De Vlaamsche School. Jaargang 15

[p. 95]

[Jan van Ryswyck]

Talrijk is de schaar van uitstekende mannen, die in de laatste jaren aan de Vlaamsche zaak werden ontrukt en wier portretten beurtelings in de Vlaamsche School verschenen. Bij het doorbladeren van de jaargangen onzes tijdschrifts, bevangt ons een diep weemoedig gevoel, wanneer wij daarin terugzien op de beeltenissen van Willems, Theodoor van Rijswijck, Ledeganck, Cracco, Zetternam, David, van der Voort, F.-G. de Meyer, de Borchgrave, van Duyse, Vleeschouwer, Mertens, Torfs en anderen, die, allen te vroeg en velen helaas! in de kracht des levens, in den bloeitijd van hun talent, aan de Vlaamsche beweging, aan de letterkunde, aan de kunst, aan de genegenheid hunner vrienden werden ontrukt. De dooden rijden spoedig,

[p. 96]

zegt de Duitsche ballade. Zij rijden veel te spoedig inderdaad. Het afsterven van dengene, wiens portret, van de hand van Jos. Nauwens, men hiervoren aantreft, is het eenmaal te meer treurig komen bewijzen.

Jan van Rijswijck werd te Antwerpen geboren op 14 December 1818. Nog jong zijnde, aanvaardde hij eene betrekking in het onderwijs en was, gedurende eenige jaren, werkzaam als onderwijzer in de lagere hoofdschool (thans de middelbare school) van Antwerpen. Hij was genoodzaakt als dusdanig zijn ontslag te nemen, in 1848, wegens politieke hekelschriften, opgenomen in het toenmaals door Theodoor en Jan van Rijswijck gezamenlijk uitgegeven gelegenheidsschrift de Filter, waarvan een twintigtal nummers verschenen.

Gedurende vele jaren nadien bleef hij buiten betrekking en wijdde zich uitsluitend aan de studie en letterkundige werkzaamheden. Hij vervaardigde een groot getal gelegenheidsstukken, zooals dusgenaamde trouwdichten, stukken om gelezen te worden op verjaardagen, familie- en vriendenfeesten enz., en het zou voorzeker wel der moeite waard zijn deze gewrochten te verzamelen en, in eenen bundel vereenigd, uit te geven. Te oordeelen volgens enkele, die wij in de gelegenheid waren te hooren of te zien, zijn daartusschen zeer verdienstelijke stukken.

Het Muzenalbum, het door Theodoor van Rijswijck bezorgde jaarboek (Antwerpen, Deleau-van Assche), drukte van Jan enkele stukken en gedurende eene reeks van jaren gaf de dichter geregeld een nieuwjaarsgedicht in het Handelsblad van Antwerpen.

In 1847-48 schreef Jan van Rijswijck verzen en artikels in het bij Deleau-van Assche verschijnende politiek weekblad de Schrobber.

In 1849 verscheen van hem bij P.-E. Janssens, Groote-Kauwenberg te Antwerpen, het berijmd verhaal van eene omwandeling in de Antwerpsche driejarige tentoonstelling van dat jaar (een boekje van 26 blz.). - In 1850, de Antwerpsche Longchamps, hekeldicht, voorgelezen op het letter- en toonkundig feest gegeven door de rederijkkamer de Olijftak, op 26 Mei 1850. - Id. van Dyck in verlof, hekelverzen, voorgelezen op het letter- en toonkundig feest, gegeven ten voordeele van behoeftige huisgezinnen, 9 Oogst 1850. - In 1851, Volkslust of hekel en luim, lijvige dichtbundel van 148 blz. met 3 platen van Louis Carolus. - Id. Aan het Vlaamsche volk, 27 October 1851.

Daarop volgden: Het woord Gods, in tien zangen of dichterlijke bespiegelingen op de tafelen Mozes, opgedragen aan des schrijvers vader, Johannes-Cornelis van Rijswijck (196 blz., bij de gebroeders Peeters, te Antwerpen, 1853).

