De Vlaamsche School. Jaargang 11

Lager onderwijs.
Het onderricht der moedertaal in de lagere school, voorgedragen in den onderwijzerskring ‘Het vrije schoolwezen van Antwerpen,’ door Th. Berben.

In het eerste deel zijner verhandeling heeft de spreker trachten te bewijzen, welken heilzamen invloed het onderwijs der moedertaal op de verstandvermogens des leerlingen uitoefent, en dat zonder haar het oordeel des kinds niet kan gevormd worden; dat het lager onderwijs in eene vreemde taal gegeven, enkel het geheugen des leerlings oefenen kan en aldus gansch zijn doel mist. In het tweede deel zijner voordracht begint hij aldus: Zou het belang uwer leerlingen niet voldoende zijn om uw onderwijs in de moedertaal

[p. 174]

te beginnen, er is nog eene andere reden die u daartoe moet doen besluiten, en wel - uw eigen belang.

Een onderwijsgesticht op het onderricht eener vreemde taal steunende, staat op wankelbare grondvesten. Het kan eenigen tijd door zekeren valschen schijn de oogen verblinden, doch hetd raagt de kiem zijns ondergangs in zich, en is onfeilbaar veroordeeld om, even als een bouwvallig huis, vroeg of laat in te storten.

Om deze bewering beter te staven, zij het mij toegelaten, in korte woorden, eenige geschiedkundige feiten nopens onze moedertaal aan te stippen.

De alverslindende romeinsche heerschzucht, in de noordergewesten van Europa doorgedrongen, vond maar één middel om de fiere bewooners van Maas- en Scheldeoevers van hun stelsel van vrijheid en onafhankelijkheid te doen afzien. Dit middel was namelijk: het grootste gedeelte der bevolking naar andere luchtstreken te verplanten, en hun door oude romeinsche soldaten te vervangen, die hier het land kwamen bebouwen.

Door dezen gewelddadigen maatregel werd hier te lande den dietschen taalstam eenen gevoeligen knak gegeven en de latijnsche spraak werd de taal van het wel opgevoedde volk.

Karel de groote is de eerste geweest die de germaansche talen in hare rechten wilde herstellen. Hij zou zelf volgens Eginhardus aan eene dietsche spraakkunst gewerkt hebben; doch de verschijning van dezen vorst was voor de beschaving, even als voor de volkstaal, maar eene kortstondige lichtstraal in deze duistere eeuwen, en welhaast moesten weêr alle andere talen voor de latijnsche spraak zwichten.

Doch is het niet verwonderlijk dat na twaalf eeuwen verdrukking, de dietsche taalstam hier te lande zijn trotsch hoofd weêr verhief?

Met de opkomende gemeentemacht, welke toen hare steenen op de nog rookende puinhopen der feodale sloten begon te bouwen, kwam hij ook weêr fier en ongeschonden te boven.

Nauwelijks had de dietsche taal hier en daar den naam van een voorwerp, eene hoedanigheid of werking uit de gehaatte taal der drukkers overgenomen, doch zij had niets van haar eigendommelijke verloren; het volk had haar, als eene heilige overlevering, zuiver weten te bewaren, en daarom is het niet te verwonderen dat zij eensklaps beoefenaars vond als Maerlant, hertog Jan I en meer anderen.

De taal van Maerlant welke in den dietschen of vlaamschen tongval, en die van hertog Jan welke in den zwabischen tongval schreef, zijn zoo weinig verschillend van onze nederduitsche taal, dat eenige uren studie voldoende zijn om de werken van voornoemde schrijvers te verstaan. Hieruit blijkt duidelijk dat onze taal veel nader bij haren oorsprong gebleven is dan wel de duitsche.

Dit is niet alleen het gevoelen der nederduitsche taalkundigen, maar zelfs de geleerdste taalkenners van Duitschland, zoo als Adelung en Kinderling, zijn van hetzelfde gevoelen. Morhoff zegt dat de huidige nederduitsche taal nog dezelfde is als die welke over twintig eeuwen op de Rijn-, Maas- en Scheldeboorden gesproken wierd, en dat in vergelijking met haar de duitsche eene gansch nieuwe taal is.

