De Vlaamsche School. Jaargang 13

[p. 5]

De Vlaamsche School 1867

Twee zusters.

I.

Mag ik u een tasje koffie opschenken?’ vroeg juffer Maria van Santhoven hare jongere zuster, die aan het venster zat te borduren.

Clemence gaf geen antwoord en Maria hernam:

‘Gij hebt dezen morgen niets gebruikt, lieve, en mij dunkt, dat gij er vandaag bleeker dan gewoonlijk uitziet’

Clemence keek naar de pendule die tusschen twee frissche bloemruikers op de schouwplaat stond.

‘Binnen twee uren is het middag,’ bemerkte zij; ‘waarom zoudt ge zoo vroeg het vuur ontsteken en verdere onkosten doen?’

‘Zuster,’ zegde de oudste der meisjes, en er lag iets droevigs in hare stem: ‘zuster, wij slagen meer en meer eenen verkeerden weg in. Wij ondermijnen vrijwillig onze levenskrachten, om de menschen te verblinden. Wij lijden honger, om eene uiterlijke pracht ten toon te spreiden, die in geene evenredigheid staat met onze geldmiddelen.’

‘Ik weet wel, dat wij arm en ellendig zijn, zoo dat het onnoodig is, mij dat elken oogenblik te herinneren,’ antwoordde Clemence wrevelig; ‘maar ik wil mijn fatsoen houden. Ik wil niet onderdoen voor hen, die vroeger mijne minderen waren. Liever zou ik van honger sterven.’

‘De wezentlijke grootheid laat zich aan geen fatsoen gelegen, en men doet voor niemand onder, zoo lang men zijne zedelijke waarde behoudt,’ zeî Maria.

‘Heere toch! zuster, lieve zuster, wat overkomt u,’ zoo brak zij plots hare bemerking af, en zij snelde naar het meisje, dat schier in onmacht, met ontsteld gelaat en ontkleurde lippen nederzeeg.

‘Ik heb het wel gedacht,’ kreet de liefderijke Maria, ‘zoo kan zij het niet volhouden. Eenmaal daags eten, en dan nog zulk een schrale kost.’ Onder het uitspreken dezer woorden tilde zij hare twintigjarige zuster op den arm, als een kind, en droeg ze in de nevenkamer op een frisch bed met hagelwitte gordijnen.

Onder de zorg der lieve zuster was juffer Clemence spoedig bijgekomen. Zij was niet ziek, maar zoodanig uitgeput van krachten, dat zij bij de minste ontsteltenis het bewustzijn verloor.

De juffers van Santhoven waren dochters van eenen rijksontvanger, die zijne kinderen van jongs af had wijsgemaakt, dat zij telgen waren van eenen hoogen stam; en om dien stam, naar zijn

[p. 6]

inzien, niet te onteeren, had de brave man altoos op tamelijk grooten voet geleefd, zoo dat hij bij zijn overlijden niets achterliet dan zijne meubelen, die nog belast waren met huiselijke schulden.

Vader was reeds een zestal jaren overleden, en vier jaar later was zijne goede echtgenoote hem gevolgd, hare twee dochters niets overlatende dan den intrest eener eeuwigdurende rente, die zij zelve van hare ouders had geërfd, en eenige meubelen; want de goede vrouw had hare prachtvoorwerpen gedeeltelijk verkocht, om de onvereffende rekeningen te betalen.

Zoo lang moeder leefde hadden Maria en Clemence hunnen toestand nog al dragelijk gevonden. De weduwe trok een pensioen, maar met haar was alles medegestorven; moederzorg, moederliefde en jaargeld; en nu leefden de arme meisjes van de driehonderd franken, die de rente opbracht, en daar moest alles van af, brandstof en kamerhuur, zoo dat het onmogelijk was, zonder voor geld te arbeiden, daar mede te leven.

