De Vlaamsche School. Jaargang 12

Beklimming van den koepel der Sint-Pieterskerk, te Rome, tot in den knop.

Terecht mag de Sint-Pieterskerk het pronkstuk der hedendaagsche bouwkunst genoemd worden. Niets is majestueuzer, schrijft een schilder die te Rome verbleef, dan het plein waarop de kerk zich verheft, en de vierdubbele zuilenrij, welke dit plein in de gedaante van eenen halven cirkel omvat. Op hetzelve prijkt in het midden eene voortreffelijke Egyptische obelisk, en aan beide zijden ziet men twee fraaie, verbazend groote, fonteinen, door welker altijd springend water een geruisch, als dat van eenen waterval, wordt veroorzaakt. - Men verbeelde zich nu den aanblik der kerk; al die honderde kolommen, tusschen welker middelste rijen twee rijtuigen elkander kunnen voorbijgaan, en boven elk der kolommen van de voorste rij, een beeld van elf voeten hoog; daarbij het heldere water der fonteinen, hetwelk door het zonlicht de helderste kleuren ontvangt; en dan, eindelijk, dit reuzengebouw zelve, welks grootte men alleen daaruit kan afmeten, dat het bovenste gedeelte van het hoog altaar, hetwelk onder de koepel is geplaatst, gelijk is met het hoogste paleis van Rome.

De kerk, en vooral de koepel, vereenigen in zich eenen ontzettenden schat van marmer en metaal; bouw- en beeldhouwkunst hebben daarin al haren luister ten toon gespreid. De Sint-Pieterskerk levert zooveel belangrijks op, dat zij alleen eene reis naar Rome zou waardig zijn.

Het zal niet ongepast zijn hier beknoptelijk aan de geschiedenis van den bouw der beroemde Sint-Pieterskerk te herinneren. De bestuurder en bouwmeester der kerk was tot het jaar 1514 Bramante Lazari da Castel Durante. Daarna volgde 't gebouw van Rafaël Sancio da Urbino, van Guiliano da San Gallo, van broeder Giocundo da Verona, van Baldassar Peruzzi en van Antonio da San-Gallo, tot aan het pausdom van Paulus III, die de zorg over den bouw der kerk opdroeg aan Michel Angelo Buonaroti, van Florencië. De onsterfelijke bouwmeester nam den last op zich. Tegen de kareelen en gebakken steenen waarvan de kerk gebouwd was, voegde hij hardsteenen muren en overdekte die van buiten met eene zeer prachtige huid van Tiburtinsche steenen en van buiten met zeer schoone versierselen. 't Was Michel Angelo die de Sint-Pieterskerk eigenlijk maakte tot wat wij haar thans in hare heerlijkheid zien. Hij mocht ze echter niet voltooien. Na hem volgde, in 't jaar 1564, Giacomo Barozzi da Vignola, die, in 1573, op zijne beurt vervangen werd door Giacomo della Porta, een Romein. Deze bleef werkzaam tot aan het pausdom van Clemens VIII. Onder hem vorderde de kerk niet boven de Gregoriaansche en Clementijnsche kapel. Paus Paulus V deed door Carlo Maderno het oude deel afbreken en in 1606 voegde hij zes nieuwe kapellen, de galerij, den voorgevel en het vertrek der zegening bij de kerk, welke echter eerst onder de Pauzen Urbanus VIII en Innocentius X voltooid werd.

De oorsprong der kerk wordt toegeschreven aan den priester Sint-Anacletus, naderhand Paus van Rome, die, Sint-Pieter's martelaarschap ter eer, daar eerst een klein kerkje bouwde, welk later, door keizer Constantinus, in een koninklijk gebouw veranderd werd. Volgens de overlevering heeft deze keizer twaalf maanden lang mede gewerkt aan de delvingen voor de grondvesten en hielp hij zelf op zijne schouders de aarde vervoeren.

Toen, na vele eeuwen, het gebouw van ouderdom dreigde in te storten, gaf Julius II bevel tot het bouwen des nieuwen tempels, waarvan hij, op 15 April 1507, den eersten steen legde.

Men komt in de kerk langs vier zeer lange en wijde marmeren trappen, aan wier voet de beelden van Petrus en Paulus staan, op last van Pius II door den geachten beeldhouwer Mino del Regno vervaardigd. Daarna komt men in een allerheerlijkst portaal met zuilen, die 't verbazendste en kostelijkste welfsel der wereld

[p. 39]

ondersteunen. De grootste poort der kerk is van metaal en een werk van den beroemden Florentijnschen beeldhouwer Pollaivolo.

