De Vlaamsche School. Jaargang 18

[p. 26]

De Familie Massys, Messys of Metsys.

Brief aan den heer P. Génard, archivist der stad Antwerpen.

Waarde ambtgenoot en vriend,

Quinten Metsys is ontegensprekelijk een der grootste schilders van Nederland. Zijne beroemdste tijdgenooten Barend van Orley, Jan Gossart en Lucas van Leide moeten ontegensprekelijk voor hem onderdoen. Hij was in een tijdvak van overgang, van verwarring, de waardige vertegenwoordiger der groote school door de Van Eycken en hunne volgelingen verheerlijkt. Al wat met de geschiedenis van dezen grooten meester in verband staat, moet derhalve de aandacht verdienen van hem die onzen ouden kunstroem hoogschat.

Tot dusverre hebben wij geene stellige berichten omtrent den oorsprong der familie ‘Massys, Matsys, Messys, Metsys,’ want deze naam wordt op verschillende wijzen geschreven. Het schijnt echter dat zij uit de Kempen, en wel uit den omtrek van Herenthals herkomstig is. In mijne oudheidslievende navorschingen heb ik eenige stukken ontdekt welke deze veronderstelling eenigszins waarschijnlijk maken. Met het inzicht navorschingen over de Massysen in de archieven der Kempen te verwekken, ga ik deze stukken in de Vlaamsche School mededeelen. Ik richt ze aan u, als een vervolg op onze vroegere briefwisseling over Quinten Metsys; ik richt ze aan u, niet alleen om u ten zeerste aan te manen op uwe beurt uit te geven wat gij over deze zaak ontdekt hebt; maar tevens om ze door u te zien bespreken en, zoo mogelijk, te zien toelichten. Vast zult gij met mij instemmen, dat het slechts na de bijeenbrenging der verstrooide oorkonden over de vroegere Massysen zal wezen, dat men iets over hunnen oorsprong zal vernemen, en dat het middel zal ontstaan, om eene geslachtstafel dezer familie op te maken.

In het voorbijgaan zal ik hier aanstippen, dat de beteekenis van den naam eener familie niet zonder belang is voor derzelver geschiedenis. Tot dusverre kent men de beteekenis van den naam des hier besprokenen geslachts niet. In de archieven van Leuven vindt men hem onder de vormen ‘Massys, Messys, Merssys, Metsys, Messuyns en Messoens.’ Zou het soms geene inkrimping wezen van den voornaam ‘Massinus?’ Het zou mij aangenaam zijn hierover uwe meening te mogen kennen.

Thans kom ik tot mijne oorkonden.

Te Herenthals waren de Massysen van vóór het einde van 1300 bekend en in aanzien. De schepenen van Leuven ontvingen, in hunne tweede kamer, den 27ⁿ Juni 1404, de twee volgende akten:

‘Item, Henricus Massys, filius ‘Mathie’ quondam ‘Massys,’ de Herenthals, recognovit de debere ‘Johanni’ dicto ‘Massys’ fratri ‘Henrici, Gerardo’ dicto ‘Massys,’ consanguineo, ejusdem ‘Henrici, Egidio’ dicto ‘Box’ et ‘Henrico’ et ‘Laurentio Box,’ scilicet consanguineis seped cti ‘Henrici,’ duo milia aureos denarios dictos ‘Croenen,’ etc. ‘Coram Boxhoeren, Naen,’ XXVIJ Junii 1404, 2^a.

‘Item Henricus Massys, commorans apud Herenthals, filius quondam “Mathie” dicti “Massys,” recognovit de debere Domino “Johanni Massys,” curato ecclesie de Campenhout, “Zanderico,” ejus fratri, “Johanni Massys” fratri dicti “Henrici Massys,” Martino dicto de Baverle, sororio dicti Henrici, et Laurentio dicto Box, consanguineo dicti Henrici Box et Henrico Box, similiter consanguineo ejusdem Henrici Box, centum et XX librorum grossor., etc. XXVIJ Juni.’ 1404, 2_a.

Het blijkt uit deze stukken, dat er, in 1404, binnen Herenthals voor het minst drie huisgezinnen Massys aanwezig waren: Hendrik, zone wijlen Mathias, zijn broeder Jan en zijn bloedverwant Geeraard. Jan Massys, Pastor te Campenhout, en Zandrik, zijn broeder, behoorden mede tot Herenthals.

Ten jare 1440 werd zekere ‘Claes Massys, van Herenthals,’ buiten-poorter te Leuven. Later nog vindt men Massysen in Herenthals. Gij vermeldt, zekeren ‘Aernout Massys, Arnouts sone wilen, en “Magriete Massys,” zijne zustere... geboren van Herenthals’ (akte van 1478).

