De Vlaamsche School. Jaargang 10

[p. 173]

Levensschets van David Teniers, den jonge,
bekroond in den pryskamp door de regering der stad Antwerpen uitgeschreven, ter gelegenheid van het tweehonderdjarig bestaen der koninklyke Akademie van Schoone Kunsten.

In tenui labor: at tenuis non gloria.
Virg.

Voor alles wat de kunst betreft, is België door alle eeuwen der kunstwording heen een bevoorregt land geweest. Terwyl elders het eene kunstvak zich als het ware ten nadeele der andere ontwikkelde, en in sommige landen groote schryvers, maer geene schilders, of wel schilders en geene uitstekende letterkundigen noch wetenschappelyke mannen zich opdeden, veropenbaerde zich in ons vaderland het menschelyk vernuft om zoo te zeggen gelyktydig onder al zyne veelvuldige zyden. In alles wat de edelheid des menschen kenschetst, is het vlaemsche volk groot geweest. Wy mogen het met fierheid herhalen, het gezond verstand en de deugden onzer vaderen ter eer. Zy zaeiden de kiemen dier gouden vruchten welke nog heden ten dage de trots, de roem der landzaten uitmaken. Tot zoo verre als in de duisternis der tyden de geschiedenis van onzen stam reikt, vinden wy geboekstaefd dat de Vlamingen een volk waren by welks handelingen steeds een meer dan gewoon gezond verstand op den voorgrond stond. Daerin lagen al de gronden onzer latere grootheid. Het gezond verstand maekte onze vaderen wars van vreemden dwang en laffe bastaerdy; leerde hun de vryheid voor allen en ieder als het edelste pand des levens beschouwen; deed hun de huiselyke deugden beminnen en naer weerde beoefenen; scherpte hunne zucht naer kennis en bezielde hen met den lust tot arbeid, waermede niet alleen de onafhankelykheid gewonnen, maer ook, en dat beseften zy, behouden wordt. België had dan ook de eer, de zon der beschaving over zyne landouwen te zien opgaen, toen het in 't overige van Europa nog duistere nacht was. Niet op eenen dag gewordt uit den jongeling een man; evenmin kan eene natie voor de kunst mondig worden gemaekt in ééne eeuw, die toch slechts een etmael is in het leven der volken. Alles in de wereld gehoorzaemt aen eeuwige wetten, waeraen zich geene afwyking laet bespeuren. Zonder kiemen en broeijen, schieten geene jonge loten uit en wassen er geene boomen. In 't leven der menschen, als in 't ryk der natuer, is 't een onophoudelyk gisten en zieden, botten en bloeijen. Niets komt in eens. Zoo bereidden de oorspronkelyke voorvaderlyke deugden den weelderigen kunstenbloei die België zoo hoog heeft verheven. Eene lange reeks van geslachten, trouw en hoû aen der vaderen overleveringen verknocht, onverbasterd en onverslaefd, elkaêr trapsgewyze in ontwikkeling overtreffende, ging de vestiging van den vlaemschen kunstroem vooraf. Eindelyk spatte het uit, dit sap van den geest en 't vernuft zooveler eeuwen, gelyk eene door honderd aderen onbemerkt, geheimzinnig gevormde bergwel. 't Was eene springfontein waerin men honderd stralen te gelyk zag, flonkerend dansend in den heerlyken lichtstroom waermeê de blyde zonne der beschaving haer overgoot.

Het ligt niet in het bestek van dit werk, breedvoerig te spreken over den luister van het voorgeslacht, een onderwerp welk niet ter loops kan worden behandeld. Wat voorgaet, dient slechts om eenmael te meer te herinneren hoe eigendommelyk alles was, wat door onze voorzaten op het kunstgebied werd voortgebracht, hoe het alles, in de letteren als in de beeldende kunsten, den stempel droeg van het vlaemsch karakter, van vlaemsche zeden, van vlaemschen aerd.

In de schilderkunst vooral is die eigendommelykheid onloochenbaer en zoo scherp afgeteekend, dat men mag zeggen, by de vertegenwoordigers onzer school niets aen te treffen, welk zelfs maer den schyn zou hebben tot eenigerlei vreemde nabootsing over te hellen. De vlaemsche school bestaet geheel en al door zich zelve. Gedurende het gansche lange tydvak van haren bloei, aenvangende met de gebroeders Van Eyck en eindigende met Jan-Erasm Quellin, heeft zy geene van die kostbare eigenschappen verloochend. 't Was alsof de lange schaer groote meesters die haren onsterfelyken roem vestigden, hoofdzakelyk arbeidden in eenen gemeenschappelyken geest, ondanks de oneindige verscheidenheid hunner talenten. Tusschen Van Eyck en Quellin ligt een afstand die schier voor geene afmeting vatbaer is, een afstand zoo groot als de ruimte welke de Aerde van Venus scheidt. En nogtans bestaet er een verband tusschen die beide uitersten, een verband welk zoo zeer voor Van Eyck's grootheid, als voor de roemryke oorspronkelykheid der vlaemsche schole pleit. Met Van Eyck ontstond de eigenlyke vlaemsche schilderschool, en zoo groot was hare leefbaerheid, zoo heerlyk en degelyk de kleurenpracht van het palet hares stichters, dat niet alleen een legioen verdienstelyke kunstenaers er hunne penseelen in doopten, maer de verwantschapping zelfs bestaet tot by den laetsten grooten meester der vlaemsche school, Jan-Erasm Quellin⁽¹⁾.

Met Rubens, wel is waer, dringt in de vlaemsche kleur een nieuw licht, eene nieuwe kracht, eene versch geschapene schakering. Zyn genie verhoogde, verrykte de kleuren, zooals het in 't algemeen eene gansche omwenteling in alles wat de schilderkunst betrof, teweegbracht. Hy handhaefde echter de eigenaerdige vlaemsche kleur en teekende als het ware het karakter onzer school nog des te sterker af. Zyn werk was een werk van ontvoogding vooreerst, van ontwikkeling vervolgens, van hooge, uiterste volmaking, indien de volmaking kan bestaen, indien het mogelyk is dat het laetste woord der kunstontwikkeling gezegd worde.

't Is eene waerheid dat de kunst één is en dat, in eenen volstrekten zin, zy geene betrekkelykheid aenneemt. Zulks wil zeggen dat het byvoorbeeld onmogelyk zou zyn, een groot meester te wezen in deze of gene school, zonder dat ook voor alle andere te zyn. In andere woorden, dat men geen groot kunstenaer kan heeten voor België of eenig ander land, en ophouden dit te zyn, eens wanneer men de grenzen van dit ryk zou hebben overschreden.

Er bestaet echter een onderscheid, welk, onzes erachtens, niet mag voorbygezien worden en by kunstwaerdering in ernstige aendacht behoort te komen. Wy bedoelen het verschil van verdienste tusschen de onderscheidene scholen. 't Behoeft wel geen betoog, dat zy, hoe verdienstelyk elke op zich zelve dan ook moge wezen, niet op gelyken rang kunnen gesteld worden. Stellig kan de weerde eener school die van eene

(1) De regtveerdigheid vereischt dat wy hier eene byzondere melding maken van Willem-Ignatius Kerricx (1682-1745), zoon des beroemden beeldhouwers Willem Kerricx en Barbara Ogier, die voor sommige zyner schilderyen, even als Herreyns, kan gezegd worden tot de groote oude school van Rubens te behooren. Suum cuique. Men zie, onder anderen, over deze uitstekende meesters, de voortreffelyke levensschetsen van den heer Th. Van Lerius, in den kataloog van het Antwerpsch Museum.

[p. 174]

andere over haer geheel overtreffen, zooals de letterkunde van het eene land de vergelyking met die van een ander niet kan doorstaen.

Hoe het hieromtrent gelegen is met de vlaemsche school, ten overstaen van andere schilderscholen, weten de kunstkenners het best.

De vlaemsche school heeft zich niet slechts naest de andere scholen eenen hoogen rang verworven, maer munt ook nog uit door hoedanigheden die deze, of wel niet, of in eenen minder volmaekten graed bezitten, en waerdoor zy haer onder vele opzigten overtreft. De vlaemsche schilderschool is er niet verre af, zelfs in den meest volstrekten zin, de eerste school der wereld te wezen.

Ongemaekte, ongekunstelde dichterlyke eenvoud, breedheid van opvatting, natuerlyke voorstelling, zuiver, helder licht, warmte en losse zwier zyn hare hoofdkenmerken. By de ontleding moge er al gewoonlyk iets, soms veel aen te merken vallen op de juistheid der teekening, in vergelyking met wat de groote meesters van andere landen voortbrachten; maer hoe onnavolgbaer, alles overtreffend aen uitdrukking en kracht, leven en beweging, licht en kleur, doet zich vooral sedert Rubens de vlaemsche schildering niet voor!

De groote vlaemsche meesters zyn dan ook schier dubbel groot te noemen, en niet gemakkelyk, voorwaer, wordt het tal van schitterende eigenschappen en uitstekende hoedanigheden verworven, die zy in zulke ruime mate bezitten. Hunne werken kunnen inderdaed niet genoegzaem bestudeerd worden; het gezigt kan er zich niet aen verzadigen, en zy vergelden den ervaren beschouwer door de veropenbaring van steeds nieuwe schoonheden. Zy zyn als zoovele prachtige natuergezigten die men gezien heeft en geheel waent te kennen, doch welke men by elke reize als met een nieuw gewaed getooid vindt, dat hunne oorspronkelyke schoonheid verhoogt.

