De Vlaamsche School. Jaargang 22

Heete en droge zomers.
Beknopte kroniek van het jaar 677 tot 1788, met aanduiding der bronnen.⁽¹⁾

677 en 678. Viel in Neder-Saxen niet een eenige druppel regen van den hemel over dit gewest. Niet d'alderminste dauw wierd verworven. Alle bronnen en wateren verdrooghden. Menschen en beesten moesten op een ellendige wijs honger en dorst lijden. Alle gewassen waren verdorven. (H.K.d.K.)

763 Naer den dooy volgde zoo eene ongemeene droogte, dat het meerendeel der beken en waterbronnen uytdroogden. (J.S. en C.K.)

765. In 't jaer 765 ontstond soodanigh een drooghte, dat alle rivieren en putten waterloos waeren. (H.K.d.K.)

824. Was het een heete zomer, dog die door het vallen van een ongewoone zwaare dauw, zeer vruchtbaar was. (H.V.H.W.)

874. Den zomer volgde daarop met eene brandende hitte en geduerige droogte, zoodat de zaeyvrugten en gras ganschelijk bedurven, en zeer weynig graenen en hooy konde opgebragt worden, te meer omdat in Vlaenderen en het nabuerig Vrankrijk 't meerderdeel der weynige groente die door de zon niet verzengd was, opgeëten wierd door eene menigte springhaenen van eene buitengewoone grootte. Dit ongedierte, dweers door het land, de zeekust genaedert zynde, wierd door eenen straffen zuyden wind in de zee gedreven en versmoord, maer den vloed de doode rompen weder op het strand werpende, die aldaer door de hitte der zon verrot wierden, heeft dit de locht dusdanig bedorven, dat daeruyt eene ziekte ontstaen is. (J.S. en C.K.)

921. Eene groote droogte heerschte geduerende de maenden July, Augustus en September (J.S. en C.K.)

992. De daerop volgende somer was soo heet en droogh, dat vele rivieren waterloos stonden, en de daerin synde visschen stierven. De meeldauw verdierf boomen kruyden en gras. Alles stond gelijck versenghd. (H.K.d.K.)

1022. De somer deses jaers was soo onlijdlijck heet, dat menigten van menschen en beesten versmagteden. (H.K.d.K.)

1037. In 't jaer 1037 was 't soo een dorre somer dat door gebreck van regen, alle koornvruchten te niet gingen. (H.K.d.K.)

1133. Geheel dit jaer is den regen zoo spaerig en de droogte soo langdurig geweest, dat er nauwelijkx eenige somervrugten en konden gezaeyt of geplant worden. (C.v.V.)

1134. Dit jaer had men zoo eene groote langduerige droogte, dat de landslieden maar zeer weynig haver gerste en groensels hebben kunnen opdoen. (J.S. en C.K.)

1135. In 't jaer 1135 was 't sulck een dorre somer, dat de rivieren, moerassen en poelen verdrooghden. Droogvoets kon men allerwege door den Rhyn gaen. Vele bosschen geraeckten in vlam en brandeden meest wegh. (H.K.d.K.)

1137. Was 't een andere seer heete drooge somer, waerdoor veele steden in brand geraeckten (?) en onder deselve Mentz, Spier etc. (H.K.d.K.) Dit jaer was van eene ongemeene droogte, die duerde van de maend Maerte tot in September, 't geene een zeer groot gebrek aen water baerde door dies alle de putten, beken en zelfs eenige rivieren uytdroogden, en aldus omtrent de twee jaren in dien staat bleven. (J.S. en C.K.)

1139. Naer eene langduerige droogte van omtrent twee jaeren, waer door de aarde als versteent was, hebben de beken en de rivieren schielyk beginnen te swellen ende sooveel water te geven, dat zij de menschen overstroomden. (J.S. en C.K.)