De voornaamste reden waarom onze moedertaal zoo zuiver en onvervalscht gebleven is, schrijf ik toe aan de groote liefde welke onze voorouders haar toedroegen: de fiere gemeenten van Gent, Brugge, Yperen, Leuven zouden liever stroomen bloeds vergoten hebben dan de minste inbreuk op hunne taalrechten te dulden.

Ik zou hier eene menigte feiten kunnen aanhalen om mijn gezegde te staven, want op elke bladzijde van de geschiedenis onzer vlaamsche gemeenten ziet men de groote liefde welke het volk voor zijne moedertaal koesterde.

De machtigste hertogen van Burgondië, die den troon der fransche koningen meer dan eens hebben doen waggelen, en die de taal des vlaamschen volks nogtans innig haatten, als de tolk der gemeentevrijheden welke zij uit al hunne macht wilden vernietigen, vleiden haar nogtans gedurig, daar zij overtuigd waren dat eene enkele inbreuk op het vrije taalgebruik voldoende was om gansch het land in rep en roer te brengen. Nogtans zijn het die sluwe staatkundigen welke onze moedertaal het eerst hebben beginnen te ondermijnen.

In de xvi^e eeuw zien wij op de zoo voorspoedige regeering der hertogen van Burgondië de godsdiensttwisten volgen, die in eene halve eeuw tijds ons rijk en gelukkig vaderland in eene wildernis herschiepen, en den noodlottigsten invloed op onze moedertaal uitoefenden. En dit kon niet minder, want zij was de tolk van Marten Luther's dwaalleer; en dus is het niet te verwonderen dat Philips II haar met denzelfden haat bejegende dien hij de hervormde leer zelf toedroeg. Alle vrijheid van schrijven en spreken wierd eensklaps vernietigd. Eene menigte letteroefenaars vonden het geraadzaam onzen bodem te verlaten om in gelukkiger landstreken hun talent te gaan beoefenen.

En niettegenstaande al de stormen die in ons vaderland gedurende meer dan eene halve eeuw gewoed hadden, kwam er weêr eene geaardheid boven die den Vlaming altijd gekenmerkt heeft - de liefde voor zijne moedertaal. De eerste lichtstraal welke zich na de zoo hevige stormen aan onzen staatkundigen gezichteinder vertoonde, deed ook weêr de rederijkers als uit den grond opkomen; zij begonnen hunne vergaderingen, al was het in het geheim ook, weêr te houden, waar zij de geliefkoosde taal hunner moeder beoefenden. Doch daarbij bleef het, want niets merkwaardigs is er toen in de nederduitsche taal hier te lande geschreven geworden.

Gedurende de gansche oostenrijksche regeering bleef de volksgeest in sluimering en de mislukte brabandsche omwenteling had op onze moedertaal geenen invloed.

Onder de fransche omwenteling van 1789 zien wij in België eene machtige volksbeweging ontstaan om godsdienst, vaderland en moedertaal tegen den alverwoestenden stroom der fransche overweldiging te beveiligen, doch de kansen waren te ongelijk en de belgische volksgeest moest bezwijken. Dit beheer is nogtans te kortstondig geweest om eenigen invloed op onze moedertaal te hebben.

Eindelijk naderen wij het nederlandsch tijdvak.

Na vier eeuwen verdrukking wordt onze moedertaal in hare rechten hersteld, en het is eindelijk den Vlaming toegelaten zijne bestuurders in de volkstaal aan te spreken. Hoe rechtvaardig nogtans het nederlandsch bestuur ten opzichte het taalgebruik handelde, toch meenden de Walen dat zij verongelijkt wierden. En is dit te verwonderen?