Een dergenen wiens naem met immer onverdoofden luister in de geschiedenis der vlaemsche schilderschool aengeschreven staet, is David Teniers, de jonge. Zynen naem uitspreken, zelfs by het volk, is zyne schilderyen ten toon hangen. Hy is een der zeldzame bevoorregten die met Rubens eene door de eeuwen voortlevende populariteit blyven deelen. Terwyl zeer vele andere nogtans hoogst verdienstelyke meesters slechts door de kenners en de kunstenaren zelven zyn gekend, is er niemand in Nederland wien de naem van Teniers vreemd is en die 's mans werken niet heeft bewonderd. Teniers is een der eigenaerdigste en degelykste talenten welke de schilderkunst heeft opgeleverd, en een dergenen die het meest tot den roem en vooral tot de populariteit der vlaemsche school hebben bygedragen, zoo door de uitmuntendheid, in uitvoering en opvatting, als door de talrykheid zyner gewrochten. Hy zelf hield ze voor zoo menigvuldig, dat hy zegde geen gebouw te kennen groot genoeg om al zyne schilderyen, aen de wanden, ten toon te hangen. Deze meester is het, dien wy ons tot taek hebben gesteld in zynen levensloop na te gaen en in zyne werken te bestuderen. Vooraleer ons meer byzonder met zyne werken bezig te houden, zullen wy zyne eigenlyk gezegde levensbeschryving maken.

De levensloop van Teniers is overigens niet, als die van zoo vele andere groote mannen, in het duister gehuld, niet geheel of gedeeltelyk aen de wettige weetgierigheid van het nageslacht onttrokken. De naïeverige fierheid zyner tydgenoten heeft daerin voorzien en niets vergeten van wat voor de latere geslachten belangryk wezen kon. Nogtans beslaet Teniers' levensbeschryving weinig plaets in hunne werken. Eenige datums, eenige namen, eenige familiebyzonderheden, de vermelding van hem te beurt gevallene onderscheidingen, ziet daer alles. En hoe kon het anders? De schilder van eene zoo aenzienlyke menigte puikstukken, waeraen nooit eene andere hand dan die des meesters arbeidde, kan wel geen zeer roerig leven hebben geleid. Hy moest noodwendig al zynen tyd aen den arbeid wyden en zelden ergens elders te vinden wezen dan in zyne werkplaets.

Velen levensbeschryveren en daeronder eenigen dergenen die in de laetste eeuw zich met Teniers bezig hielden, wordt teregt verweten dat zy aen zoovele verdichte en belachelyke verhalen ingang verleenden. Dit misbruik der openbare ligtgeloovigheid wordt inderdaed op eenen al te grooten voet gepleegd, dan dat het geene afkeuring zou verdienen. Doch men mag niet uit het oog verliezen, dat het voornamelyk de aen het bespottelyke grenzende nieuwsgierigheid van het publiek is, welke er grootendeels aenleiding toe geeft. In den regel is men op niets zoo gesteld als op het verhael der ongemeene, buitengewoone feiten die men veronderstelt dat het leven van alle groote of beroemde mannen kenschetsen; want dat een uitstekend kunstenaer, byvoorbeeld, ingetogen, als een eenvoudig huisvader, zonder andere wederweerdigheden dan de gewoone voor- en onspoeden aen des menschen leven verbonden, zyne loopbaen zou hebben volbracht, komt velen niet zoo ligt voor den geest. Van daer dan ook die tallooze menigte grootendeels zoutelooze anekdoten, waermede verreweg de meeste levensbeschryvingen van bekende mannen zyn gekruid. Zoovele schryvers toch laten zich meer aen de gunst van het publiek dan aen de belangen der waerheid gelegen. Voorzeker mag nu ook het uitwerksel dezer fabeltjes niet overdreven worden. Voor den ernstigen lezer zyn zy gewis heel onschadelyk en gansch geene aenbeveling voor het werk waerin zy voorkomen. Ook de latere geschiedschryvers hebben doorgaens geene moeite, hierin de waerheid van de verdichting te onderscheiden. Jammer echter, dat zy den smaek van het publiek helpen bederven.

Ieder kunstenaer - en dit vergeet men te ligt - schryft zyne eigene geschiedenis in de werken welke zyn vernuft voortbrengt. Daerin is het dat wy de groote mannen moeten bestuderen, daeruit dat het volk hen zou moeten leeren kennen. Immers is het daeraen dat zy hunne grootste schatten van geest en hart ten koste hebben gelegd. Welk een heerlyk en verheven boek zyns levens heeft David Teniers ons niet achtergelaten! Welk een boek, waervan iedere bladzyde eene schildery en elke schildery een meesterstuk is!

De levensbeschryvers ex professo twisten zeer ernstig over het vraegpunt of David Teniers al dan niet geadeld is geworden. Met allen eerbied voor de beoefenaers van eenen gewigtigen tak der geschiedkunde zy gezegd, dat men by het beschouwen der gewrochten onzes meesters nimmer zou vermoeden dat de beslechting dier kwestie het geringste belang opleveren kan. Men zou eerder geneigd wezen dit geschilpunt als eene aerdigheid te beschouwen.

Alles wat den gewoonen dagelykschen mensch betreft, wordt by den grooten kunstenaer gering en klein, behoudens datgene wat hy om de kunst mogt hebben geleden. De mensch die het geluk heeft een meesterstuk te scheppen, ziet zich als persoon om zoo te zeggen door zyn werk verdrongen en op den achtergrond gesteld. Hy wordt als het ware burgerlyk gedood door de grootheid van het kunstvoortbrengsel waeraen hy het aenschyn schonk. Hoe oud of nu ook wel de maker van zulk een meesterlyk standbeeld, van zulke verrukkende schildery mag geworden zyn? Leefde hy dertig of vyftig jaren, was hy gehuwd of ongehuwd?.... Waertoe die vraeg, tenzy om te betreuren, als hy maer de helft van den gewoonen levensloop eens menschen bereikte, dat hy niet voller van

[p. 175]

dagen werd, en hem aldus de gelegenheid ontviel misschien een tweede meesterstuk te scheppen. Maer vermits hy één werk wrocht zooals honderd kunstenaers er in al hunne jaren te samen geen voortbrengen, mogen wy juichen: hy heeft geleefd! Wat maekt het overige?

Het vorengaende zegt genoeg in welken zin wy verstaen de levensbeschryving van eenen onzer grootste meesters te maken. Wy zullen stelselmatig bondig en beknopt zyn over het geheel en vooral een zeer sober gebruik maken van de niet geschiedkundig bewezene feiten. Wy beschouwen het, van 's schryvers wege, zoo zeer als een bewys van goeden smaek en eerbied voor het publiek, dan als eenen regel der geschiedkunde, by historische werken der verbeelding alle regt van tusschenkomst te ontzeggen of haer althans eene zeer ondergeschikte rol aen te wyzen.

De naer nieuwheid gretige lezer moge er al iets by verliezen, de waerheid zal er des te meer voordeel mede inleggen, en hare belangen gaen vooraf.

In 1558 werd poorter van Antwerpen Juliaen Tynier, zoon van Joachim van Ath. Dit wil zeggen dat in genoemd jaer het burgerschap dezer stad verleend werd aen eenen persoon met name Juliaen Tynier, die zoon was van eenen genaemden Joachim Tynier, herkomstig uit de stad Ath, in de provincie Henegauwen.

Hier plaetst zich eene opmerkensweerdige byzonderheid. In het jaer dat voornoemde Tynier burger van Antwerpen werd, leefde een geleerde waervan Foppens in zyne Bibliotheca Belgica het portret en de levensbeschryving geeft, en wiens naem was Joannes Taisnier⁽¹⁾. Daerby was hy insgelyks afkomstig uit Ath. Volgens de byzonderheden die Foppens van hem geeft, moest hy een alweter zyn. Men oordeele: Joannes Taisnier was wysgeer, geneesheer, wiskundige, dichter en daerenboven muziekant. Als wiskundige bekleedde hy een leeraersstoel te Rome en te Ferrara; als muziekant was hy kapelmeester van Keizer Karel V. Wy zwygen van al de andere wyzen, waerop hy zich of nuttig of verdienstelyk maekte. Foppens' levensbeschryving van den geleerde komt overigens in de bylagen voor. Behoorde deze Joannes Taisnier tot de familie van onzen schilder? Het feit is ons niet gebleken, alhoewel de naem wel wezenlyk de stamnaem van Teniers is. Wat er ook van zy, en ondanks het stilzwygen dat David Teniers de jonge over zynen geleerden naemgenoot bewaert, in 't vertoogschrift dat hy den 10 january 1663 den koning toestuerde om den adelyken titel te bekomen, en waerin hy vry breedvoerig over zyne familie gewaegt, ondanks dit een en ander hebben wy het feit belangwekkend genoeg geacht om het hier niet stilzwygend voorby te gaen. Dit gezegd, keeren wy tot ons geschiedverhael terug.

