De Vlaamsche School. Jaargang 23

Abraham.
I.

Het jodenkwartier van Praag, Bohemens hoofdstad, telde in den aanvang der xvii^e eeuw, geen ieveriger kleermaker dan de goede Abraham.

't Was komiek en toch treffend, het arme altijd maar naaiende ventje te zien; hij werd om zijne goedhartigheid zeer bemind door al zijne geburen, zonder dat zij hem daarom veel lieten maken. Men kon zich

[p. 6]

geen goedaardiger gelaat voorstellen. Zijn zachte lach, die zelden verdween, gaf aan zijne trekken eene vroolijke uitdrukking, en de twee kleine oogen keken ook altijd zoo levendig en zoo vriendelijk rond, dat men het manneke voor een gelukskind had moeten houden, zoo niet de diepe rimpels op het bovenmatig hoog voorhoofd al te zeer het tegendeel hadden verraden.

Men kon dat voorhoofd echter zoo gemakkelijk niet zien, want Abraham had de gewoonte, gedurende de menigvuldige oogenblikken van diep nadenken, de voorste lokken van zijn haar dan eens rechts of links naar de slapen, dan eens tot op den neus toe neer te strijken, 't geen juist niet bijdroeg om veel nadenken te doen vermoeden; maar somtijds zette Abraham zijn zwart kapje af, en dan zag men de breede, lange rimpels - het graf der vreugde - en hoorde men de zuchten van den kleinen ongelukkigen kleermaker, die evenwel, in weerwil van zijn gejammer en zijne ellende, toch altijd lachte en goedsmoeds was.

Het kleermakertje zou waarschijnlijk niet zoo klein geschenen hebben, had hij niet het ongelukkige gedacht gehad, eene lange groote vrouw te nemen. Abraham had nooit eene gelukkige gedachte gehad! Wat hij begon, mislukte; wat hij ondernam, het sleepte zijn laatsten bespaarden penning mede, en evenals hij in zijn bedrijf meermalen kocht en verkocht en hierbij meer op het voordeel van anderen dan op het zijne lette, even zoo liet hij zich ook uit goedhartigheid overreden om deze vrouw te huwen, welke reeds met drie mannen op trouwen had gestaan en door alle drie trouwloos verlaten was.

Men had mogen verwachten, dat de kleermakersvrouw zulk eene weldaad zou hebben weten te waardeeren; maar 't is bekend dat de vrouwen, welke veel grootmoedigheid ondervinden, juist niet altijd tot de dankbaarste behooren. In plaats van met liefde het treurige lot haars echtgenoots geduldig te deelen, die zich, in weerwil van den spot van alle buren, heldhaftig opgeofferd had, kwelde zij hem jaar uit jaar in met verwijten en klachten. Het arme kleermakertje scheen bij zulke sermoenen, met zijne dunne, over elkander geslagene beenen, nog wel de helft kleiner tegenover zijne groote, magere, kijfachtige vrouw; zijne haren hingen nog verder neder en de rimpels op zijn voorhoofd werden nog dieper. Slechts om den mond speelde altoos dezelfde goedaardige lach. Geen mensch was in staat het manneke boos te maken, het minst evenwel zijne lange vrouw, die hij, ondanks al hare gebreken, toch hartelijk lief had,

Menigmaal, wel is waar, als de bittere woorden zijner huisplaag al te bitter werden, richtte hij zich trotsch van zijne zittafel op en wierp het hoofd in den nek, als wilde hij spreken, maar - zweeg. Het hoofd daalde neder op de smalle borst, de levendige oogen, die hij, met eene uitdrukking van stil verwijt, had opgeslagen, zochten de naald weder; zijne steeds vroolijke trekken werden gedurende eene seconde weemoedig, wanhopig, - maer hij zweeg. Wat zou hij ook antwoorden? Had zij geene reden tot luide klachten? Was er in de straat, in het gansche jodenkwartier een armer man dan hij? Bracht hij haar niet, twintig jaren geleden, als een welbemiddelde, schoon dan ook wel wat oude bruid in zijn huis? Hoe hoopte hij destijds niet haar vroolijke dagen te zullen verschaffen? En nu - deze donkere kamer, waarin men van uit de straat als in eenen kelder langs zes trappen moest afklimmen, zonder warmte in den winter, zonder licht in den zomer; zijne vrouw altijd ziek en lijdende, hij nauwelijks droog brood verdienende. Ach, het was een treurig zwijgen, dat hij op al de klachten en verwijten zijner vrouw bewaarde, ook wanneer om zijnen mond daarbij een goedhartig lachje speelde.

- Hoe lang zult gij nog met dien ellendigen frak bezig zijn? riep nu zijne vrouw met eene schelle stem.

- Mijnheer Adler heeft mij verzocht hem nog heden af te maken, veroorloofde de kleermaker zich te antwoorden.

