De Vlaamsche School. Jaargang 14

[p. 33]

Jan-Frans Willems.

steensnede van jos. nauwens.

't Is schoon, niet waar, te midden van een verdrukt, en dikwijls door de verdrukking ontzenuwd volk, zoo eensklaps iemand te zien oprijzen; hem dan, trots alle gevaren, den verdrukten het sta op! te hooren toeroepen en den strijd tegen de verdrukkers te zien aanvangen?

't Is schoon, niet waar, zoo iemand, alleen met het zwaard der overtuiging gewapend, voor de waarheid te velde te zien trekken, en tot op het schavot, door de logen opgetimmerd, met luider stemme het recht te hooren verdedigen?

Wanneer men, op de verledene tijden terugstarende, zulke groote schimmen ziet opdagen, dan voelt men de borst zwillen, want bij het zicht dier menschen, is men fier van mensch te zijn, en men eigent zich een gedeelte hunner glorie toe: Spartacus, de arme slaaf, die voor recht en vrijheid sneuvelt is grooter dan Cesar, wiens zinspreuk is: ik kwam, ik zag en ik overwon - en de stervende Socrates overtreft den zegepralenden Alexander.

Ja, voor waarheid en recht streven en sterven is schoon - jammer maar dat die strijd aan de strijders voor het goede, steeds noodlottig moet zijn.

Socrates - Spartacus - Artevelde - Agneessens, allen hebben eene aureool rond het hoofd: van verre schijnt het eene aureool van goud - 't is eene aureool van bloed.

Doorloop de geschiedenis - volg de eene of andere volksbeschavende instelling, van hare wording tot hare volledige ontwikkeling op, en ge zult zien dat zij, die er de kampioenen van waren, hunne edele pogingen steeds met ondankbaarheid, dikwijls met de marteldood beloond zagen.

Een grootsch gedacht is als een zaad dat slechts opschiet wanneer de zaaier onder het bebouwen des akkers bezweken

[p. 34]

is; - later komen er vruchten, dan herdenkt men den doode, maar het zijn anderen die den oogst inzamelen.

* _* *

Den 11^sten Maart 1793 werd te Bouchout, een klein en stil dorpje der provincie Antwerpen, een kind geboren dat de geschieden der Vlaamsche beweging, het nakomelingschap eens als een reus zou voorstellen.

Dat kind hiet Jan-Frans Willems.

De Fransche republiek zwaaide toen nog haar vaandel over België, maar de gehechtheid der Vlamingen aan het geloof hunner vaderen, de oude wrok die zij nog altijd tegen de Franschmannen voedden, de misachting, waarmede deze laatsten hunne taal en zeden bejegenden, dit alles had in Vlaamsch België een' doodelijken haat tegen de Republiek doen ontstaan.

Die haat, door Willems met de lucht ingeademd, wees hem den weg aan, dien hij gansch zijn leven, zonder eenmaal te strunkelen, volgen bleef.

Op twaalfjarigen leeftijd vertrok de knaap naar Lier om er, onder de leiding van zijnen eersten beschermer, advocaat Berchmans, zijne studiën voort te zetten, of liever ernstig te beginnen. Daar dan begon hij zich, op eene gansch bijzondere wijze, op de studie der Vlaamsche en Hollandsche letteren, toe te leggen.

In 1809 kwam hij te Antwerpen, waar hij eene bediening van notarisklerk waarnam.

In 1811 werd zijn gedicht De slag van Friedland en de vrede van Tilzitt te Gent bekroond.

Die eerste zegepraal moest natuurlijk den zeventienjarigen dichter bij het bespelen der lier aanmoedigen en van dan ook hield hij zich onophoudend met het vervaardigen van gelegenheidsdichten, volkscomediën enz. bezig.

Edoch, de tijd ging voor Willems komen dat strengere bezigheden de droomerijen zijner jeugd zouden vervangen; door een vijf-en-twintigjarig strijden uitgeput, was Frankrijk onder het gewicht van geheel Europa verpletterd geworden en het koninkrijk der Nederlanden was fier en machtig uit het bloedbad van Waterloo opgerezen.

Maar in de samenstelling zelf der Nederlanden lag de kiem hunner ontbinding. Bij de Nederlanden had men een volk gevoegd dat vroeger wel deel had gemaakt van de Belgische provinciën, maar door zijne taal, zijne zeden, en zijnen oorsprong vreemd was aan het Nederlandsche volk en zich, in oorlog en vrede, bijna altijd vijandig aan zijne Neêrlandsch sprekende landgenooten had getoond.