Juliaen Tynier oefende te Antwerpen het beroep van kramer uit. Hy vestigde zich op Onser Lieve Vrouwe Kerkhoff, de tegenwoordige Handschoenmarkt, in het huis den Schild van Ceulen, gestaen tegenover de Sydedoeken craemen aldaer, eene onaenzienlyke wooning, thans n^r 11 en in gebruik by eenen blikslager, M^r Verschueren. Juliaen Tynier was tweemalen getrouwd geweest. Zyne eerste vrouw noemde zich Franchoyse Francqz. Uit dezen echt won hy dry zonen: Hans, Pieter en Jacob. De naem zyner tweede echtgenote, die hy den 4ⁿ mei 1585 weduwe liet met zes eigene kinderen, was Johanna Van Maelbeke. In den stamboom der familie Teniers, als bylage verder voorkomende, zal men omtrent deze kinderen meer byzonderheden vinden. Het waren vyf knapen en een meisje. Twee hunner, Juliaen, geboren in 1572, en David, die by zyns vaders afsterven nauwelyks vier jaren oud was, werden schilders. Wy moeten hier eene opmerking maken, betreffende de verschillende wyzen waerop de naem, die als Teniers beroemd gebleven is, in de wykboeken, de dooppapieren en trouwregisters der parochiën aengetroffen wordt. Aenvankelyk, zoo als men ziet, schreef men Tynier, dan weder Taisnier, Thesnier, Tenier en vervolgens Teniers, by welke laetste spelling wy ons zullen houden.

Juliaen Teniers, de eerste zoon van Johanna Van Maelbeke, werd meester schilder in 1594-1595. Hy trouwde den 25ⁿ april 1595 in de Sint-Jakobskerk met Jufvrouw Suzanna Coignet en had daerby voor getuigen Michiel Coignet⁽¹⁾ en Cornelis Goris.

Juliaen's jongste broeder, David, werd meester schilder in 1606. 't Is hy die later onder den naem van David Teniers den oude beroemd is geworden. Hy werd den 12ⁿ october 1608, in de Burgtkerk, in den echt vereenigd met Dymphna Cornelissen De Wilde, dochter van Cornelissen Hendrickx, bygenaemd Platvoet, kapitein en later admirael op de Schelde. Hare moeder heette Philippyne Dolyns.

Wy hebben hier David Teniers den oude niet te doen kennen. Hy was de voorganger zyns zoons en behandelde in de schildering het vak waerin deze hem later zoo verre moest overtreffen. De oude Teniers is een onzer goede meesters en werd onder de befaemdste schilders zyns tyds gerekend. Hy muntte uit in het schilderen van binnengezigten met figuren die gewoonlyk tooneelen uit het volksleven van in het huis of op de straet voorstelden, en arbeidde by uitzondering ook in het historische vak. Zyne schilderyen zyn overigens zeer talryk; in de meeste museums en voorname kabinetten van Europa treft men er aen. Het antwerpsch museum bezit geen enkel stuk van dezen meester. Daerentegen is er van hem in de St-Pauluskerk, te Antwerpen, eene schildery, voorstellende: Christus in het Hofken van Oliveten. Men telt in het museum van Weenen van hem 8 schilderyen en een tafereel door hem in vereeniging met Daniël Seghers geschilderd. De galery van Dresden bezit 7 stukken van Teniers den oude.

Teniers de oude schilderde in 1602 voor de vrye gulde van myn Heere Ste-Sebastiaen, te Sint-Nicolaes, een groot stuk met twee sluitende deuren, voorstellende de Mytering van Sint-Nicolaes.

Dit tafereel werd in de aen dien heilige te St-Nicolaes gewyde kerk boven het altaer geplaetst, waer het zich in 1665 nog bevond, zoo als blykt uit de bylagen. - By de afbraek van het altaer in laetstgenoemd jaer, werd het verplaetst en vervangen door eene Kruisafdoening van Pieter Thys, den oudere (1616-1677-79?). Sedert is het spoorloos verdwenen. ‘Men mag veronderstellen, zegt de heer Ad. Siret, in zyne Annales, dat deze schildery den weg zal ingegaen zyn van al de kunststukken welke by de fransche omwenteling uit onze kerken werden geroofd.’ Dit stuk werd den schilder 608 gulden betaeld.

Onlangs is te Sint-Nicolaes, in de archieven der aloude rederykkamer van die stad, de Goudbloem, eene rekening ontdekt⁽²⁾ houdende aenwyzing van sommen aen David Teniers (den oude) betaeld, voor het schilderen der schermen van het tooneel dier gilde. Het stuk draegt voor

(1) Bibliotheca Belgica, van Joannis Francisci Foppens. Bruxellis, per Petrum Foppens, Typographum en Bibliopolum. 1739. II^e D. Blz. 740.

(1) Hoogst waerschynlyk de wiskundige van Albert en Isabella, Michiel Coignet, in 1623 overleden en in de Sint-Jacobskerk begraven. (Zie de Graf- en Gedenkschriften voor die kerk, bladz. 196.)

(2) Gevonden door den heer Hoornaert, secretaris van genoemde maetschappy.

[p. 176]

opschrift: ‘Dit syn de parcelen verschoten voor het spel van Jericho, verthoocht op onse kermisse 1616.’ Men vindt er twee posten in betreffende Teniers, luidende als volgt:

‘Item aen de geschilderde delen⁽¹⁾ dienende tot allen spelen betaelt aen Davidt Teniers.... 2 pont vla.’

‘Item om die te halen tot Tems (Temsche) met schipvracht..... 10 stuyv.’

Wy melden dit laetste als eene kleine byzonderheid aengaende de soort van bestellingen welke Teniers onder meer andere van grooter gewigt en ernstiger kunstkarakter ontving.

Deze schilder, die in 1649 overleed, werd vader van zes kinderen. Zyn eerstgeborene was David Teniers, met wien wy ons, als den hoofdpersoon van dit werk, breedvoerig en uitsluitend gaen bezig houden; de vyf andere kinderen uit dit huwelyk waren een meisje, Anna, in 1612 geboren, en vier knapen, Johannes-Baptista, geboren in 1613, Juliaen, in 1616; Theodoor, in 1619, en Abraham, in 1629. Juliaen, Theodoor en Abraham werden alle dry schilders. In den reeds vermelden stamboom der familie wordt breedvoeriger over hen gewaegd.

David Teniers, de oudste zoon en het eerste kind van David Teniers den oude en Dymphna Cornelissen de Wilde, werd den 15ⁿ december 1610 in de Sint-Jacobskerk te Antwerpen gedoopt; hy had voor peter zynen oom, den reeds gemelden schilder Juliaen Teniers, voor meter Maria Janssens.

Van Teniers zyne kinderjaren weten wy niets. Of hy al dan niet een grondig schoolonderwys genoot, vonden wy nergens vermeld. Wy zullen ons derhalve liefst onthouden daerover gissingen te maken. Het vraegpunt heeft hier overigens geen doorslaende belang. Het zou, wel is waer, tot een tweeledig onderzoekspunt kunnen leiden, dit van te weten tot hoeverre de eerste opvoeding van Teniers invloed zou hebben uitgeoefend op zyn schilderstalent en tot hoeverre het onderwys der jeugd zynen smaek zou hebben kunnen verfynen. Doch dit ware slechts een veld voor afgetrokkene bespiegelingen en elkaêr tegenstrydige meeningen openen, waerop al niet veel meer dan dorre vruchten zouden te oogsten zyn. Nogtans laet de maetschappelyke toestand van Teniers den oude vermoeden dat al zyne kinderen eene verzorgde opvoeding genoten.

Daerentegen is er een feit welk buiten allen kyf en zonder voorbehouding kan aengenomen worden, dit namelyk dat David Teniers al vroeg eene groote neiging voor de schilderkunst moet aen den dag gelegd hebben. De jeugdige rypheid van zyn talent strekt daervoor als een onwraekbaer bewys.

Dat des knapen voorliefde by zynen vader slechts aenmoediging kon vinden, behoeft wel mede geen betoog. De overeenstemming tusschen beider trant van schilderen zegt genoeg dat de jongeling zynen meester niet buiten het vaderlyke huis heeft moeten zoeken. De geschiedkundige navorschingen hebben tot hiertoe niet bewezen dat David Teniers de jonge andere meesters dan zynen vader zou hebben gehad, ten minste niet in den zin als gewoonlyk aen het woord meester wordt gehecht.

Geschiedschryvers hebben, zonder aenvoering van bewysgronden, beweerd dat Rubens en Adriaen de Brauwer Teniers onderwys in de schilderkunst zouden hebben gegeven. Wat de Brauwer betreft, schynt het feit geheel en al uit de lucht te zyn gegrepen, ofschoon uit verscheidene stukken van Teniers blykt dat hy zeer veel werks maekte van dien meester, welken hy zelfs enkele reizen in zyne manier nagevolgd heeft. Voor het feit dat de Brauwer een meester van Teniers zou zyn geweest, bestaet echter nergens een spoor van afdoende bewys; integendeel wordt deze beweering, gelyk de heer Van Lerius⁽¹⁾ aenmerkt, klaerblykend wedersproken door de omstandigheid dat de Brauwer en David Teniers om zoo te zeggen gelyktydig in de Lucasgilde tot vrykunstenaers werden aenveerd, iets wat wel zeker niet zou geschied zyn, indien de eene een leerling van den andere ware geweest.

