De Vlaamsche School. Jaargang 12

[p. 111]

Een krankzinnigengesticht,
Door F. Vion, lid van het letterkundig gezelschap Voor Taal vereenigd.

Reizen en al het schoone der natuur zoowel als het prachtige der openbare gebouwen en monumenten in oogenschouw kunnen nemen, is gewis ons allen aangenaam; maar wie zal zeggen, lieve lezer, dat hij nog even veel smaak vindt in eene reis welke hij reeds verscheidene malen heeft gedaan, als hij er vond toen hij die reis voor de eerste maal ondernam? Wij willen verandering, en daarom juist stel ik u voor, een uitstapje te doen naar een krankzinnigengesticht, om eens na te zien welke zonderlinge ziekte het menschdom kan treffen.

Het stoomtuig voert ons met zulke snelheid van onze verblijfplaats weg, dat de velden voor onze oogen draaien alsof ze op spillen stonden. Eindelijk kondigt een scherp gefluit ons aan, dat wij de standplaats genaderd zijn en wat later stappen wij door de straten.

Het gesticht, dat gezondheidshalve eenige stappen buiten de stad is opgericht, bestaat namelijk uit vier ruime gebouwen, in welker midden men eenen schoonen hof aantreft. Dit alles is omringd van eenen tamelijk hoogen muur.

Kreten en getier als van woedende menschen komen duidelijker tot ons, naarmate wij de ingangpoort naderen, en een gevoelen van afschrik doorloopt onze lidmaten. Binnengestapt uiten wij ons verlangen en de portier - eene goede oude kennis - leidt ons in eene kamer en brengt er ons eenige ververschingen. Terwijl wij het opgediende smakelijk nuttigen, vraag ik den portier of elk gebouw wel eene bijzondere bestemming heeft?

- Jawel, antwoordde hij. Dat zal ik u uitleggen en u tevens eenige voorloopige inlichtingen geven. Het eerste gebouw, dat waarin gij u thans bevidt, dient voor de ziekenbezorgers en voor het ontvangen der vreemdelingen; het tweede voor kwade of woedende krankzinnigen; het derde - juist niet noodzakelijk hadden wij plaats genoeg - wordt gebruikt voor de zieken die zich in soberen staat bevinden, en het laatste gebouw is ten dienste van degenen die bijna genezen zijn.

Een krankzinnigengesticht bestaat uit twee deelen, goed genoeg van elkander gescheiden om alle gemeenschap onmogelijk te maken. Het eerste dient voor de kwâ zotten, die altijd streng bewaakt worden; het tweede is geschikt voor de krankzinnigen, die niets te vreezen laten, doch dezen ook staan onder bewaking, ten einde alle mogelijke geschillen te vermijden. De slaapvertrekken der eerste plaats bevinden zich tusschen twee gangen, waarin men, aan den eenen kant, de deuren der kamers heeft en, aan den anderen kant, door een ijzeren traliewerk kan nazien wat er in de kamer gebeurt. Al deze vertrekken zijn tot boven manshoogte met bard beslagen, uit voorzorg voor zieken die zich zouden willen bezeeren of hoofd en handen aan de muren kwetsen: hierdoor vinden zij geene harde steunsels, en moeten onvermijdelijk de opzichters tot zich roepen door het groot gerucht, dat de slagen op het bard te weeg brengen.

Nooit slaapt meer dan één zieke in dergelijk vertrek.

Men vindt hier nog drie voorwerpen, welke wij dienen te kennen. Vooreerst hebben wij de kamizool: dat is een borstlijf van sterk lijnwaad, en dat op den rug toegerijgd wordt. De mouwen zijn er het bijzonderste deel van en hebben eene lengte van omtrent twee meters. De kamizool wordt hem aangesteken die zich niet wil schikken of gevaarlijk is; men kruist hem de armen op de borst en men bindt de mouwen op den rug toe: zoo kan de drager van zijne armen geen gebruik maken. Het tweede voorwerp is een voetband en belet den gestrafte met de voeten kwaad te willen, doordien het dezelve tamelijk dicht bij een houdt. Het derde, gelijk aan het tweede, is een handenband. Dit zijn de eenige voorwerpen, die hier gebruikt worden, om de zotten, die zich aan de regeltucht niet willen onderwerpen, te dwingen.