1153. Ten selven jaere was het zulk een heeten somer, dat geheele boschasiën daardoor verdorden. (J.S. en C.K.)

1157. Men wierd dan geplaegd door eenen dorren en droogen zomer, en in 't naerjaer vielen langdurige regens, die al 't gezaeyde bedierven. (J.S. en C.K.)

1177. Dien zomer was buitengewoonlyk heet en droog; geduerende den herfst heeft men onophoudelyk regen gehad die alle de druyven bedierf. (J.S. en C.K.)

1194. De somer des jaers 1194 was in Duytschland soo droogh dat de kleyne rivieren gansch waterloos stonden, de groote soodaenigh afgenomen waeren, dat ze bijna niet meer bevaren konden werden. Doenmaels had de rivier de Wipper in tien maanden tijds gantsch geen water. Door gebreck van water konden de molens niet gaen, 't welck geen geringe ellende onder de menschen veroorzaeckte. (H.K.d.K.)

1209. De somer des jaers 1209 was bovenmaeten heet, veroorsaeckende geweldige donders, stortregenen en wolckbreuken tot groote schade der vrugten, menschen en beesten. (H.K.d.K.)

1234. Hierop volgde, des zomers, eene brandende hitte, waardoor het zomergewas verschroeide, dat soodanig een duuren tyd veroorzaakte dat de menschen gras als de beesten aten om hun hongerigen buik te vullen; en op sommige plaetsen at men paerden- en hondenvlees, ja de basten van de boomen; ook stierven er in Londen wel twintig duizend menschen door den honger, en de menschen geleken levendige geraamtens; ook moest iemand zyn hart van droefheid scheuren, wanneer hy, langs de straet gaen de, het jammerlyke geschrey zoo van de menschen als van het vee aanhoorde. (H.V.H.W.)

1294. Ten deezen jare was het zoo eene groote droogte geduerende den somer, dat de waterbronnen en rivieren uytdroogden; daer is uytgesproten eene dusdaenige schaersheyd van hooy en voeder voor het vee, dat men genoodzaekt wierd een groot deel van 't selve te slagten, en aen 't overige konde men in vele plaetsen maer enkel strooy geven, want tot de bladeren der boomen waeren verdroogd. (J.S. en C.K.)

1349. In dit somersaisoen was de hitte zoo groot, dat het meeste deel der vruchten verdierven. (J.S. en C.K.)

1351. Den zomer van dit jaer is buytengewoon heet geweest,

(1)

Chronyken van Vlaenderen	C.v.V.
Jaerboeken der stad en oude Casselry van Kortryk	J.S. en C.K.
Annales de la Société d'Emulation de la Flandre	A.S.E.F.
Die nieuwe Chronijcke van Brabandt	N.C.v.B.
Chronyk van Medenblik	C.v.M.
Algemeene Historische Gedenckboeken	A.H.G.
Historiesche Beschryving van Hongersnooden	B.v.H.
Chronycke van Mechelen	C. v. Mech.
Spieghel der Historiën	S.d.H.
Historische Kronyck der Kronycken	H.K.d.K.
Cronijcke van Zeelandt	C.v.Z.
Historie der stad en Meyerye van 's Hertogenbosch	H.S. en M.s.B
Historiesch Verhaal van de harde winters	H.V.H.W.
Spiegel der gedenkwaardigste Geschiedenissen onses tijdts	S.G.O.T.
Geschiedenis van Iseghem.	G.v.I.

[p. 140]

waerdoor de vrugten mislukt zyn en eene groote dierte ontstaen is. (J.S. en C.K.)

1351. Is soo groote droogte en hitte geweest dat de vruchten der aerde uytdrooghde, waernaer grooten hongersnood gevolght is. (C. v. Mech.)

1352 Int selve jaer wast eenen onredelicken somer van grootter hitten, soodat al 't coorne op 't land bedorf, ende een hoet coorens galt ses gauden scilden ende in Vranckerijcke galt neghen gauden royalen. (C.v.V.)