Waerschynlyker is 't dat David Teniers, hoezeer dan ook niet als eigenlyk gezegde leerling, van Rubens een betrekkelyk onderwys, of wil men, raedgevingen en aenwyzingen zou hebben ontvangen. Rubens toch was een huisvriend van de familie Teniers en had met den vader den vertrouwelyksten omgang. Hun die met de geschiedenis der vlaemsche schilderschool zyn bekend, is het geen geheim hoe vaderlyk en edelmoedig onze grootste meester de lessen zyner verhevene kunst ten beste gaf, voornamelyk aen jonge schilders. Wat mag men dan wel niet denken dat hy voor David Teniers zal hebben gedaen, den zoon zyns vriends? Ook houden wy het er voor dat als men, by het bewonderen van Teniers' prachtig koloriet, als het ware onvrywillig denkt dat Rubens hem de tooverdoos zyner verwen geopend en deze onweerdeerbare gunst den bevoorregte gedyd heeft, men iets zeer waers zou kunnen denken.

Teniers was 23 jaren oud toen hy in de Lucasgilde, als meesterszone, tot meester aengenomen werd. Men weet dat deze gilde eene groote maetschappy was, waervan, onder anderen, al de schilders verpligt waren deel te maken, eer het hun toegelaten was voor het publiek te werken. Zy moet reeds van in de XIV^e eeuw hebben bestaen en werd, ten gevolge van de fransche omwenteling, in 1795 vernietigd.

Teniers schynt zyne loopbaen te hebben begonnen met het maken van kopyen naer groote meesters uit alle scholen. Zoo ryk aen eigene vinding en eigen schoon, als hy zich later deed kennen, zooveel talent bezat de jonge schilder in het nabootsen der voortbrengselen van andere meesters, onaengezien den trant waerin zy waren bearbeid. Van deze bekwaemheid moet hy vele bewyzen hebben gegeven, want men vond zyne kopyen, pastiches geheeten, in al de kunstkabinetten van Europa.

Misschien wel is het daeraen dat Teniers, voor een groot gedeelte, die diepgrondige kunstwetenschap was verschuldigd, welke in al zyne werken uitschynt. Die soort van ontleding toch moest hem, beter dan de bloote beschouwing, de schoonheden van uitstekende schilderyen ontdekken, en hem vertrouwd maken met de stelsels der meesters die hy voor models nam. Het behoeft niet gezegd hoeveel nut een waernemer als hy by dusdanige vergelykende studiën moest vinden.

Heeft Teniers Italië bezocht? Zag hy de heerlyke landschappen, beemden, boschplekken, dalen en valleijen die de Tiber van aen de Appenynen tot Ostia bewatert? Betrad hy den klassieken bodem van het kunst- en zonneland? Hoorde hy de historische wateren des Tibers tegen Rome's wallen aenklotsen, en luisterde hy, by de boorden des beroemden strooms, naer wat zyne golven aen eenen kunstenaer kunnen verhalen, uit de geschiedenis der stad van de Cesars en de Pauzen? Heeft hy uit

(1) Ten onregte heeft men aen de woorden deelen en delen eene zelfde beteekenis toegeschreven. Door delen werd eene byzondere soort van schilderwerk aengeduid. In het Museum van Antwerpen (n^rs 470-483), treft men daer eenige stalen van aen, in den kataloog vermeld onder den titel: “Zes geschilderde en uitgesnedene figuren.”

(1) Catalogue du Musée d'Anvers, 1857, blz. 261.

[p. 177]

de italiaensche natuer eenen voorraed gloed mede gebracht, om hem later, in wys toegepaste maten, over de killere landschappen welke hy schilderen zou, uit te gieten; want de schilder mag niet slaefsch nabootsen: hy moet vertolken en de natuer die hy maelt eenen dampkring scheppen samengesteld uit het dichterlyke vuer dat hem in hoofd en harte brandt. Zonder dat maekt hy levenlooze beelden. Bewonderde Teniers de

DAVID TENIERS, II.

meesterstukken van Italië's groote schilders, verhoogd met al de pracht en overtogen met al de frischheid die de lucht van Italië hun als het ware verleent en welke zy in koudere klimaten eenigszins schynen te verliezen? Onderging hy, by het beschouwen van Rome's monumenten, dien weldadigen, geeststerkenden invloed dien het zigt van verhevene werken op den kunstenaer uitoefent?

't Is eene kwestie van gewigt, en daerom betreuren wy ook ten sterkste ze niet bepaeld te kunnen oplossen. Teniers heeft weinig gereisd en vermoedelyk bezocht hy Italië niet. Wy vonden althans nergens van eene dergelyke reize gewag gemaekt. Slechts weten wy dat David Teniers naer Engeland is gereisd, met lastgeving van den graef Fuensaldagne, er eene verzameling stukken van italiaensche meesters aen te koopen. Byzonderheden zyn ons nopens dit uitstapje niet bekend.

Vier jaren na zyne aenneming als meester schilder, in het zeven-en-twintigste jaer zyns levens, trad Teniers de jonge in den echt. Zyn huwelyk werd den 22ⁿ july 1637 in de Sint-Jacobskerk te Antwerpen ingezegend. Hy trouwde met freule Anna Brueghel of Breughel, de dochter van den beroemden fluweelen Breughel en dezes tweede vrouw Catharina Van Marienborch. Den 4ⁿ october 1620 was Anna Breughel in de Sint-Joriskerk te Antwerpen gedoopt. Zy had voor meter Johanna

[p. 178]

De Man en voor peter den edelman Paulus Van Halmale, die het jeugdige echtpaer thans als getuige op zyde stond, gezamenlyk met David Teniers den oude en Petrus-Paulus Rubens, een der voogden van de zeventienjarige bruid.

De jonggehuwden betrokken het huis genaemd de Meerminne, gestaen in de Lange Nieuwstraet, tusschen het huis genaemd het Conynken en het huis geheeten den Haze, palende achter aen den hof der huizing van mejuffer Crabbe, thans genummerd 107 en bewoond door den koopman Hendrik Vander Schrieck. Dit huis, welk de beroemde fluweelen Breughel in 1604 had gekocht van Pieter Gerardi, wachtmeester, en dat hy lange jaren had bewoond, was door hem aen zyne dochter als bruidschat geschonken. De afstand van dit eigendom schynt echter, voor de nieuwe eigenaers, niet vry en onbelast te zyn geschied, want op den dag der ingenottreding zelven bepandden zy hunne wooning met twee renten, eene van 268 gulden, ten voordeele van Clara-Eugenia Breughel, en eene van 153 gulden, ten behoeve van Ambrosius Breughel.

Clara-Eugenia Breughel was eene dochter van den fluweelen Breughel en van Catharina van Marienborch. Ambrosius Breughel, de broeder van Clara-Eugenia, is de voortreffelyke bloemenschilder van dien naem.

In 1637 was David Teniers reeds een zeer gunstig gekend schilder, en dagelyks vergrootte zyn roem. In 1644-1645 werd hy tot deken der Lucasgilde benoemd. Toen, in 1647, Leopold-Willem van Oostenryk gouverneur-generael der Nederlanden werd, was onze kunstenaer een der beroemdste meesters zyner eeuw. In den aertshertog vond hy eenen magtigen beschermer en bewonderaer zyns talents. Hy ontving van hem aenzienlyke bestellingen, en de landvoogd droeg er veel toe by om David Teniers in het buitenland bekend te maken, door verscheidene zyner stukken naer vreemde hoven te zenden. Leopold-Willem benoemde Teniers tot zynen schilder en verhief hem tevens tot de weerdigheid van kamerdienaer (ayuda de camera). ‘Van ghelyck (zegt C. De Bie⁽¹⁾, is hem vereert eene goude keten ende medalie van Z.H. aertshertog Leopold.’

Intusschen zag David Teniers zynen echt met een talryk kroost gezegend. Hy smaekte den benydbaren wellust den roem in de armen der liefde te genieten. Anna Breughel schonk hem in 1638 eenen zoon, die den 10ⁿ july, in de Sint-Jacobskerk, over de doopvont werd gehouden door David Teniers den oude en Helena Fourment, de tweede vrouw van Rubens.

Van 1638 tot 1648 werden hem nog vier kinderen geboren, te weten:

Cornelia, den 7 january 1640 in de hoofdkerk gedoopt; zy had voor peter Paulus Happart; voor meter Dymphna Hendrickx De Wilde, de moeder van D. Teniers;

Anna-Maria, den 19ⁿ january 1644 in de Sint-Jacobskerk gedoopt; de schilder Ambrosius Breughel, broeder der kraemvrouw, was peter en Anna-Maria Teniers, de zuster van D. Teniers, meter;

Clara, den 29ⁿ january 1646 in laetstgenoemde kerk gedoopt; peter, Pieter Lauwereys; meter, Clara-Eugenia Breughel, zuster der jonge moeder;

Antoon, den 12ⁿ juny 1648 in dezelfde kerk gedoopt; Jan Baes stond, namens Mgr. Antonius Triest, den kunstlievenden bisschop van Gent, als peter over dit kind, welk voor meter had Adriana Van der Pinten.

