De Vlaamsche School. Jaargang 20

De Plantijnsche drukkerij te Antwerpen.
vervolg van bladz. 107.

Statuten, Articulen, ende Pointen, gheadviseert ende gheaccordeert die sonder arghelist sullen moeten onderhouden wesen van alle de ghene die in deze Druckerye, genaemt den Gulden Passer, sullen willen hanteren.

I. Ten eersten soo wordt verboden eenen yegelijcken, die in onse voorghenoemde Druckerije sal willen arbeyden oft daghelijcx hanteren, eenighe disputatien te allegeren, te opponeren oft te defenderen, die der Religien souden moghen aengaen. Ende oft het alsoo gheviele datter eenighe betamelijcke disputatien voortghebracht werden, soo en sal noch opponent noch defendant, op sijn opinie hertneckelijk moghen blijven: maer de sake sal overghegheven worden den Meestere ende drie oft vier ghesellen, de welcke aldusdanige twist sullen moghen slissen ende op een scherpe pene verbieden, nae der saken ghelegentheyt. Den overtreder op de pene oft verbuerte van VI stuyvers.

II. Alle de ghene die alhier sullen arbeyden ende haer daghelijcsche hanteringhe doen, moeten alle twistende tweedracht neder legghen oft den Meester met sijnen ghedeputeerden ghesellen de sake overgeven, op dat door haet ende ghekijf van tweeen oft drien, de vreedsamighe Collegie niet verstoort en worde. Ende de ghene die aldusdanighen twist met malcanderen hebben, ende alle de adherenten der partyen, die hare voys daer toe gheven sonder orlof, sullen betalen een yegelijck

III stuyvers.

III. Niemandt wie hy oock sij, en sal moghen in eenigher manieren segghen, verhalen oft by brenghen oneerlijcke, oft onbetamelijcke redenen: noch den anderen terghen oft bespotten, nae de mael dat hy vermaendt wordt van sijn schampere ende onhebbelijcke woorden af te staen. Want wij onse Druckerije in alle eerlijcheyt ende manierlijcheyt ghefondeert willen hebben. Die nae de vermaninghe van eenighe der ghesellen hier overtreet, sal geven voor de pene

III stuyvers.

IIII. Elck gheselle die alhier een weke ghewracht sal hebben ende verbont met den Meester ghemaect langer te wercken, moet betalen voor sijnen willecoem oft benevenue VIII stuyvers voor der ghesellen drincghelt, ende II stuyvers voor de gheldtkiste der armen.

V. Gheen vreemt ghéselle en sal ghehouden sijn alhier te betalen sijn proficiat, voor dat hij een heele maent ghearbeyt sal hebben, ende ist dat hy alsdan den Meestere ende den ghesellen aenstaet om in het werck der druckerijen te blijven, soo sal hij moeten betalen voor sijnen proficiat, de gheltkiste der armen XXX stuyvers, ende elcke gheselle vijf stuyvers. Welck ghelt in somma, nae de menichte der ghesellen, sal gheimployeert worden tot gheniet der Ghemeynten, sonder yemanden particulier profijt daeraf te laten.

VI. Een yeghelijck sal voldoen ende voleynden sijne behoorlijcke, aenghenomen ende ghesette taecke op elcken dach, sonder yet daer af te moghen dilayeren oft wtstellen op den naestcomenden dach, ende dat op pene van vijf stuyvers te betalen

[p. 127]

voor eenen yegenlijcken die daer af sal schade mogen lijden, ende ses stuyvers te betalen den Meestere, ter causen van de persse die daer by verlet hebben sal van eenen heelen dach, ende nae advenant den halven dach drie stuyvers. Alsoo nochtans dat een yegelijck gheselle die hier af betaelt sal willen wesen, sijn taecke sal moeten voldaen hebben sonder arghelist: anders sal hij in de condemnatie mede vallen. Voorts soo wie aenghenomen heeft eenich werck ende dat selve ghecontinueert een weke lanck, die sal ghehouden sijn het aenghenome ende begost werk wt te wercken. Ende oft yemant wilde wech gaen, ende afscheyden nae dat hij sijn werck gheeynt hadde, die sal dat den Meester een maent te voren moeten adverteren, ende desghelijcx oock de Meester den ghesellen, die hij niet langher sal begheeren te houden.

VII. Alle ghesellen sullen gehouden sijn haerlieden werck betamelijck te doen, sonder verhaesten oft verrasschen tot achterdeel van den Meester oft ghesellen. Ende alle ghereetschap die van yemanden wech ghenomen sal worden tot ghebruyck, die sal vanden selvighen wederom ghestelt worden in sijn betamelijcke plaetse, suyver ende reyn, sonder alle vuylicheyt. Op de verbeurte van

I stuyver.