1855. - Hemelhistorie, bij Peeters-van Genechten. Letterkrans door het Nederlandsch kunstverbond te Antwerpen den heere Hendrik Leys gevlochten en aangeboden door de Antwerpsche burgerij, door Jan van Rijswijck en Frans de Cort, in-8^o van 16 bladzijden.

Eindelijk, en dit is de laatste van hem verschenen bundel: Politieke zweepslagen (64 blz., bij Buschmann, te Antwerpen, in 1861)

Den 27ⁿ Aprl 1852 trad hij in den echt met Isabella-Dymphna Tielemans, die op 10 October 1821 te Antwerpen geboren werd ender den 1ⁿ December 1866 overleed. Uit deze vereeniging zijn de volgende kinderen gesproten:

1.	Jan-Cornelius, geboren 14 Februari 1853;
2.	Anna-Terezia-Isabella, geboren 11 Augustus 1854;
3.	Helena-Joanna, geb. 25 Sept. 1857, overl. 30 Mei 1859.
4.	Helena-Isabella-Lamberta, geb. 2 Aug. 1860, overl. 31 Mt. 1864.
5.	Maria-Terezia-Isabella-Carolina, geboren 17 Februari 1865, overleden 30 Mei 1867.

In 1867 stichtte van Rijswijck het zesmaal ter week verschijnende staatkundig dagblad de Grondwet, waaraan onder anderen opvolgenlijk als vaste medewerkers verbonden waren Frans de Cort, A. van Ostaeyen, Edward van Rijswijck Theodoor's zoon, P. Billiet, van Couteren, H. Groesser. Het eerste nummer dezes blads verscheen den 5ⁿ Sept. 1857, het laatste den 4ⁿ Feb. 1865.

Eene te Antwerpen ontstane beweging, ter gelegenheid van de versterking dier stad, bracht Jan van Rijswijck op het staatkundig terrein als handelend persoon. Voor en na zijne benoeming (30 December 1862) als lid van den Antwerpschen gemeenteraad trad hij in openbare kiesvergaderingen meermaals als spreker op en ontwikkelde daar een machtig volksredenaarstalent. Zijn mandaat als gemeenteraadslid verstreek den 31ⁿ December 1866 en werd niet meer vernieuwd.

Sedert den val van zijn dagblad de Grondwet ging van Rijswijck naar het dagblad de Koophandel over, waarin hij eene reeks van artikels schreef, die, alle, met zijnen naam onderteekend, verschenen. Zijn laatste artikel werd opgenomen in het nummer van 20 Mei 1869.

Over van Rijswijck's wederwaardigheden op het staatkundig gebied, hebben wij voorzeker niet uit te weiden. Wij bepalen ons hieromtrent bij het hooger aangestipte, want - onze lezers weten het - de Vlaamsche School houdt zich geheel en volstrekt buiten alle staatkundige bemoeiingen.

Sedert de maand Mei verklaarde zich, op onrustbarende wijze, de ziekte die den dichter ten grave slepen zou. Den 3ⁿ Juli ontving hij de sacramenten der stervenden en den 5ⁿ daaraanvolgende, des morgens, ten half tien, overleed hij in zijne woning, Zwartezustersstraat n^r 11, aan de gevolgen, volgens de aangifte des geneesheers, van eene inwendige bloeduitstorting, hem overkomen gedurende eene verstopping van de lever, en eene hartziekte.

Den 8ⁿ Juli, ten 9 ure, had onder eenen grooten volkstoeloop de lijkdienst plaats in de Sint-Pauluskerk. Van uit het sterfhuis tot in de kerk werden de slippen van het baarkleed gehouden door Jan van Beers, leeraar aan het Antwerpsch atheneum, Frans de Cort, den Antwerpschen dichter die sedert eenige jaren te Brussel gevestigd is, Jan Bruylants, opsteller van den Koophandel en Karel van Ishoven, den gekenden kunstvriend, die sedert vele jaren de innigste betrekkingen met den overledene onderhield. Bij het verlaten van het sterfhuis, legde de heer Karsman eene lauwerkroon op de kist.

