De Vlaamsche School. Jaargang 12

[p. 141]

Ter nagedachtenis van Joannes-Mathias Coninckx,
bouwkundige en meester-metser te Antwerpen.

Wij wijden eenige woorden aan de nagedachtenis van eenen waren vriend, van eenen vlijtigen

steensnede van j. nauwens.

medewerker, van eenen deftigen en nuttigen burger.

Joannes - Mathias Coninckx werd geboren te Antwerpen op 3 April 1825, van Marinus Coninckx, meester-metser, en van Maria-Josepha Mys. Voor het ambacht zijns vaders opgeleid, genoot hij eene voor zijn vak geschikte opvoeding. Van kindsbeen, volgde hij de lessen der koninklijke Academie van Antwerpen, en deed aldaar voortgang genoeg, om, reeds bij den aanvang zijner jongelingsjaren, als bouwmeester op te treden; evenwel, vooraleer zich in het openbare leven te wagen, oordeelde Coninckx het geraadzaam zich nog eenigen tijd onder de leiding des bouwmeesters Herkens, een zeer kundig man, te plaatsen om alzoo, door eene goede praktijk, zich met al de moeilijkheden der bouwkunst bekend maken.

Op 4 April 1854 overleed de heer Marinus Coninckx: de jeugdige Jan werd geroepen om zijns vaders beroep voort te zetten. Daar hij, zoo als wij hebben gemeld, zijne bouwkundige studiën had voltooid, was hij in de mogelijkheid om aan zijne werkzaamheden eene groote uitbreiding te geven. Dit deed hij ook; hij stelde zich aan als aannemer, terwijl hij tevens zijne betrekkingen als bouwmeester bleef gadeslaan.

Wij zijn dikwerf in 't geval geweest de plannen door onzen vriend vervaardigd, in oogenschouw te nemen, en moeten bekennen, dat zij niet onverdienstelijk waren; Coninckx wist aan zijne ontwerpen een hem eigen stempel te geven; bij het confortable, dat in onze hedendaagsche gebouwen vooral wordt betracht, poogde hij de sierlijkheid te voegen; zijne samenstellingen onderscheiden zich door hunne goede verdeelingen en vooral door hun praktisch nut.

In de talrijke bezigheden waaraan Coninckx zich met eene buitegenwone nauwgezetheid toewijdde, vond hij zich gesteund door de liefde zijner moeder. Haar welzijn was het doel van gansch zijn streven, en wij herinneren ons nog met aandoening het gulle feest, dat hij ter eere der brave vrouw inrichtte, wanneer deze haar vijf-en-zeventigste jaar had bereikt. Al de vrienden des huizes werden uitgenoodigd; met eene echt kinderlijke fierheid opende Coninckx met zijne grijze moeder de dansen, die tot laat in den nacht voortduurden.

Op 31 Mei 1858 trad Coninckx in den echt met mejuffer Maria-Anna-Francisca Biemans, zuster van den heer Petrus-Josephus Biemans, die zich als toonkundige gunstig heeft bekend gemaakt.

Deze echt werd met vijf kinderen gezegend; Coninckx' jongste dochter werd geboren nauwelijks zestien dagen voor de dood haars vaders.

Ofschoon 's mans bedrijvigheid dagelijks meer en meer uitbreiding nam, wilde de heer Coninckx, die een echt vaderlander was, de weinige ledige oogenblikken welke hem overbleven, ten dienste des Staats stellen.

Op 8 Februari 1855 werd hij tot eersten luitenant der Burgerwacht (1^e bataillon, 4^e compagnie) gekozen; van zijne meerderen en minderen geacht en bemind, bleef hij zijne functiën waarnemen tot op den dag zijns overlijdens.

Intusschen wilde hij ook het zijne, hoe gering dit mocht wezen, ter bevordering der Nederduitsche kunst en letteren bijdragen. Daar hij gehoord had dat, na het eindigen van den vierden jaargang van het tijdschrift de Vlaamsche School, de Redactie van dit kunstblad voornemens was hare werkzaamheden te staken, deed hij het voorstel om, gezamenlijk met den heer Désiré van Spilbeeck, het bestuur der uitgave in handen te nemen.

Het voorstel werd aanvaard en buitengewone pogingen aangewend om het regelmatig verschijnen der afleveringen te verzekeren. Zij die met het drukken van Vlaamsche tijdschriften bekend zijn, weten met welke moeilijkheden de uitgevers in het algemeen hebben te kampen; voor een geïllustreerd tijdschrift zijn deze moeilijkheden bijna onoverwinnelijk, daar men alleen met groote opofferingen de noodige plaatsneden kan bekomen. Wij weten zeer goed dat Coninckx herhaalde malen geldopofferingen deed; doch, zegde hij, hij deed die volgaarne; hij zou er niet in toegestemd hebben dat een der weinige geïllustreerde bladen die Vlaamsch België bezit, te niet zou zijn gegaan.