VIII. De Setters sullen alle haer afgevallen letteren tweemael des daechs op rapen ende distribueren, te weten te twelf uren, des middaechs, ende tsavonts als sij van haer werck gaen. Die boven ses letteren laet over ligghen, sal verbeuren

I stuyver.

IX. Soo wie eenighe letteren neemt wt manden, cassen, oft elders, die sal ghehouden sijn de selve wel tsamen te voegen, ende in dobbele pampieren te doen, die bequaem ende groot ghenoech daer toe sullen sijn, also datse niet en vervallen oft te quiste en gaen in eeniger manieren; ende de ydele pampieren op sijn behoorlijcke plaetse te legghen. Ende daer en boven de setters die een soorte van letteren ghenoech ghebesicht hebben sullen ghehouden sijn de selvighe wel te wasschen, ende reynelijck wech te setten: ende alsoo vele daer af in de casse te distribueren als tot redelijcke sorteringhe behooren sal, ende de reste oock in dobbel pampier tsamen te voeghen ende op te binden in redelijcke pagien oft formen: die men met een volle hant sal moghen grijpen en opheffen, maer niet grooter, ende die aldus in goeder voeghen den Meester overgheven.

De formaten, regletten, houten oft andere ghereetschap tot een forme dienende, sullen de setters die de selvighe ghebesicht hebben, wel vergaderen, opbinden, ende daer boven op schrijven, waer toe sij gedient hebben, ende alsoo betamelijck den Meester overleveren. Op de verbeurte van

II stuyvers.

X. Een yeghelijck setter die tijts ghenoech ghehadt heeft int beghinsel des boecx om sijn taecke te voldoen, ende sijn voordeel te nemen, sal ghehouden sijn de forme alle daghen over te leveren, om de eerste proeve daerop te maken (die sdaechs daer na ghedruct sal moeten worden) een ure na dat de Drucker sijn ghedructe forme over ghelevert heeft: dwelck nochtans niet en geschiede voor elf uren van den voorgaenden dach, ende die selvighe forme al ghecorrigeert ten seven uren des avonts om een revisie te maken. Desghelijkcx de forme die begost sal moeten worden op den middach, sal moeten tsavonts daer voor ghereet sijn om de eerste proeve daer op te maken: ende dat, een ure na dat de Drucker sijn ghedructe forme sal overgelevert hebben: soo dattet nochtans niet en gheschiede voor vijf uren tsavonts: ende de selvighe al gecorrigeert tsanderendaechs ten twelf uren om een revisie te maken. Op de pene van

III st.

XI. De Setter die alderlaetst sijn taecke volyent heeft, sal moeten beyde de proeven draghen tot den Correcteur: Noch so sal een yeghelijck Setter sijn correctie wel ende betamelijck volbrenghen, alle fauten corrigerende die hem gheteeckent sullen moghen worden: maer nochtans waert datter vielen meer dan drie woorden ende ses letteren te corrigeren die int exemplaer niet en staen, so sal de Meester daer af den Setter byson derlijck moeten betalen.

XII. De ghene dien het regiment der perssen vanden Meester bevolen is, die sal de schoondruck op draghen, ende den wederdruck af trecken: ende alle het werck van sijnder perssen verantwoorden, den Meester altyt van alle schade des wercx ghetrouwelijck adverterende. Voorts sullen de Druckers ghehouden sijn te wercke te comen des smorghens tusschen vijf ende ses uren, soo nochtans dat si ten ses uren int werck sijn, opdat si te beter moghen verbeyden (dwelck si altijt sullen moeten doen) tot dat de revisie is ghecollacioneert, ende alle fauten ghecorrigeert, eer si hant aen werck sullen steken. In den wercke sullen si haer neersticheyt ghetrouwelijck betoonen, in spacien ende quadraten neder te steken, cladden, baerden, oft andere vuylicheyt wt te doen ende in alle manieren reyn werck te maken. Ende ofter eenighe letteren wt getrocken oft ghebroken werden int drucken, die selvighe sullen de Druckers weder in steken ende vermaken, oft den moet van de Setters crijghen, dat sij tselve voor haerlieden willen doen: ende daer na sullen si het eerste ghedruct blat den Correcteur laten visiteren, ende hem de plaetse toonen daer alsulcke wtgetrocken oft verdorven letteren vermaect syn. Op de pene van III st.

XIII. De Meester van der persse sal twee ordinaire proeven maken, oft somtijts drie, na gheleghentheyt des werckx: welcke proeven sullen terstont ghemaect moeten worden, na dat de forme van den Setters ghelevert is. Noch so sal de wederdruck wel ende betamelijck gemaect worden op den schoondruck. Op de pene van

IIII stuyvers.

