De Vlaamsche School. Jaargang 15

[p. 5]

Rembrandt's zuster.

I De moeder.

Niet ver van Leiden, aan den mond des Rhijns, stond in het jaar 1616 een acht- of tiental huisjes, waarvan één zich door zijn aangenaam uiterlijk van de anderen onderscheidde. Vier steenen trappen voerden tot eene steeds openstaande deur, op welker stijlen ruwe en snaaksche figuren gebeiteld waren. Twee kleine vensters met verweerde glazen waren aan beide zijden dezer deur aangebracht, en de onderste



verdieping had, wat in deze streek eene groote pracht was, een fraai ruim voorportaal, waar ieder zijne toevlucht nemen kon, om voor den regen te schuilen of te ontsnappen aan de lastige gekkerijen der kinderen, die op de groote plaats vóór het huis speelden. Aan de voorzijde der woning hing een uithangbord, waarop in groote letters te lezen stond:

JAKOB GERRITS
meelhandelaar.

Was men het huis binnengetreden, dan zag men eene vrouw achter eene toonbank, waarop eene weegschaal stond, en gewichten van alle grootte en soort verspreid lagen. Die vrouw scheen omstreeks 35 jaar oud en droeg nog de sporen eener vroegere jeugdige schoonheid; maar afmatting, ziekte en lijden hadden hare gelaatstrekken verflauwd en misvormd. In hare oogen schitterde een levendige glans, welke zich nu en dan eensklsps verloor en door dofheid vervangen werd; dan bukte zij, en eene drooge, pijnlijke hoest scheen haar de borst te verscheuren.

In dezen ziekelijken toestand verzuimde zij evenwel haren winkel niet; zij woog en mat haar meel met groote nauwkeurigheid den koopers voor, had voor allen een vriendelijk woord en een lachje, en vergat niet te doen opmerken, welk een goed gewicht zij gaf en hoe voortreffelijk haar meel was. Nauwelijks was echter de winkel leêg, of de grootste ontspanning volgde die drukke bezigheid; zij liet zich in eenen armstoel zakken, hare armen hingen slap langs het lijf en zoo bleef zij verdiept in gedachten, tot dat zij weêr eenen klant hoorde binnenkomen.

De avond begon meer en meer te vallen, en hoe donkerder het werd, des te zeldzamer werden de koopers. De duisternis en de eenzaamheid vermeerderden de droefheid der arme vrouw, langs wier holle wangen dikke tranen rolden: zij dacht aan haar naderend stervensuur, en dat is eene smartelijke gedachte voor eene moeder van vier kinderen.

Haastig verliet zij hare bedrukte houding, ging aan de deur staan en haalde diep adem, als wilde zij nieuw leven in zich ophalen; maar de vochtige avondlucht deed hare zieke longen te sterk aan, eene krampachtige hoest overviel haar en eindelijk waren hare lippen met bloed bevochtigd. Bij dit onheilspellend teeken blikte de vrouw ten Hemel, en als wilde zij hem van wreedheid beschuldigen, zuchtte zij: ‘Mijne kinderen, mijne arme kinderen!’

Daar hoort zij eensklaps de stemmen harer lievelingen, en de arme moeder haast zich, de lippen af te drogen en het haar een weinig in orde te schikken, terwijl zij de handen over het voorhoofd wreef, als wilde zij te gelijk de rimpels der smart wegstrijken. ‘Goeden avond, mijne lieve kinderen!’

[p. 6]

riep zij reeds van verre tot een kleinen knaap en twee dochtertjes, die door een grooter meisje, hunne oudste zuster, uit de school waren gehaald. - ‘Goeden avond! zijt ge braaf geweest?’

‘Ja, zeker,’ antwoordde de kleinste, een zwartoogig meisje, op welks frissche wangen de moeder eenen hartelijken kus drukte.

‘Dan is 't goed, Treesje! ga zoo voort! En gij, Francisca, zijt gij ook zoet geweest!’