Ook wanneer het staatsbestuur, ten einde de borstwering, die Neêrland geroepen was tegenover Frankrijk te worden, des te steviger te maken, de vaderlandsche taal en letterkunde in hare rechten herstelde, zonder nogtans de rechten der Fransch sprekende burgers te krenken, en overal Vlaamsche leergangen stichtte, begon onmiddellijk de Waalsche tegenkanting.

Omdat Kinker, Schrant en andere befaamde en niet ten onrecht hooggeroemde leeraren, de protestantsche geloofsbelijdenis toehoorden, deed men het Vlaamsch volk gelooven dat het staatsbestuur de Nederlandsche taal als hefboom gebruikte om den Roomsch-katholijken godsdienst uit den weg te ruimen en in zijne plaats, de Hervormde leer te stellen.

Het viel den ruststoorders niet moeielijk zulks te doen gelooven aan de Vlamingen, die zich (het dient ter hunner eere gezegd) steeds door hunne gehechtheid aan den godsdienst hunner vaderen onderscheidden, en vandaar het wantrouwen dat die oude wonde kwam openrijten, die de onlusten der zestiende eeuw in den Nederlandschen boezem geslagen hadden. Willems althans had aanstonds gevoeld waar dat alles heên wilde; hij, die den Franschen geest en deszelfs strekking van dichtbij had leeren kennen, hij begreep dat eene scheuring van de Noord-Nederlandsche provinciën, ons onvermijdelijk tegenover de Walen, door gansch Frankrijk gerugsteund, eene ondergeschikte plaats moest doen bekleeden.

De tak dien men van den Nederlandschen stam ging afrukken kon, bij middel eener zorgvuldige behandeling misschien nog wel wortel schieten, maar zou het niet schier onmogelijk zijn, en in alle geval niet oneindig veel moeite kosten om hem tegen den Waalschen stam te doen opgroeien?

Willems had dus maar al te wel gezien wat de vreemde oproermakers in het schild voerden en hij rekende het zich tot eenen heiligen plicht het volk tegen hunne verleidende en onheilbarende raadgevingen te waarschuwen.

Zoo was de toestand toen hij zijn gedicht Aan de Belgen, in 1818, in het licht gaf. Met geestdrift in Holland ontvangen, werd het in België met onverschilligheid, ja met minachting bejegend.

Dan, het staatsbestuur weet hem dank voor zijne vaderlandsche pogingen en benoemde hem ontvanger van het enregistrement te Antwerpen.

Van dan af begon er een hevige strijd tusschen Willems en de zoogezegde vrijheidsmannen: maar al te goed had Willems hunne inzichten doorgrond en maar al te goed ook gevoelden zij, de vijanden van Vlaanderens voorspoed, met wat een' duchtigen kamper zij te doen hadden.

Ze vreesden dien man: men moest hem dus in het donker aanranden, hem bij zijne taalgenooten belasteren en hem zoo afbreken. Het waren de Vlamingen zelf die men tot dat schandelijk werk gebruikte.

Weldra stond Willems bij het volk als Orangist te boek, en toen beteekende Orangist zooveel als landverrader; men was vergeten dat dit woord altijd de tegenovergestelde beteekenis had gehad.

Dat alles schrikte den edelen burger niet af: hij wist dat hij het recht verdedigde en dat de gang der zaken hem vroeg of laat recht zou doen wedervaren.

Intusschen groeide de verbittering tusschen Zuid- en Noord-Nederland al meer en meer aan, en moedig bleef hij strijden tegen den Franschen invloed, steeds overtuigd dat eene scheu-

[p. 35]

ring het verval, zoo niet den ondergang van den Vlaamschen stam moest na zich sleepen.

In 1830 werd hij, voor de diensten door hem aan de vaderlandsche litteratuur bewezen, doctor in de letteren benoemd. Dan, niettegenstaande de pogingen door hem en anderen aangewend, brak de omwenteling los, en een der eerste daden van het nieuwe staatsbestuur was eene kleingeestige wraak uit te oefenen op den man die door de vorige regeering voor zijne vaderlandsliefde was beloond geworden: men verbande hem naar Eecloo, eene kleine stad in Vlaanderen.

Willems gaf den moed niet verloren; daar zelfs zette hij zijn werk voort; het kwaad was geplogen: de Vlaamsche stam lag vernederd en onderdrukt, zoo diep vernederd dat hij zijne schande niet meer besefte, de schande van al zijne vorige grootheden, van zijne taal zelf verloochend te hebben.

