De Vlaamsche School. Jaargang 14

Levensschets van Pieter Bourla.

Op 4 Januari 1867, bracht men naar zijne laatste verblijfplaats den nederigen maar zeer begaafden man, waarvan ieder de kennissen en de goede inborst heeft kunnen waardeeren, Bourla, die men, ofschoon hij reeds den winter des levens had bereikt, nog met spijt den geest had zien geven.

Het zij ons vergund deze eenige bladzijden aan de nagedachtenis diens eerbiedwaardigen grijsaards toe te wijden.

Pieter-Bruno Bourla werd te Parijs geboren, op 19 December 1783. Zijne ouders waren Jan-Bruno-Joseph en Ludovica-Martha Bal. Zijn vader, insgelijks een bouwmeester, wijdde den veelbelovenden zoon, van zijne teederste jeugd af, aan de kunst waar hij weldra moest in uitmunten. De jonge Bourla trok veel nut uit die lessen. Nogtans kon hij zijne studiën niet altijd met denzelfden iever voortzetten. Hij was zeer zwak, dikwerf aan onpasselijkheid onderhevig en telde geen zeven jaar toen hij door de geneeskunde reeds verlaten was. Tot overmaat van ongeluk, zette zich de ziekte op zijne oogen, van welke hij er bijna een verloor. Nogtans, dank aan de goede zorgen, herstelde hij.

Toen zijne studiën waren geëindigd en zijn vader zijn goeden aanleg zag, vertrouwde hij hem verder aan Karel Périer, bouwmeester van keizer Napoleon I.

Hij beminde zijne kunst met hartstocht en om er zich met lijf en ziel aan te kunnen wijden, ontbeerde hij al de genuchten van het jongelingsleven. Matig en werkzaam, begaf hij zich van 's morgens vroeg naar zijne werkplaats, bleef er tot den avond en stelde zich tevreden met een sober maal, welk hij nuttigde aan den arbeid, om den minsten tijd te verliezen.

Onder meester Périer, deed hij snelle vorderingen in de bouwkunde, tot groote tevredenheid zijns vaders.

Ongelukkig werden weêr eensklaps zijne studiën onderbroken.

Het was in den rampzaligen tijd van oorlog en beroering, welke keizer Napoleon over geheel Europa verspreidde.

De loting had Bourla tot de slachtbank veroordeeld.

De welstand zijner ouders liet hem evenwel toe een plaatsvervanger te koopen. Doch deze man ontliep het leger en onze Bourla zag zich gedwongen eene tweede maal een plaatsvervanger te koopen; maar, tot overmaat van ramp, verdween ook die tweede duurbetaalde man. Bourla was alsdan wel verplicht zelve krijgsman te worden.

In 1804, begaf hij zich naar den depot. Hij gewendde zich weldra aan den oorlogsdienst, en was tegenwoordig in de veldslagen welke Duitschland, Portugal en Spanje teisterden. Als soldaat vertrokken, was hij, in de afdeeling Foy, hulponderofficier, toen de Franschen overwonnen werden te Salamanka, op 22 Juli 1812; gevangen genomen met een groot aantal zijner krijgsgezellen, werd Bourla naar Engeland gevoerd en opgesloten in een ponton; men weet welke ziel- en lichamelijke martelingen deze dapperen, tijdens hunne gevangenschap, hadden te verduren.

Wij houden er ook aan, de twee volgende feiten aan te halen.

Bourla, naar het leger vertrokken, had een weinig geld bij zich genomen, alsook zijne passersdoos.

Na den geleverden slag van Salamanka, ontnamen de Engelschen aan hunne krijgsgevangenen al wat zij op zich hadden.

Bourla had in dit oogenblik twee gouden muntstukken. Hij verwachtte er zich aan, dat men ze hem zou afnemen en hij verborg ze in zijnen mond en gewendde zich zoo te spreken. Hij gelukte met dezen list; want toen zijne beurt van onderzocht te worden gekomen was, deed men hem spreken, en daar hij zich onbelemmerd uitdrukte, liet men hem gaan, zonder hem te berooven van de muntstukken, welke hem later in Engeland van groot nut waren.

Wat zijne teekendoos betreft, deze werd hem ontnomen en verkocht, gelijk het ander eigendom der gevangenen.

Nogtans, een liefdadig man, die hem gezien had, gedurende de eenige rust-uren welke het krijgsleven hem liet, zich met bouwkunde bezig houden, terwijl hij voor tafel zijnen ransel nam, kocht de doos.

Hoe groot was Bourla's verwondering en blijdschap niet, toen hij, na 18 maanden gevangenschap, in zijne woonstede wederkwam, en zijne beminde passersdoos bij zijn vader terug vond. Zij was teruggezonden geweest door een onbekende. Bourla verliet ze nooit meer en gebruikte ze tot het einde zijns levens.

