De Vlaamsche School. Jaargang 12

[p. 165]

XVIII brieven van den schilder Balthazar Ommeganck,
over het terughalen der schilderijen die het Fransche leger in 1794 uit Antwerpen had ontvoerd.

B. OMMEGANCK.

Eene vriendelijke hand heeft ons in bezit gesteld van achttien brieven, geschreven door den verdienstelijken schilder wiens portret wy hier mededeelen, nadat reeds vroeger in de Vlaamsche School eene levensbeschrijving van hem opgenomen werd (zie blz. 194 van den 4^de jaargang 1858). De bewuste brieven zijn hoogst lezenswaardig, in zulken zin dat zij om zoo te zeggen elken voetstap doen kennen, destijds door de bijzonder daartoe aangestelde afgevaardigden aangewend, om België en de stad Antwerpen weder in het bezit te stellen van meesterstukken der kunst, wier waarde, door Ommeganck in zijne brieven, te recht onschatbaar wordt genoemd. Wij twijfelen dan ook niet, of de openbaarmaking van des schilders brieven zal veler belangstelling opwekken en onze lezers vooral hoogst welkom zijn. Wij hebben vermeend wel te doen, de brieven letterlijk zoo als zij geschreven werden op te nemen, met achterlating evenwel van wat daarin voorkwam met betrekking tot nog in leven zijnde personen. De eerste hier volgende

[p. 166]

brief is de tweede die Ommeganck uit Parijs aan zijne vrouw schreef. De brief, waarbij de schilder aan zijne echtgenote meldde dat hij te Parijs was aangekomen, is te zoek geraakt. Zooals in de voormelde levensbeschrijving wordt gezegd, was Ommenganck in den echt getreden met mejuffer Petronnella-Isabella-Maria-Jacoba Parrin, dochter van Jan Parrin en Petronella Sprangers. Hij schreef haar wat volgt:

Brief I.

Parys 22 Augustus 1815.

Beminde vrouw

Niet twyfelende ofte u het mynen brief wel ontfangen die u dede weten ons arrivement, ben wel te pas als ook myne twee vrinden, hopen van UL. het zelve................................

Wy hebben gisteren de beste hoop gekregen tot het wederom bekomen van onse schildereyen, dat ons veel plaisir sal wezen.

Den dag alswy gearriveert syn is er een coloneel door den cop geschoten, hy is betigt geweest van hoog verraed, hy word genoemt Labée-Dogère (?); den generael Ney is reeds ondervraegt, en kan welhaest het zelve lot ondergaen.

Madame van Rosemael en August doen u veel groetenisse; Van Dael heeft haer geschreven ende zegt hy na Amsterdam gink, en daer circa vyf dagen dagte te blyven, en dan wederom nae Rotterdam gink, ende naer daer alnog een klyn verblyf hy nae Antwerpen gink, zoo dat ik rekene hy nog deese week misschien zal t'Antwerpen by u arriveeren. Recommandere hem te ontfange volgens gewoonte, en hem myne groetenisse te doen,

Adieu, lief, geeft my van u nieuws dat zal my aengenaem zyn, adieu.

Blyve meer als oyt uwen genegen vrind en Man B.P. Ommeganck.

Mynheeren van Hal en Regemorter doen u groeten.

Brief II.

Beminde vrouw

Hope u mynen voorgaende op zynen tyd geworden is, ben zeer wel te pas, hope van u alle het zelve alsook onze kinderen en matant Jo.

Den wuel van Parys begint my te vervelen, maer ik geloove het komt by de overgroote wermte die ons lastig is, ende alles zeer muylyk maekt.

Gisteren is het den feestdag geweest van den konink, de stad was geheel verligt, geheel Parys in beweging ende men formeerde danssen voor het paleys de Tuilleries onder het geroep van viva den konink. Wy blyven altyd dezelve hope behouden van onze schildereyen te bekomen, waer ons den minister van Holland zoo veel als van versekert, maer die dingen gaen altyd niet zoo als men het geiren zoude bebben, wy zyn men kan niet meer d'accord met M^r Odevaer die gezonden is van onzen Koning.