De kleine zweeg, sloeg de oogjes neêr, hield de lippen tot lachen geopend en de handjes onder haar voorschoot verborgen.

‘Waarom antwoordt gij niet? moet ik mij dan over u bedroeven?’

Nu trok de kleine de handjes van onder haar voorschoot uit, hief een schoon heiligen-beeldje in de hoogte en zeide: ‘Zie eens, moederlief! Zie welk een schoon prentje ik van de meesteres....’

Zij kon den zin niet voleindigen; de verheugde moeder had haren mond met eenen kus gesloten.

‘En Paul?’ zeide zij, zich tot het knaapje wendende, terwijl de kleine Francisca met vrouwelijke ernst haar jakje en kraagje, welke eenigszins verkreukeld waren, gelijkstreek. - ‘En Paul? Zal hij mij ook geen reden tot blijdschap geven?’

De knaap keerde zich om met een treurigen, ontevreden blik.

‘Straft hem niet, moeder,’ zeide het grootste meisje, - ‘hij heeft berouw over hetgeen hij gedaan heeft, en heeft mij beloofd, in 't vervolg beter op te passen.’

‘Wat heeft hij dan vandaag weêr aangevangen, Louiza?’

‘Wat ik gedaan heb?’ zeide nu de knaap, - ‘niets, dan dat ik geen latijn meer wil leeren, omdat 't mij verveelt en ik er niets van begrijp. Ik wil liever meel verkoopen, ik wil liever in den molen zakken dragen, dan den ganschen dag vreemde woorden leeren. Gisteren kreeg ik klappen.... vandaag kreeg ik er weêr... en morgen zal ik er ook krijgen’ - voegde hij er op vasten toon bij, de armen over de borst kruisende en zich vóór zijne moeder plaatsende, - ‘wnat ik wil volstrekt geen latijn meer leeren.’

‘Gij wilt mij dus van verdriet doen sterven? Ziet gij niet, hoe ziek ik ben en hoe uwe koppigheid mijn lijden vergroot?’

De jongen begon te schreien en wierp zich in de armen zijner moeder.

‘Moeder, vergeef mij! maar wees verzekerd, ik kan het latijn niet leeren: mijne oogen zijn wel op het boek gevestigd, doch mijne gedachten zijn ver daarvan verwijderd; en ondervraagt mij de meester, dan weet ik niets te antwoorden. Maar, moederlief! als ge over mij tevreden wilt zijn, en geen verdriet wilt hebben, zend mij dan naar de schilderschool van Isaak van Swaanenburg, en gij zult zien dat gij u niet over mij zult beklagen. Ik wil in korten tijd een schilder worden, als hij is; mijne schilderijen zullen voor hoogen prijs verkocht worden, en dan zult gij mij ook liefhebben, zoowel als mijne zusjes’

‘Mijn kind! hadde ik alleen daarover te beslissen, ik zou u dat mogelijk toestaan; maar gij weet, dat vader het zoo wil... Doch genoeg; laten wij het voor vandaag hierbij, het is tijd voor u om te gaan slapen.’

Dit zeggende, wilde zij opstaan, maar zij had er de kracht niet toe en viel weêr in den stoel neder. Louiza, naderde hare moeder, met tranen in de oogen, en zeide bevreesd: - ‘Laat mij het doen, moeder! Ik zal de kinderen uitkleeden en te bed brengen.’ - Een licht rood vertoonde zich op het gelaat der moeder; met eene onuitsprekelijke vreugde sloeg zij de oogen op hare dochter en zeide slechts: - ‘Doe het, mijn kind!’

Louiza vervulde hare taak zoo goed mogelijk. Na hare zusterkens ontkleed en alles, wat zij noodig hadden, in orde gebracht te hebben, bracht zij ze bij moeder, om haar goeden nacht te zeggen. De kleine Paul had zich intusschen zelf uitgekleed en was fier, omdat 't hem zoo goed afging.