Vroeger trachtte men het verzachtend stelsel aan te nemen, dat bestond in de zieken tot in hunne minste begeerte te voldoen. Sommige dokters waren van gevoelen, dat dit middel misschien een heilzaam uitwerksel op de krankzinnigen zou hebben; maar zij zagen zich bitter te leur gesteld, en het sleepte zulke pijnlijke gevolgen na zich, dat men genoodzaakt werd er geheel en gansch van af te zien.

Nauwelijks hebben wij eenige ververschingen genomen, of de deur wordt geopend om eenen verzorger binnen te laten, die ons moet rondleiden, en wij begeven ons naar de eerste afdeeling, namelijk daar waar de krankzinnigen, die bijna genezen zijn, zich bevinden.

Op eenige stappen de zaal genaderd, hooren wij de zoetluidende klanken eener piano: eene meesterhand voert er de moeilijkste stukken van Meijerbeer uit; binnengestapt vinden wij een twintigtal heeren die zich verzetten met de kaart, den gamon, het schaakspel, enz.; de overigen zitten hier en daar bij zich zelven te prevelen en gebaar te maken, juist alsof ze bij een hunner kennissen gezeten waren. Na dat de pianist ons met levenlooze oogen van hoofde tot de voeten bekeken had, liet hij nog eens zijne slappe vingeren over het klavier loopen en verrukte ons door zijne kunst.

Welhaast verlaten wij die zaal om ons naar eene andere te begeven, waar de zieken meer aan het zinnenverlies lijden, en terwijl wij door den hof stappen, vragen wij onzen geleider welke de bijzonderste oorzaken der ziekte zijn.

- Sedert zes-en-twintig jaren, welke ik hier gesleten heb, antwoordt hij, heb ik vele zieken weten inkomen en er ook velen weten huiswaarts keeren, en ver het grootste getal was zot geworden van hoovaardij; een veel kleiner getal gevallen doet zich op door de studie, den tegenspoed of de twijfelmoedigheid.

Intusschentijd naderen wij traagzaam de tweede afdeeling, en het kleine pad, door ons ingeslagen, noodzaakt ons het gebouw rond te gaan om bij den ingang te komen. Ik weet niet wat mij zoo beklemt, naarmate wij het gebouw naderen en ik duidelijker de stem hoor van eenen man, die luidop bij zich zelven snatert en schijnt, naar het afwisselend verzachten en verluiden zijner stem, het voetpad langs den tegenovergestelden kant op- en neêr te gaan. Aan den hoek gekomen, ga ik mij omdraaien, toen een Waal mij vastgrijpt, mijn frak en vest openrukt en mij eene reeks woorden toestuurt, waarvan ik er geen tien versta; alles wat ik begrijp, is dat hij mij vraagt of ik

[p. 112]

gekomen ben om, even als hij, daar te blijven en zoo ik het noodige tot mijn verblijf onder mijnen frak niet verberg. - God beware mij daarvan! -

Dit voorval heeft mij zoodanig afgeschrikt dat mij bijna den moed ontbreekt nog binnen te gaan.

Hier vinden wij een tiental mannen rustig langs de wanden der muren zitten, terwijl de overigen den gang op en neêr wandelen. Na dat allen ons wel bezien hebben, hernemen zij hunne gewone doenwijze; de eene klapt en lacht bij zich zelven; de andere schijnt vergramd en scheldt ons onbarmhartig uit; deze spreekt den muur aan en wil zich kwaad maken, omdat zijn stomme aanhoorder de hem gedane vragen onbeantwoord laat; wat verder zien wij er een die zeker de ziekste is van allen: het is een wanhopige die, onder het onophoudelijk uitbraken der verschrikkelijkste godslasteringen, zich de handen krampachtig te zamen wringt, huilende dat er voor hem noch heil, noch welvaren, noch geluk, noch zaligheid te verwachten is. De oogen staan hem verwilderd en als twee vuurkolen in hunne holten, en niets kan op hem indruk maken. Dit zicht boezemt ons afschrik in en maakt dat wij ons verhaasten de zaal te verlaten en den gang, die ons tot het derde gebouw moet geleiden, op te gaan.

