De Vlaamsche School. Jaargang 13

Joost van den Vondel.

Met passenden grooten luister, had op 18 October ll. de onthulling plaats van het standbeeld van Neêrlands grootsten dichter, Joost van den Vondel. De bevolking van het ‘rijk en machtig’ Amsterdam, zooals het rijmpje zegt, scheen als verdubbeld te wezen. Ontzaggelijk en ontelbaar was de menigte die zich verdrong, eerst om den feestelijken optocht, waarin vooral werd opgemerkt de keurige boekdrukkerswagen, van waar men dichtstukjes over Vondel, geschreven door den heer Alberdingk Thym, uitdeelde, daarna om de inhuldiging des

[p. 187]

beelds te aanschouwen. Daarbij was 't een echt koningsweêr, een weêr den prins der Nederlandsche dichters waardig. De bijeenkomst der letterkundige en toonkundige maatschappijen greep plaats in de kerk, waar Vondels asch berust. Bij die genootschappen voegden zich de weeskinderen en de ouderlingen uit de godshuizen. Dit werd door de overlevering vereischt, want de liefdadige gestichten hebben veel aan den dichter te danken. Aan den voet van het standbeeld nam de heer J. van Lennep, voorzitter der hoofdcommissie, het woord. In eene krachtige, beelderige en ingrijpende taal somde hij al de uitstekende hoedanigheden op, die Vondel als dichter en als mensch zoo waardig kenmerkten. Het zij gemeld, dat de heer van Lennep in zijne redevoering de opmerking maakte, dat de stad Keulen, waar, zooals men weet, Vondel geboren werd, zich niet had doen vertegenwoordigen bij deze plechtigheid. Na de redevoering, werd eene cantate aangeheven getoonzet door den heer Heinze, op woorden van den heer H. Binger, en weldra viel het doek van voor het standbeeld. De onsterfelijke schrijver van Lucifer is voorgesteld in zittende houding, den schedel met een lauwerkroon omkranst, de pen in de hand en de blikken vol bezieling. Het standbeeld is voortreffelijk van opvatting en uitvoering, en wordt volledigd door de hoekbeelden van het voetstuk, verbeeldende het treurspel, het hekeldicht, het lierdicht en het leerdicht. Deze vier beelden, in Tunischen steen, zijn gemaakt door den heer P.J. Cuypers; het standbeeld is in brons. Op het voetstuk leest men de volgende opschriften:

VOORZIJDE:
Joost van den Vondel;
te Keulen uit Amsterdamsche ouders
geboren den XVII Nov. MDLXXXVII
van zijne kindsheid af
gevestigd te Amsterdam:
waar hij Mayke De Wolff
tot huisvrouw gehad
heeft: overleden is den
V Febr. MDCLXXIX: en begr.
in de nieuwe kerk.
LINKERZIJDE.
Om den adel van zijn karakter:
om den rijkdom van zijn
genie:
om den gloed en de lieflijkheid
zijner dichtgave:
bij scherp vernuft
en degelijke wetenschap:
om zijn tooveren
met de Nederlandsche taal
dienstbaar gemaakt aan zijne
liefde voor land en stad:
wordt hier aan
Joost van den Vondel,
tot kwijting
eener diepgevoelde schuld,
dit gedenkteeken
gewijd.
MDCCCLXVII.
ACHTERZIJDE.
Scripsit aeternitati.
RECHTERZIJDE.
Lucifer;
Gijsbrecht van Aamstel;
Adam in ballingschap,
Joseph in Dothan;
Palamedes;
De leeuwendalers;
Joannes de boetgezant;
Altaargeheimnissen;
Verovering van Grol;
Geboorteklok van Willem van Nassau;
Inwijdinghe van 't Stadthuis;
David: Virgilius;
Beemster en Haarlemmermeer;
Dionijs Vos;
Roskam en rommelpot.
De Rijnstroom.