Tusschen de jaren 1648 en 1652 ging Teniers zich te Brussel met der woon vestigen. Zyn ambt van hofschilder was waerschynlyk de voornaemste reden dezer verhuizing. Uit akten van notarissen, die als bylagen worden medegedeeld, kunnen wy opmaken dat Teniers te Brussel een huis bewoonde welk hy had doen bouwen op de plek waer zich eertyds had bevonden de stalling van het groot huis van Ravesteyn, by de Jodenstraet, in de Isabellastraet, tegenover de eerste Jodentrappen, aen de zyde van het hof.

In deze stad werd Anna Breughel nog moeder van twee kinderen, namelyk:

Justien-Leopold, den 5ⁿ february 1653 in de Caudenbergkerk gedoopt; don Juan de Velasco, graef van Salazar, was peter over het kind namens den aertshertog Leopold-Willem, en Mevrouw Justina-Maria, gravin van Wassenbergh, meter;

Anna-Catharina, den 24ⁿ february 1655 in genoemde kerk gedoopt; peter, Abraham Teniers, vaderlyke oom van het meisje; meter, Catharina Pontanus, namens Anna van Triest. - De heer Van Lerius, wien wy deze belangryke byzonderheden ontleenen, vermoedt dat hier kwestie is van Anna-Clara van Triest, de vrouw des schilders Ambrosius Breughel en schoonzuster van Teniers.

In de eerste dagen der maend mei van het jaer 1656, dus nauwelyks een jaer na de geboorte van haer laetste kind, overleed Anna Breughel. Zy was slechts 36 jaren oud en werd in de Caudenbergkerk begraven.

Reeds den 21ⁿ october van hetzelfde jaer ging Teniers een tweede huwelyk aen met de dochter van den heer Andries De Fren, secretaris van den raed van Braband, en van vrouwe Anna Maria Montfort. De vroeg gestorvene Anna Breughel kon het niet hebben verdiend dat haer echtgenoot niet langer haren rouw hebbe gedragen. Teniers was toen nagenoeg 46 jaren oud. Mejuffer Isabella De Fren, zyne bruid, telde 32 jaren. De getuigen waren: Antoon de Fren, broeder der bruid, lid des raeds van Braband, Abraham Teniers, broeder en David Teniers, zoon des schilders. Isabella De Fren was den 11ⁿ december 1624, in de Gudulakerk, te Brussel over de doopvont gehouden door den beroemden kanselier van Braband, Pieter Pecks, meer gekend onder den naem van Pecquius, en door Catharina Lintermans, namens de infante Isabella-Clara-Eugenia.

Uit dezen echt werden vier kinderen geboren: een jongen, den 6ⁿ augustus 1657; een meisje, Maria-Isabella, den 30ⁿ november 1660; een jongen, Lodewyk, den 17ⁿ february 1662; een meisje, Anna-Maria, den 25ⁿ mei 1663 gedoopt, allen in de Caudenbergkerk te Brussel. Eenige nadere byzonderheden aengaende deze kinderen vindt men in den stamboom vermeld.

Men verhaelt dat den eersten keer dat Lodewyk XIV schilderyen van Teniers zag, hy misachtend het hoofd omwendde en ze uit zyn paleis van Versailles deed verwyderen.⁽¹⁾

Dit heeft vele andere vorsten niet wederhouden onzen schilder met gunstbewyzen te overladen; want Teniers werkte voor meer dan één koninklyk kabinet. Een tydgenoot des meesters⁽²⁾ verhaelt dat deze by

(1) C. De Bie, Het gulden cabinet van de edel vry schilderconst. Antwerpen, 1661.

(1) ‘Indien deze vorst het uitschilderen dier goede lieden, welke lustig klinken en dansen, niet heeft kunnen lyden; zoo hy liever blauw gekleede mannen zag die te peerd door den rook en het stof van een kamp ylen, is de ziel van Lodewyk XIV geoordeeld.’ (Mercier, L'an deux mille quatre cent quarante, II^e D., Luik 1791.)

(2) C. De Bie voormeld.

[p. 179]

den koning van Spanje in zulk hoog aenzien stond, ‘door syn vermaerde const,’ dat Philips V in zyn hof eene galery liet aenleggen, waerin alleen stukken van Teniers werden opgenomen. Dezelfde geschiedschryver deelt mede dat het talent des kunstenaers ‘zoo behaeghelyck’ was aen de koningin van Zweden (Christina) ‘dat sy hem heeft begift met eene goude keten en eene goude medalie’ voorzien van haer portret.

Teniers arbeidde gedurende zeer langen tyd aen het nateekenen der italiaensche schilderyen, 246 in getal, welke aertshertog Leopold-Willem bezat. Deze kopyen werden op koper geëtst en in een album uitgegeven onder den titel van Theatrum Pictorium. Dit merkweerdig album verscheen eerst in 1660, vier jaren nadat de prins naer Weenen teruggeroepen en als gouverneur-generael dezer provinciën vervangen was door don Juan van Oostenryk, natuerlyken zoon des konings van Spanje.

De nieuwe gouverneur handhaefde Teniers in de weerdigheden hem door zynen voorganger opgedragen. Men mag zeggen dat onze schilder deze beide prinsen niet slechts onder zyne bewonderaers, maer ook onder zyne vrienden telde. Don Juan, die eenigen aenleg voor de schilderkunst schynt te hebben bezeten, zou, volgens C. De Bie, zelfs gedurende eenigen tyd les genomen hebben by Teniers. Het is ons - zulks zy in 't voorbygaen gezegd - niet bekend dat don Juan van Oostenryk het in de schilderkunst ooit verder hebbe gebracht dan het maken van 't portret van eenen der zonen van Teniers, welken hy, zegt meergenoemde schryver, ‘zich niet heeft ontsien selver uyt te trecken!....’

Sprekende over het gemak en de vlugheid waermede Teniers werkte, zegt Watelet, een lid der fransche Akademie⁽¹⁾, dat de schilder geenen dag noodig had om een zyner gewoone paneelen te voltooijen. Dit gezegde zal wel eene fransche overdrevenheid zyn, wanneer het naer de letter opgenomen wordt. In eenen eenigszins ruimeren zin verstaen, bevat het daerentegen waerheid, want Teniers was wel de handigste, rapste schilder van zynen tyd, al liet zich dit ook niet aen zyne schildering merken.

Zelden, of liever nooit, ging meer doorwrochtheid, fynere toets, grootere volmaektheid in alle deelen en zorgvuldigere inachtneming van alle byzonderheden, aen flinkere penseeling gepaerd. Voegen wy er by, dat Teniers' karakter volkomen berekend bleek te wezen voor zyn talent: hy is een der onvermoeibaerste werkers geweest die de vlaemsche school heeft geteld. Alles wat wy van hem weten, doet ons gelooven dat deze werkzaemheid minder voortsproot uit het anders zeer billyk, zeer natuerlyk verlangen om eer te doen aen de talryke bestellingen welke hem van heinde en verre toekwamen, als uit gemoedsaerd, aengeboren arbeidslust, liefde tot de kunst.

Teniers schilderde eenige portretten die niet beneden zyne faem bleven. Onder andere maekte hy de afbeeldsels van Ant. Triest, bisschop van Gent; van de twee te Brussel in ballingschap zynde zonen van Karel I, de hertogen van York en van Glocester: van den beroemden franschen veldheer Condé, die in 1652 by de Spanjaerden dienst genomen had en als opperbevelhebber der spaensche troepen te Brussel verblyf hield, enz.

Den 10ⁿ january 1663 diende onze schilder by de hooge overheid een verzoekschrift in ter adeling zyner familie. Wy deelen den tekst van dit stuk verder mede. Zes of zeven jaren vroeger was eene dergelyke vraeg door hem gedaen geworden, doch in ruil van den betrachten adelyken titel vergde men van Teniers dat hy het schilderen niet meer als beroep zou uitgeoefend en ook geene schilderyen meer zou verkocht hebben (‘A charge néantmoins qu'il ne luy sera permis d'exercer l'art de sa dicte profession publiquement pour aucun gain ou sallaire, ainsy que sont acconstumez de faire ceux de ceste condition, à paine d'estre tenu pour desceu d'icelle grâce’). De weigering van Teniers om deze voorwaerde aen te nemen kon wel niet twyfelachtig zyn. Hoe zyn verzoekschrift van 1663 onthaeld, welke beschikking er op genomen werd, is ons niet met zekerheid bekend. Althans dit is zeker, dat de naem des grooten schilders nergens van eenen adelyken titel voorafgegaen of gevolgd aengetroffen wordt. Wel is waer rangschikt een hedendaegsch schryver⁽¹⁾ David Teniers onder de adelyke kunstenaren, doch slechts in hoedanigheid van schildermeester van Don Juan van Oostenryk. Hy maekt niet eens melding van het soort van adelyk wapen welk van voor de geboorte onzes schilders in de familie Teniers bestond, en waervan een geleerd oudheidkenner voor eenige jaren eene beschryving aentrof in een register der ryks-archieven⁽²⁾. Misschien vond de vraeg van Teniers in het bestaen van dit familiestuk grootendeels haren oorsprong.

