De Vlaamsche School. Jaargang 18

De Upas.

De naam Upas wordt gegeven aan plantaardige vergiften, die men hoofdzakelijk aantreft op Java, Borneo, Celebes en Nieuw-Guinea. Het vergif, welk men uit den Upas-boom trekt, is zeer berucht. Deze boom, waarvan wij hier eene afbeelding geven, en welke in de wetenschap Antiaris toxicaria wordt geheeten, terwijl de Javanen hem Antjar noemen,



behoort tot de familie der moerbezieachtige planten. Hij bereikt eene hoogte van ruim vijf-en-dertig meters. Zijn sap wordt, met een mengsel van peper, ajuin, look en eenige andere plantenstoffen, door de Javanen gebezigd tot het vergiftigen van pijlen en dolken. Zimmerman beschrijft de samenstelling van het vergif als volgt: ‘Op acht oncen Antjar- (of Upas-) gift doet men gestampte peper, sap van Arum Nampa, van Kaempferia Galanga van Zerumbet, van uien en knoflook, van ieder, namelijk, één drachma (1/8 van eene once), en dit mengsel begint terstond hevig op te bruischen. Hoe sterker dit bruischen is, des te heviger werkende wordt het vergif.’ De verdienstelijke reiziger en natuurkundige, Horsfield, deed verscheidene proeven met dit vergif. Een buffel, welken hij eene lichte wonde had toegebracht, met een vergiftigden dolk, stierf na verloop van twee uren, een hond in zes-en-twintig minuten, een kleinere hond in veertien, eene musch in tien, een kleine aap in zeven, een reiger in zes minuten, enz.

Nog heviger dan het vergif van den Upas-boom, is het sap van de klimplant Strychnos Tieute. Vier-en-twintig uren na de bereiding, doet het de sterkste werking, wanneer het, op eenen pijl of eenen dolk gestreken, even luchtdroog

[p. 70]

is geworden. Zoodra het zich in 't lichaam bevindt, tast het op de hevigste wijze het hersen- en zenuwgestel aan, en veroorzaakt zeer spoedig den dood, onder de pijnlijkste kramptrekkingen, benauwdheden en brakingen.

De Upas-boom groeit het weligst in de dalen. Zijne schadelijke eigenschappen hebben aanleiding gegeven tot vele fabels. Zoo leest men in oude reisbeschrijvingen, en namelijk in Valentijns beschrijving van Amboina (Oud en Nieuw Oostindië) dat de Upas, tot op verscheidene mijlen afstands, de lucht verpest, en alle leven voor dieren en planten in dezen omtrek verstikt; dat aan veroordeelde misdadigers de keus gelaten wordt, om door beulshanden te sterven, of eene zekere hoeveelheid van het doodelijk sap van den Upas-boom te halen; dat weinigen levend terugkeeren van dezen tocht; dat de grond, in den omtrek der Upas-boomen, als bezaaid is met menschengeraamten enz. enz.

Zimmerman zoekt den oorsprong van deze vertellingen in het volgende feit: de werklieden, die op Java gebruikt worden, bij het ontginnen van den grond, tot het uitroeien van de wortels, krijgen dikwijls de boosaardigste heete ziekten; bovenal zijn de gevolgen spoedig verderfelijk, wanneer men wortels van Upas-boomen uitroeit; de ziekte veroorzaakt dan niet zelden in weinige uren den dood.

Wij zegden reeds, dat de Upas eene hoogte van 35 meters bereikt. Hij is een der grootste boomen in de bosschen van Java; aan den wortel heeft hij soms tien voet middellijn. Als men den witten bast openmaakt, vloeit er het vergiftigde sap uit; in de lucht wordt het spoedig hard en bruin. Zuiver of onvermengd is het niet zeer gevaarlijk.