Maria had hunnen toestand begrepen en reeds had zij hare zuster verscheidene maal aangemaand om te zamen voor een magazijn te borduren; want in dat handwerk waren zij zeer bedreven: maar telkens dat het zorgvuldig meisje er over sprak, kwam zij in onaangename woordenwisselingen met de lieve zuster of, wat nog erger was, Clemence nam toen maatregelen die Maria bedroefden; en dat eenmaal daags eten was alweêr het gevolg van eene samenspraak over voor geld werken en niet voor geld werken.

De oudste zuster was gansch buiten raad. Wat moest zij aanvangen, en wat zou zij beginnen indien het misdachte meisje, ten gevolge harer ontberingen, onherstelbaar krank werd? Vurig dankte zij God omdat hij haar een sterk gestel had geschonken, omdat zij de ellende kon doorstaan, zonder, gelijk hare teedere zuster, er bijna onder te bezwijken.

II.

Recht over het huis waarin de gezusters van Santhoven twee schoone voorkamers en een schommelkamertje betrokken, woonde de weduwe van eenen welstellenden kruidenier met haren eenigen zoon, een frissche jonkman van omtrent de vijf en twintig jaar.

De juffers van Santhoven bemerkten dat de jonge kruidenier of liever de jonge Jacob Vervat als er geen volk in den winkel was, veeltijds van achter zijnen schrijflessenaar juist tusschen eene vaas met kaneel en eene andere die met blauwsel gevuld was, door de winkelruiten naar hunne sierlijk behangen vensters opkeek. Die handelwijze ergerde Clemence; en dikwijls kloeg zij er over tegen hare oudere zuster.

‘Die geringe burger verstout zich, naar ons op te zien,’ kloeg zij: ‘en dat alleen, omdat hij wat geld bezit.’

‘Hoe is het mogelijk zoo verwaand te zijn,’ antwoordde Maria; ‘Jacob is een goede jongen. Hij bemint zijne moeder, past goed op den winkel, en maakt al wie hem omringen gelukkig, zelfs de dienstboden.’

Clemence krulde de bovenlip op: ‘Gemeen van afkomst en gemeen van manieren,’ prevelde zij.

Moeder Vervat had ook bemerkt, dat haar zoon wat dikwijls naar de venster der geburejuffers opkeek; maar zij hadde daar geen erg in gezien, indien haar zoon niet plots van manieren veranderd ware. Jacob had al zijne oude jassen, al zijne oude ondervesten en nog meer voorwerpen van dien aard aan zijne twee magazijnknechten uitgedeeld; en zich drie nieuwe costumen doen maken. Hoe kwam dat? De jongen was vroeger eenvoudig als zijn vader zaliger. Wat mocht hij in het hoofd hebben?

Op zekeren avond werd dat raadsel opgelost. Het was winter, en de brave kruidenier had in geen drie dagen de lieve buurdochters gezien, want niettegenstaande de dubbele gordijnen waren de vensterruiten zelfs op het middaguur niet ontdooid, waaruit Jacob hadde kunnen opmerken, dat de juffers gedurende de koude dagen weinig of geen vuur hadden gemaakt.

Nu, het raadsel werd opgelost, terwijl de moeder langs de eene zijde der blozende kachel zat te breien, en de zoon langs de andere zijde eene sigaar rookte.

‘Moeder,’ zeî Jacob, ‘wij hebben beide te veel bezigheden, vindt gij het niet?’

‘Hoe dat?’ zeî de moeder, ‘hoe meer hoe liever.’

‘Zeker! zeker, maar indien wij iemand hadden die den boek houdt, dan zou ik u meer kunnen helpen in het bestellen der klanten; en ook zouden wij de zaken kunnen uitbreiden als grossiers.’

‘Het is toch beter, dat die dingen onder eigendom gedaan worden, mijn jongen.’

Onder eigendom, daar was het groot woord er uit.