Coninckx had een oprecht goed hart; voor zijne minderen, voor den werkman in 't algemeen, maar vooral voor zijne gasten, was hij een waar beschermer.

In 1854 tot Deken van het Ambacht der HH. vier Gekroonden of der Metsers benoemd, had onze vriend voorgenomen deze oude

[p. 142]

instelling te hervormen en haar tot het welzijn der werklieden herinterichten. Coninckx koesterde zekere menschlievende gedachten waaraan hij sterk hield, en die hij, bij eenen langeren levensloop, vroeg of laat, ten uitvoer zou hebben gebracht.

Onder dit opzicht moeten wij hulde aan zijn karakter brengen; zonder grootspraak, stil en ongemerkt, zette hij zijne ontwerpen voort, gelukkig wanneer hij, door onafgebroken pogingen, allengskens het doel zag naderen dat hij zich had voorgesteld te bereiken.

Het ontwerp van hervorming van het metsersambacht was zeer prijzenswaardig; wij zullen het hier in korte woorden pogen te ontleden.

Eerst zij gezegd, dat Coninckx zijne christelijke plichten zeer was toegedaan en dat hij de godsdienst aanzag als de grondsteen aller maatschappelijke inrichtingen; derhalve wilde hij den band versterken welken de werkman aan de godsdienst hecht. ‘De godsdienst, zegde hij ons, is de eenige macht die den werkman in zijnen bekrompen staat kan ondersteunen; hij is zijn troost in zijn lijden, zijne hoop in de toekomst.’

Daarom verdeelde Coninckx de wetten zijner inrichting in twee verschillende vakken: het godsdienstige en het maatschappelijke. In het eerste besprak hij de goddelijke diensten waaraan jaarlijks de bazen en de gasten, als bewijs van verbroedering, in de hoofdkerk van Antwerpen moesten deel nemen. In het tweede, handelde hij over de maatregelen die ten voordeele der werkende klas konden genomen worden.

Het genootschap dat Coninckx in twee klassen verdeelde, die der bazen en die der gasten, zou, zegde hij, bestemd zijn geweest om de betrekkingen tusschen beiden inniger te maken en aan de laatsten eene heilzame bescherming te verzekeren. Om dit doel nog zekerder te bereiken zou er eene bus van onderlingen bijstand zijn ingesteld geworden, welke alleen voor de gasten zou vruchtbaar zijn geweest. Drij vierden van de bijdragen der bazen zouden in de bus van onderlingen bijstand zijn gestort geworden; de bijdragen der gasten zouden uitsluitend voor de bus worden bestemd.

Om als lid in de klasse der bazen aangenomen te worden, moest men als dusdanig gepatenteerd zijn geweest; alle bekwame werkman, dat is te zeggen, alzulke die zijnen stiel verstaat en een goed gedrag heeft, zou als lid der tweede aanvaard zijn geworden.

De bazen zouden hunne bijdragen per jaar en op voorhand hebben betaald; en tijdens de maanden Mei, Juni, Juli en Augustus, wanneer de werkman, bij de lange dagen, het meest verdient, de bijdragen hunner gasten hebben ontvangen. De gasten wier bazen geen deel van het genootschap zouden hebben gemaakt, zouden maandelijks op eenen daartoegestelden dag hunne bijdrage aan den kassier hebben betaald.

Als voorrecht zouden de leden hebben genoten:

A. Al de leden zonder onderscheid:

Na hunne dood eene mis van requiën, wegens het genootschap.

B. De gasten alleen:

1. Het kosteloos bezoek, tijdens ziekten, van eenen bekwamen geneesheer aan het genootschap gehecht, voor hem, voor zijne vrouw, zijnen vader of zijne moeder, die bij hem inwonen.

2. De medicijnen zouden hem aan half geld geleverd zijn geworden door eenen door het genootschap aangeduiden apotheker, en zulks bij verklaring van den geneesheer en op vertooning van een livret of eene ledenkaart.

3. Ieder werkman zou eene behoorlijke begrafenis hebben bekomen.

Opdat de bazen hunne bescherming aan de gasten zouden kunnen gegeven hebben, zouden zij ten hunnen huize eene lijst hebben gehad van de leden des genootschaps.

Indien een werkman, lid van het genootschap, zonder werk zou zijn gevallen, zouden de bazen hem zoo haast mogelijk aan den arbeid hebben moeten stellen; ook, in den winter zouden zij hebben moeten zorgen hem zoo lang mogelijk werk te verschaffen.