De schepenen van Herenthals ontvingen, den 22 Februari 1518, eene akte, waarin men leest: ‘Jacop Massys, sloetmakere, onzen mede ingesetene, heeft geconstitueert “Lysbetten Maes,” zijne huysvrouwe, enz.’ Dit stuk werd voor Schepenen van Antwerpen bekrachtigd, den 26 Februari 1518. Volgens het boek getiteld: ‘Het Leven van de Heylige Begga,’ gedrukt te Antwerpen, in 1712, bl. 217, was ten jare 1578 ‘Heer Jacob Massys,’ Pastor van het begijnhof van Herenthals. Dit alles bewijst, dat de stad Herenthals gedurende drie eeuwen de Massysen onder hare inwoners telde, en dat hare archieven bijzonderheden over deze familie moeten bevatten.

Te Lichtaart, omtrek Herenthals, waren de Massysen vroeg aanwezig. In eene akte ontvangen voor Schepenen van Leuven, den 2 Maart 1435, lees ik: ‘Item, Nycholaus dictus Mersys, de Lichtert, in presencia scabinorium lovaniensium constitutus, locavit et se locasse recognovit Henrico vander Sluysen, de Gheele, bona subscripta: primo videlicet unam peciam pascue prout sita est apud Lichtert, in palude dicta Aabroeck, inter bona Johannis dicti Gheerts et bona Mathie Merssys et Nycholai dicti Rode etc.’

Een andere akte van denzelfden dag luidt: ‘Item, Nycholaus ductus Merssys, de Lichtert, promisit Johanni van den Perleke, de Desschele, XXV griffones, etc.’ (3^a).

Vast zal het van dezen Niclaas Messys wezen, dat er spraak is in de volgende akts ontvangen, in de derde schepenenkamer van Leuven, den 9 Juli 1439:

‘Item, want Henric vander Sluyse, die geleidt es totten goede, have en erve Claes Messys, op huden vore, Meyere en Scepenen van Loven, hadde doen invisteren den voors. Claesse, die hem ongebruyk dede aan de goede hier na bescreven: eerst aan een eeussel geheten ‘Thuekenbercheeussel,’ gelegen tot Lichtert, tusschen ‘Mattyse Messys’ en ‘Margrieten Messys.’ Item, aen drie gedeelte van eenen halven boendere beemts gelegen opt ‘Hoelberders goer,’ int ‘Perteeussel,’ tusschen ‘Margrieten Messys “en Gheerde Heyns. Item, aan een stuck

[p. 27]

lants geheten” Thoenblock, “gelegen ten eynde van den “Perteeussel,” tusschen “Marien Messys” en “Jacop, Messys.” Item, aan een stuck lants, houdende een zille, gelegen tusschen “Margriete Metsys” en Jan vanden Bolcke; daer dezelve Claes ten voors. dage niet comen en es, den voors. Henricke vander Sluysen sinen dach verwachtene en trecht van sinen voors. scepene brieven versuekene, so dat de heeren de scepenen van Loven, ter manisse 's meyers van Loven, gewezen hebben voer een vonnisse dat men den voors. Henricke van den voors. goeden houden sal in sinen beleide, alsoe verre alst noch voer hen comen es. Corom Lombaerts, Absoloens, Lyeminghen Lyntheris, Julii IX, 1439 3^a.”

Het blijkt uit, dit stuk dat er in 1439, te Lichtaart, behalve Niclaas, nog vier andere Massysen aanwezig waren, en dat het juist geene arme lieden moesten wezen, mits zij er goederen bezaten. Ten jare 1440, in de maand Juni, werd “Claes Massys, van Lichtaart,” buiten-poorter der stad Leuven.

Een schepen-akte van 1 Juli 1444, in 2_a, luidt aldus:’

‘Item, Claes Massys, in presentia, heeft gehuert en bekint dat hij gehuert heeft jegen Elisabetten van Berthem, weduwe Hubrechts wilen van Berthem, een huys en hof, metten bogaerde, op d'Ulake, te Lovene, gelegen tusschen de veste van Lovene en een streetken liggende tusschen 'tselve huys en Reiniers van Honshem, van meerte lestleden, eene termyn van enen jare lang, voer en omme VIJ rinsche gulden oft de weerde daar af, in anderen goeden gelde, te weten Vrinsche gulden daar af te Bamesse naestcomende en d'andere twee te meerte daar nae volgende, te betalen.’

Of deze ‘Claes Massys’ al of niet degene van Lichtaert was, is mij onbekend. Het blijft in allen geval uitgemaakt, dat de archieven betrekkelijk de laatstgenoemde gemeente bijzonderheden over de Massysen moeten bevatten.