[p. 175]

De natuurlijke loop der zaken deed zulks voorzien: de taal welke gedurende meer dan twee eeuwen in zaken van bestuur volstrekt alleen heerschte, zag zich nu eensklaps met hare verdrukte zuster gelijk gesteld; zij kon dat immers niet dulden en de betrachting der Walen moest natuurlijk strekken tot het omverre werpen van een bestuur dat hun met de Vlamingen gelijk stelde; voegt hier bij de onvergeeflijke fout welke dit bestuur beging, zich hier in België met zaken van godsdienst te willen bemoeien, en men kan gemakkelijk de oorzaken en drijfveêren der omwenteling van 1830 ontdekken.

Een ieder kent de gevolgen der septemberdagen: voor onze moedertaal waren zij noodlottig. Men scheen gezworen te hebben het onze moedertaal duur betaald te zetten dat zij de onbeschaamdheid gehad had zich uit hare kluisters los te wringen, en men eischte haar met woeker de genomen vrijheid terug.

De terugwerking was, gelijk men wel het voorzien kon, allergrootst, zelf zoo groot dat eenige taalminnaars van Gent in het jaar 1834 een eenvoudig jaarboekje willende uitgeven, hunne uitgave tot in April moesten verschuiven, en in hunne voorrede zegden dat zij met ontmoediging geslagen waren daar het getal hunner inteekenaren ontoereikend was om hunne drukkerskosten te betalen. Nogtans was dit werkje opgesteld door de beste schrijvers des lands, zoo als Blieck, Blommaert, Nolet de Brouwere, Ledeganck, Rens, Pr. van Duyse, Th. van Ryswyck, enz.

Deze terugwerking duurde voort tot omstreeks het jaar 1840. Maar dan ontstond er als eene ontwaking der nederduitsche taal; zij begon in de meeste steden van de vlaamschsprekende provinciën des lands met veel vrucht beoefend te worden, en bracht eensklaps eene menigte schrijvers voort, waarvan er ons met recht verschillende door andere landen benijd worden. Letterkundige genootschappen zag men als uit den grond oprijzen, en letterkundige maandwerken zag men in menigte het Gentsche jaarboekje vervangen. Men ziet terzelfdertijd eene menigte smeekschriften naar de wetgevende Kamers gezonden worden, om hun te verzoeken de schreeuwende onrechtvaardigheid te doen ophouden, waarmede de vlaamschsprekende bevolking behandeld wierd. Het eene taalkongres volgde het andere op, waarin middelen beraamd wierden om tot eene eenvormige rechtschrijving te komen; eindelijk werd de taalbeweging zoo sterk, dat het Staatsbestuur zich gedwongen zag eene commissie te benoemen om een breedvoering verslag over de taalgrieven der Vlamingen op te stellen.

Op den dag van heden ziet men, in de wetgevende Kamers, verscheidene warme verdedigers der nederduitsche taal optreden, welke gerugsteund worden door bij de honderd dag- en weekbladen, die het Staatsbestuur dwingen zullen aan de rechtmatige eischen der Vlamingen te voldoen.

In deze korte schets uit de geschiedenis onzer moeder taal ziet men met wat moed en vurigheid, met wat opofferingen, met wat hardnekkigheid de Vlaming zijne moedertaal altijd verdedigd heeft. Er bestaat bijna geene groote heerschappij in Europa of zij heeft België onder haar bestier gehad, en nogtans is het nooit Burgondisch, Spaensch, Oostenrijksch noch Fransch geweest, het heeft altijd zijn eigenaardig karakter behouden, waarom?

Het heeft onder al die vreemde beheeren zijne moedertaal weten te bewaren. Die moedige handhaving der moedertaal is bewonderens- en opmerkenswaardig, als men nagaat hoe het met naburige volkeren is toegegaan. Op den franschen bodem heeft der keltentaal voor de latijnsche en grieksche moeten zwichten en deze drij talen zijn later met de frankische versmolten. Het is van deze vier talen dat zich de romaansche taal gevormd heeft, en dit verward mengelmoes heeft de taal van Racine voortgebracht.

Der Britten taal heeft voor die der Angelen en Saxers moeten zwichten, en deze zelf zijn door de fransche taal, welke Willem-de-Veroveraar in Bretagne wilde invoeren, zoo zeer overweldigd geworden, dat zij op het punt waren te bezwijken, toen beide vijandelijke ideomen zich met elkander versmolten en eene der wanluidendste talen voortbrachten welke er ooit bestaan hebben.