Een lid van het Belgisch gezantschap in den Haag, de zaakgelastigde Jooris, die koning Leopold bij de plechtigheid vertegenwoordigde, heeft goed en passend gevonden eene korte toespraak in het Fransch te houden, om den heer van Lennep te bedanken, voor de vleiende bewoordingen, waarin deze zich opzichtens België en zijnen vorst had uitgelaten. Was het gebruik der Fransche taal bij dergelijke gelegenheid en door iemand die optrad namens een land waar de Nederlandsche taal door de meerderheid der bevolking wordt gesproken, wanklankig voor al de aanwezigen; de Vlamingen in 't bijzonder zijn daardoor pijnlijk getroffen, vernederd en verontwaardigd geworden. Doch laten wij het kort verhaal van de plechtigheid voortzetten. Des avonds werden in den stadsschouwburg door eenige liefhebbers het eerste en vierde bedrijf van Vondel's Lucifer met veel kunde voorgedragen. Tevens vertoonde men een nieuw tooneelspel van den heer van Lennep, getiteld: Een dichter aan de bank van leening, - zooals men ziet een gelegenheidsstuk, daar Vondel, gelijk bekend is, op zijne oude dagen klerk was op den Amsterdamschen berg van barmhartigheid, met eene jaarwedde van... 650 gulden.

's Anderendaags, den 19ⁿ, had de aangekondigde stoomtocht naar het Muiderslot, waar Vondel zijne gelukkigste dagen sleet, plaats. Er namen ongeveer 400 personen, waaronder vele dames, deel aan. Op het oude slot was den bezoekers eene schoone verrassing bereid. In de zaal, waar alles gelijk ten tijde van den drossaart gemeubeld was, zaten drie heeren en twee dames, in de kleeding van den drossaart Hooft, Berlaeus, Huigens, Tesschelschade (mev. Schaick-Froschart) en Anna Visscher (mev. Cuijpers). Zij ontvingen de aangekomenen met eenen heerlijken vijfstemmigen lofzang (geschreven door den heer Alberdingk-Thym) ter eere van Vondel.

De feesten werden gesloten met eenen prachtigen feestmaaltijd van 250 gasten, waaronder ruim 90 dames, in de schilderijenzaal van het Paleis voor Volksvlijt. De eerste dronk werd uitgebracht op koning Willem III, door den eerevoorzitter, oudburgemeester Messchert van Vollenhoven. De heer van Lennep bracht vervolgens een dronk uit op keizer Napoleon, die eene ruime gift voor het standbeeld bijdroeg; daarop dronk de vertegenwoordiger van Frankrijk, de heer L. de Baecker, in het Vlaamsch, op de glorie van den Neder-

[p. 188]

landschen naam. Dezelfde afgevaardigde bracht eenen dronk op uit Nederlands gevierde koningin. De heer van Lennep heeft daarna op den Belgischen koning eenen toast ingesteld, welke door den Belgischen referendaris D. Delcroix met eenen dronk aan Nederland beantwoord is. Burgemeester Funck dronk op de hoofdcommissie. De staatsraad Boot heeft verder een vers voorgedragen op van Lennep, waarin diens voornaamste romans geestig herinnerd, en zijne andere werken, de Vondels-uitgave, benevens zijne grappige geschriften, zooals de Vermakelijke spraakkunst, bezongen werden. Daarop heeft de heer Hofdijk een gloeiend vers uitgesproken op de taalverwantschap en geestgemeenschap tusschen Vlamingen en Hollanders. De heer Beeloo bracht een toast uit op allen, die aan de oprichting van het Vondelsstandbeeld hebben medegewerkt; professor Heremans, uit Gent, op de Nederlandsche dames, in verband met hare Vlaamsche zusteren, die dezelfde taal spreken; van Lennep op den beeldhouwer Roijer, welke den vorigen spreker bedankte; en de heer Mohr op de verwantschap der Duitschers en Nederlanders. Het feest is besloten met eene muziekuitvoering, welke door een talrijk publiek bezocht werd.

De Vondelsfeesten zijn bijzonder goed meêgevallen en opgegaan. Allen, die ze bijwoonden, zullen er lang het geheugen van bewaren.

Dat de vertegenwoordiger van Frankrijk in het Nederlandsch heeft gesproken, heeft zulken goeden en aangenamen indruk teweeggebracht, als de Fransche woordvoering van den Belgischen zaakgelastigde den aanhoorders onaangenaam is geweest.