Den 3 December 1460, nam zekere Symoen Massys, van Herenthout, omtrek Herenthals, voor schepenen van Leuven, in huring het hof van Tuydekem, te Herent. Of hij er al of niet zijn leven eindigde, is mij onbekend.

Te Ouwen (Grobbondonk), omtrek Herenthals, leefden in de 15^e eeuw, insgelijks verschillende Massysen. Gelijk gij het vroeger hebt aangemerkt, droegen zij den naam van Massys alias Laet en de Laet. Ik bezit de archieven der priorij van Onze Lieve-Vrouwe Troon, te Ouwen in 1414 gesticht en afgeschaft tijdens de burgeroorlogen in 1587. In deze perkamenten ontdekte ik verschillende oorkonden, in welke zekere Hendrik Massys voorkomt, als leenman van den heer van Grobbendonk. In eenen brief van 13 Juli 1446, heet hij Hendrik de Laet. Doch, zijn zegel draagt: ‘Sigillum Henrici Massys.’ Eene andere oorkonde, van ‘alderzielen dach,’ anno 1454, vangt aldus aan: ‘Henric Massys die men heet de Laet, Henric van Ouwen, die men heet de Bruyne, Steven vander Beerendonck, en Jan vander Beerendonck, zyn broeder, mannen van leene ons geminden joncker Aerts Brants, in sinen hove tot Ouden, oeck gesworen laten ons geminden heeren des Abds van den Godshuise van Sinte Bernarts, in synen hove tot Ouden, doen cont, enz.’ Het laatste dezer stukken is van den 8 Mei 1463. In dit stuk lees ik: ‘Hendric Massys,’ als meyer, ‘Jan en Steven van den Berendonc, gebroeders, als mannen van leene en Wethouders ons lieven jonckeren Aernt Brants, van Ayza, heere tot Grobbendonck, in sinen hoff tot Ouden, enz.’ Deze Hendrik Massys heeft gebruik gemaakt van twee zegels tot het bekrachtigen der brieven van het leenhof van Ouwen, een bewijs dat hij vrij lang in bediening moet zijn gebleven. Het veld van zijn zegelwapen, want de man had een wapen! is in twee verdeeld. Het eerste gedeelte bevat twee korenaren met halmen spruitende uit eene star; het tweede eene zikkel. Het schild is vastgehouden door eenen roofvogel die men, met een weinig goeden wil, eenen arend zou kunnen noemen. Het opschrift van het eerste zegel luidt: ‘S. Henrici Massys;’ hetgene van het tweede: ‘S. Henrici Massys als Laet.’

In de schepenakten van Leuven, staat, aan den 22 September 1430, in 1^a, een stuk, 't welk tot een anderen Hendrik Massys, van Ouwen, betrekkelijk is. Ik schrijf het hier over:

‘Item, Henricus Massys, dictus Laet, de Ouden, filius “Egidii Massys,” recognovit se debere Arnoldo dicto Nout, de Boekelere, commoranti Antwerpie, Henrico dicto Jacobs, Johanni de Wezembeke, commoranti apud Schoeten, Gerardo de Wezembeke, fratri ejusdem Johanni, commoranti apud Pulle, Henrico et Johanni dictos van den Zande, de Boudele, fratribus, Johanni vander Hellen, de Pulle, et Mychaeli vanden Bolke, de Nyle, centum et quinquaginta libras grossorum turonensium, etc. XXV Sept,’ 1430, 1^a.

In dit stuk stond er eerst: ‘Henricus Massys dictus Laet, filius Egidii’ quondam Massys.’ Doch, bij het verleiden van de akte werd het woord ‘quondam’ doorgehaald. Hieruit blijkt dat Gillis Massys, de vader van Hendrik, den 25 September 1430, nog in leven was. Volgens deze oorkonde was Hendrik Massys, van Ouwen, de schuldenaar van zekeren Arnold Nout, van Boekelaar, die destijds te Antwerpen verbleef, en tevens van lieden van Schooten, Pulle, Nylen, enz. Schoon men krachtens dit stuk zou kunnen beweren dat Hendrik Massys, in 1430, te Leuven verbleef, meen ik het tegenovergestelde. Ik denk dat hij te Ouwen woonde. Uit berichten, mij medegedeeld door onzen vriend Th. Van Lerius, blijkt, dat zekere Heinric Massys, ‘Smit,’ den 27 October 1425, te Antwerpen poorter werd. Den 30 October 1439 werd Heinric Massys, smit, ‘internus’ of binnen-poorter in gemelde stad. Geldt het hier een en denzelfden persoon, namelijk Hendrik Massys, van Ouwen, die in 1425 buiten- en in 1439 binnen-poorter is geworden? Wellicht hebt gij stukken onder de hand om deze vraag te beantwoorden.