1353-1371. Onder de regeeringh van Gerlacus van Nassauw, aertsbisschop van Mentz (aengekoomen anno 1353, gestorven 1371), was er sulck een drooge dorre somer, dat een jongen van thien jaren, soo by de stad Mentz als onder wegen, door den Rhyn kon gaen. (H.K.d.K.)

1384. Dit jaer had men eenen zeer droogen zomer tot in de oogstmaend, wanneer den overvloedigen regen de rivieren overstroomden en de druyven deden rotten. (J.S. en C.K.)

1400. In 't jaer 1400 was 't soo een dorre somer geweest dat de meeste rivieren verdrooghden. (H.K.d.K.)

1442. Int jaer M vierhondert ende ^x Lij was den drooghen zomer, den welcken gheduerende nauwelick ses mael en reghende van Meye tot Sinte Bavens dach. (C.v.V.)

1457. Den volgenden somer is seer groote droogte geweest, soodat van in de maendt April tot in 't midden van October niet geregent en hadde. (C. v. Mech.)

1472. Int selve jaar wast soo schoon eenen zomer ende (door Gods gratie) so groote overvloedicheit van alle vruchten, dat men den eersten dach van September te Middelburch in Zeeland nieuwen Rijnschen most hadde. (C.v.V.)

1473. Den somer was dit jaer van eene buytengewoone hitte, waerdoor de wynen seer goeden koop wierden. (J.S. en C.K.)

1473. Daerop volgde een heele drooge somer. Van Sinxen af tot eynde Augusty viel er gansch geen regen. Alle wateren en beecken droogden uyt; 't putwater moest men voor geld koopen. De somer was in Duytschland en de naburige gewesten soo heet en dorr dat de bosschen van selfs in brand gingen. 'T Bohemer woud vlamde thien weecken aghtereen. Desgelijcks geraakte 't vyer in 't Thuringer en 't Swartewoud. Veele dorpen syn afgebrand, sonder dat er iets van overigh bleef, wijl men geen water had, om 't vyer te blusschen. Echter was er een overvloedigen oogst van veldvruchten en seer schoone wijn. (H.K.d.K.)

1498. In 't jaar 1498 was sulk een drooge somer, dat er byna geen regen viel, evenwel wierde alles door den dauw soo vrugtbaer dat het een goetkoope tydt was.

(Verhaal van alle hooge watervloeden.)

1502. Anno 1502 was 't soo een hittige en drooge somer, dat boomen en vruchten verstierven, en bosschen en heyden in brand geraeckten. (H.K. d, K.)

1503. Deezen somer was onverdraegelyk heet en droog, soo dat er menigte van beesten stierven, van dorst en gebrek van voeder, dewyl meest alle de beken en fonteynen uytgedroogt waeren; daeruyt zyn kwaede kortsen ontstaan, ende veele gebouwen in verscheyde plaetsen verbrand. (J.S. en C.K.)

1504. Deezen zomer was wederom zeer droog en heet, waardoor weynig fruyt ende groenten opgedaen wierd; men had ook dikwils onweder; en daer heerschte eenen grooten hongersnood. (J.S. en C.K.)

1506. Door de groote droogte in Spanjen was er aldaer eene zeer groote dierte van levensmidde len waer op men veel graenen uyt deesen landen daer naer toe zond, zoodat er alhier insgelyks zeer dieren tyd ontstond. (J.S. en C.K)

1528 tot 1534 was 't in Franckryk een geduerige somer. Dese seer groote hitte maeckte de natuer als maghteloos. Niets quam tot behoorlycke rypheyd. De boomen bloeyden terstond na de vrught, 't koorn vermeenighvuldighde niet in d'aerde maer wel 't ongediert daerop; soo dat alles wat begon uyttespruyten opgegeten wierd. Hierop volgde een hongersnood. (H.K.d.K.)

1534. Anno 1534 was 't soo een dorre en heete somer, dat veele dorpen en vlecken door de hitte aengestoocken en tot asch gemaekt wierden. (H.K.d.K.)