Boven dit portaal is de kamer welke tot de algemeene zegening dient.

Aan de zijde van den voorgevel zijn nog twee groote kloktorens van hetzelfde bestek en maaksel, daar bijgevoegd niet zoo zeer om het gezicht des tempels te verbreeden, dan wel om het gebouw sterker en zekerder te maken. Boven aan 't opperste deel eindigt het met een groot plat, dat heel het gebouw rondgaat en dient om de reuzenbeelden der apostelen te torschen.

De kapellen der kerk, waarvan de vier grootste ieder eene kerk mogen genoemd worden, zijn van zeer zuiver marmer en verschillende steenen.

De hemel der kerk is bezaaid met ontelbare sterren van verguld metaal.

Het hoog altaar, midden in de kerk gestaan, werd van Leo-den-Groote het bed der heilige rust genoemd, omdat daar de lichamen van Petrus en Paulus rusten.

Aan de vier hoeken der allergrootste zuilen, die een zeer prachtig gezicht op dit altaar geven, zijn vier kapellen met altaren, te weten:

1^o De kapel van Veronica, met het reuzenbeeld dier heilige, door Francisco Mochi vervaardigd. Op het altaar wordt de zweetdoek van Christus bewaard.

2^o De kapel met het beeld der H. Helena, door Boggi. Op het altaar rust een stuk van het hout van het kruis van Christus, uit de Kruiskerk van Jerusalem herkomstig.

3^o De kapel met het reuzenbeeld van den H. Longinus, door ridder Bernino vervaardigd. Op het altaar, in eene kas van helder kristal, berust het ijzer der lans, waarmeê de zijde des gekruisigden Christus werd doorsteken.

4^o De kapel met de beeldtenis van Sint-Andries, vervaardigd door Frans de Neerlander. Op het altaar wordt het hoofd van Sint-Andries bewaard.

Bijna op elk altaar worden, in gouden of zilveren kaskens, overblijfsels van lichamen van heiligen bewaard.

In de eerste kapel, aan den inkoom, links, wordt de pauselijke stoel van den H. Petrus bewaard.

Onder de meesterstukken der beeldhouwkunst, die de kerk versieren, munt vooral uit het beeld der Lieve-Vrouw van Godvruchtigheid, een werk van Michel Angelo.

Inwendig, aan de linkerzijde der Sint-Pieterskerk, is eene deur, door welke men aan den trap komt, die naar het dak geleidt. Deze trap, die 121 schreden beslaat, is zeer gemakkelijk, en men leest aan de zijden van denzelve dat koningen, koninginnen, vorsten, pauzen enz. hem beklommen hebben. Deze namen zijn deels in marmeren tafels, deels in steen vervaardigd; want niet licht zal iemand in Rome komen zonder de Sint-Pieterskerk te beklimmen. Wie niet tot de doorluchtige personages behoort, moet zelf schrijven, als hij verlangt dat zijn naam hier zal staan. Weldra treedt men op het dak der kerk, en ziet iets verheveners dan de namen van verhevene personages; men ziet die uiterst prachtige koepel, dit bewonderenswaardig werk, in de nabijheid, en om haar heen tien kleinere koepels, gelijk de kinderen van Niobé om de schoone moeder staan.

Het dak der kerk, hetwelk ten deele vlak, ten deele een weinig gewelfd is, en op hetwelk men bekwaam rondgaan kan, bestaat uit tichelsteenen, hardsteen en koper. Men is hier als op eenen vasten grond en bodem, en vermoedt den afgrond, vermoedt de schoonheden niet, die men onder zijn voeten heeft. In derzelver plaats ziet men de schoonheden der natuur, en ziet aan den eenen kant op eene bekoorlijke landstreek neder, op den anderen ziet men Rome aan zijne voeten. Men is als in eene hoogliggende rotsenstad, uit welke dicht bij elkander koepels en gebouwen omhoog steken, en ziet op eene grootere stad met grootere koepels neder. Dit is niet uit de inbeeldingskracht ontleend, maar heeft eenen wezenlijken grond; er wonen verscheidene menschen op het dak der Sint-Pieterskerk, bijvoorbeeld de opziener der koepel, eenige werklieden enz.