‘Ja, eigendom,’ antwoordde Jacob, ‘zoo meen ik het ook. Indien ik eene vrouw trouwde die goed kan boekhouden en rekenen, wat zoudt gij daarvan denken, moeder?’

Die verklaring ontstelde de goede vrouw. Zij voelde dat haar een gedeelte der liefde ontviel, die haar zoon haar altijd had toegedragen. Twee dikke tranen rolden van hare wangen op de breikous, en toch antwoordde zij:

‘Indien het u kan gelukkig maken.’

‘Ik denk ja,’ antwoordde de koele jongen, en hierop volgde eene betrekkelijk lange stilte, die eindelijk door de moeder werd afgebroken.

‘Aan wie hebt gij uw hart geschonken?’ vroeg zij.

‘Aan niemand, moeder, aan niemand,’ sprak Jacob met meer levendigheid dan hij ooit had laten blijken. ‘Ik wil eerst uwe toestemming hebben, eer ik iemand aanspreek. Hoe bevallen u de juffers van Santhoven van hier over?’

‘Droeve jongen,’ riep de moeder: ‘Wat zoudt gij met eene modepop aanvangen. Is 't die blonde met haar sleepkleed?’

‘Neen, de andere,’ zeî Jacob, ‘de oudste, die hier soms in den winkel komt.’

Het betrokken gelaat der weduwe klaarde op. ‘Welnu, Jacob, mijn eenige welbeminde zoon, wanneer het uw geluk kan uitmaken, wil ik dat meisje gaarne tot dochter nemen. Alles hoort u

[p. 7]

hier toe. Ik wil bij u in de zaken blijven, of in ons huisken hier nevens trekken, zoo als gij het verkiest’, en de anders zoo bedaarde vrouw sloeg de armen over den hals van haren lieveling en weende uit aan zijne borst.

‘Nooit zullen wij scheiden dan door de dood,’ snikte Jacob. ‘Het is omdat ik weet, dat juffer Maria u eene goede dochter zou zijn, dat ik haar tot vrouw wil nemen. Wij kennen haar immers al lang; en al de klerken, die vroeger bij haren vader schreven, en al degenen die haar kennen, spreken veel goed van haar. Over hare zuster is het echter gansch anders: die is trotsch en boos, zegt men.’

‘Zij moet hier geen duit inbrengen,’ zeî de moeder, ‘en van op uwen trouwdag gaan onze zaken op uwen naam; als 't zoo verre komt.’

III.

Twee dagen later had er tusschen de gezusters van Santhoven ook eene samenspraak plaats.

‘Ik geloof dat ge stapelzot wordt, Maria,’ riep Clemence, die nu in plaats van doodsch bleek, vurig rood zag van gramschap.’ Wat! gij zoudt met eenen kruidenier trouwen! mij zoo vernederen! En wie zal ik dan nog tot man krijgen! Een kleermaker of een coiffeur.’

Na dien uitroep verviel de ongelukkige in zulke diepe droefheid dat men haar door geheel het huis hoorde snikken.

‘Arme zuster!’ zeî Maria, ‘hoe kunt gij zoo verkeerd redeneeren? Gij spreekt van onzen maatschappelijken stand, als of wij een millioen te verdeelen hadden; en hoe dikwijls is onze schapraai niet zonder brood. Gij zegt dat ik afdaal van onzen rang, dat ik u verneder; de aristocratie der administratiën, waar wij, volgens uw zeggen, toe behooren, is immers een ondergeschikte rang aan nog hoogere rangen, voor al die welke aan eene onderscheiding gelooven, die uit geene persoonlijke grootheid ontspruit. In de gansche wereld bestaat er geen persoon, die zich gansch onafhankelijk kan noemen. De maatschappelijke rangen vormen eenen cirkel; en begint men de optelling der standen met het volk, dan eindigt men met den koning; maar hier zijn koning en volk zoo te zamen geprest, dat men onwillekeurig moet uitroepen: De koning hangt af van het volk.’