1536. Anno 1536 geduerende de gantsche lente en geheele somer, brandde de son soo geweldigh heet, en viel soo weynigh regen, dat de meeste putten, moerassen en poelen droogh stonden. Dese afgryslycke dorheid maeckte groote rivieren tot kleyne beecken, welcke haer quynende wateren nauwlycks konden voortslepen; veeler weegen gingen er de menschen blootvoets door. (H.K.d.K.)

1538. Op den 6ⁿ Mey wierdt van wegens de Keyserlijcke Majesteyt, ende van wegens de stadt binnen Mechelen gepubliceert om de groote drooghte alsdan sijnde, dat een iegelijck dagelijcks uytstellen moeste een leeder ende een cuype met water voor sijne deure, ofte daerby, dat men se gereet mochte vinden voor peryckelen van brandt, die dagelijcks gebeurden, op de boete van eenen Carolus gulden gedurende dien droogen tijdt. (C. v. Mech.)

1540. Int selve jaar xv^exl wast so heeten somer, dat van mansgedencken soo heeten droogen zomere niet geweest en hadde. Een landtman heeft geploecht deur ende weder deur den Ryn, daer een schip met dertich oft veertich voeder wijns gheladen, ghemeynlycke deur passeert, ende men ginck dweers deur die Cheyne (Seine) te Parys. (C.v.B.)

1540. De hitte van de zomer deezes jaars, was byna ondraeglyk. Van het begin van Juny, tot het einde van September viel er geen regen, dus het gras verdorde, en het water in de slooten en putten uitdroogde, en veel vee door gebrek aen water versmagtte. Het koorn was reeds voor St-Jan gemaaid en in de schuuren gebragt, hetwelk niemand die toen leefde geheugde; door de geweldige droogte, viel het koorn uit de aaren, en bleef op het veld liggen; in Augustus begon dit alles wederom te groeien, en de akkers schenen als op nieuw bezaaid. (H.S. en M. 's B.)

1540. Was het een heete en drooge zomer, het land alhier en gansch Noord Holland door, was het soo vol muysen, dat op sommige plaatsen de beesten vroeg op stal moesten gehaalt worden, uyt oorsake dat de muysen het land soo hol en soo bol maakten, dat al het gras dat op het veld stond verdorde. (C.v.M.)

1545. In dit jaer wast seer grooten somer ende twas sonder regenen van xv July, tot den negentienden September, dat d'eerde soo drooghe was dat men qualijck coest saeyen, ende datter veel beesten in der Kempenen ende elwaerts storven van dorste, by gebreke van de watere. (C.v.B.)

1545. Int jaer xv^e ende xlv, wast so drooghe eenen somer dattet nauwelick binnen sesthien weken en reghende, so datter veel beesten van dorste storven. (C.v.V.)

1554. In 't jaer 1554 was het soo wonderlyken droogen somer, dat er kwalyk hooy krygelyk was. (A.S.E.F.)

1556. Ende int selve jaer wast so drooghe eenen somer ende jaerschaere, dat veel beesten ende groote menichte van vruchten storven ende bedorven by ghebreke van reghen. (C.v.V.)

[p. 141]

1556. De droogte was geduurende deese zomer ongemeen. Het regende niet van de maand April af tot in die van Augustus, waardoor al het koorn en gras op het veld, de vrugten zelve op de boomen verdorden, en veel menschen stierven door honger en dorst.

Dese droogte was oorzaak van eene geweldige duurte der graanen, nergens was er bijna koorn te bekomen, waar door veele armen gebrek leden. Zoo groot was de armoede, dat bij de uitdeeling in het armhuis, verscheiden menschen dood gedrongen werden. (H.S. en M. 's-B.)

1557. Dit jaer was zeer drooge, van Augusty tot Ligtmisse en hadden wy kwalyk regen of sneeuw. Gedurende dese droogte stierven de menschen soo zeer, dat het in langen tyd te vooren niet gezien en was, en nogtans was er geen vangende ziekte. (A.S.E.F.)