Eergisteren zyn wy met hem langs S^t Clou, Versalien en Malmaison geweest waer men gesegt hadde alles aen stukken was geslagen, nu zien ik wat de Franschen konnen ligen, want hebbe er alles gevonden zoo als voor dezen, jae zelfs beter tot Versalien en S^t Clou. Adieu, Madame Van Rosemael en August doen u groeten als oock MM. Van Hal en Regemorter. Groet alle goede vrinden voor my Adieu.

Parys, 26 Augustus 1815

Brief III.

Beminde en waerde vrouw.

Ben in agterdogt ik geene tyding van u ontfange waer ik zeer verlangende nae ben, een brief hebbe van u gehad die gedateert is van den 23 Augustus.

Kome u te melde dat ik maendag den 4 dezer van hier vertrek; mynheer Van Hal en Regemorter blyve nog altyd hier tot dat er de eyndelyke ordre zal zyn om de schildereyen wederom te geven, want u kan wel denken dat de Franschen alles in 't werk zullen stellen om die konnen te behouden, dog zien wy dagelyks nog schildereyen en statueen weg gaen, dat doet ons hopen het onzen toer ook zal worden, want als men ons wederom begint te geven dat gaet er een zoodaning ledig in den Museeum komen dat de vremdelinge zoude moeten geloove men met het geheel Museeum gink verhuysen.

Wy verwagte die ordre alle dagen van den ambassadeur die hier is wegens onzen Koning...............................................................................

Het is hier geheel stil, zy wenschen niet als maer ontslagen te zyn van troupen daer hun land vol van is, ende volgens dat men hoort het plat landt veel moet van leyden. Mynheer Van Hal en Regemorter groeten u, alsook Madame Van Rosemael en August, ben om zoo te zeggen nog nergens geweest, dog heden denke by Boilly tegaen, die zyn gebrouilliert met Madame Van Rosemael ten opzigte van gesinthyd, den een voor den Koning en de andere voor... Zy zyn als vuer tegens elcanderen; ben by Prevost geweest maer hem niet gezien.

Adieu, ik verlange om thuys te zyn, denke te arriveren donderdag voor het aenkomen van Van Dael, ben niet content geen scryven van u ontfange. Adieu ik hope u alle in goede gezondhyd, zyt zoo als ik, blyve tot het plaisier van u te zien

Uwen vrind en man.

Parys 2 7^ber 1815.

N: B: Komen langs Gend ende denken des avons te ariveren, het is hier sedert eenige dagen overdragelyk werm geweest.

Brief IV.

Parys den 3 7^ber 1815.

Beminde vrouw en kinderen,

Hebbe u gisteren gesegt dat op maendag wezende den 4^de dezer van hier zoude vertrekken, maer een omstandighyd, heeft zig heden verthond wegens de schildereyen, die niet onvoordeelig schynd te wezen (zoo) dat MM. Van Hal en Regemorter niet geiren hadde ik zoude vertrekken, dus hebbe nog eenige dagen uytgestelt; zal u in 't vervolg kennisse geven van myn vertrek; hadde myne plaets reedts gearreteert op de dilligentie, men is daer zoo considerable geweest, van het gene reds op myne plaets betaelt hadde, het te arreteren tot als ik wil vertrekken.............................................................................

Het volk generael klaegt schroomelyk, maer het is zy zulkx

[p. 167]

niet gewent zyn gelyk wy en andere natien die dat jock zoo lank gedragen hebben.

Hebbe uwen brief zeer wel ontfangen gisteren, het doet my plaisier u alle wel te pas zyt, myne groetenisse als vooren. Adieu, ben wel te pas.

Brief V.

Parys, 18 7^ber 1815.

Beminde vrouw en kinderen en matant Jo,

Niet is dat ik meer wensche als my tegenwoordig by u te bevinden, wie hadde gedagt ik zoo lang zoude hebbe moeten blyven, denke binnen kort u te konnen zegge wanneer van hier zal vertrekken, de zaeken staen haer te decideren, ik zien uyt uwen brief u van gedagt zyt, wy alreeds aen het nemen zyn der schilderyen. Neen daer is langs onzen kant nog niets toegestaen weg te nemen, dog is de hoop niet verloren van zy te bekomen; denke u par naeste daer meer van te konnen zeggen.