De moeder kuste ze allen en vertrouwde ze aan Louiza, die ze te bed ging brengen. Daarna, zonder dat haar zulks bevolen was, dekte zij de tafel voor het avondmaal. De moeder bedankte in stilte den Hemel, en betreurde minder hare afnemende levenskrachten, omdat de kinderlijke liefde het vijftienjarig meisje tot vrouw had gemaakt, en hare beminde panden niet moederloos zouden blijven.

Louiza volbracht hare bezigheid met zoo veel nauwgezetheid en zoo weinig gerucht, dat hare moeder ongestoord insluimerde, tot dat een vijftigjarig man binnentrad. Bij het hooren zijner voetstappen onderbrak Louiza haar werk en zag verward naar de deur.

‘Goeden avond, vrouw, hoe gaat het er meê.’ - Doch zonder antwoord af te wachten bulderde hij: ‘Wat eene helsche hitte vandaag! zij heeft mij echter den eetlust niet benomen: ik heb honger; is het avondeten gereed?’

Louiza stond onbewegelijk en hoorde die woorden met diepe droefheid aan. De moeder vouwde de handen, als wilde zij zich, door onderwerping aan haar lot, versterken. - ‘Geef mij eten,’ - ging de man voort; en hij stapte met lange schreden de kamer op en neêr, zonder te bemerken, dat het gedruisch der met spijkers beslagene schoenzolen de hersenen der zieke pijnlijk aandeed.

Het eten werd opgedischt; hij at lang en met groote gulzigheid, welke hij slechts onderbrak, om eenen grooten beker, waarin hij al het bier schonk, dat in eene witte blauwgebloemde kan voor hem stond, te vullen en te ledigen. Toen hij gedaan had met eten, gaf de moeder een teeken, en Louiza verliet de kamer.

‘Jakob,’ - zeide zij nu met inspanning maar op ernstigen toon, - ‘het is thans het oogenblik en de juiste tijd tot eene verklaring, welke ik u geven moet en onze dochter mag daarbij niet tegenwoordig zijn. De tijd is nabij, dat gij uwe kinderen noodig zult hebben, en ook deze zullen op deze wereld slechts u bezitten, van wien zij opvoeding en brood ontvangen moeten. Zie mij aan, Jakob; bezie de vrouw, die reeds zestien jaren uwe echtgenoote is; die u uit liefde trouwde, toen gij slechts een behoeftige molenaarsknecht waart; bezie de vrouw, die

[p. 7]

gij sinds vijftien jaren met alle soorten van droefheid overlaaddet; ziet gij niet dat mijn einde nadert.’

Jakob wendde het hoofd af, terwijl hij de hand der zieke drukte.

‘Ik voel de dood in mij, Jakob. Wat zal er van het weinige geworden, dat ik bij ons huwelijk heb meêgebracht, en met alle mogelijke vlijt heb trachten te vermeerderen? Gij hebt alle genoegen in den arbeid verloren; onophoudelijke naarstigheid, bestendige vlijt hebben ons allengs bemiddeld gemaakt, uwe afkeer van den arbeid zal weêr alles ten gronde richten.’

Jakob zuchtte diep, doch meer van ongeduld dan van droefheid.

‘Gij hadt mij beloofd uw leven te beteren, maar gij hebt geen woord gehouden. Die het genoegen in den arbeid verloren heeft, vindt dien zelden terug. De plicht rust op u, het goed onzer kinderen niet te verkwisten, wat gij voor God niet zoudt kunnen verantwoorden. Verkoop den molen en den winkel en zet het geld uit op vaste gronden. De peter van Louiza is een schrander man; neem hem daarin tot raadsman.... Wat Paul betreft, het ware beter de gedachte, hem te laten studeeren, op te geven; hij schijnt neiging voor het schilderen te hebben, en ik heb reeds dikwijls gehoord, dat het een zeer winstgevend handwerk en eene eervolle kunst is. Gij wildet dat Paul zou studeeren, opdat er in de familie ook één zou zijn, die niet slechts meelhandelaar ware, als gij zijt. Goed; laat hem schilder worden in plaats van advocaat, en uwe vaderlijke hoogmoed zal evenzeer bevredigd zijn. Weêrstreef, bid ik u, de neiging van Paul niet; ik ken zijne inborst, hem bedroeven is hem verderven. Wilt gij 't mij beloven? Mag ik dezen troost met mij in 't graf medenemen? Doe wat ik u smeek, en eenmaal zult gij de woorden uwer stervende vrouw zegenen.’