Dit weinige dat wij gezien hebben, maakt reeds eenen diepen indruk op ons; die zonderlinge gebaren en bewegingen, die kinderachtigheden en bijzonderlijk die levenlooze oogen, die zoo duidelijk aantoonen tot hoe ver de ziekte der ziel gevorderd is, dit alles doet ons huiveren en boezemt ons vrees en afkeer in. Met recht mogen wij zeggen dat een krankzinnigengesticht als een graf van het verstand is, dat tot iederen mensch zegt: wees indachtig dat gij zult sterven. 't Is bij het zien dier ongelukkigen dat men beseffen kan hoe vergankelijk datgene is wat wij Verstand, Oordeel en Inbeeldingskracht noemen.

Ter nauwernood hebben wij eenige stappen gedaan of wij ontmoeten een oud man. Vijf-en-zeventig jaren bezilveren zijne kruin met sneeuwwitte haren. Hij nadert ons sleepvoetend, neemt ons de hand en lacht:

- Ha! goeien dag, tante; hoe is 't al met de kinders?

Na die woorden beziet hij ons wat en herneemt:

- Ei, moeder, zijt gij het? En waar is onze Cies? Hij is toch meêgekomen?... Wat, de drommel, zijt gij toch veranderd, tante! a! a! a!

Nu lacht de brave man dat hij schokt, en verlaat ons.

Onzen weg voortzettende, ontmoeten wij nog verscheidene krankzinnigen, en onder hen bevinden er zich die, volgens de bewering van onzen geleider, nooit spreken en die zelfs nog in vijf, zes jaren geen enkel woord geuit hebben. Ook zien wij eenen knaap van omtrent veertien jaren die zich, bij zotte aanvallen, het aangezicht openschrabt. Uit voorzorg heeft men zijne handen derwijze vastgemaakt, dat hij dezelve aan het gelaat niet kan brengen. De verzorger verzekert ons dat het een kind van gegoede lieden is dat zinneloos werd geboren, dat het alles zeer goed hoort en verstaat, doch nooit heeft kunnen spreken.

Terwijl wij, voortstappende, eenen oogslag werpen nu op den eenen, dan op den anderen zieke, naderen wij eene canapé, en daar verzoekt ons onze geleider wat te zitten, om het zonderlinge geval te vernemen dat hem 's morgens diep had getroffen.

Hij gaat zijn verhaal beginnen, toen eensklaps een vollijvig man, van middelmatige gestalte en die op eenen kleinen afstand van ons met den rug tegen het venster geleund staat, zich omwendt en bij ons plaats komt nemen. Gansch zijne borst is behangen met medailles en hij begint ons de feiten te ontrollen welke hem die eereteekens - bestaande namelijk uit stukjes kardoespapier, blik, lood, zink, enz. - hebben verworven. Daarna vervolgt hij in dezer voege:

- Nu weet gij, mijne heeren, welken grooten naam ik draag en hoe mijne nakomelingen zich om mij zullen roemen. Wel is waar, ik bevind mij hier te midden de zotten en misschien wordt ik van velen voor zot aanzien; maar daar is niets af, gelooft mij vrij. Dat is hier mijne plaats niet, en men hadde mij hier nooit gevonden, ware ik hier niet door eenige mijner vrienden op eene verraderlijke wijze binnengebracht. De schelmen verzochten mij, zekeren dag, dit gevang hier te bezoeken: dit moest voor ons een speelreisje zijn, gelijk het er nu een voor u is; maar eens binnen, maakten zij zich uit de voeten en lieten mij steken. Nu mag ik ook al roepen en tieren en doen zien hoe noodzakelijk ik in mijn huis ben, om voor mijne handelszaken te zorgen, om te voorzien in het onderhoud van vrouw en kinderen: ik klop aan doovemans deur en blijf hier gevangen! Nu, ik zou mijn verdriet nog al kunnen verkroppen, kwamen die verwenschte mannen - hij wijst op den verzorger - niet altijd opgestreken met hunne kamizool. Dezen morgen mocht ik er nog eens twee, drie uren meê loopen, omdat het communismus op mij gewerkt had!... Weet gij, mijne heeren, waarin het communismus bestaat?

- Niet heel juist.