Op de balustrade, aan de noordzijde der kerk, staan verscheidene kolossale standbeelden, maar zeer kort naar evenredigheid, waarschijnlijk om van onderen beter uitwerking te doen. Van iedere zijde, boven de beide wijzerplaten, is de pauselijke kroon tusschen twee kruislings liggende sleutels, en wel van eene grootte zoo als zij bezwaarlijk nog ergens elders in de wereld te vinden is. De sleutels zijn zoo groot, dat twee mannen gevoeglijk door derzelver ringen kunnen kruipen.

Men keert zich weldra van de overige merkwaardigheden af, om de grootste, de koepel, te beschouwen. Deze reuzin verheft zich nog 285 voeten boven het dak der kerk. Langs 28 trappen klimt men naar eene zuilengalerij op, die rondom haar heen loopt, en waarin men haar geheel omwandelen kan. Men bedenke wat men op deze hoogte, op dit standpunt bij het omwandelen ziet: het Vatikaan, Rome met zijne koepels en heuvels, den Tiber en de schoone omliggende landstreek. Men ziet tot de rots bij Terracina, tet het eiland van Circe.

Terwijl ik thans deze verhevene voorwerpen op zulken verren afstand beschrijf, en de verzamelde waarnemingen rangschik, ontwaakt een levendig verlangen in mij voor eene nieuwe rondwandeling van de koepel op eenen schoonen dag, en ik stel mij dit genot hoogst verrukkelijk voor. Wanneer men werkelijk daar is, is men, ten minste in het eerst, zoo verstrooid, men wordt door de vele nieuwe voorwerpen zoo bedwelmd, dat men zich niet geheel aan het genot overgeven kan, en geen tijd genoeg heeft om te gevoelen.

De zuilen, die hier onder het gewelf der koepel rondloopen, staan paar aan paar dichter aan elkander en geven daardoor het geheel een bevalliger voorkomen. Van deze buitengalerij om de koepel gaat men naar eene andere plaats, die, naar mijn gevoelen, den diepsten indruk maakt, die men van eenig menschenwerk ontvangen kan, naar de binnengalerij der koepel. Door eene deur treedt men op dezen merkwaardigen gang, die inwendig met eene balustrade aan de zijde om de koepel leidt, en waar het bewonderenswaardige van dezen bouw het duidelijkste voor de ziel verschijnt. Nergens, nergens kan men iets dergelijks zien. Boven en onder zich ziet men eenen afgrond. Men bevindt zich midden in het grootste gebouw dat tegenwoordig op de wereld bestaat, en dit is het standpunt van waar men deszelfs grootheid en verhevenheid het meest waarneemt, gelijk men de breedte van eenen stroom eerst recht bemerkt wanneer men met een schuitje zich in zijn midden

[p. 40]

bevindt. In den afgrond onder zich ziet men het hooge vrijstaande altaar, met zijne pilaren van brons, welk altaar de hoogte van een aanmerkelijk paleis, namelijk van 84 voeten heeft, maar hier als een dwerg onder onze voeten verdwijnt. In den afgrond boven zich, aan het laatste gewelf boven de lantaarn, is God de vader in mozaïek, naar de teekening van den ridder Arpino, en hij schijnt zeer klein, hoe kolossaal hij ook aangelegd is. Van beneden uit de kerk kan men hem geheel niet onderscheiden.

Tusschen deze beide tegenovergestelde punten is eene wereld van verhevenheid en kunst; en hoe vreemd schijnen hier de voorwerpen door al de grootheid, die men om zich ziet! de menschen beneden in de kerk schijnen kleine vogels te zijn, en 112 lampen, die onophoudelijk voor het groote altaar branden, schijnen slechts eenen enkelen flauwen straal hier heen te zenden. In de kerk zijn groote stellages, die eene torenshoogte hebben, maar beweegbaar zijn en op raderen voortgeschoven worden, om bij het schoonmaken, bij herstellingen en versieringen op groote feesten te dienen; zij bestaan uit twee ontzaggelijke breede ladders, die pyramidevormig tegen elkander gezet zijn, en eene hoogte van bijna 140 voeten hebben, want zij reiken slechts even onder het gewelf der kerk. Deze wandelende torens schijnen hier als een paar gewone ladders, van omtrent 20 of 30 voeten, die aan elkander geleund zijn. Dit bedrog kan onmooglijk van de hoogte voortkomen, op welke men zich bevindt, maar moet veeleer in de ongewone ruimte en in den grooten maatstaf, volgens welken alles gemaakt is, gezocht worden. In de vier hoeken, boven aan de ontzaggelijke pilaren, die de koepel dragen, ziet men de vier evangelisten kolossaal naar Cesar Nebbis en Jan de Vecchi afgebeeld, en wel zoo kolossaal, dat de veder, die zij in de hand houden, eene manslengte heeft. Dit kan men slechts op den gang der koepel bemerken, want van beneden schijnt alles de gewoone grootte te hebben.