Evenwel bestaen er zekere feiten, welke zouden doen veronderstellen dat aen Teniers adelbrieven uitgereikt zyn geworden, en dat de vergunning daertoe in Spanje zou gegeven zyn. Dit laetste zou tevens verklaren waerom in de adelsarchieven van Brussel van die adeling niets aengetroffen wordt.

Wy deelen verder den tekst eener thans voor de stadsarchieven aengekochte handveste mede, zynde een getuigschrift afgeleverd ten behoeve van een der kinderen van David Teniers, die eene reis in het buitenland wilde ondernemen. Dit stuk, gesteld in de fransche tale en onderteekend door den wapenkoning (roy d'armes) Flacchio, draegt de jaerteekening 1680. Er wordt in verklaerd dat de overleden koning (Philips IV) Teniers geadeld heeft.

Wat ons nu tot het vermoeden leidt, dat de adelbrieven in Spanje zouden kunnen gegeven zyn, is het volgende. De oudste zoon van David Teniers en Anna Breughel, de schilder David Teniers, die later met Anna-Maria Bonnarens, van Dendermonde, trouwde, deed op 23-jarigen ouderdom eene reis in Spanje. Hy moet daer voor zynen vader aen verscheidene schilderyen hebben gewerkt. Althans in de Memorie van de pretensien die is hebbende in syn particulier d'heer David Teniers den Jongen (dat is Teniers-Bonnarens) tot laste van d'heer David Teniers den ouden (den grooten David Teniers) syn vader, komen verschillende posten voor, waeruit blykt dat David Teniers naer Spanje gezonden was door zynen vader en hy zich in dat land bevond: te Madrid, den 30ⁿ april, 6ⁿ july, 20ⁿ july, 25ⁿ july 1661; den 30ⁿ meert en 26ⁿ september 1662; te Bilbao, den 22ⁿ november 1662.

In den Staet van goederen ten huwelycke gebracht door David Teniers (-Bonnarens), opgemaekt den 23ⁿ february 1672, leest men:

(1) Dictionnaire de la Peinture, Parys 1792, L.F. Prault.

(1) X. Heuschling, la Noblesse artistique et lettrée, blz. 19, Brussel, Weissenbruch 1863.

(2) De heer ridder Leo de Burbure, vermeld door den heer Th. Van Lerius, in zyne merkweerdige geschiedkundige navorschingen over Teniers. Door het wapen welk boven 't bewysschrift van den wapenkoning Flacchio (zie de bylagen) is geplaetst, wordt de ontdekking van den heer de Burbure volledig.

[p. 180]

‘Item eene originele obligatie van S^r Alexander Thomas de Burvenich inwoonder alhier (te Brussel) waerby hy bekent schuldich te wesen aen den voorschreven comparant (Teniers-Bonnarens) van geleent gelt, 120 pattacons, deselve gepasseert binnen Madrid, voor den notaris Jan de la Torre ende getuyghen, op den 24ⁿ mey 1662; maeckende in guldens de somme van 288 guldens.

Item eene andere originele obligatie van den heer Burvenich oock gepasseert binnen Madrid opten 9ⁿ octobris 1662 enz. enz. behelsende de somme van 106 pattacons by den voors. heere comparant aen hem geleent, maeckende 254 guldens 8 st.’

Zoo als men ziet, is het feit der reize zeer goed bewezen. De vermelde stukken zyn in het bezit van den heer de Burbure. Wanneer men nu de mogelykheid aenneemt - en de zaek heeft niets gewaegds - dat de zoon van Teniers nog in Spanje was toen zyn vader het verzoekschrift ter adeling zyner familie indiende (10 january 1663), en men heeft reeds gezien dat hy den 22ⁿ november 1662, dat is 48 dagen vroeger, er zich nog bevond, dan zou de gevolgtrekking, dat hy drager van de adelbrieven uit Spanje is teruggekeerd, wel niet heel onwaerschynlyk wezen. Eene andere opmerkelyke byzonderheid is de betiteling van ‘edelman van den trein der artillerie’ (zie de bylagen), aen eenen der zonen van Teniers, in ambtelyke stukken gegeven.

Er is nog een feit welk kan aengevoerd worden ter staving der veronderstelling dat de zoon van David Teniers zich op zyne reis met de zaek der adeling zou hebben bezig gehouden. De jongeling was namelyk gelast een uerwerk van tamelyk groote weerde (100 guldens) in Spanje ten geschenke te geven. Waerschynlyk zal de begiftigde een of ander hoveling zyn geweest, dien men aldus voor de oogmerken des schilders zal hebben trachten te winnen. Ziet hier den ons door M. de Burbure medegedeelden tekst van het memento dezer gift:

‘16 novembris 1663. Aen Monsieur Ambrosius Breugel, door order van Monsieur David Teniers, synen cosyn de somme van 100 guldens voor een horilogie by ditto Teniers in Spaigne geschonken.......... 100 guldens.’

Wat er ook van zy, de zaek is nog niet volkomen opgelost, hoe zeer ook het verder voorkomend getuigschrift, by gebrek aen de kennis der adelbrieven zelven, als een voldingend bewys voor de adeling des schilders kan gelden. Onzenthalve hechten wy aen het feit niet zooveel belang, dat wy hieromtrent in verdere betoogingen zouden treden. Verschoonend verzoeken wy zelfs den lezer ons de reeds vry langwylige uitweidingen, over een alleszins ongewigtig punt, ten goede te willen houden.

Ofschoon uit Antwerpen verwyderd, bleef Teniers steeds een werkzaem belang stellen in de kunstbeweging zyner moederstad. Zoo zien wy hem, in 1663, met de dekens en ouderlingen der Lucasgilde, een verzoekschrift rigten aen den koning van Spanje, om te verkrygen dat te Antwerpen eene koninklyke Akademie der teekenkunst zou worden gesticht. Dank aen de ieverige bemoeijingen van Teniers en de medeonderteekenaers van het verzoekschrift, kwam de akademie dan ook kort daerna tot stand, met octrooi van Philips IV, gegeven te Madrid, den 6ⁿ july 1663.⁽¹⁾

Het mag als eene stellige daedzaek beschouwd worden, dat David Teniers, onder allen, de meeste tot de stichting der akademie bygedragen heeft. Als kunstenaer had hy niet alleenlyk in alles wat de kunst betreft den grootsten invloed; maer hy was ook de schilder van het hof, de vriend van den gouverneur-generael en leefde met de aenzienlyksten van den hove op den vertrouwelyksten voet. Het was om zoo te zeggen voldoende dat hy zynen naem onder het verzoekschrift stelde, om verzekerd te mogen wezen dat het gunstig zou worden ontvangen.

By alles wat Antwerpen voor zynen kunstroem aen Teniers is verschuldigd, mag het dus ook zynen grooten zoon nog erkentelyk wezen voor zyne krachtdadige medewerking tot het oprigten der Akademie. Gewis is de titel dien Teniers zich daerdoor op de dankbaerheid van het nageslacht heeft verworven, niet gering te noemen.

De grootste dienst dien men aen de kunst kan bewyzen, is meesterstukken, verdienstelyke werken voort te brengen. De grootste dienst daerna is tot de bevordering van het kunstonderwys by te dragen. Dit doel moeten Teniers en zyne ambtgenoten der gilde voornamelyk met de stichting der Akademie hebben beoogd. Rond het midden der zeventiende eeuw waren byna al onze groote meesters van het tooneel des levens verdwenen. Het kunstonderwys, welk tot dan toe uitsluitend in de werkhuizen der schilders en beeldhouwers was gegeven geworden, moest natuerlyk verflauwen en verslechten. Dit was ongetwyfeld eene der grootste redenen welke deden denken aen de stichting eener openbare kunstkweekschool, waermede men de studiën hoopte te bevorderen. 't Ware onregtveerdig, het vaderschap van dit denkbeeld uitsluitend aen David Teniers te willen toeschryven. Men moet veronderstellen dat de kunstbelangen een voorwerp waren der bestendige zorg van het bestuer der gilde, en zy stof leverden tot ernstige besprekingen in de zittingen der dekens en oudermans van de maetschappy. In den loop dier woordenwisselingen zal waerschynlyk meer dan eens gewezen zyn op het voorbeeld van Rome en Parys, waer toenmaels bereids Akademiën bestonden. Zoo zal het denkbeeld eindelyk tot een voornemen aengegroeid en dit laetste tot een plan uitgewerkt zyn geworden. In gezamenlyker naem werd door het gildebestuer dit plan voorgedragen en de hooge goedkeuring des konings van Spanje, alsmede zyne ondersteuning voor de uitvoering, verzocht. Teniers, de grootste vlaemsche schilder van zynen tyd, behoorde mede tot de onderteekenaers. Hoeveel gewigt men mag veronderstellen dat de naem des beroemden meesters aen het verzoekschrift zal hebben gegeven, toonden wy hier voren aen. Vervolgens zal hy zich voornamelyk hebben verdienstelyk gemaekt door de ondersteuning die hy der vraeg van de gilde zal hebben verworven by de raden der kroon. Eene eigenlyke afwyzing van het verzoekschrift der dekens was minder te duchten dan eene toestemming zonder belegging van genoegzame gelden ten behoeve der Akademie. Ware Teniers niet by de vragers geweest; hadde hy zynen veelvermogenden invloed niet gebruikt, dan zou misschien slechts eene eenvoudige toelating voor de stichting zonder of met eene geringe geldelyke begiftiging verkregen zyn. Daerentegen ging de koninklyke magtiging thans vergezeld van eene toekenning van hulpmiddelen welke niet alleenlyk

(1) In de rekening van den deken Hendrik Peris, voorkomende in het rekenboek der dekens van de gilde, leest men betreffende de opening der akademie het volgende: ‘Eerstelyk soo is onze Academie begost den 26 october 1665 en is geeindigt den 6 meert 1666.
Daerna is de Academie wederom in den somer begost, den 23 mei en is opgehouden den 5 september, synde samen 23 dagen, te weten des morgens van de 5 ure tot ten 8 ure.’