Zij stak haren man de hand toe; deze echter was op zijne plaats ingeslapen.

‘Mijn God!’ riep de zieke, - ‘welk lijden legt gij mij op! Doch uw wil geschiede!’

Gedurende dit voorval was Louiza in de nabijheid der kamer gebleven, vol onrust over het gevolg der zamenspraak harer ouders, en vol vrees over derzelver afloop. Eindelijk hoorde zij de stem harer moeder niet meer, en zij had ook de woorden niet verstaan, zelfs toen zij geluisterd had; maar alleen de onzekere, langzame en door eene hevige, drooge hoest onderbroken stem beangstigde haar. Eensklaps hoorde zij eene lange, diepe zucht.... Daarop bleef alles stil!

Louiza beefde; zij wilde aan de deur kloppen, maar waagde het niet, wijl zij zich herinnerde, dat hare moeder haar bevolen had, zich te verwijderen, en uit vrees voor haren vader, die buitendien altijd tegen de kinderen gromde. Na eenige minuten, die haar zoovele uren schenen, ging zij weder naar de deur en meende een zacht gesprek te hooren.... Neen, het was slechts de wind, die in den schoorsteen blies. Daar overviel haar eene huivering: zij verbleekte, hare knieën knikten en zij moest zich aan de muur vasthouden, om niet te vallen. Toen zij den eersten schrik overwonnen had, en niet langer eenen zoo angstvollen twijfel onderstaan kon, klopte zij aan de deur, maar zoo zacht dat zij zelve het bijna niet hooren kon: niemand antwoordde. Dan klopte zij harder: geen antwoord. Eindelijk sloeg zij ééns.... tweemaal.... driemaal.... alles bleef stil! - ‘Moeder! Moeder!’ schreeuwde Louiza geheel ontsteld... geene stem liet zich hooren. ‘Vader! Vader...!’ Niemand hoorde haar. Nu rukte zij de deur open, en ijlde de kamer in. De vader sliep, en de moeder.... zij ook....

‘Goed zoo, lieve moeder! slaap, gij hebt 't noodig. Maar, mijn God! wat is zij bleek!... Arme moeder, zij is reeds zoolang ziek.... Maar, o Hemel! Zij verroert zich niet.... Ja, zij beweegt zich.... Neen, 't is slechts het flikkeren der lamp,... een arm is ontbloot, ik zal ze toedekken.... O hoe koud is die hand.... Hare oogen zijn open.... Haar mond ook.... Hij is vol bloed.... Vader, vader, help! Zie toch moeder eens aan!’

De man ontwaakte, aanschouwde zijne vrouw en riep: ‘Roep om hulp, Louiza, zij sterft! O waarom ben ik ingeslapen! Loop, roep de knechts in den molen.... Zend ze naar den geneesheer!....

Louiza lichte het hoofd harer moeder op, droogde het bloed af, dat uit de half geopende lippen stroomde en zocht naar eenen blik in die strakke oogen, maar tevergeefs.

De geneesheer kwam. Nauwelijks had hij eenen blik op het bed geslagen, of hij keerde zich tot Louiza: ‘Lief kind!’ zeide hij, ‘het is beter dat gij heengaat; gij zoudt mij hinderen bij hetgeen ik met uwe moeder doen moet.’

Louiza verwijderde zich langzaam; keerde zich echter bij de deur nog eens om, en ziende wat er geschiedde, slaakte zij eenen hartverscheurenden kreet. De geneesheer namelijk, een oude huisvriend, spreidde een wit kleed over het gezicht der moeder en sprak daarbij deze woorden:

‘Heer! dat zij ruste in vrede!’

(Wordt vervolgd.)