Cozyn Van Dael die zig heden by u moet bevinden moet niet content zyn ik dat daer niet ben hy zal wel willen gelooven het myne schuld niet is, ende men altyd niet kan doen dat men zoude begeiren, hope u voor hem alle zorge zult nemen die hy verdint; denke u mynen brief voor hem ontfangen hebt, en hy wel te pas is benevens u altemael, hier is geen nieuws, als de gewoonlyke beweging van zoo eene bevolkte stad, die maekt u dikmaels zoo mueg, jae zelfs meer als den last dien men ons zelve aendoet.

De gepasseerde week hebben alle de kerken van Parys rond geweest, wiens nomber zeer groot is, wy zyn over de twee dagen bezig geweest par voituer, want anders is men niet bequaem om het op eene week te doen. Als wy dat aen de franschen zeggen, dan staen zy te zien wy die couragie hebbe; want het is questie ofte veel Parisiens gevonden worden die dat ondernomen hebbe.

Ziet hier nevens een briefke voor Van Dael, groet alle goede vrienden voor my, mynheer Van Hal en Regemorter doen u groete als ook Madame Van Rosemael en August en Prevost en Boilly.

Hetgeene M^r Le Roy verzoekt, hadde hy ook verzogt aen Van Hal die heden de zorg daer van op zig genomen heeft.

P.S. den 19 dezer.

Mynen brief konde gisteren niet vertrekken, daer door kan u nu met genoegen zeggen dat wy heden om twee uren door de protectie van Engeland en Pruyssen zyn begonnen onze schilderyen weg te nemen, daer wy hopen morgen vroeg mede te volerden. Denke het aen ieder plaisier zal doen van dat te vernemen. Adieu, ik gaen slapen want het is 11 uren en moeten morge vroeg op.

Brief VI.

Parys, den 23 7^ber 1815.

Beminde vrouw en kinderen en matant Jo,

Ik scryve u met de grootste haest, om u te doen weten ik zoo gesont ben als ik wensche kan, kan u nog niet zeggen wanneer zal vertrekke want hebbe nu te veel werk van smorgens ten zes ure tot s'avons ten zes ure byna zonder eten.

Zegge u met plaisier dat wy de laetste schildereye uyt het museum gehaelt hebben die aen onze stad toebehoord, er zyn nog meer andere in andere departemente daer zy bewys van gedaen hebben, nu gaen wy ons bezig houden met het inpakken daer nu veel aendacht moet op genomen worden, en zeer veel van afhangt om alles wel te doen arriveren.

Heden gaet men beginnen aen de schildereyen weg te nemen die aen Toscanen toebehooren, ik late u denken hoe men daer over malcontent is van alles zoo zien weg te gaen.

Als kozyn Van Dael nog by u is groet hem hartelyk, ende zeer verlangende ben om hem te zien, groetenisse van myne rysigers, adieu, ik scryve u in een caffehuys.

Brief VII.

Parys, den 1 8^ber 1815.

Beminde vrouw en kinderen en matant Jo,

Uwen brief door Mynheer Ceurvorst hebben wel ontfangen, maer u my niet laet weten als dat u wel te pas zyt, ende u wenscht my te retour te zien dat is dat ik van over lank gewenscht hebbe, maar den moment dien is nu dat wy gaen emballeren, ende het alle schildereyen zy van zoo veel belang ende zulkx het werk niet is van eenider, daer veel omsigtigheyd toe noydig is, ook niet voor eenen of twee persoonen te doen.

Zoo hebbe my laeten over haelen om te blyven tot dat alles zal ingepakt zyn, het welk denke nog een twaelf dagen zal aanloopen om met alles gedaen te hebben, ben heden zeer gesont, als ook mynheeren Regemorter en Van Hal, dien versoekt van u aen zyne tant de groetenisse te doen, hy wel te pas is.