[p. 181]

moesten veroorloven het onderwysgesticht op eenen behoorlyken voet in te rigten, maer waermede ook nog geruimen tyd in zyne behoeften kon worden voorzien. Wy gelooven dat het niet ongepast zal zyn hier den brief op te nemen, waermede de koning van Spanje het verzoek dat hem namens de Lucasgilde gedaen was, beantwoordde. Het stuk, opgesteld in de fransche tael, luidt als volgt:

‘Sur la remontrance faicte à sa Majesté de la part de David Teniers et consorts, doyens et anciens de la confrairie de St-Luc en la ville d'Anvers, contenant, que pour cultiver et maintenir les sciences de peinture, statuaire et perspective, et l'imprimerie de livres, ilz auraient dessein d'ériger une Académie en la dite ville, semblable à celle de Rome et de Paris, mais comme ce dessein ne se pourrait effectuer sans encourir des frais à ce nécessaires, dont les remonstrants seraient dépourveus, ils ont très-humblement supplié sa Majesté qu'a l'exemple des six confrairies des guldes de la dite ville, son bon plaisir soit leur accorder de pouvoir affranchir certain nombre de personnes des charges ordinaires bourgeoises. Sa Majesté ce que dessus consideré, et eu sur ce l'advis du Lieutenant Gouverneur et Capitaine General des Pays-Bas et de Bourgogne, oys prealablement ceux du conseil privé, et du Magistrat d'Anvers, inclinant favorablement à la dite Erection a permis et permet par ceste aux suppliants d'establir la dite Academie, au dit Anvers avecq autorisation d'affranchir par provision huict personnes des charges ordinaires bourgeoises pour trouver un secours aux frais qui seront nécessaires, à condition neantmoins, que chacun des dictes huict personnes sera tenue de deservir la charge d'aumosnier, et aussy celle de Quartenier, dite Wyckmeestere, quant il seront a ce choisiz, ordonnant Sa Majesté a tous ceux qu'il appartiendra de se regler selon ce. Fait à Madrid, soubs le nom et cachet secret de Sa Majesté le 6 de Juillet 1663.

Philippe.’

Gelyk men ziet, is in den brief van toestemming David Teniers alleen by name vermeld: ‘Sur la remontrance faicte à Sa Majesté de la part de David Teniers et consorts.’ Deze byzonderheid geeft reeds te kennen hoeveel ontzag men aen het hof van Madrid voor den grooten meester had, en laet vermoeden dat Teniers niet zal verwaerloosd hebben ten gunste der aenvraeg persoonlyk al den invloed aen te wenden waerover hy beschikken kon.

Misschien zal men aenmerken dat in de toelating geen gewag wordt gemaekt van geldsommen die aen de vragers zouden zyn verleend. Deze toekenning ligt opgesloten in den volzin houdende dat de verzoekers zyn gemagtigd ‘d'affranchir par provision huict personnes des charges ordinaires bourgeoises.’ Dergelyke ontslagingen werden in dien tyd tamelyk duer gekocht. Ten bewyze strekke dat de vrystellingen die de koning van Spanje der Sint-Lucasgilde had vergund te bewerkstelligen, haer de aenzienlyke som van 7200 gulden opbrachten. Zy werden gekocht door acht burgers, de heeren J.B. Van Breusegem, J.B. Geeraerts, J.C. De Bisthoven, J. Leemans, J. Wauters, J. Van Ceulen, N. De Vos en P. De Vivario. Ieder hunner betaelde zyne vrystelling van de charges ordinaires bourgeoises 900 gulden.

Naer aenleiding van wat voorgaet, kan men dus opmaken welk een groot aendeel David Teniers aen de stichting onzer Akademie heeft genomen, en hoe welverdiend de hulde is welke het tegenwoordige geslacht hem brengt als stichter onzer teeken- en schilderschool.

Uittreksels van het rekenboek der Sint-Lucasgilde, tusschen de bylagen opgenomen, behelzen eenige wetensweerdige byzonderheden over de stappen door Teniers en zyne collegas voor het stichten der Akademie aengewend.

Dezen verdienstelyken mannen ter eer, zy het ons vergund hier te zeggen dat Antwerpens bloeijende Akademie, met hare talryke leerlingen, hare verdienstelyke en ieverige leeraers, wel een der schoonste tafereelen is die de voorlaetste eeuw ons oplevert; zy is eene der verhevenste openbaringen van dien krachtigen vlaemschen geest, die ons klein volk zoo groot heeft gemaekt in de geschiedenis der wereld, een onsterfelyk gedenkteeken van de magt en de zelfstandigheid der oude vlaemsche gemeenten, welke aen de latere eeuwen zoovele bewonderensweerdige voorbeelden hebben nagelaten van vryheidsliefde en kunstzin, op edele burgerdeugd gegrond. Immers is Antwerpen de stichting zyner Akademie, het denkbeeld harer oprigting geheel verschuldigd aen de poogingen en wyze voorzienigheid van byzondere persoonen, van burgers die voor het opmaken van hun ontwerp geene hoegenaemde ambtelyke tusschenkomst hadden afgewacht noch te raden waren gegaen. Het onafhankelyke vrye gemeenteleven, de gewoonte van feitelyk deel te nemen aen al de openbare zaken en een werkzaem belang te stellen in alles wat het stoffelyk en zedelyk welzyn van het gemeenebest betrof, had iederen burger geleerd zelf te denken, te oordeelen en te beslissen over de voorkomende aengelegenheden en ook te handelen waer het pas gaf. Met hoeveel vastberadenheid en doorzigt dit gebeurde, toont de geschiedenis onzer vrye gemeenten op schier elke bladzyde aen. Het volk dacht en redeneerde; er behoefde waerlyk wel niets meer; trouwens, het gedacht staet met de daed in dezelfde verhouding als het middel tot het doel.

Jammer maer dat de bloei der Akademie zoo kortstondig van duer is geweest, dat de tydsomstandigheden haer niet beter te stade zyn gekomen om die reeks van groote kunstenaers voort te planten die in België eens zoo talryk waren, dat zy, om zoo te zeggen, in de natie eene andere natie, eenen uitverkoren stam vormden, waerop heel de wereld met innig welgevallen en België met hoogmoed nederzag.

Voor hen die de groote mannen ook geerne als eenvoudige menschen kennen, in andere woorden, die schier met zoo veel belang den innerlyken als den uitwendigen mensch - wanneer wy het zoo mogen noemen - bestuderen, bestaet er, wat Teniers betreft, eene vry groote leemte. Byzondere karaktertrekken vinden wy by geen der gezaghebbende schryvers, die over hem handelen, van den schilder geboekstaefd. Zyne gewrochten kunnen ons al niet veel anders nopens zyn karakter leeren, dan dat hy een ongemeen geestig en spitsvondig man en een fyn geduldig waernemer der menschelyke handelingen was. 't Ware nutteloos te herhalen dat zy ons ook en vooral aentoonen hoe groot een schilder hy is geweest. Om dit te weten, by voorbeeld, behoeven wy niet te betreuren dat hy geene gedenkschriften achterliet. En gelukkiglyk ook, gelyk wy bereids zegden, vindt de grootste schat zich daer mede geborgen.

Wy vleijen ons te gelooven, en alles schynt die meening te bevestigen, niets haer in het geringste tegen te spreken, dat Teniers iemand van gelykmatigen, studielievenden en opgeruimden aerd was, een ordelyk man, hoofdzakelyk levende voor de kunst en voor zyn huisgezin en door beider trouwe genegenheid gelukkig. Men zal verder gewag gemaekt vinden van een feit welk, op zyne oude dagen, de huiselyke kalmte van Teniers jammerlyk is komen afbreuk doen.

Eigenaer geworden van het kasteel der Dry Torens, in de gemeente

[p. 182]

Perck⁽¹⁾, naby Vilvoorde, maekte Teniers van dit landgoed, welk hy met zynen omtrek op eene prachtige schildery heeft afgemaeld, zyn geliefkoosd verblyf, en arbeidde er met denzelfden rusteloozen iever, hetzelfde onuitputbaer talent. Zyne bewonderaers volgden hem tot in zyne afzondering: ‘Zyn huis werd een hof, alwaer de edellieden van 't land, de vreemdelingen en een groot getal kunstenaers hem hulde kwamen bewyzen, welke des te vleijender was omdat hy die maer aen zich zelve moest toeschryven⁽²⁾.’