Maar alles was nog niet verloren: kon men die slapenden wekken, kon men die stervenden aan het heilig vuur der vaderlandsliefde verwarmen, dan was er misschien nog hoop; dan misschien kon Vlaanderen, door een zedelijken band met zijne Noorderbroeders op nieuw vereenigd, den strijd aanvaarden tegen den overal regeerenden Franschen geest.

Dat reuzenwerk ondernam Willems: van uit Eecloo galmde zijn woord over gansch Vlaamsch België en riep hij de Vlamingen ten strijd.

Dat woord werd aanhoord en de Vlaamsche beweging ontstond.

Welhaast moest men met den banneling afrekenen. Vlaamsch België erkende, alhoewel te laat, dat hij steeds waarheid had gesproken; de ondervinding had het reeds bewezen, en toen betreurde men het, naar zijn woord niet geluisterd te hebben.

Op 19 Maart 1835, werd hij door tusschenkomst van den heer van de Weyer, onlangs nog ambassadeur te Londen, ontvanger van het enregistrement te Gent benoemd.

Den 6ⁿ Juli van hetzelfde jaar verkreeg hij eenen zetel in de academie van letteren en schoone kunsten te Brussel.

Het ware hier misschien de plaats om over 's mans buitengewone taalkunde en historische kennissen uit te weiden; doch daar hij zich voornamelijk in de politieke werkingen onderscheidde, willen wij hem ook voor althans, slechts onder dat oogpunt doen kennen.

Gelijk we daar aanstonds zegden had de openbare denkwijze een gansche ommekeer ondergaan.

Het was alsof de Vlamingen door hunne liefde hunne vroegere ondankbaarheid jegens den man, die zich voor hen had opgeofferd, wilden doen vergeten.

Vader Willems, zegden de Vlamingen en inderdaad, zij gehoorzaamden hem als kinderen.

Met hart en ziel wijdde hij zich dan aan de Vlaamsche beweging toe; zonder hem ware ze misschien niet ontstaan - zeker is het dat hij het was die ze den goeden weg aanwees, die weg die ze later tot op de hoogte van eene groote staatkundige kwestie moest brengen.

Overal was hij op de bres: in spellingcommissie, op taalcongres, op Vlaamsche vergaderingen, overal waar het het Vlaamsche Vaderland gold, was men zeker Willems aan het hoofd van het Vlaamsch leger te vinden.

Zoo onverschillig hij vroeger aan de ondankbaarheid was gebleven, zoo kalm bleef hij nu voor de toejuichingen die hem overal tegenklonken: zijn werk verachtte de ondankbaarheid en had geene toejuichingen noodig. Zijn eenig doel was de redding van het vaderland, de heropbeuring van den Vlaamschen stam.

Dat werk, hoe zwaar het dan ook kon wezen, aanvaardde hij als eenen plicht hem door God opgelegd, en in smart en vreugde bleef hij dien plicht getrouw.

Willems was als het ware de verpersoonlijking geworden der Vlaamsche beweging.

Op 24 Juli 1846 gevoelde die beweging een' zwaren slag: dien dag overleed de groote Vlaming.

Gansch Vlaamsch België schaarde zich weenend rond zijn graf. Er werden voor dat graf schoone redevoeringen uitgesproken, schoone beloften gedaan; helaas, 't was alles weldra vergeten. Alras kwam er oneenigheid in het Vlaamsche kamp; die oneenigheid duurt nog voort.

De hand van Willems was niet meer daar om de eendracht te handhaven.

Het Vlaamsche leger was zijnen opperbevelhebber kwijt.

* _* *

Men leest in het Heilig Schrift:

‘Mozes beklom dus den berg Nebo............................. En de Heer sprak tot hem: Ziedaar het land van hetwelk ik onder eed aan Abraham, Isaac en Jacob zegde: ik zal het uwe afstammelingen geven. - Ge hebt het met uwe oogen gezien, maar ge zult niet tot in hetzelve gaan.

Mozes, dienaar des Heeren, stierf dan op diezelfde plek in het land van Moab, volgens Gods wil.’

Zoo stierf Willems: hij had op den Vlaamschen bodem het zaad der wedergeboorte gezaaid, hij mocht de vruchten niet inoogsten.

Helaas, ik heb er nog andere zoo weten sterven.

M.B.