1580. Anno 1580 was 't in Engelland sulck een dorre, heete somer, dat 't vee door water gebreck allerweegen stierf. Selfs de rivier de Theems drooghde soodanigh uyt, dat er een ruyter door kon rijden, tot by de Londensche brug, volgens 't getuygenis van Baker in sijne kronijck van Engelland. (A.H.C.)

1590. 'T jaer 1590 was soo bovenmaten droogh, dat het in 38 weecken aghtereen niet een druppel regende. De hitte was t' eenemael onverdraeghlijck. Blootsvoets kon men door de rivier d'Elve gaen (A.H.C.)

1598. Anno 1598, was de somer in Italiën soo heet, dat alle gewassen verdorven. Men kon de wegen om te gaen, niet gebruycken, ter oorsaeck van de brandingh der son, en de geweldige menighte des stofs. Te Roomen gaf de raed aen seeckere persoonen 700 goudene kroonen, om geduerigh water op de straten der stad te sprengen, tot verhinderingh van de stofopvliegingh. Men moest by naght gaen of reysen, wijl 'toverdagh niet doenlijck was. Veeler wegen was d'aerde met groote kloven van een geborsten. Overdagh waren de straten onbevolckt, de weegen eensaem. Niemand gingh er op als door den nood gedwongen. (A.H.G.)

1601. Anno 1601, was het een uittermaaten droog jaer in de Nederlanden, zoodat de beesten door schaarsheid van gras veel leden, gevende zoo weinig melk, dat in den herfst de 100 ponden kaas voor 12 en de ton boter voor 90 guldens wierden verkogt. (B.v.H.)

1601. Was er soo dorren en droogen tijt in Hollandt, wijl 't in langen tijd niet regende, dat er geen gras wies, ende de waterbeecken uytdrooghde, soo dat 't vee op veel plaetsen byna van honger verging, trocken de wortelen van 't gras uyt d'aerde, en begeerden haer met aerde te versadigen: en wijl sy volghens dien weynigh melck gaven, veroorsaeckte sulks groote dierte in 't suyvel. Tot Hoorn mosten se door de uytermaten drooghte van dese somer, de zee, by gebreck van reghenwater, deur de stadt laten loopen. (S.G.O-T.)

1602. Dit jaer is een seer heete somer geweest. In de maendt van Julii, als prins Maurits met synen leger quam in Brabant omtrent Thienen, synder ettelycke ruyteren in haer harnasch verstickt, en doot van de peerden gevallen, en 't voetvolck op de wegen blyven liggen, en wel 40 menschen van de groote hitte versmacht. Dese groote hitte heeft men in de omliggende landen oock medegevoelt. (S.d.H.)

1619. Was het een heete en drooge somer, en heel sober gewas, een voer hoy wierd verkogt voor 20 gulden, een pont hoy voor een stuyver, de koeyen vergingen meest van honger op het land. (C.v.M.)

1634. In dit jaer is 't sulcken drooghen somer geweest ende lange naejaer met weynigh regen tot 't eynde van November, als by menschen gedencken oyt is geschiet. In 't leste van October zynder menighte van kievitseyeren gevonden. Verscheyde ooftboomen hebben tweemael ghebloeyt, vruchten voortgebracht, alsmede rooseboomen nieuwe knoppen, ende roosen, oock mede aelbesiën ende blauwbesiën. Den Rhyn, Maes, Wael en Yssel waren oock soo droogh, oft ondiep, dat op sommige plaetsen niet boven onder halven voet water was. (S.d.H.)

1649. Was het alsoo dor en droog geduurende de zomer, dat het koorn verbrande of verschroeide, en het gras wierdt tot hooy en verdorden op het veld. De beesten hoorden men op de weiden van honger en dorst loeien, doch alle slooten en beeken waren uitgedroogt. (B.v.H.)