Nu hernam hij zijne studiën met meer hartstocht dan voorheen. Hij kwam in 1816 in België en werd werkzaam aan de ondernemingen die te Tervueren werden uitgevoerd. Niettegenstaande zijn dagelijksch werk, nam hij nog deel aan verscheidene prijskampen voor bouwkunde.

In 1817, behaalde hij den eersten prijs te Gent, het volgende jaar te Brussel, en eindelijk in 1819 te Antwerpen werd, met algemeene stemmen, de eerste prijs toegewezen aan zijn plan voor een gasthuis van 1000 bedden met alle benoodigdheden.

[p. 3]

Deze plannen worden zorgvuldiglijk bewaard in de archieven der koninklijke academie.

Die onderscheiding deed hem hetzelfde jaar de plaatsen van bouwmeester der stad Antwerpen en leeraar der academie bekomen.

Hier begon de besturende loopbaan van Bourla. Deze loopbaan, dikwijls onvruchtbaar, liet hem toe zijne bekwaamheid te doen uitschijnen.

Wij gaan hier zijne bijzonderste werken aanhalen.

Vooreerst bouwde hij de kerk en de pastorij in de Lei.

Er bestonden eertijds te Antwerpen een groot aantal openliggende vlieten, welke met elkaâr in verband stonden en in de Schelde uitvloeiden. Het was in deze vlieten dat de stortwaters en vuiligheden der woningen zich vereenigden.

Bourla dacht een plan uit, om deze oorzaak van ongezondheid der stad te doen verdwijnen, mits deze vlieten te overwelven en alzoo er van vergaarplaatsen te maken, welke met ieder eb geledigd en dikwijls zouden uitgespoeld worden. Dit gedacht werd goedgekeurd en de herschepping der openliggende vlieten in onderaardsche ruien werd ten uitvoer gebracht.

Ter zelfder tijd bracht hij groote verbeteringen in de omstreken der haven, met het bouwen van de steunmuren der kaaien langs heen de Schelde, in de vlieten en in de dokken.

Hij richtte de broeikassen en het traliewerk van den botaniekenhof op en menige gebouwen in het gasthuis.

Vier gemeentescholen werden volgens zijne plannen ten uitvoer gebracht, te weten: de St-Andriesschool, de school van het bureel van weldadigheid, de school der Kipdorpvest en de school in de Leguitstraat.

Toen de gemeenteraad, op 14 Mei 1827, besloot dat de koninklijke schouwburg zou herbouwd worden, werd Bourla met dit werk belast. Voor dit te beginnen, besloot hij de bijzonderste schouwburgen van Frankrijk te bestudeeren. Hij vereenigde al wat hij goed gevonden had, en maakte er een geheel van. Hij stelde zijn ontwerp voor, dat goedgekeurd en in 1829 ten uitvoer werd aangelegd.

Deze werken werden nogtans vertraagd door de staatsgebeurtenissen van 1830. Evenwel werd de schouwburg in 1834 geopend, en hij is bijzonder merkwaardig door zijne goede verdeeling: de zaal was uitmuntend voor klank en gezicht; inderdaad, van alle plaatsen zag men even goed, hoedanigheid welke alle zalen niet bezitten; de uitgangen, zoo belangrijk voor een schouwburg, waren bijzonder goed verstaan.

Om zulk een schoon werk te beloonen, deed de deputatie der provinciale staten een gouden eermetaal slagen, welk hem werd opgedragen. Op dit metaal stond ter eene zijde:

Offert par la députation des États de la Province
à
P. BOURLA,
architecte de la ville d'Anvers.
En ter andere zijde, met een afbeeldsel van den schouwburg:
Théâtre royal d'Anvers,
commencé en 1829,
achevé
en 1834.

Voor hij veranderd werd, was onze schouwburg als een der beste gerekend en hij deed eer aan het talent van Pieter Bourla.

Hij veranderde het oude Minderbroedersklooster in museum en in tentoonstellingszalen.

Hij bouwde de vischmarkt met de aanhoorige tolloods.

Hij richtte insgelijks op het magazijn voor krijgsgoederen, in de Belliardstraat, de kanonnierskazerne en de St-Joriskazerne.

Het entrepot, genaamd bezaanhuis, werd volgens zijne plannen opgebouwd.

Eindelijk, het bijzonderste werk dat zijne lange loopbaan bekroont en dat van zijne groote kennissen in waterwerken getuigt, is het maken der nieuwe dokken, op den Kattendijk, met drooge dok.

De wegenis, onder zijn bestuur, werd veel verbeterd.

Wie de stad Antwerpen in 1820 gezien heeft, en de toenmalige stad met de hedendaagsche vergelijkt, kan doorgronden wat groote hervorming Bourla er aan toegebracht heeft.

Als leeraar van bouwkunde der academie, bezat Bourla bijzonder goede hoedanigheden.

Hij vervulde alstoen twee ambten. Hij maakt het zich tot verwijt: vindende dat de plaats van stadsbouwmeester hem reeds genoeg opbracht, gaf hij zijn ontslag als leeraar, in 1824, vooreerst omdat een ander zou kunnen bevoordeeld zijn met deze plaats en, ten tweede, omdat hij de Vlaamsche taal niet machtig was.

