De Vlaamsche School. Jaargang 19

[p. 6]

Eerste inval der Franschen te Lier.⁽¹⁾
(20 November 1792 tot 24 Maart 1793.)

Ontvangst der Franschen. - Oproeping van het Magistraat van 1790. - De straten herdoopt. - De vrijheidsboom geplant - Eerste volkskeus - Toestand des lands. - Pogingen om ons land bij Frankrijk in te lijven. - De slag van Neerwinden. - De Franschen ontruimen de stad.

Op Maandag 20 November 1792 zouden de beruchte Franschen hunnen intocht doen. Generaal Dumouriez had hen als verlossers aangekondigd; ieder wedijverde om hen als vrienden te onthalen. De beierd speelde, de klokken van kerken en kloosters luidden, een muziekkorps vervulde de lucht met vroolijk geschal, en zingend begaf zich de volksmenigte naar de Mechelschepoort, onder het aanheffen van het liedje:

‘Charnibleu! wat zullen wij dansen,
Morgen vroeg dan komen de Franschen;
Ik heb het gelezen in de Courant,
Morgen zijn de Franschen in 't land.’

Om 9 uren verscheen eene flankeurs-brigade van het leger van Dumouriez, onder bevel van den Maréchal-du-camp Jean Skey Eustace voor de stadspoort, en werd met een luidruchtig vivat begroet.

Op de Markt stonden de dekens der ambachten, met den heer Guill. De Kinder aan het hoofd, allen met de Fransche kokarde op den hoed. Stads secretaris Maluin heette den bevelhebber welkom, leidde hem naar het stadhuis, waar het compliment wijdloopig herhaald werd.

Jean Skey Eustace⁽²⁾ verklaarde in zijn schriftelijk antwoord, dat Dumouriez, ‘de schrik der dwingelanden en de vader der vrije mannen,’ hem gezonden had, om aan de Brabanders de verlossing en de vrijheid te brengen. 's Anderdaags vertrok hij naar Herenthals, na het Magistraat van den Patriottentijd opgeroepen te hebben, en bevelen achterlatend, om den Vrijheidsboom te planten.

Vrijdag 24 November werd voor die nieuwe plechtigheid bestemd. Omtrent het middaguur werd ter voorpui de proclamatie van Dumouriez, de aanstelling der Magistraten van 1790, en het programma der feestlijkheden afgekondigd.

Daags te voren had men aan de straten nieuwe Fransche namen gegeven, die op geschilderde borden op de hoeken prijkten. De Markt heette la place Washington, de Rechtestraat rue Dumouriez, de Ruischbroekstraat rue Cara, de Lisperstraat rue Eustace, de Antwerpstraat rue Petion, de Mechelstraat rue Rolland, de Eckelstraat rue Servant.

Te twee uren luidde de triomfklok, vergaderden de genoodigden, en te drie uren begaf zich de stoet op weg naar St-Gommaruskerk. Een muziekkorps opende den trein, de fourier Busschots droeg de muts van liberteit en egaliteit, daarna volgde het Magistraat, met de ambachten, de reguliere en seculiere geestelijkheid met al de pastors en oversten der kloosters, en eindelijk de gilden, onder bevel van dokter Rutgeerts als majoor.

De koordeken P.J. Heylen wachtte aan het hoofd van kanunniken en kapelanen, en geleidde de overheden op het hooge koor, waar de Jacobijnenmuts, op eene tafel geplaatst, plechtig gewijd werd.

Daarna keerde de stoet weder naar de Place Washington, en de vrijheidsboom werd te midden der Markt geplant, onder de kreten van leve de Vrijheid! leve Dumouriez! leve Petion! leve de Nederlandsche Republiek! en het spelen der muziek. Een tweede bezoek aan de kerk, waar het Te Deum werd aangeheven, en een défilé van al de gilden voor het raadhuis, voltrokken het feest,⁽¹⁾ waarvan de beschrijving eindigde met het rijmpje:

Vry te zyn, om vry te leven,
Moet ons vryheydseendracht geven;
Om te vryden wet en land
Is den vryheidsboom geplant.