Ter gelegenheid der Vondelsfeesten is de heer J. van Lennep benoemd tot kommandeur der orde van den Nederlandschen Leeuw. De heer J. Nolet de Brouwere van Steeland werd benoemd tot kommandeur der orde van de Eikenkroon en de heeren de Quack en Maurits van Lee, secretarissen der regelingscommissie, tot ridders van de laatstgenoemde orde.

Wij brengen in herinnering dat de Vlaemsche School, in 1861, op blz. 187, een fraai portret van Vondel, geteekend door den heer J.-J.-H. Cuypers, mededeelde.

Wij herinneren tevens dat wij, in 1858 (blz. 60), een aantal zeer wetenswaardige bijzonderheden over de familie van den beroemden dichter in ons tijdschrift hebben opgenomen.

De heer Scheltema heeft eenige nieuwe berichten nopens Vondel gegeven, waarin hij namelijk aantoont dat de dichter, niet zooals Jacobus Kok meldt, op 17 November 1588, maar op 17 November 1587 te Keulen geboren werd. De vader van onzen dichter verliet, bij de invoering der kerkhervorming in de Nederlanden, zijne geboorteplaats Antwerpen en vestigde zich alstoen te Keulen, waar hij in den echt trad met Sara Kranen, eene dochter van zijnen vroegeren stadgenoot Pieter Kranen. Uit dit huwelijk zijn eerst te Keulen geboren drie kinderen, als Clemensken in 1580, Joost (de dichter) in 1587 en Sara in 1594, en daarna te Amsterdam, nadat het echtpaar (in 1595 of 1596) zich derwaarts verplaatst had, nog twee kinderen, namelijk Willem in 1599 en Catharina in 1602. De heer Scheltema veronderstelt dat de oude Vondel, even als later zijn zoon, handel dreef in kousen. Volgens onze berichten (zie de Vlaemsche School, 1858, blz. 60), oefende de oude Vondel te Antwerpen het hoedenstoffeerdersambacht uit. Volgens gissing van den heer Scheltema, was Vondel, de later zoo beroemde dichter, 8 of 9 jaren oud, toen hij zich met zijnen vader (die op 12 Februari 1608 overleed) te Amsterdam kwam vestigen, in het huis de Trouw, oude-Zijdskerkstraat (thans Warmoesstraat). Vondels moeder verhuisde, na den dood van haren echtgenoot, naar de Heerengracht, van waar zij, den 9ⁿ April, even als haar man, in de Oude-kerk begraven werd. Na het overlijden van zijnen vader bleef de jonge Vondel in hetzelfde huis in de Kerk- of Warmoesstraat wonen, waar hij eenen kousenwinkel had, die, zoo men wil, voornamelijk door zijne vrouw werd waargenomen, terwijl hij zelf meer met de beoefening der dichtkunst zich bezig hield. Hij was gehuwd met Maria of Marijken de Wolff, eene zuster van Hans de Wolff, even als hij van Keulen geboortig, die, na het verlies van zijne eerste vrouw, hertrouwde met Vondels oudste zuster Clemensken. Uit archieven is den heer Scheltema gebleken, dat onze dichter voortdurend op dezelfde plaats te Amsterdam zijn verblijf heeft gehouden, in 1610 bij de voltrekking van zijn huwelijk (welk plaats had op 23 November, hij was dus 23 jaren oud), in 1618 en 1633, bij de begrafenis van twee zijner kinderen, en in 1635 bij het overlijden van zijne vrouw. Vondel is te Amsterdam overleden den 5ⁿ Februari 1679 en drie dagen daarna begraven in de Nieuwe Kerk, in 't familiegraf van zijnen vriend Pieter Blesen. Dit graf ligt ten westen van den kerkpilaar, waaraan, in 1772, het gedenkteeken van den dichter werd vastgehecht, en is geteekend lett. C. n. 231. Zijn stoffelijk overschot rust daar tusschen dat van zijne dochter Anna en dat van zijnen kleinzoon Willem, wiens vader, ook Joost van den Vondel geheeten, op reeds gevorderden leeftijd naar Oost-Indië vertrok, om daar zijn geluk te beproeven.