- Mijnheer Adler heeft frakken genoeg, hervatte de vrouw nog boozer.

- Ik ben hem de laatste huur nog schuldig, zeide de ander verzoekensgewijze.

- De maag is eene dringender eischeres dan de huisheer, riep weder de vrouw! Zult gij met dien frak het Paaschbrood verdienen? Van avond begint het Paaschfeest, en ik heb noch meel om brood te bakken, noch takken om groen te maken.

- Ik kan er niet aan doen, lieve Gitel? zegde de arme man zuchtend; God zal wel helpen.

- Moet uwe zieke vrouw zeggen wat gij doen moet? schreeuwde Gitel; het gansche jaar door geeft gij mij geen ander antwoord dan: ‘God zal wel helpen’ en ‘ik kan er niet aan doen.’ Vroeger hoorde ik het geduldig aan en dacht daarbij wat ik nog altijd er bij denk, maar nu ik geen geld heb om brood te bakken, om eene nieuwe muts en een beetje wijn te koopen dien ieder fatsoenlijke jood op Paaschavond drinkt, ten einde er de vier zegebeden over te spreken, nu kan ik mij met dat antwoord niet meer laten paaien.

Zwaar zuchtend bleef de kleine man onophoudelijk doorwerken; Gitel liep met groote schreden door het kleine vertrek.

- Dat had ik nooit gedacht toen mijn rijke vader mij u tot vrouw gaf, dat ik eens zoo arm, zoo doodarm worden zou! dus ging zij schreiende voort. Waarom moest ik juist uwe vrouw worden? Ik had het wel kunnen denken dat gij mij niet lief hadt, want ik was zes jaren ouder dan gij en...

- Ik moet er u immers te liever om zien, dus viel haar man haar lachend in de rede, daar gij zes jaar langer op mij gewacht hebt dan ik op u.

- Mijne moeder heeft het mij altijd gezegd, ging weenend de kleermakersvrouw voort, ‘wacht, wacht met 't trouwen, een kleermaker kunt gij altijd krijgen!’ - en nu nog niet eens geld voor wijn en Paaschbrood te hebben, dat is verschrikkelijk! O, mijne moeder had gelijk!

Tranen beefden in het oog des ongelukkigen echtgenoots, maar spoedig deed hij ze verdwijnen en ging daarna weder grimlachend met zijn werk voort.

- Hoe lang zal ik nog te vergeefs voor u staan

[p. 7]

praten? riep thans de vrouw en rukte haren man den half losgetornden frak uit de handen. Ei mij! kermde zij daarop met eene flauwe stem, ik word weer duizelig.

Ontsteld sprong de kleermaker van zijn bankje en ving nog juist bij tijds zijne vrouw op, toen zij op het punt was op den grond te vallen.

- Maak u ook niet dadelijk zoo boos, zeide de arme man en geleidde zijne wankelende vrouw naar de naaste kamer en naar bed; zoo dikwijls gij u kwaad maakt, wordt gij duizelig.

- Ik zal er niet lang meer zijn, antwoordde zij nauwelijks hoorbaar.

- Gitel, hernam de ongelukkige echtgenoot, stelt gij zoo weinig betrouwen op onzen lieven Heer? Mag men zoo spoedig twijfelen? God zal wel helpen!

De zieke viel op haar leger neder en sloot de oogen. Bezorgd voelde de man haar den pols.

- Ik zou niet boos worden, zuchtte zij met eene zwakke stem, mij niet kwaad maken, daar gij u te vergeefs afmat en toch geen brood hebt. Deze Adler, eerste parnassijn der gemeente, is rijk, geëerd, - en wij...

- Ja, hij is rijk en parnassijn der gemeente, door allen hoog geëerd, herhaalde de kleermaker; maar wees slechts tevreden, God zal ook ons helpen; geprezen zij zijn heilige naam!

- Voor wien vermoeit en plaagt zich deze Adler? vroeg na eene pooze de vrouw, en hare groene oogen schitterden weder met nieuwen gloed; wat genot heeft hij van zijne hooge waardigheid, van zijne volle kisten en kassen? Hij heeft vrouw noch kind! Als hij naar mij luisterde, zou hij een jong schoon meisje tot vrouw nemen, hij kon zelfs gelukkig worden en anderen gelukkig maken.

Zoo sprekende richtte Gitel zich op in het bed en zag haren man met een ultvorschenden blik aan.