Maar den diepsten indruk maakt hetgeen men in dezelfde lijn aan zijnen horizont, wat men aan zijnen hemel boven zich ziet. Wie eens op dezen gang der koepel tusschen de beide afgronden trad, was op eene der merkwaardigste plaatsen der wereld, en wanneer hij ze met zijn oog en geest geheel omvat, kan voortaan niets bekrompens in de bouwkunst hem meer ontgaan. Hier wordt slechts de grond tot verhevene denkbeelden gelegd. Tusschen deze beide afgronden woont iets dat de ziel eene nieuwe vlucht geeft, maar het laat zich niet uitspreken; men moet het voelen.

De inwendige doorsnede der koepel bedraagt 130 voeten, en wanneer men haar op dezen merkwaardigen gang rondwandelt, legt men eenen weg af van 200 schreden. Rondom zijn beelden van heiligen, apostelen, Maria, Christus enz., in eene kolossale grootte geschilderd; deze beelden doen eene begoochelende uitwerking, want zij schijnen volgens de perspectief geteekend te zijn; maar weldra ziet men dat men uit ieder standpunt dit opmerkt, dat de perspectief altijd daar begint, waar men zich zelf bevindt, en ontdekt dat, in weêrwil van deze schijnbare perspectief, alle beelden even groot zijn. Het oogbedrog ontstaat daardoor, dat men de ruimte, waarin men ze ziet, voor kleiner houdt dan zij is; hoe nader men hen komt, hoe grooter zij worden; geheel omgekeerd als met groote heeren en beroemde mannen.

In deze ruimte der koepel beginnen zestien boogsparren, die even als middaglijnen om dit groote rond naar boven loopen en in de lantaarn der koepel als in eenen pool samentreffen. Tusschen dezelven is verguld stukadoorwerk en vele sieraden, die het geheel een opgesmukt voorkomen geven.

Terwijl ik dit met verbazing beschouwde, viel het mij in dat de koepel eene scheur had, en ik zocht dezelve te ontdekken. Zij is te bemerken, maar dewijl zij omhoog boven aan de koepel is, kan het oog niet onderscheiden hoe breed de spleet is. Hier, waar alles begoochelt, moet ook dit begoochelen. Zij gaat naar beneden allengs verloren en sluit zich eindelijk geheel. Door ontzaggelijke ijzeren hoepen, die men van buiten om de koepel gelegd heeft, wordt deze scheur samengehouden en onschadelijk gemaakt; slechts het zoekend oog ontdekt haar.

Eene bijzonderheid, die wellicht geen ander opgemerkt heeft, mag ik niet onvermeld laten. De koepel heeft hier eene eigenschap gelijk vele andere booggewelven; wanneer men op de eene zijde tegen den muur spreekt, doet de toon de groote reis langs het rond op, daalt aan de andere zijde neder, en de tegenoverstaande hoort hem, maar de naaststaande niet. Ik heb deze proeven herhaalde malen genomen, en aan iedere plaats denzelfden uitslag bespeurd.

De inbeeldingskracht der menschen neemt hier zulke stoute vlucht, en stelt zich inzonderheid verwijderde dingen in zulk een verheven licht voor, dat niet licht iets het voorgeschapen beeld bereiken kan. Hier, op de binnengalerij der koepel, is eene van de weinige plaatsen waarvan de verwachting overtroffen wordt; hier is de indruk éénig, gelijk op den Sint-Elmo bij Napels, wanneer men op het stadsgebergte nederziet.

Nadat wij ons eenigen tijd aan onze verbazing zwevende in het groote rond overgelaten hadden, traden wij weder in de buitengalerij en stegen nu verder in de hoogte. Wij kwamen weldra aan eene plaats, waar de koepel dubbel begint te worden, en de trappen leidden nu tusschen de beide oppervlakten naar boven. Op eene plaats bemerkte ik hier, om de inwendige oppervlakte, de ontzaggelijke ijzeren hoepen, die de scheur der koepel samenhouden. Michel Angelo's genie voorzag dezelve en hadde haar verhoed, wanneer men geheel bij zijn ontworpen plan gebleven ware.

