blik van den graaf was eerst weemoedig; weldra lachte hij zelf om zijne weekhartigheid, legde de voorwerpen weer in de schuif en nam er een met gouden muntstukken gevuld beursje uit. Van de gedachte aan de verlorene geliefde kwam hij op

[p. 25]

het denkbeeld de geldstukken te tellen. Hij trok de zijden koordjes los, stak eerst twee, drie der geborgen gouden stukken tusschen de lippen en telde vervolgens de overige. Nauwelijks had hij ze alle geteld, of zijne eerst rustige trekken namen eene uitdrukking van verwondering aan, die eene smartelijke verbazing aanduidden: hij bemerkte niet hoe Koko, terwijl hij de goudstukken telde, langzaam naar hem toegeslopen was; hij bemerkte den angstigen blik niet van zijnen kamerdienaar; hij bleef strak naar het beursje en naar het geld kijken.

- Janko! riep hij daarop met eene zachte, bevende stem.

Met wankelende schreden naderde de kamerdienaar de tafel.

- Ik ken u als eerlijken knecht, dien ik meermalen beproefd heb, zeide de graaf aarzelend; zooveel te meer kan ik u in dit zonderlinge geval om raad vragen, daar het mij een onoplosbaar raadsel is. Het is nu juist zeven weken geleden, dat ik deze dukaten het laatst telde. Reeds toen meende ik bespeurd te hebben, dat er twee aan ontbraken, maar 't is mogelijk dat ik mij vroeger in 't tellen vergist had; doch zeven weken geleden, dat weet ik zeker, waren er nog juist twintig in.

- En thans? vroeg Janko verbleekend.

- Thans zijn er slechts zestien, antwoorde de graaf.

Meester en knecht zagen lang en zwijgend naar het beursje, terwijl Koko vroolijk van den eenen stoel naar den anderen huppelde.

- Ik weet niet wat ik uwe excellentie hieropantwoorden zal, dus begon eindelijk Janko, die als beschonken nog nader tot de tafel waggelde en zich aan eenen stoel moest vasthouden om niet te vellen.

- Het is niet mogelijk! riep de graaf, die aan de opwellende gedachte, dat zijn dienaar hem bestolen had, geen vat wilde geven.

De graaf had reeds dikwijls goud- en zilvergeld, zelfs juweelen, in dit vertrek en in andere kamers van zijn paleis achteloos laten liggen, zonder eenig verlies te bemerken, en Janko had hem altijd alles teruggebracht; hij was reeds twaalf jaren in zijnen dienst en nog nooit had hij zich aan de minste oneerlijkheid of aan het geringste bedrog schuldig gemaakt; hij was altijd deelnemend en bescheiden.

- Het is niet mogelijk! riep de graaf nogmaals.

- Het komt niet in mij op u in 't minst te verdenken, ging hij op een zelfs medelijdenden toon voort, tot den troosteloozen kamerdienaar; ik laat deze schuif wel is waar altijd open, maar er ligt, behalve deze geborduurde dingen en het goudbeursje, niets in; ook heb ik er nooit het geringste van gemist; des te onverklaarbaarder is mij de diefstal, want, gelijk gij weet, buiten u, komt niemand ooit in deze kamer.

Janko zag nog altijd met onafgewenden blik en sprakeloos naar het beursje.

Op dit oogenblik hoorde men een zacht klopje aan de kamerdeur; spoedig daarna trad Abraham, zonder de uitnoodiging van den graaf daartoe af te wachten, met het vriendelijkste lachje op de lippen en onder het maken van tallooze onderdanige buigingen binnen.

De joden van dien tijd waren zeer gesteld op het voorrecht, om zoo onaangediend binnen te komen bij den persoon, die hen ontboden had, dat eenige bewoners van het jodenkwartier door langdurige trouw hadden verworven; de daarmede begunstigden waren en zijn nog zeer trotsch op deze onderscheiding, zonder te weten, welke geringschatting er in gelegen is, dat zij zoo weinig geacht zijn, dat men niet vreest door hen in iets gestoord te zullen worden. Abraham had de deur nog niet geheel geopend, toen de kamerdienaar zich reeds uit zijne weemoedige houding oprichtte en terwijl zijne oogen bliksemstralen schoten, boog hij zich tot zijnen heer en fluisterde hem in:

- De jood was zeven weken geleden voor het laatst hier.

- Abraham? vroeg de graaf, goedhartig lachende, die is zoo eerlijk als ik en gij.

- Uwe excellentie stond toen aan 't venster en zag naar buiten, zooals ik mij zeer goed herinner, hernam Janko; ik ging in de andere kamer om uwe kleeren te halen en de jood bleef alleen bij de tafel staan. Waarlijk, het is niet anders mogelijk.

- Ik ken de menschen en ken Abraham, antwoordde de graaf bedaard, ofschoon zijn oog zich met eene nauwelijks merkbare uitdrukking van wantrouwen naar den kleinen kleermaker wendde; hij is, wel is waar, arm, hetgeen veel bij de menschen verklaarbaar maakt, ofschoon het hen ook al niet veronschuldigt; maar deze jood is te braaf dan dat hij...

- Een jood braaf! mompelde Janko.

Koko sprong intusschen op den kleermaker toe en wilde hem onder allerlei vreemde gebaren bij den baard vatten. Abraham, den aap ontwijkende, huppelde van de eene zijde der deur naar de andere, en voerde met den aap, die hem steeds vervolgde, de kluchtigste vertooning uit.

- Hier, hier, Koko! riep de graaf onder luid gelach.

De aap verschool zich in zijnen hoek, nog altijd tegen angstigen kleermaker grijnzende.

- Ik heb u in langen tijd niet gezien, Abraham, zeide eindelijk de graaf.

De jood trad nader tot de tafel en gluurde met een gesmoorden zucht naar de blinkende dukaten.

Janko ontging dit niet en wierp een veelbeduidenden blik op zijnen heer.

(Wordt voortgezet.)