- De mensch, door het communismus aangedaan, vindt zich, als door eene onzichtbare hand, gedwongen alles na te doen wat hij ziet verrichten: en ik besta zoo: al wat ik zie doen, moet ik nadoen. Nu dezen morgen verliet ik zeer vroeg het bed en 'k zat te mijmeren bij het gedacht hoe schandlijk het voor mij is, hier het leven te moeten slijten, en hoedanig zulks mijnen roemrijken naam moet bezwalken, toen eensklaps de deur mijner kamer geopend werd, en men mij verzocht mijn slaapvertrek te verlaten. Ik gehoorzaamde terstond en 'k begaf mij in den hof, om het heerlijk schouwspel der rijzende zon te genieten; dit zou mijnen droomenden geest wat verkwikken. Toen ik de enge en kronkelende paadjes van den hof had ingeslagen, zag ik, tot mijn ongeluk, den hovenier in volle bezigheid aan het plukken der vruchten, waarmede de appelboompjes zwaar beladen stonden. Nauwelijks had ik zulks bemerkt, of eene onweêrstaanbare macht dreef mij aan dit na te doen, en daar ik mijnen wandelstok bij mij had, begon ik mijn werk. Reeds had ik een tamelijk getal vruchten afgeslagen, toen de verzorger mij in het oog kreeg en mij noodzaakte mijn werk te staken en daarenboven eenigen tijd, voor mijne straf, met de kamizool aan te staan. Waarom die straf, wetende dat ik aan het communismus onderhevig ben?.. Immers, aan d'overmacht is er geen wederstand te bieden!

- Indien het zoo is, mijnheer, zoo diende men toch wat zachter ten uwen opzichte te wezen.

Dit zeggende, brengt gij de hand op den schouder van den zinnelooze, tot een teeken van instemming met zijn gevoelen; maar niet zoohaast hebt gij hem aangeraakt, of hij springt in gramschap op,

[p. 113]

werpt u eene massa scheldwoorden naar het hoofd en verwijdert zich, hevig gestoord.

- Maar wat heeft die man toch in het hoofd, om zich voor zoo beleedigd te houden? Ik deel in zijne denkwijze en om meer kracht aan mijne uitdrukking te geven, leg ik hem vriendelijk de hand op den schouder.

- Zie daar juist wat aanleiding gaf tot zijne gramschap, antwoordt u onze leidsman; haddet gij hem niet aangeraakt, dan waret gij zijnen vriend gebleven; maar vermits hij van meening is, dat het verstand van hem, dien men aanraakt, de plaats inneemt van het verstand van dengene die de aanraking doet en vice-versa, en daarbij zich inbeeldende het grootste verstand der wereld te zijn, kan hij niet dulden dat iemand hem aanraakt.

- Welke zonderlinge gedachten!

- Ja, Mijnheer; de gevoelens die gij daar zoo even uit den mond van den zieke vernomen hebt nopens het communismus, gaan zóó ver, dat hij op de maaltijden de hem voorgezette eetwaren slechts naar den mond brengt, wanneer hij een ander iets ziet nutten; wat meer is, alles wat hij door anderen ziet nemen, neemt hij ook, en gestadig moet de verzorger er een oog op houden wil hij 's anderdaags in zijne kamer, bij het hermaken der bedden, geen vleesch, aardappels, brood, enz. in massa onder den stroozak vinden.

Terwijl de gestoorde heer in den gang driftig over en weêr stapt en zijnen wandelstok dreigend boven het hoofd zwaait, vertelt de verzorger ons wat hij 's morgens had gezien, toen hij de deur der kamer van den heer N. ontsloot, en dit bewijst ons nogmaals welke wonderlijke gedachten een uitzinnige kan hebben.

De zieke was opgestaan omtrent middernacht, had de venstergordijnen afgerukt en in het schof van 't nachttafelken verborgen; na dat werk, waarbij hij zich de handen kwetste, had hij het verhemelte en het behangsel van zijn bed neêrgehaald, en dit alles met nachttafel en stoelen overhoop in eenen hoek van het vertrek geworpen. Dan had hij matras en stroozak uit de koets gewenteld en deze laatste derwijze omgekeerd dat de pooten tegen de muur stonden en de voorste kant op het plankier lag; eindelijk maakte hij daarin netjes zijn bed op, en toen de verzorger de deur opende, lag onze heer daarin te ronken!