Na het feest kwam de inrichting. Voor de eerste maal zou het volk zijne Magistraten kiezen, en zijne wenschen doen kennen. Door de dekens, op hunne kamers vergaderd, verklaarden de oudermans en de supposten der ambachten, ten getale van 1522, te willen zijn een vrij volk, te behouden de drie Staten van Brabant, met toevoeging van eenige vertegenwoordigers der stad Lier. Verders wenschten zij de katholieke religie als de eenige te zien erkennen, vergden voor hunne dekens en afgevaardigden het benoemen der Magistraten, en bepaalden, dat alle lasten door allen moesten gedragen worden, zonder uitzondering van geestelijken of wereldlijken, met verder behoud van al de oude vrijdommen der stad. De burgers, in hunne wijken verzameld ten getale van 1503, vereenigden zich met die wenschen, welke insgelijks door de 251 broeders der gilden werden bijgetreden (3 December 1792, het eerste jaar der vrijheid).

Op 6 December werden die wenschen van 3276 kiezers op het raadhuis gedragen door de afgevaardigden der twintig ambachten, der drie gilden en wijken, die overgingen, bij onderteekende stembriefjes, tot het kiezen der Magistraten. Camio werd schout, De Kinder burgemeester, Van Bouchout president-schepen en Maluin secretaris benoemd; zij namen bezit van het bestuur, na den eed van getrouwheid aan den wil van het Liersche volk te hebben afgelegd, op 10 December, omtrent 7 uren 's avonds, in bijwezen van het volk, te dien einde op de Markt, door stads trompetter opgeroepen.

Die beginselen gaven goede hoop, en men berustte in de schoone beloften der Franschen. Dumouriez meende het overigens niet slecht met de braves Brabançons, gelijk hij ons volk noemde. Zijn inzicht was eenen vrijen Staat in te richten, doch hij ontmoette niets dan afgunst en wedijver van provincie tegen provincie, van stad tegen stad. Brabant wilde niets toegeven aan Vlaanderen, Antwerpen en Leuven zich niet met Brussel verstaan, doch waren het eens om aan de kleine steden het recht van vertegenwoordiging te ontzeggen, dat zij haar

(1) Ontleend aan de door ons in 1872, blz. 71 en 116 aangekondigde en nog onuitgegeven Geschiedenis der stad Lier, door Anton Bergmann.

(2) Jean Skey Eustace was, even als Miranda, een creool, op St-Eustache, eene der Antillen, geboren.

(1) Een gelijktijdig verhaal werd in druk uitgegeven onder den naam: Aenspraek ende plegtigheden welke geschied zyn ter oorzake als de Fransche troepen de stad Lier hebben in bezit genomen. - Liberté. 1792. - De exemplaren worden zeldzaam. Het werd gedeeltelijk medegedeeld in den Nethebode van 2 December 1854, door Avontroodt.

[p. 7]

sedert twee eeuwen ontnomen hadden. Was het mogelijk, te midden van zoovele verdeeldheden, iets tot stand te brengen? De raad van Dumouriez werd in den wind geslagen, en de Belgen speelden recht in de hand der Fransche partijen, die niets zochten dan een voorwendsel om ons land bij Frankrijk in te lijven.

Zes conventioneelen met eenen drom van gelukzoekers werden naar België afgezonden, verwierven zich den naam van bloedzuigers door hunne afpersingen en requisitiën, en geene twee maanden waren verloopen, of onze stad moest twaalf duizend gulden ontleenen, zonder dat die som toereikend was, om aan de exorbitante eischen der soldaten te voldoen (11 Januri 1793).