‘Gij raast als eene dolzinnige,’ riep Clemence.

Maria gaf geen acht op dien uitroep en ging voort:

‘Neem mijn voorstel aan, lieve zuster. Behoud, wanneer ik getrouwd ben, de meubelen en het inkomen onzer rente, behoud onze kamers, dan zijn wij, om zoo te zeggen, niet gescheiden; en maak daarenboven gebruik van Jacob's vriendschap. Kom alle dagen bij ons middagmalen, dat zal hem en zijne moeder plezier doen; en u, lieve zuster, zal het de verloren kracht teruggeven.’

‘Nooit heb ik aan u iets beleefd dan vernederingen,’ kreet Clemence; ‘maar gij zult mij niet medeslepen in den gemeenen kring, waartoe gij van kinds af hadt moeten behooren. Wat! ik zou aan uwe tafel zitten, tegenover uwen Jacob. Ik zou zijne moeder, de dikke kruidenierster, de hand drukken als mijne gelijke. Neen, dat nooit, nooit!’

Met dit laatste woord eindigde het pijnelijk gesprek.

IV.

Gelijk het uit de samenspraak der zusters in het vorig kapittel te raden was, is juffer Maria, niettegestaande de opmerkingen van Clemence, toch met Jacob Vervat getrouwd. Tien jaren zijn reeds verloopen, maar de jonge echtgenooten versleten die niet in ledigheid. Maria werd de boekhoudster des huizes en hielp in den winkel tot dat Jacob inderdaad meer uitbreiding aan zijnen handel gaf. De winkel is sedert een paar jaren gesloten, uit hoofde der gunstige wending van hunnen handel in 't groot, en moeder Vervat, die reeds allen last, zoowel van het huisgezin als van den koophandel op de schoondochter heeft geschoven, slaat van verbaasdheid hare handen ineen, wanneer zij op het einde des jaars bij het sluiten der rekeningen verneemt, hoe veel hare kinderen vooruit zijn gegaan.

‘Jacob,’ zegt zij dan, ‘die welvaart hebt gij grootelijks aan uwe vrouw te danken. Eene verstandige vrouw is een groote rijkdom.’

Maria en Jacob zijn reeds met vier kinderen gezegend. Allen zijn blozend van gezondheid en gelijken sterk aan de moeder, die veel trotscher is op haren kinderschat dan op de gewonnen fortuin. Hare zuster Clemence bewoont nog altoos het schoon appartement aan den overkant der straat, en nu haar schoonbroeder den kleinhandel heeft gestaakt geeft zij hare zuster soms een bezoek: een statig bezoek zelfs, gelijk het past aan voorname lieden.

De jonge juffer is nog altoos even sierlijk gekleed; maar zij is zoo mager, zoo tenger dat Jacobs oudste dochterken eens zegde: ‘Ik vrees dat de wind tante Clemence eens omver zal waaien.’

In de hooge kringen, waarin juffer van Santhoven zich bewoog, had zij veel bewonderaars doch geene trouwers gevonden; en uit eene verklaring van Maria bleek, dat hare lieve zuster tweemaal de hand had geweigerd van fatsoenlijke burgerszonen. Clemence had zich telkens beleedigd en vernederd gevoeld, wanneer die heeren haar aanspraken en zij kloeg bitterlijk, dat de geheele wereld samenspande om haar te beleedigen en te vernederen.

De lieve juffer wacht nog altoos zeer geduldig, tot dat er zich iemand aanbiedt van haren rang, hoewel iedereen twijfelt, of zij meer bijval zal vinden in rijpe jaren dan in hare eerste jeugd.

Vrouwe Courtmans, geboren Berchmans.

De fijnste beschaving, de rijkste wetenschap, de hoogste verstandsontwikkeling, zijn gering en van luttel waarde tegen het zuiverste, diepe gevoel van een edel menschenhart.