Met de Rubensfeesten, in 1840, werd Bourla ridder der Leopoldsorde benoemd en in 1860, toen de Kattendijksdokken ingehuldigd werden, noemde de koning, ter plaats, hem officier derzelfde orde.

Hij droeg insgelijks de herinneringsmedalie van St-Helena.

De keizer van Oostenrijk, hebbende de door hem aangelegde havenwerken doen bezichtigen, verklaarde de plannen er van te willen bezitten. Bourla deed ze maken. Z.M. liet hem een dankbrief geworden, en, als herinnering, eenen diamanten ring met het keizerlijke naamcijfer.

De bekwaamheden van Bourla waren zoo wel buiten als binnen 's lands bekend; dikwijls zijn er bouwmeesters hem komen raadplegen.

Hij was lid van verscheidene instellingen, namelijk: der koninklijke academie van België, der koninklijke commissie van gebouwen, der maatschappij van Engelsche bouwmeesters, der academie van Amsterdam.

Insgelijks maakte hij deel van verscheidene commissiën, en onder andere van de commissie van herstelling der O.-L.-Vrouwekerk en de commissie van openbare gezondheid. Ondanks zijnen hoogen ouderdom en tot het einde zijns levens, vervulde hij al de hem opgedragene ambten met iever.

Toen, in 1852, het academisch lichaam van Antwerpen door Z.M. den koning op nieuw werd ingericht, werd Bourla, een der eersten, als stichtend lid benoemd.

Na zulke schoon doorgebrachte loopbaan, vroeg Bourla, in 1862, zijn ontslag. Het schepen-collegie stond het hem toe met den titel van eere-bouwmeester der stad Antwerpen en met dezelfde jaarwedde als toen hij nog in dienst was.

[p. 4]

Nu wij de bijzonderste



feiten van zijn kunstenaarsleven hebben aangehaald, moeten wij ook eenige woorden zeggen over zijn persoonlijk leven.

Door de menigte als vreemdeling aanzien, was hij nogtans Belg. Zijn vader was geboren te Doornik. Toen hij zich hier te lande vestigde, vroeg hij de naturalisatie. Z.M. Willem I, koning der Nederlanden, schreef hem zelf drie brieven om hem te betoogen dat hij geene naturalisatie behoefde, aangezien hij reeds Belg was.

Over het karakter van Pieter Bourla kunnen wij ook niet anders dan gunstig uitweiden.

Bezat hij een zeer vernuftigen geest, zoo was zijn hart niet min rijk bedeeld met deugden en edele gevoelens.

Al wie het geluk had hem van nabij te kennen, heeft zich daarvan kunnen overtuigen.

Ieder was bij hem welkom; de vreemde, zoo wel als de gekende, mocht hem komen raadplegen.

Was het voor pijnlijke zaken, dan was hij daaraan zeer gevoelig. Om zijne aandoening te verbergen, gebaarde hij zich dikwijls stuursch, soms oploopend. Het is om deze reden, dat diegenen welke deze bijzonderheid niet kenden, zegden dat hij een knorrepot was.

Zijn levendige geest, zijne vroolijke luim, zijne zachte en minzame handelwijze deden hem van eenieder beminnen; hij was de vader en de weldoener des werkmans en van de armen.

Bourla was zedig, en kon niet verdragen dat men met lof over zijne werken sprak.

Buiten de hoedanigheden welke hierboven gemeld zijn, bezat Bourla er eene andere, allerbeste: de eerlijkheid.

Wij kunnen bevestigen, dat diegenen welke hem wilden omkoopen in den loop der werken, welke hij uit te voeren had, niet gelukt zijn in hunne pogingen.

Tot staving onzer bewering, is daar de geringe, maar eerlijke staat, waarin hij gestorven is, na voor meer dan 15,000,000 franken werken uitgevoerd te hebben.

De rechtvaardigheid bestuurde al zijne daden, en daardoor kon hij niemand velen die, door welk middel ook, zijnen evenmensch had willen bedriegen.

Wanneer hij soms bedrog in het uitvoeren der werken onder zijn bestuur, vermoedde, is het gebeurd dat hij bij nacht deze werken gíng bezichtigen, en zoo bestatigde of zij wel aan al de voorwaarden welke hij voorgeschreven had, beantwoordden.

Ziedaar de beknopte levensschets van Pieter Bourla, den goeden man, die aan de liefde zijner familie en zijner talrijke vrienden, na eene zeer korte ziekte, ontnomen werd, op 31 December 1866, in den ouderdom van 83 jaren.

Het is de plicht der erkentelijkheid welke ons de taak oplegde deze eenige bijzonderheden over den gewezen stads-bouwmeester in het licht te geven.

Antwerpen, 1868.

E. Beausacq.

Preêk niet voor een man dien het tegenloopt in de wereld; doch help hem eerst, en geef hem dan uw welgemeenden raad.