XIIII. Niemant en sal moghen eenighe copijen, blaederen, proeven, etc. wt de druckerye wech draghen, noch oock by eenighe vreemde verhalen wat binnen de Druckerije gheseyt, ghedaen, oft eenichsins ghebeurt is, oft soude moghen ghebueren. Op de pene van

X stuyvers.

XV. De Correcteur sal sijn wterste neersticheyt moeten doen, int werck wel te vervoorderen, den Meester altijt adverterende van fauten die souden eenichsins moghen geschieden: ende sal de proeven terstont af lesen, na de ordene, gelijck si hem overghebracht sijn, oft ghelijck den noot des wercx ende de gheleghentheyt des tijts dat sal moghen eysschen. Op de pene van

IIII stuyvers.

XVI. Niemant wie hy si, en sal hem moghen vervoorderen wijn oft sterck bier te halen, oft te doen halen, op eenighen werckdagh, oft elders gaen drincken tot schade van den wercke,

[p. 128]

meer dan een pint voornoen, voor elck hooft, ende na noen also vele, sonder expres consent van den Meester. Niemant en sal bedwongen moghen worden tot drincken oft bescheet te doen, buyten sijn beliefte, oft sijn werk te laten als de andere drincken. De Gemeynte generalijck of specialijck sal niet mogen borghen op het ghemeyn drinckghelt. Op de pene van III stuyvers.

XVII. Item de Meester sal ghehouden sijn int werck te onderhouden alle de ghesellen op behoorlijcke werckdagen: oft haerlieden voor elcken dach te gheven vijf stuyvers: ten gheviele datter eenich dinck brake, daerom het werck soude moghen gestaect worden twee oft vier daghen. Ende waert dat den tijt langher gheviele om de ghebroken ghereetschap te vermaken, so sal hij den ghesellen na den derden dach ander werck gheven, oft haerlieden van elcke dachhuere na den derden dach vier stuyvers gheven.

XVIII. Alle Leeriongens die hier ontfanghen worden, sullen XX stuyvers in de ghemeyne busse gheven, ende thien stuyvers den ghesellen tot drinckghelt, voor haren benevenue.

XIX. Item, op dat alle dese ordonnancien ende dierghelijcke, die met goeden raet ende advijs sullen hierby ghestelt worden, onveranderlijck onderhouden souden moghen worden van punt tot punt, so isser ghesloten ende gheordonneert dat een yeghelijck gheselle deser Druckerie sal ghehouden sijn binnen een maent, na dat hij sijn werck begonnen heeft, te namptiseren ende beseghelen in de handen des Meesters tot sijn begheerte, so veel als een dachwerck soude moghen bedraghen, daerinne oock mede rekenende het pampier ende het fatsoen van het werck, twelck hij op handen hebben mochte. Voort dat oock niemant die teghen dese statuten ende ordonnancien van deser Druckerije des Vergulden passers ghedaen heeft, hem vervoorderen en sal elders te gaen wercken in de styl ende conste der druckerije, ten sij dat hij al vooren betaelt, volgedaen ende vernoecht sal hebben de Meester ende de Ghesellen der voors. Druckerije.

XX. Item dat de Meester betalen sal voor alle copien, oude leyren, versworen maendach, vasten-avont, de Gans-feeste, ende voor diergelijcke costumen van de Ghesellen onderhouden, voor elcke persse met twee Druckers werkende, twee gulden, ende dat voor den tijt van drie maenden, ende insghelijcks van de elck halve persse na advenant.

XXI. Item, so waer de pene oft boete in de voorgaende articulen ghespecificeert staet, moet soo verstaen worden, dat de overtreder boven de ghespecificeerde boete oft amende, ghehouden sal worden het gheheel verlies ende schade op telegghen twelck daer na ghevolcht soude moghen wesen. Wel verstaende dat het seste deel van de verbuerde amende oft pene sal toecomen de busse der armen: des welcken incoemst sal bewaert worden tot behulp ende bijstant der nootsakelijcheyt oft dwingenden noot, als van siecten, oft eenighe andere accidenten oft onghevallen, die souden moghen overcomen eenighe vrye Ghesellen, werckende in deser Druckerijen, oft die arm ende ellendich sijn, oft die hier ses maenden lanck ghewrocht hebben, ende wel ende eerlijck wt de voorghenoemde Druckerije getrocken sijn: Oft oock tot de noodsakelijcheyt van anderen ende dierghelijcke arme passerende menschen, ghelijck alst den Meester met raet van alle de Ghesellen daer af goet duncken sal. Soo nochtans dat deghene die fraey, ghesont ende sterck van lichame sijn, hierinne niet begrepen en sullen mogen wesen.