Ik staen te zien u my het minste geen gewag maekt van mynen brief die u zegde als wy begonnen waren met de schilderyen weg te nemen uit den Museum, die van Italien zyn ons gevolgt, te weten die den keizer van Oostenryk toebehooren, gisteren heeft men de bronsche peirden die tot Venetien waren weggenomen, van de Arke de triomphe die op de Carousel staet afgedaen, om naer Venetien te keeren, men verwacht alle stonden dat men gaet nemen alle het gene aen den Romynschen staet toebehoort ofte om beter te zeggen aen den Paus.

nogte u geeft my nog geene de minste teeken dat u ontfangen hebt den brief waer by u liete weten wy de schildereyen gingen ontfangen. Staen wel te zien men daer niet meer aendoening over bethoond, dat nogtans van zoo overgroote waerde is, ende ik niet twyfelen ofte den minsten inwoonder stelt daer wel belang in, alzoo dit altyd den luyster van onze stad geweest is. Den Duc de Wellington is zelfs in verlange als de schildereyen t'Antwerpen zullen arriveren dat men enigen toestel maekte om die met vreugde teekens te ontfangen. Hebbe verstaen uyt uwen laetsten als ook door M^me Van Rosemael die u doet groeten dat Cozyn Van Dael, wederom nae Middelborg is by zyne nigt, ende zal wagte tot myn retour. Verlange zeer om hem te zien, als u hem zoude scryve doet hem myne groetenisse, groet alle vriende voor my.

Brief VIII.

Beminde vrouw etc,

Uwen brief van den 27 7^ber is my wel geworden waer u my zegt, cozyn Van Dael na Middelborg vertrokken is, het zoude my speyt

[p. 168]

zyn ik het plaisier niet hadde van hem te zien, dog denke altyd het zy hier ofte t'Antwerpen hem te ontmoeten, kan u nog niet zeggen wanneer zal weder konnen keeren, te meer alzoo ik over twee dagen hebbe ontfangen eenen brief van het gouvernement te Brusselen waer door zy my benoemen, comme sous-délégué près la délégation, à découvrir les objets d'arts à Paris, wy zyn afors bezig met de schildereyen te emballeren, de afdoening is alreedts ingepakt, het is niet mogelyk te zeggen wat zorge er aan hoort voor het inpakken van zulke dingen van zoo groote aengelegenthyd, die men mag zeggen de eenigste in de werelt te existeren.

Ik denke altyd voor onze moyten gerecompenceert te zyn, ende nog te meer vermyn dit met meerder zekerhyd uyt de bovenstaende benoeming voor my.

Wy zyn heden nog bezig om verschyde schilderyen die van ons hier in de kerken geplaest waren daer uyt te haelen, men komt ons heden zeggen dat er eene resolutie generael is, voor te doen wederom komen de schilderyen die in de andere departementen zyn ons toebehoorende zelfs door t'ordre van den konink.

Men is heden bezig a force met de schoone antique Beelden als de Apollo, den Laocon etc. met een woord alles wat men op een ander heeft weggenomen, op hunnen toer wederom te nemen.

Niets blyft er meer over in het Museeum als het geene hun van alle tyden heeft toebehoort. 'T is niet te gelooven hoe groot de verwerring in die plaats is, die voor deze zoo luisterlyk was door alle die roemrugtige werken die zig daer versamelt vonden, ende nu geheel overhoop, wie hadde zulks noyt gedagt: alles gaet men wedergeven zoo wel van natuerlyk historie, als de Biblioteke die men gerooft hadde, de dieren zelfs die men in Holland weg gehald hadde komen wederom, waer onder een Olifant.

Ben altyd blyde van u nieuws te ontfange, gaen daer altyd nae hooren, by M^me Van Rosemael, waer ik maer gaen kan als s'avons, alzoo onze bezigheden zoodanig zyn dat wy van zeven uren des morgens genoodsaekt zyn by het werkvolk te zyn die voor ons inpakken, en de dat tot s'avonds half acht, ben zoo gezont als het kan zyn, ben somwylen van half thien slapen;..................................................................

Parys, 7 october 1815.

Brief IX.

Beminde vrouw, etc.

Hebbe met veel genoegen uwen brief van den 6^de dezer zeer wel ontfangen, die my aengenaem was, hope u alle gesont zyt, met my gaet het geheel wel, kan het van den hemel niet beter verlangen, onze bezigheden zullen deze week voor het inpakken zeer verre op zyn eynde gaen, zoo dat ik u voor zeker par naeste zal konnen zege, wanneer vertrekken zal.