Van den anderen kant moesten die commissarissen stemmingen uitlokken ten voordeele der vereeniging bij Frankrijk. In de groote steden kwamen Jacobijnenclubs tot stand, en te Bergen, Leuven, Brussel, Gent, Brugge, gelukte men door geweld eenen schijn van stemmnig op te dringen. Te Antwerpen en te Lier ontbrak de tijd.

Reeds waren de legers der Bondgenooten in aantocht, en de slag van Neerwinden (18 Maart 1793) stelde een einde aan dien eersten inval der Franschen⁽¹⁾. Zij deden hier eenige werken uitvoeren, als wilden zij zich verdedigen, lieten de boomen der stadsvestingen afhouwen, eenige verschansingen voor de Lisperpoort opwerpen, doch ontruimden, bij het naderen des legers, onze stad (24 Maart 1793). Vier maanden had slechts die eerste verovering geduurd; doch dit was voldoende om de geestdrift te blusschen. Men had de verlossers van nabij leeren kennen, en zij, die de Franschen al zingend waren te gemoet gegaan, schreeuwden uit voller keel:

Fransche ratten,

Rolt uw matten,

Wilt naar huis toe keeren!

Dit recht moeten wij hun echter laten wedervaren, dat zij, althans in onze stad, de orde wisten te handhaven, de straatschenderijen te beteugelen, in zooverre dat de vermaken van Vastenavond en Onnoozele kinderen, onder de Oostenrijkers verboden, weder konden toegelaten worden. Onze Rederijkkamers gaven hare gewone vertooningen met toelating van den citoyen colonel en den citoyen schout, de Ongeleerden op 20 Januari: een nieuw treurspel Sophonisba, door N.N., gevolgd door Don Diego, van G.G.F. Verhoeven, de Groeiende Boom op 3 Februari 1793: Saulus bekeering, gevolgd door Jodelet Meester en Knecht, door A.F. De Neve.

Anton Bergmann.

(1) Ziehier de redevoering van Skey Eustace, uitgesproken bij zijne inkomst te Lier:
Braves brabançons, co-patriotes, frères et amis,
Dumouriez, la terreur des tyrans, le protecteur et le père des hommes libres, m'envoie dans votre ville, pour vous assurer cette protection, que la nation française vous a promise depuis longtemps.
Dans les temps les plus critiques de la Révolution Française, Dumouriez s'est occupé de votre liberté et de votre bonheur. Il a déjà chassé de notre pays les despotes de l'Europe, il est déjà déclaré le sauveur de sa patrie. Non content de ce titre glorieux, il vient d'en acquérir un autre plus glorieux, celui de libérateur des Belges, des Brabançons, des Liégeois. Les patriotes de ces trois contrées se sont réunis aux héros de la France, pour porter aux extrémités de notre continent la même liberté, la même égalité qu'ils viennent d'assurer à leurs compatriotes chez eux. Serviteur fidèle de la République Française, organe du chef chéri de nos armées, je vais remplir les devoirs que m'imposent ces sentiments fraternels que notre République belliqueuse et bienfaisante vous a déjà voués. Je vous invite, frères et amis, de vous rendre avec moi à l'autel de Dieu, pour y chanter le Te Deum en actions de grâce et de reconnaissance; et au pied de ce même autel, nous jurerons tous de protéger nos foyers contre les attentats de tous vos ennemis. Je ferai de concert avec vos habitants le service militaire de votre ville, je vous paierai les approvisionnements que je serai obligé de vous demander, et je tâcherai de laisser gravés dans vos coeurs ces sentiments d'amour, ces sentiments de reconnaissance envers la république que je sers, envers le chef immortel que je représente, qui doivent vous unir à jamais à vos généreux libérateurs.

Le maréchal de camp, commandant la brigade des flanqueurs de l'armée de la Belgique,
Jean Skey Eustace.

Bevel was gegeven om die redevoering in het Vlaamsch te vertalen en rond te deelen.