Men komt ten laatste aan eenen lichten en zwierigen trap, en bevindt zich, wanneer men hem beklommen heeft, op de galerij, die de lantaarn der koepel omringt. Hier zweeft men op eene hoogte van meer dan 450 voeten, en kan de lantaarn omwandelen, even als de koepel langs de trommel. Hier ziet men den klassieken bodem van Rome tot op eenen verren afstand onder zijne voeten, hier volgt het oog den kronkelloop des Tibers, hier ontdekt men de heuvels bij Tivoli, hier onderscheidt men in het uitgestrekte Rome, als op eenen platten grond, de merkwaardigste werken der oudheid en van lateren tijd, van het Coliseum en het kasteel van Sint-Angelo af tot de eenzaam staande slanke Colonna Antonina, van het Vatikaan tot menige onbeduidende hut.

Boven om de lantaarn is eene andere galerij, waar men zich nog nader bij het hoogste punt bevindt, en van deze leidt eene ijzeren ladder als het ware in de lucht op, om den knop heen, tot het ijzeren kruis. Hooger op gaat het niet; hier zijn de ketens, die ons nog aan de laatste spits des aardbols kluisteren, onverbreekbaar.

[p. 41]

Zouden menschen wel lust hebben om deze zoo hoog in de lucht zwevende ladder te beklimmen? Voorzeker. De Engelschen, zegt men, hebben deze begeerte, en stijgen dan tot het kruis boven den knop; om welke reden weet ik niet, wanneer men tot zoo iets reden hebben kan. Ook een Italiaan heeft de stoutheid of vermetelheid gehad, want moed kan ik het niet noemen, om deze gevaarlijke ladder te beklimmen, en niet te vreden met het stille bewustzijn dezer daad, wilde hij haar ook de wereld mededeelen, en had met groote letters iets aan den knop geschreven, en wel zoo regelmatig, dat men zag dat hij er lang aan bezig geweest was. Opdat zijn oogmerk eenigszins bereikt worde, en daar de koenheid eens Italiaans dubbel merkwaardig is, wil ik dit uitwendig opschrift des knops hier laten volgen; het heet: Lorenzo Farinelli, Incisore di Camei. Wanneer nogtans de heer Farinelli zich door het snijden van kameën niet beroemder maakt dan door het snijden van zijnen naam in den knop van de Sint-Pieterskoepel, zal hij bezwaarlijk den weg tot onsterfelijkheid vinden.

Niemand van ons (wij waren gedrijen) had de eerzucht van het kruis des knops te willen aanvatten; maar wij klommen toch ten minste zoo hoog als men zonder een weinig dwaas te schijnen klimmen kan. Er leidt namelijk ook inwendig eene ijzeren ladder in den knop, en ofschoon men zich op eene plaats op dezelve eng doordringen moet, klommen wij er toch in. De knop, die 8 ½ voet in de doorsnede heeft, kan zestien menschen in zich bevatten, en is van brons gemaakt. Op eenige plaatsen is in het metaal een klein gat ontstaan, waarschijnlijk door den invloed der lucht, en men ziet er het daglicht doorschemeren.

Terwijl ik in het holle rond der koepel trad, had ik eene zonderlinge gewaarwording; eene groote hitte namelijk omringde mij en toen ik bij geval de eene zijde des knops aanraakte, bevond ik haar zoo heet, dat ik er nauwelijks de hand aan houden kon. Het was den 29ⁿ Maart, toen de zon hier reeds zulk eene werking deed, en in den zomer moet het binnenste van den knop zoo heet zijn, dat niemand in staat is daarin te vertoeven. Dit bevestigde ook onze cicerone.

Mijne klimgenoten schreven hunne namen in den knop der Sint-Pieterskoepel, en ik volgde hen na, gelijk - de kameënsnijder Farinelli. Mijn naam staat dus ook in den knop der Sint-Pieterskerk; maar ik moet openhartig bekennen dat ik op deze eer gansch niet hoovaardig ben, en dat het mij veel liever ware wanneer hij in de ziel van een uitstekend groot man aangeschreven stond, en vooral in de ziel van brave menschen.

Er is niets dat de menschen zoo gaarne bewaren, en dat zij tevens zoo weinig ontzien, als het leven.