Jaarlijks in de eerste maandelijksche zitting, volgende den feestdag der HH. vier Gekroonden, zou de schatbewaarder rekening hebben gedaan van zijn beheer; ten einde zoo veel profijt mogelijk uit de gelden van het genootschap te halen, zou deze functionnaris nooit meer dan 200 franken in handen hebben mogen houden; alle meerdere gelden zouden onmiddellijk op een bankhuis gestort zijn geweest, met hetwelk de schatbewaarder dan ook in rekening zou zijn getreden.

Men ziet dat Coninckx' ontwerp volledig was; evenwel mocht de ijverige man in zijne onderneming, hoe nuttig zij ook mocht wezen, niet onmiddellijk gelukken. Doch onze vriend getrooste zich in zijne teleurstelling, met de innige overtuiging dat zijne inzichten nuttig waren en men vroeg of laat, zijne zienswijze zou bijtreden. ‘De kas van onderlingen bijstand, zegde hij, was onontbeerlijk voor den werkman die het gevoel zijner eigene waarde bezit; zij zou tot stand komen.’

Coninckx was gelukkiger in de pogingen die hij gezamenlijk met zijnen vriend den heer Cornelius-Josephus Kennes, even als hij, meester-metser, ten jare 1859, aanwendde om het loon der werklieden te verhoogen.

Bij het gedurig stijgen van den prijs der levensmiddelen, scheen het hun billijk dat de werkende klasse in evenredigheid eene grootere daghuur ontving.

In de Octobervergadering der Dekens van het ambacht der HH. Vier Gekroonden, in tegenwoordigheid der heeren Kennes, Coninckx, Jacobs, F. van Meel en Victor Durlet, allen meesters-metsers, werd er besloten eenen algemeenen oproep te doen aan de metsersbazen, timmerlieden, schaliedekkers, schilders en loodgieters der stad, ten einde tot eene wenschelijke eenheid in het dagloon te komen en de werkuren beter te regelen.

De oproep werd beantwoord door ongeveêr 130 meesters en de eerste vergadering op 30 December 1859 gehouden. De zitting werd geopend door den heer Frans Bex, bouwkundige en meester-timmerman; twee redevoeringen werden er uitgesproken, de eene door den heer Coninckx, de andere door den heer Kennes. De noodzakelijkheid eener hervorming door beiden bewezen, werd algemeen erkend; er werd besloten onmiddellijk eene commissie aan te stellen bestaande uit de heeren: C. Andriessens, koopman in kalk en steen, voorzitter van het ambacht der HH. Vier gekroonden; P.J. Baeckelmans, Fr. Bex, van Cuyck, J. van Halle, Weerts, timmerlieden; F. Le Clef en J. Servais, plafonneurs; P. de Wit, en M. Bellemans, schilders; Coninckx, Kennes, L. van Meel en Verryken, metsers; H. Lienard, A. Pecher en J.J. Rousseau, steenhouwers; Fr. Rypens, schaliedekker; J.J. Vekemans, loodgieter, en P. de Winter, kasseier.

[p. 143]

Daarna ging men over tot het benoemen van een bureel; het eere-voorzitterschap werd M. Frans-Jos. van de Leemput, ijzergieter, gemeenteraad en voorzitter van den Goedemannenraad, opgedragen, terwijl M. Bex de functiën van eersten en M. Le Clef die van tweeden voorzitter, zouden waarnemen; M.C.J. Kennes werd tot eersten en M.J.M. Coninckx tot tweeden secretaris gekozen; MM. Baeckelmans, Bellemans, Rousseau en Verreycken, werden als raadsleden aangesteld.

De commissie zette zich ijverig aan het werk; een vertoog werd aan den Gemeenteraad gestuurd waarin de werkzaamheden der vergadering werden beschreven; eindelijk in het begin van het jaar 1862 kwam het nieuwe stelsel in voege. Coninckx rekende het zich als eene eer, tot het bekomen van dezen gewichtigen uitslag krachtdadig te hebben bijgedragen.

Bij het verschijnen der cholera in 1866, werd Coninckx somber van geest; eene zonderlinge vrees had hem getroffen; hij had, als het ware, het voorgevoel dat de heerschende plaag hem ten grave zou voeren. In stilte nam hij maatregelen als iemand die zijn einde voelt naderen. Hij wapende zich met hulpmiddelen tegen de ziekte, dan dacht hij aan zijn huisgezin en ging schrikkend voort, het oog gericht op God.

Op Vrijdag, was hij nog in volle gezondheid; verscheidene zijner vrienden met wie hij dien dag in betrekking was, merkten niets in hem op dan zijne vrees en droefgeestigheid; hij sprak met hen van de wreede plaag en van de slachtoffers die zij dagelijks ten grave sleepte. Des nachts omtrent twee uren, voelde Coninckx de eerste aanvallen der ziekte; hij stond op, richtte zich tot zijne werkkamer en legde eenige schriften op zijnen lessenaar; daarna begaf hij zich te bed, en nam al de maatregelen die zijnen toestand vereischten. Twee geneesheeren werden geroepen; hunne goede zorgen deden een oogenblik verhopen dat zij over de ziekte zouden zegevieren. Ten 4 uren des namiddags dacht men den lijder buiten gevaar; doch eene uur later ontstond er eene nieuwe crisis: hij gaf den geest.