De oude dietsche taal is in Duitschland verbasterd en de plat-Duitsche taal is uit de letterkunde verdwenen. De nederduitsche taal alleen, niettegenstaende al de stormen, waartegen zij eeuwen lang heeft moeten worstelen, is gebleven wat zij over twee duizend jaren was.

Zou het geene heiligschennis kunnen genoemd worden zulk overoud gedenkstuk op onzen bodem te willen vernietigen; zou het geene verwaandheid zijn tegen eene taal te willen strijden die zulke heerlijke herinneringen nalaat, en die zulke diepe wortelen in den volksgeest geschoten heeft?

Op den huidigen staat der vlaamsche beweging terugkomende, beschouw ik de beslissing, in het jaar 1864, door den Provincialen raad en den Gemeenteraad van Antwerpen genomen, voortaan geene bedienden in hunne bureelen meer te ontvangen, of zij moeten de nederduitsche taal ten volle machtig zijn, als het voornaamste feit dat er ten voordeele dezer taal daargesteld is. Deze daadzaak als grondregel aangenomen voor de meeste provinciën en gemeenten van vlaamsch België, zie ik den tijd nabij dat het Gouvernement den zelfden maatregel verplicht zal zijn te nemen voor al zijne bedienden. Eens op die hoogte gekomen, zal de vlaamschsprekende bevolking onverbiddelijk zijn in hare eischen, dezelven in al hunne strengheid te doen uitvoeren. Dan zal er eeniegelijk belang in hebben de nederduitsche taal grondig te kennen; en de drijfveêr van 's menschen handelingen, vooral in de XIX^e eeuw, is het eigenbelang. Eens dat de ouders de overtuiging hebben dat hunne kinderen de kennis der nederduitsche taal behoeven, om een welkdanig ambt, dat van het Staatsbestuur afhangt, te kunnen uitoefenen, dan zullen zij er uiterst aan houden dat hunne kinderen die taal in den grond leeren, en scholen welke dan de fransche taal als grondslag van hun onderwijs nemen, zullen onvermijdelijk het onderspit delven.

Er bestaat in ons land, onder het volk eene streving welke wij niet uit het oog mogen verliezen, en welker verwezenlijking eenen grooten invloed op het taalgebruik, en dus ook op het lager onderwijs hebben moet. Ik wil spreken over het algemeen stemrecht. Het Staatsbestuur zal die streving zoolang mogelijk tegenhouden, daar valt niet aan te twijfelen; doch wie wederstaat er aan den volksstroom? Ik voorzie dat het Gouvernement zal gedwongen worden, zoo niet het algemeen stemrecht intevoeren, dan toch den kiescyns merkelijk te doen dalen. Welk zou het gevolg van eene wet zijn die, veronderstel ik, rond de honderd duizend nieuwe kiezers tusschen de worsteling wierp?

Dit zou onberekenbare gevolgen ten voordeele der nederduitsche

[p. 176]

taal hebben, want merkt wel op dat deze honderd duizend nieuwe kiezers allen, voor wat vlaamsch België betreft, hevige vlaamschgezinden zijn zouden, om de eenvoudige reden dat zij tot den minderen stand behooren, die het gebruik der fransche taal over het algemeen niet hebben.

Deze zouden welhaast, de huidige partijtwisten op zijde zettende, hunne vertegenwoordigers dwingen alles op dien voet doen in te richten, dat zij in hun eigen land niet langer meer als vreemdelingen moeten bot staan, omdat zij de taal hunner bestuurders niet kennen.

De heer Jottrand heeft in zijne laatste verhandeling, welke hij over de nederduitsche taal in Antwerpen gegeven heeft, zoo zeer in mijn gevoelen gedeeld dat hij zegde: ‘Dat al onze strevingen tot het verkrijgen van het algemeen stemrecht strekken, of minstens tot de merkelijke daling van den kiescijns, en de zaak der nederduitsche taal is gewonnen’.