Dien heer Netschen daer u my van spreekt kenne zeer wel, hebbe nog eene teekening over eenige jaren aen hem verkogt, zoude die schildereye daer u segt hem aenstaet niet geiren minder geven dan 24 hondert francs, ofte al was het 22 hondert, maer ik geloove niet hy zoo veel zal geven.

Ik komen te vernemen van Mad. Van Rosemael dat Cozyn Van Dael heden by u moeste wezen ingevolge eenen brief die zy van hem hadde, ende zegde dat hy dagte den 15 van Antwerpen te vertrekken nae Parys, kan niet zeggen wat spyt het voor my is, dat zoo een geval in den moment zich verthoont heeft, daer ik my niet uyt konde trekken, ende my berooft van het plaisier hem by ons te ontmoeten, engageert hem van te blyven tot dat t'huys komen, dat zoude my aengenaem zyn.

Wy ontmoeten wederom eene nieuwe muylykhyd dat is om goede wagens te hebben voor de schildereyen te transporteren, want men kan zich niet inbeelden wat overgroote kassen dat maken, daer in elke nog maer eene schildereye is ende meer dan 2000 ponden moeten wegen want 20 man konnen haer met moeyte bewegen. Adiuy ik moet uyt schyde, want men komt my roepen om naer den roulier te gaen die de onderneming doen moet voor de transport.

Parys, 12 8^ber 1815.

Brief X.

Beminde Vrouw, enz.

Deze zal u ontfangen door M^me Claessens die u zal zeggen ik God zy gedankt in de beste gesonthyd ben, verhope van u alle het zelve.

Kan u nog niet zeggen den justen dag van ons vertrek, maer denke dat in toekomende week zyn zal, byna is alles ingepakt, nogtans moeten wy nog schilderyen ontfangen, M. Regemorter en Cambier zyn dezen morgent nog te zaemen vertrokken naar Roanen dat circa 16 uren van hier is om nog twee schildereyen te gaen halen terwyel wy ons nog met het laetste hier bemoyen, binnen 3 à vier dagen zal u met zekerhyd konnen zeggen wanneer wy van hier vertrekken, wy willen alle te zaemen vertrekken met de schildereyen die uyt ten minste een convoye van twalf wagens zal bestaen, vergeleyd door een escorte militair, ik observere nae u dezen zult ontfangen hebben u van hier geen brieven meer zal konnen ontfanghen.

ben zeer verlangende om u te omhelzen. Denke cozyn Van Dael nog by u is alzoo (ik) nog niet verneme hy op rys is, het zoude my plaisier doen hem te zien, hebben hem in lange niet gescreven mits (ik) hem niets konde mede deelen dat (hem) plaisier konde doen, ende nogtans voor ons een aldergrootste genoegen (is)¹, in't vervolg zal hy ook wel zien alles is gelyk het zyn moet, groet hem zeer hartelyk voor my alsook alle goede vrinde. M^me Van Rosemael groet u en August, als myne rysgenoten.

Adieu, hope en verlange u alle in goede gesonthyd te ontmoeten ondertusschen blyve altyd in verlangen van u nieuws te ontfangen waer van ik hope er nog van onderwegen is.

Parys, den 20 8^ber 1815.

Gescreven uyt de zael waer ons magazyn is van inpakken, ende waer de statue van Bonaparte staet die getuygen is geweest van ons emballeren.

1 Hy wil spreken over het terugkrijgen der schilderijen.

Brief XI.

Parys, 1 9^ber 1815.

Beminde vrouw, enz.

Laete u weten dat morgen van hier vertrekken de schilderyen

[p. 169]

zyn gisteren vertrokken gescorteert door 60 man peerdevolk en 600 man voetvolk aengezien zy maer 5 ure daegs konnen avanceeren zoo zullen zy ten minsten 14 dagen onder weg zyn, wy zyn van zin ze te vergezellen tot Antwerpen, waer hopen zy wel mogen arriveren..........................................................................................