De onverwachte maar van 's mans dood trof pijnlijk zijne talrijke vrienden; zijne werklieden waren onvertroostbaar, zijn huisgezin als neêrgeslagen.

En inderdaad, trots zijn nederige handelwijze, had Coninckx zich eene hem eigene plaats verschaft, in eene reeks van familiën van wier betrekkingen hij, als het ware, de band was. Immer opgeruimd van geest en gelijk van aard, had hij zich bemind gemaakt van al die hem omringden; wij gelooven niet dat hij eenen enkelen vijand had. Aangenaam van omgang, was hij, in gezelschappen de vertegenwoordiger der ware vroolijkheid. Gedurende verscheidene jaren bracht hij, door het inrichten van avondfeestjes, zijne kennissen en vrienden te gader. Die vereenigingen, waarin de gulste en reinste vreugd heerschte, zullen met aandoening worden herdacht door allen (en deze zijn talrijk), die het geluk hebben gehad er deel aan te nemen.

Van zijne minderen werd hij oprecht bemind; zijne werklieden zagen in hem eenen vader die onophoudelijk over hun welzijn waakte; wij hebben reeds aangehaald wat Coninckx in het belang van den werkman in het algemeen wilde tot stand brengen.

Doch het was aan zijn huisgezin dat de afgestorvene met eene buitengewone liefde verkleefd was. Zijne woning was, als het ware, zijne wereld. Zijne vrouw en kinderen waren, om zoo te zeggen, het begin en het einde van al zijne gedachten. Voor hen is zijn verlies onherstelbaar.

's Mans overschot werd op zondag 5 Augustus, ten 4 uren namiddag op Stuivenberg ter aarde besteld. Eene menigte vrienden en kennissen volgden de lijkkoets; aan de grafplaats hield de heer Désiré van Spilbeeck de volgende rede:

‘Mijnheeren,

Bij de groote ramp die eene achtbare familie in den rouw dompelt, bij het laatste overschot van eenen onzer duurbaarste vrienden, zij het mij vergund eenige woorden van ware aangekleefdheid, van diepe smart uit te spreken.

Gij allen die hier tegenwoordig zijt, hebt den man gekend wiens vroegtijdig afsterven wij beweenen; gij allen hebt hulde gebracht aan zijn openhartig karakter, aan zijne goede inborst, aan zijne verhevene gevoelens.

Jan-Mathias Coninckx was een voorbeeld van den deftigen burger; zijne christelijke en huiselijke plichten toegedaan, was hij een goed zoon, een goed echtgenoot, een goed vader.

Zijne bloedverwanten en vrienden vonden in hem een open hart dat immer ten volle in hun lief en leed deelde; de werkman eenen beschermer, de armen eenen steun, de lijdenden eenen vertrooster.

In stilte, ongemerkt, oefende hij de christelijke liefdadigheid. In zijnen maatschappelijken stand wist hij het vaderland dienst te bewijzen. Als 1^ste luitenant der Burgerwacht, was hij evenzeer van zijne oversten als van zijne minderen geacht en bemind. Talentvol bouwmeester en vlijtig behartiger der kunst, heeft Coninckx de Vlaamsche kunst en letteren dienst bewezen.

Hij hielp ons in 1859 het tijdschrift de Vlaemsche School herinrichten, en deed met ons ook aanzienlijke opofferingen om Vlaanderens kunstblad een voortdurend bestaan te geven; het is vooral als bestuurder van gemeld tijschrift dat wij het als een plicht rekenen hier eene laatste hulde te brengen aan zijne nagedachtenis; hij heeft recht op de dankbaarheid van alwie de Vlaamsche letteren en kunsten toegedaan zijn.

Lid van de verschillende Vlaamsche maatschappijen die beurtelings in Antwerpen ontstonden, wist hij het nuttige en het aangename aan te moedigen.

Ontvang hier, waarde medewerker, de openlijke uitdrukking onzer oprechte vriendschap, de hulde uwer bloedverwanten en kennissen.

Moget gij in den schoot der Godheid het loon uwer deugden genieten! O dat de hoop, dat gij thans de eeuwige vreugde smaakt, uwe echtgenoot en kinderen trooste in de diepe smart die zij om uw afsterven lijden.’

‘Vaarwel, Jan! tot in het eeuwig leven.

Vaarwel!’

Wij verliezen in Coninckx eenen vriend wiens aandenken ons nooit zal ontgaan. De brave man ruste in vrede!

P. Génard.