De ter-aardebestelling had plaats op Stuivenberg, naast de plek waar Theodoor van Rijswijck rust.

Aan het graf werden redevoeringen uitgesproken door Mich.

[p. 97]

Looymans, J. de Geyter, H. Lenaerts, J. van Herendael, allen van Antwerpen, van Couteren, van Gent en jonkheer Salvador, van Haarlem. V. Buurmans, van Antwerpen, die ook het woord had genomen, werd verhinderd zijne redevoering uit te spreken.

In Jan van Rijswijck ontvalt aan onze letterkunde een machtig en hoogst eigenaardig vernuft. Diep te betreuren is dan ook dit verlies. Wij ontleenen het volgende stuk, aan de rede uitgesproken door den heer de Geyter, bij van Rijswijck's graf:

‘De vinger Gods had in de wieg zijn kindervoorhoofd aangeraakt, en hem als een uitverkorene bedeeld met al de schatten van den kunstenaar: - een hart dat immer samenklopte met het hart des volks, omdat het volk gevoelt, zwoegt, lijdt en zich verheugt als eenvoudige natuur; - een hoofd waarin de schitterende verbeelding zelve te wonen scheen; - een scheppingsvermogen dat de beelden voorriep uit alle toestanden, uit de hoogste kringen als uit de laagste klassen der maatschappij; - en die edelmoedigheid, dien onuitputbaren overvloed van gelukkige gevoelens, welke de kunstenaar uit zijn vol gemoed meêdeelt, uitstrooit, kwistiger dan een Rothschild zijn fortuin zou kunnen uitdeelen aan een hongerig volk.

‘Een dichterlijk genie, dat vooral was Jan van Rijswijck.

O! zoekt de paarlen die hij wegwierp in de boeken niet waaraan hij met zorg heeft gewerkt: noch zijn Volkslust, noch zijn Woord Gods, noch zijne Zweepslagen, zijn de ware kinderen van zijn hart. Zoekt die nog minder in de politieke artikelen, waartoe het dagelijksche brood en de strijd der partijschap hem dwongen.

Neen, die paarlen van geest glansen in de losse vertelsels, in die lustige luimen, in het dagelijksche stadsnieuws zijner Grondwet, en meer nog glansden die in de gesprekken met zijne vrienden, op de wandeling en aan tafel.

Wie met Jan Van Rijswijck niet heeft omgegaan, kent zijne begaafdheid slechts ten halve, maar groot is nog de schat dien zij bezitten kunnen in zijne losse stukken en in den hoop zijner dagbladen.

Wie zal daaruit de spreuken, de luimige invallen, de gelijkenissen, de parabels verzamelen?

Had hij dan zooveel den Bijbel en de woorden van Jezus gelezen? Daar toch is schier alles parabel, en treft daarom zoo zeer den geest des volks, en prent er zich zoo diep in.

Had hij ze gezocht in het Oosten, dat eeuwig rijk der kleuren en der verbeelding?

Neen zijne spreuken, zijne vergelijkingen, zijne parabels waren niet alzoo ingekleed, niet zoo deftig, zoo bijbelsch. Hij greep ze uit het leven rondom hem, uit de profane wereld; ze waren zijne eigene vinding, zijne eigene schepping; - ze zijn zijne onvergankelijke grootheid!

En toch, hij zelf hechtte er die waarde niet aan. Hij meende tot een anderen levensloop geroepen te zijn, - tot de staatkunde, die zijn hart moest dooden.

Vriend, hebt gij in uw leven gefaald, dan was het wanneer een kunstenaar, een dichter, een schepper als gij, den voet heeft gezet op politieken grond..........’