In uwen brief van 1 Juni 1869 hebt gij gezegd dat ‘er in 1453 te Antwerpen een Jan Massys (ook Metsys, niet waar?) leefde die “smid” was en verscheidene ijzerwerken voor de hoofdkerk uitvoerde. Die Jan Massys (zoo gaat gij voort) was, volgens oorkonden, onlangs door ridder L. de Burbure ontdekt, zoon van Hendrik Massys, van Pulle, smid die ten jare 1425 poorter van Antwerpen werd, en van Margareta Robbrechts, kleinzoon van Gielis Massys alias de Laet, wonende te Ouwen (Grobbendonk) en van Catharina Feyen die verscheidene goederen in de meierij van Santhoven bezaten; en

[p. 28]

na-kleinzoon van Wouter Massys alias de Laet, waaruit blijkt dat de bijnaam der Massyssen de Laet was.’ Ik ben zoo vrij u te verzoeken, deze punten, bij middel van eventijdige stukken te bewijzen. Het is van groot belang, de huwelijken te bestatigen van Gillis Massys met Catharina Feyen en van Hendrik Massys met Margareta Robbrechts. Het dient ook onderzocht te worden, of de door UEd. vermelde Hendrik Massys, van Pulle, niet van Ouwen, dezelfde is die in 1425 poorter te Antwerpen werd. Wij bevinden ons in tegenwoordigheid van twee Hendrikken, uit Ouwen; de zaak moet dus met oplettendheid onderzocht worden. Nu, daar ik in de overtuiging leef dat de verdienstelijke en veelgeachte heer de Burbure, in 't belang der geschiedenis, de door hem gevondene stukken u zal mededeelen, hoop ik, dat gij aan mijn verzoek zult gelieven te voldoen. Wanneer het aanvankelijke gedeelte der geslachtstafel dezer familie eens op vaste gronden zal rusten, zullen wij het overige wel klaar krijgen. Ik spreek er u borg voor.

Toen gij mij te Leuven met een bezoek vereerdet, hebt gij mij gezegd, een stuk ontdekt te hebben over ‘Joos Metsys,’ die in de 15^e eeuw te Leuven woonde. Gij zoudt mij zeer verplichten met dit stuk te laten drukken, of ten minste den aanvang er van mede te deelen. De smid Joos, Metsys die zich vóór 1459 te Leuven vestigde, was, naar allen schijn van waarheid, een bloetverwant, wellicht een broeder, van den Antwerpschen smid Jan Metsys, echtgenoot van Margareta van den Eijnde. Hebt gij gezien dat de naam dezer twee ijzerbewerkers in de archieven van Antwerpen en Leuven op dezelfde wijze geschreven wordt? Dit punt moeten wij trachten vast te stellen.

In eene akte der schepenen van Antwerpen, van 15 Maart 1508, treden op: ‘Peter Moys ende Cornelis Peter Celis, schrijn werkere, naaste vriende ende mage ende geleverde momboren metten rechte van Pauwelse ende Katlinnen Massys, wettige kinderen Quintens Massys, daar moeder af was Alyt van Tuel.’ Zijn die namen wel gelezen? staat er soms niet: ‘Cornelis Petercels? en, zoo ja, weet gij mij te zeggen, hoe die man met de familie Metsijs of van Tuilt verwant was? Cornelis Petercels moet te Antwerpen poorter zijn geworden vóór 1494. Wees zoo goed, mij zijne poorterssakte mede te deelen.

Uit de hooger medegedeelde bijzonderheden wordt het duidelijk, dat de archieven der Kempen belangrijke bijzonderheden over de Massijsen moeten bevatten, en dat ze met hoop op nieuwe aanwinsten kunnen worden onderzocht. In de archieven van Tongerloo, van St.-Bernards aan de Schelde, van Postel, enz., moet er te vinden wezen. Laat ons daartoe de hulp onzer vrienden inroepen. Vast zal onze verdienstelijke vriend, pastor Kuyl, ons bijstaan, en de heeren van Tongerloo zullen, hoop ik, ons hunne tusschenkomst niet weigeren. Het geldt immers het nader toelichten der geschiedenis van een der roemrijkste zonen des vaderlands.

In de hoop, mijn ware vriend, dat gij mij met een antwoord zult vereeren, teekene ik mij, met de meeste achting en vriendschap,

Uw dienstvaardige,

Ed. van Even.