1660. Was in Oostenrijck, Boheemen enz., de somer soo onmatigh heet en droog, dat niet alleen alle velden gelijck als verbrand stonden, maer oock veelerweegen de kleyne rivieren en putten teenemael uytdrooghden. Voor menschen en beesten moest men 't water 6 of 7 mijlen verre gaen haelen. Menighten versmaghten van dorst. Hier en gintsch wierden dorpen en bosschen in brand gestoocken. (A.H.G.)

1669. Desen somer voelde men eene soodanighe hitte en droogte, als men nog ergens heeft beschreven. De beesten te velde versmachteden van den dorst, en waer nog eenighe lage waterputten waeren, wierden besogt van het vee, hetwelk g'heele mylen al burlende liep te velde om ergens vogt voor sijnen dorst te soecken. De groote droogte van desen somer wierd gheëyndigt niet met watervlaegen, maer op den 8 November met overvloedighe sneeuw, in der voegen dat men tot in 't volgende jaer de gragten op de velden nog waterloos vond. (C.v.V.)

1683. Had men op de meeste plaetsen van Europa een groote droogte, soodat veele menschen en beesten door gebrek van water groote elenden uitstonden, en dat de meeste putten en riviere uitdroogden; en op sommige plaetsen regende het in vyf maenden geen een druppel water. (H.V.H.W.)

1683. Anno 1683 was de hitte in Spaenje onverdraeghlijck groot. Rivieren, fonteynen, putten alles was uytgedrooghd. 'T water voor menschen en beesten moest 5, 6 uyren wegs verre gehaald werden. 'T koorn sloeg onmatigh op. De watermolens konden niet maelen. In de huysen was 't niet te houden. 's Nachts settede men alle deuren en vensteren open, om de koele lucht daer door te laten waeyen. Al de kameren wierden begooten. Als de son begon kraght te krijgen, sloot men alles weer toe, en de vensters behingh men van buyten met laecken, van binnen met gordijnen, soo dat er maer een weynigh daglight door kon schijnen. Van 's morgens ten 10 tot 's avonds ten 7 uyren was 't hoog gevaerlijck buytens huys te gaen, sonder verlies van gesondheyd. (A.H.G.)

1719. Het volgende jaer (1719) was er eene zoo langdurige droogte dat bykans alle waterputten en loopende beken, hoe diep zy waren, uitdroogden. (G.v.I.)

1723. De oogst dezes jaars was door de geweldige droogte, waardoor veel koorn op het veld verdorde, in de meeste plaatsen der meyerye slegt uitgevallen.

1724. De veldvrugten werden in deesen jaare door eenen buitengewoonen vorst tusschen den 15ⁿ en 21ⁿ Mei, en daeropvolgende droogte, genoegzaam geheel verdorven. (H.S.M. 's B.)

1772. De zomer van 1772 liet zich kenmerken door eene geweldige hitte: op den 26 Junius van dit jaer rees het weerglas tot 35 graden. Sedert dit tydstip tot heden heeft men zulk een buitengewoone hitte in ons land niet meer gewaer geworden. (G.v.I.)

1788. De hitte van den zomer van 1788 was gansch buyten-

[p. 142]

gewoon, zoowel om hare langdurigheyd als om hare groote hevigheyd. Op het eynde van April klom den thermometer van Réaumur reeds tot 20 graden, en in Mey bereykte hy 25 graden. De maenden Juny en July waren bovenmatig en byna ondragelyk heet. Op 21 en 22 Juny vielen er te Brussel geweldige regenvlagen die byna 30 uren zonder tusschenpoozen aenhielden; en den dag van den 13 July zal voor altyd in de geschiedenis geboekt staen, wegens het verschrikkelyk onweder dat soovele schoone provincien van Frankryk verwoestte. De hitte bleef aenhouden gedurende de geheele maand Augusty en een gedeelte van September, maer het overige deser laeste maend was de lucht betrokken en regenachtig. (Mémoires de l'abbé Mann.)

Antwerpen.

E.H. Van den Eynden.