Hebbe de schilderyen daer u my over gescreven hadde hier verkogt voor de zelve prys gelyk (ik) u gemeld hebbe die te moge laten, diens volgens verzoek u van zonder uytstel eene cas doen te maeken ende zy daer wel doen in pakken ende seffens zende par diligentie, aen het adres van Cozyn Van Dael; ik wete niet ofte er nog geene cas op den solder is, zoo niet doet seffens een maeken die niet te logt is met twee goede clampen langs wederkante digt dat er geen nat aen kan. Ziet wel ofte het paneel wel in den leest is, ende maekt wel aendagt, dat de schilderye voor-over in de kas gelegt wordt, aen de hoeken van den leest goede papieren dat den leest op den bodem niet raekt ende dan langs achter met goede klampen in de kas vast gemaekt, zal op die manier wel konne arriveren; u zal den vrachtbrief maeken ende onder aen ofte op een brifken apaert de waerde vande schilderye opgeven voor 800 francs ende alzoo den leest apaert de waerde moet gegeven worden die gy 20 francs moet stellen vertrouwe my u daer alles wel zult voor zorgen en die spoedig vertrekt, u zult ook zeggen dat de onkosten der vragt tot Parys moeten betaeld worden.

Ben zeer wel te pas, hopen van u het zelve, zeer verlangend om u te zien, ik wenschte van over lank t' huis te zyn, ik heb Cozyn (Van Dael) wel te pas gevonden hy doet u van harte groeten.

Brief XII.

Bergenhenegauw, den 15 9^ber 1815.

Beminde vrouw enz.

Zoo haest arriveren wy hier met het escort der schilderyen die nog twee uren buiten staen en zullen morgen hier arriveren alles in het beste orde............................................................................................................................................

Brief XIII.

Brusselen 16 9^ber 1815.

Hy is van daeg te Brussel aengekomen, en vertrekt morgen om twee ure naer Namen om zyne jongste dochter te gaen afhalen die te Namen in eene kostschool was. Zyne vrouw komt hem tot Brussel te gemoet en brengt hare dochter naer Antwerpen.

Brief XIV.

Beminde vrouw enz,

M^r Beeckmans zal u dezen ter hand stellen, hopen u wel mag gearriveert zyn, wenschte reedts my by u te bevinden, het is niet te gelooven welke contrarityten wy in deze rys ontmoet hebben. Zelfs tot hier toe daer u mogelyk al zal van onderrigt wezen, by het inkomen zyn wy hier gearreteert geweest door den Maire der stad die ons toonde een order van het gouvernement dat de schilderyen alle daer moesten blyven om aen een ider het zyne te zende, dat daer eene commissie voor benomt was die bestont uyt de heeren Stier, Odevaer en Bosschaert van Brusselen, naer dat wy verschyde woorde wisselingen over gehad hebben, ende doen zien de onmogelykheid van zulke wagens te ontlaeden, hebben wy daer een uitstel op verkregen dat zy reedts op de merkt waer zy heden geplaetst staen in beste order, want men wilde die aenstondts doen gaen naer hun museum, het welk niet doenelyk was.

Het heeft ons alle zeer aengedaen met welke manier M. le Maire vergeselt van zynen secretaris met naam Malaise die een zeer slegte rol speelde. Men kan waerlyk zeggen dat het was gelyk aen een confiscatie die de Commiesen doen, die zy met hunne oogen ginge reedts verslinden, ik wil u wel bekennen dat zulkx veel indruk op my gedaen heeft, ende een pyn aen het hart gevoelde, op zulke wyze ons gearetteert te vinde in de hoofstad van ons land voor zoo veele zorge die wy daer aen besteed hadde ende zoo ontfangen te worden.

Dezen morgent zyn wy by den Minister den Baron Beekman gevraegt geweest, ende wy hebben daer ons vertoog nog meerder gedaen van geheel de zaak en de het schynt die zoo erg niet zal wezen als ons die in den eersten is voorgekomen, enkelyk gaet er een klynen uytstel zy voor het arivement der schilderyen, verwagte morgen een brief van onzen Maire die ons zal zeggen ofte wy nog moeten hier blyven. Segt hy dat wy konnen vertrekken u kan wel denke niet zal uitstellen.

Brusselen, maendag ten 2 uren 1815.

(Vervolg en slot hierna).