- Ik heb daar meermalen over gedacht, antwoordde de kleermaker en ging, zonder op de woorden of blikken zijner vrouw acht te slaan, op het bed der zieke zitten; het moet een onbeschrijfelijk gevoel zijn, geld in overvloed te hebben, of, gelijk de heer Adler, door allen geëerd en geacht, steeds links en rechts groetend over de straat te gaan; ik word duizelig van vreugde als ik daaraan denk, en toch zou ik met den eersten parnassijn niet willen ruilen; hier - en de kleermaker wees op zijn hart - is het bij hem ledig, en die dat niet heeft, dien ontbreekt alles, hij zij zoo rijk als hij wil. Als ik er aan denk, dat deze man, die zich baadt in al de genoegens der aarde, nooit vrouw of kind, nooit eene dochter gehad heeft als onze Taubele....

- Waar blijft zij? dus viel Gitel haren man in de rede.

- Zij staat aan de deur met Antoon te klappen.

- Met den zoon van den bakker? vroeg Gitel lachend. Laat hen niet zoo lang samen: roep Taubele naar binnen.

- En wat beduidt al de rijkdom van Adler, als hij geene Taubele heeft, voer de kleermaker voort, zonder zich aan het bevel zijner vrouw te storen; wat is alle vreugde, der aarde zonder kinderen? Als ik kinderen zie, is het mij altijd, alsof ik hoor zingen. Er is zooveel schoons op de wereld! Sterren schijnen mij bloemen, die naar de aarde afdalen, bloemen schijnen mij sterren, die tot den hemel opstijgen, muziek is een schoone droom, die de oogen doet openblijven, - maar een kind is meer dan sterren, bloemen en muziek; troosten in zwaren tegenspoed, troosten kan slechts een kind.

- Gij doet Adler onrecht, zeide na eenig nadenken zijne vrouw; hij is immers altijd even vriendelijk jegens ons.

- Maar zoolang ik hem de huur schuldig ben, kan ik mij niet over de vriendelijkheid verblijden, zeide Abraham met een zucht; ik denk altijd, als hij mij groet: gij - de arme kleermaker, hij - eerste parnassijn.

- Als gij ook eens zoo rijk en aanzienlijk werdt! riep Gitel uit, haren man weder aanstarende; als onze Taubele eens zulk een rijken, geëerden man tot echtgenoot kreeg!

- Taubele zal slechts den man huwen, die haar, niet die ons behaagt, antwoordde Abraham, die alleen waar het het geluk zijner dochter gold, het hoofd aan zijne vrouw dorst bieden; en wat mij betreft, ik zal wel nimmer rijk worden of in aanzien geraken. Hoe zal ik rijk worden, als ik geen werk heb? Hoe zal ik in aanzien geraken? Ik kan niet eens schrijven of lezen en heb weinig hoop op geluk!

- Wanhoop daar niet aan! zeide Gitel, die, gelijk het scheen, een plan met hare dochter had, maar den moed niet bezat, om het haren man mede te deelen.

- Indien God mijne dochter slechts in het leven houdt, zoo ging de kleermaker voort, dan verlang ik niets meer! Zes kinderen heb ik begraven, zes malen is mij een kind van het hart gescheurd, maar ik wil alles geduldig verdragen, honger, ellende, gebrek - slechts mijne Taubele!

- God zal haar sparen, zeide met eene ongewoon aangedane stem de vrouw, die slechts dan voor eene zachte gewaarwording vatbaar was, als zij aan hare verlorene kinderen dacht. God zal ons door haar nog eens vreugde en geluk doen smaken! voegde zij er bij, alsof zij met een profetischen geest bezield ware.

- Amen! riep de kleermaker. Hij bescherme ons en doe ons ons kind behouden. Hij bezoeke ons niet weder met zulk eene groote smart. Ik ben voor de misdaad mijns overgrootvaders reeds streng genoeg gestraft.

- Kom, kom, sla geen geloof aan zulke praatjes! zeide Gitel.

- Het zijn geene praatjes, hernam de kleermaker ernstig; het is waar en waarachtig: ik boet en lijd voor de zonden van mijnen voorzaat. Toen men den vromen profeet Zacharia, den zoon van Jojada, op bevel van Joas in het voorhof des tempels bracht, om hem te steenigen, dewijl hij geieverd had tegen de ongerechtigheid en goddeloosheid des konings en van het gansche joodsche volk, was mijn overgrootvader

[p. 8]

de eerste, die een steen opraapte en er den hoogpriester mede trof. Sedert kent onze familie geen geluk meer: de kinderen sterven. - Ziedaar wat elk vader van ons geslacht aan zijne kinderen verhaald heeft, en rabbi Mozes, dien ik er onlangs over sprak, zeide, dat het ongelukkig noodlot, 't welk onze familie scheen te vervolgen, eene zeer natuurlijke straf was voor zulk eene euveldaad.

- Al die rabbis zijn leegloopers, riep de zieke verstoord; de eene leeglooper luistert altijd gaarne naar hetgeen de andere vertelt en vertelt het dan weer verder: ze hebben niets anders te doen als den lieven God het geld en ons den tijd te ontstelen - en daarom verzinnen zij zulke historiekens.