Opgestaan, naderen wij het derde en laatste kwartier en vinden op onzen doortocht een tiental kamertjes, die allerzindelijkst gemeubeld zijn; aan den trap gekomen, die naar het tweede verdiep leidt, waar zich insgelijks een vijftiental kamers bevinden, houdt de geleider stil en vangt een verhaal, daar sedert korten tijd voorgevallen, in dezer voege aan:

‘Mijne dagelijksche bezigheid, Mijnheeren, is het onderhoud dezer kamers alsook het zorgdragen voor de heeren die ze betrekken. 's Morgens is mijn eerste werk de deuren der kamers te openen en de zieken te wekken. - Ge moet weten dat, uit voorzichtigheid, om reden sommige zieken hun bed zouden verlaten en men hierdoor menigmaal ongelukken zou te betreuren hebben, de kamers zonder uitzondering gesloten worden, en wij alleen de sleutels dragen.

‘Nu, onder deze heeren was er een, die sedert de acht maanden welke hij bij ons had overgebracht, niet een enkel woord gesproken had en tot spreken niet te bewegen was. Zekeren zaturdag avond kwam zijn vader hem bezoeken; en dan, voor de eerste maal, sprak en antwoordde de zieke op al de hem gedane vragen. Hij scheen ten uiterste tevreden. Het uur van scheiden kwam en de vader beloofde zijnen zoon acht dagen later nog eens te komen bezoeken; doch de dag brak aan en voegde zich bij het verledene, en de vader - ergens door belet - was niet opgekomen. 's Avonds was de zieke zeer neêrslachtig. 's Anderendaags 's morgens, den zondag, zag hij er hevig gestoord uit en weigerde te ontbijten; 's middags ging ik tot hem en verzocht hem zich bij de tafel neêr te zetten en het noenmaal te nemen. - Ik eet niet, antwoorddde hij kort af. - Wat schort er u dan, Mijnheer? vraagde ik hem. Waarom weigert gij te noenmalen? - Omdat vader gisteren niet is gekomen, kreeg ik ten antwoorde, en daarop wendde hij zich naar de deur en ging den hof in.

‘Die heer kon toch in het leven niet blijven zonder te eten; dus moesten er maatregels genomen worden; te meer omdat wij dikmaals zieken te verzorgen hebben, die zich van honger zouden laten sterven, en met dit inzicht alle voedsel weigeren. Dusdanige zieken moeten wij met geweld eten geven en wanneer wij die ongelukkigen er niet toe dwingen kunnen, den mond te openen en iets in te geven, vinden wij geen ander middel dan het eten, kleingemaakt, met geweld langs de neusgaten van den zieke op te steken. Er werd dus in het bijzijn der dokters beslist dat, ingeval de zieke nog weigerde, men hem met geweld voedsel zou ingeven. Toen de avond was gekomen, deed ik den krankzinnige een nieuw verzoek, en of de honger hem praamde of niet, hij at en begaf zich ter rust. 's Anderendaags, den maandag, verzocht de tweede verzorger mij, het werk beneden te verrichten, terwijl hij zelf mijn gewoon werk zou aanvangen. Ik stemde toe en nauwelijks was hij eenige minuten op den boven, of hij kwam, met de doodskleur op het gelaat, den trap afgeloopen. - Wat is er nu gaande? vraagde ik hem, wijl hij sprakeloos bij mij stond. - Ach! zuchtte hij, wat heb ik verschoten! - En dat waaraf? - Luister: ik open de deur der kamer van den heer N. en zie hem niet te bed; tot mijne verwondering bemerkte ik dat de hoofdkussens en de dekens te midden het bed verward op elkander lagen; dit zicht gaf mij een slecht voorgevoelen, ik stapte het vertrek binnen en niemand ontwarende, naderde ik het bed, ik trok de deksels weg, en, och God! wat zag ik?.... De ongelukkige lag daar in een gekrompen!... Hij was dood!...

‘De rampzalige had zich verwurgd bij middel van zijnen halsdoek, welke hij in den nek met eenen knoop had toegehaald. Wat bijzonderlijk onze aandacht opwekte waren de wonden, welke de zieke op hals en nek droeg, en die klaarblijkende getuigen waren der hevigheid van den doodsstrijd en der vruchtelooze pogingen welke hij had aangewend om zich te redden en den band, die hem den adem afsneed, los te maken.’

Welke mocht hier de reden zijn, liever lezer, van dezen zelfmoord? Enkelijk de nalatigheid van den vader.

Diep ontroerd door dit verhaal, stappen wij voort en naderen de derde en laatste plaats.

(Wordt voortgezet.)

Niemand is te groot om zich met kleinigheden en kleinen te vermaken.
N. Beets.