- Bij mij valt het moeielijk iets te stelen hernam Abraham, en als de rabbi bij mij den dief wilde spelen, zou ik mij voor hem schamen; hij zou niets mede kunnen nemen, behalve eenige scheldwoorden van u; maar de rabbi is een braaf mensch.

- Een braaf mensch! herhaalde de vrouw spotachtig; vóór hij naar Praag kwam, heeft hij stad en dorp afgeloopen en bij ieder een gebedeld, ten einde het uitzet voor zijne dochter te bekomen, ofschoon die dochter reeds sinds twee jaren dood was.

- Is dat zulk een groot kwaad? vroeg de kleermaker lachend; wie anders dan hij kon van zijne dochter erven?

- Hij reed van de eene plaats naar de andere om te bedelen! riep de zieke.

- Een bewijs te meer hoe zeer hij het noodig had, hernam Abraham weder. Ik acht den rabbi hoog en hij is zeer bedreven in de joodsche overleveringen; 't is inderdaad een braaf man.

- Bij u is elk braaf, zeide Gitel verstoord; - die niet inbreekt, noemt gij braaf; die u niet slaat, is uw vriend, en wie de grootste dwaasheden vertelt, naar dien luistert gij het liefst.

- Ga slechts voort, zeide Abraham lachend; ik zou wel altijd naar u willen luisteren.

- Denk liever aan het Paaschbrood, bromde Gitel, die om den kwinkslag gaarne gelachen zou hebben, maar nu echter niet vriendelijk zijn wilde, daar haar lichtzinnige man dan zeker eer aan alles gedacht zou hebben behalve aan Paaschbrood; als de rabbi zulk een goede vriend en zulk een geleerde kabalist is, waarom helpt hij u dan niet? Ik kan zijne schele valsche oogen niet uitstaan en acht hem tot elke misdaad in staat.

- Ik ga den frak afmaken, zeide Abraham, die zijne vrouw door tegenspraak niet boos wilde maken en blijde was dat zij eindelijk eens met schelden ophield; ik wil dien Adler niet langer iets schuldig zijn.

- Ik weet niet wat gij tegen Adler heb, zeide Gitel; hij is zoo kwaad niet; ik ben verzekerd dat hij er niet eens aan denkt thans bij u op de betaling van dit paar gulden aan te dringen.

- Omdat hij binnen een dag of acht mijne stem bij de kiezing van eenen parnassijn weer noodig heeft, antwoordde Abraham lachend; o, dat is elk jaar hetzelfde; tegen dezen tijd wordt hij altijd vriendelijker, omdat hij niet zoo geheel zeker is, dat hij weer gekozen zal worden. Nu, als ik zelf niet tot parnassijn gekozen kan worden, wil ik hem gaarne mijne stem geven, schoon ik het alleen doe om uwentwil.

- Waarom, in plaats van te blijven pikken, gaat gij niet liever naar den graaf? vroeg de vrouw weder, terwijl zij zich oprichtte; de graaf heeft u toch altijd geholpen.

- Het is zoo, antwoordde Abraham; die ééne christen heeft mij dikwijls geholpen, wanneer twintig joden mij zouden hebben laten verhongeren; zulk een graaf is een ware schat.

- Ga dan naar hem toe! riep Gitel; mogelijk krijgt gij wel zoo veel, dat gij mij ook een nieuw kleed koopen kunt.

- Een nieuw kleed? zeide Abraham lachend. Wie kan u kleederen koopen? Ik wil niet te dikwijls naar den graaf gaan, want hij heeft veel bezigheden nu hij rijkskanselier gewonden is.

- Nood breekt wet, zeide Gitel, gij hebt vrouw en kind, en geen Paaschbrood voor van avond. Ga maar tot hem.

- Ze heeft gelijk, ze heeft gelijk! dacht Abraham, terwijl hij zich van het bed verwijderde en peinzend naar de voorkamer ging; ik moet weder mijne toevlucht tot den goeden graaf nemen; hij heeft mij altijd geholpen en thans dringt de nood.

Terwijl hij zoo dacht, zag hij door het venster en knikte met een vriendelijk lachje tegen Antoon, den bakkersgast, die juist van Taubele afscheid nam.

Het treft goed dat Antoon juist heen gaat, dacht Abraham; het meisje klapt zoo gaarne met hem, en daarom wilde ik hen vroeger niet stooren en hield mij alsof ik niet hoorde, toen Gitel zeide dat ik Taubele in huis moest roepen. Arm kind! Zij heeft zoo weinig genoegen; waarom zou ik haar van dit eenige berooven? Maar nu is hij weg en komt zij als geroepen: zij weet altijd raad als ik in verlegenheid ben - zij zal wel een uitvlucht vinden.

(Wordt voortgezet.)

Brood is vrijheid.
George Herwegh.