Van het kasteel van Teniers ziet men thans nog slechts de overblyfselen. Het is in eene boerdery herschapen. Koren en aerdappelen wassen op de plek waer eens de bloemenperken des schilders hunne schoonheid ten toon spreidden en de kasteelbewooners verkwikten met hunnen aengenamen geur. De ploeg klieft welligt den grond van het werkhuis waerin zoovele meesterstukken het aenzyn verkregen. Dat doet de tyd.

De gelukkige dagen die Teniers te Perck sleet, werden lang en bitter gestoord, door eenen twist, waerin hy zich gewikkeld zag met de kinderen uit zyn eerste huwelyk, ten gevolge zyner tweede echtverbindtenis en by gelegenheid der verdeeling van de moederlyke goederen. Wy zullen hier slechts kortelyk van deze zaek gewagen. In de afschriften der voornaemste regterlyke stukken welke wy als bylagen aen ons werk hebben toegevoegd, zal men deze aengelegenheid in al hare byzonderheden kunnen nagaen.

De kinderen die David Teniers bedoelde moeijelykheden berokkenden waren dry in getal.

Van de zeven kinderen, door Anna Breugel aen haren echtgenoot nagelaten, waren er vier overleden, te weten Anna-Maria, die in 1644 te Antwerpen werd geboren; Clara, geboren te Antwerpen in 1646; Antoon, te Antwerpen in 1648 geboren en die Minderbroeder stierf; Anna-Catharina, in 1655 te Brussel geboren.

De overblyvende kinderen waren:

1^o David Teniers, in 1638 te Antwerpen geboren, en in verschillende notariële stukken aengeduid als ‘edelman’ van den trein der artillerie; hy trouwde den 4ⁿ Augustus 1671, in de collegiale Onze-Lieve-Vrouwekerk, te Dendermonde, met Anna-Maria Bonnarens, die later hertrouwd is met Alexander Van Goethem, greffier van het regtsgebied van Dendermonde.

2^o Cornelia Teniers, in 1640 te Antwerpen geboren en op twee-en-twintigjarigen leeftyd in den echt getreden met den beroemden schilder Jan-Erasm Quellin, wien zy niet minder dan elf kinderen schonk. Deze echtverbindtenis was ingezegend te Perck. Quellin bewoonde met zyn gezin het vroeger door zynen schoonvader betrokken huis, de Meerminne, in de Lange Nieuwstraet, te Antwerpen. By akte van 26 january 1663 was dit huis door David Teniers als huwelyksgoed aen zyne dochter geschonken.

Het derde kind, eindelyk, welk den schilder met gezegeld papier achtervolgde, was Leopold, in 1653 te Brussel geboren, licentiaet in de regten en gemeentesecretaris van Vilvoorde.

Waerin de eischen der kinderen Teniers bestonden, behoort wel nauwelyks gezegd te worden. Dit erfenisgeschil, by gelegenheid van een tweede huwelyk, geleek aen alle andere zaken van den zelfden aerd. De kinderen beweerden dat hun van de goederen hunner moeder meer toekwam, dan de vader vermeende hun te moeten geven. Dit is de toedragt der zaek in twee woorden. Het verdient opmerking dat, zooals men uit de bylagen zal zien, jufvrouw Cornelia en haer man, Jan-Erasm Quellin, zich juist niet de handelbaersten toonden.

Den 2ⁿ meert 1683 schreef David Teniers aengaende deze twistbepleiting eenen brief aen zynen zoon Leopold, den gemeentesecretaris van Vilvoorde. De authentieke kopy van dit stuk is in bezit van den heer ridder Leo de Burbure, die, met eene welwillendheid waerover wy hem niet erkentelyk genoeg kunnen zyn en wy hem hier openbaer onzen dank betuigen, ons toegelaten heeft er een afschrift van te nemen. 't Is mede aen de goedheid van den heer de Burbure dat wy de kennisneming zyn verschuldigd van verscheidene hier achter voorkomende stukken. De brief in kwestie laet oordeelen over de verkoeling die tusschen David Teniers en zyne kinderen bestond. Wy gelooven dat men niet zonder belangstelling dit schryven van den beroemden schilder zal lezen. Het is van den volgenden inhoud:

‘Sone Leopold,

UE. is bekent dat ick de goederen UE. compterende van wegens UE. moeder, in UE. handen heb gesteld, ende in alles UE. over dit voldaen, gelyck het blyckt by het goet dat ick voor UE. heb opgenomen by persoonen UE. bekent. Soo pretendere ick dat UE. sal onderteeckenen de rekeninghe die ick op hebbe gesonden van alles dat UE. van my hebt ontfangen, ende dat ick voor UE. heb verschoten, off dat ick voorders den weg van justicie sal ingaen. Ten anderen sal UE. my oock hebben t'ontslaen van dat ick ben respondent gebleven voor de acht honderd guldens die UE. hebt opgenomen van den heere Du Bois, als oock de vyf hondert guldens die gy hebt opgenomen van Monsieur de Hont, ende my te restitueren den intrest die ick voor UE. de goetheyt heb gehadt t'avanceren; want ick voldaen heb met UE. te geven dat UE. van moeders wegen competeerde ende ick nyet langer en wil respondent blyven. Ten anderen, al ist dat UE. dit naervolgend wel wete vuyt de copye die UE. hebt geligt van mynen staet van goederen, soo ist nochtans dat ick oock, als sorcgvuldighe vaeder, UE. laet weten ende bewyse, dat ick bevinde in den selven staet dat, door faute van goede oprekeninghe, UE. tsaemen met UE. broeder ende suster, hebt de somme van twee duysent guldens, min of meer (salvo iusto), gelyck het blyckt by de originele papieren, boven op saemen competentie. Soo pretendere ick dat UE. voor syne portie sult hebben, mits afcortinge te doen ende my in het geheel hierover te voldoen binnen eene maent oft by faute van dyen protestere ick ten hoochtsten van schaeden ende interesten. Ende en wille geenssints dit ongelyck doen aen my ende myne kinderen; dit alles is klaer blyckende in mynen staet ende soo UE. hier in soude twyfelen, sult by my onderschreven goede kennisse connen becomen. Ende onderteeckene dit alles te syn mynen wille.

D. Teniers.

Actum, Brussel,

den 2ⁿ Meert anno 1683.’

Toen Teniers dezen voor eenen vader zoo harden brief schreef, was hy 73 jaren oud! De plegtstatige begroeting: Sone Leopold, even als de overtollig herhaelde betiteling van UEd. toonen genoeg hoe verbolgen

(1) Perck ligt 15 kilometers van Brussel verwyderd. 't Is een dorp welk thans eene oppervlakte heeft van 781 hektaren. Er zyn 1218 inwooners en 218 huizen.

(2) Nieuwen almanach der konstschilders. Gent, by Gimbet, 1777, naer Descamps.

[p. 183]

de oude man moest wezen en welke diepe klove tusschen hem en zyne kinderen, ten gevolge hunner gedragingen, was ontstaen.

In alle geval, werd het jaer daerna, den 24ⁿ Mei 1684, tusschen Teniers en zyne onwillige kinderen (zooals ze genoemd worden in eenen notarisakt, zie bylagen) een vergelyk getroffen. Op welke voorwaerden deze overeenkomst tot stand kwam, kan men breedvoerig in de bylagen zien.

Herkreeg de schilder langs dien kant zyne gemoedrust en zynen vrede terug, eene nieuwe en zwaerdere beproeving stond hem te wachten. Tusschen het jaer 1686 en 1689 namelyk overleed zyne vrouw, Isabella de Fren, dus in het dry- of vier-en-zestigste jaer haers levens. Zy werd ter aerde besteld in de kerk van Perck op de choor. Teniers liet eenen zerk op haer graf plaetsen, met het volgende opschrift: ‘D.O.M. Vrouwe Isabella de Fren, dochter van wylen den Heere Secretaris de Fren, ende Huysvrouwe van den Heere David Teniers. Ora pro defunctis.’ De dagteekening van dit overlyden is ons niet nauwkeurig bekend. De schilder overleefde deshalve niet alleenlyk verscheidene zyner kinderen, maer ook zyn twee vrouwen. Hy zou echter Isabella de Fren spoedig in het graf volgen.

Den 25ⁿ april 1690, overleed hy te Brussel in den hoogen ouderdom van 80 jaren. Zyn lichaem werd (volgens het schynt) naer Perck overgevoerd en naest dat zyner tweede huisvrouw, in de koor der Sint-Nikolaeskerk, begraven. Het opschrift van den zerk, welk nog goed leesbaer is, werd niet volledig gemaekt, en slechts de naem zyner gade wyst de plaets aen waer het gebeente van den grooten kunstenaer rust.

't Is Descamps⁽¹⁾ die den 25^en april 1690 als de dag van des meesters overlyden opgeeft. Sommigen hebben beweerd dat Teniers in 1685 zou gestorven zyn; anderen in 1692, 1694, enz. Uit onze bylagen zal men zien dat hy den 21ⁿ january 1689 nog leefde en dat hy den 11ⁿ october 1690 niet meer van deze wereld was, aen gezien zyne kinderen op dien dag een proces begonnen voor het deelen der vaderlyke nalatenschap.

Eindelyk vermeldt het rekenboek der St-Lucasgilde tusschen den 18ⁿ September 1689 en den 18 September 1690 - volkomen in overeenstemming met wat voorgaet - de kwyting der doodschuld van David Teniers, door zyne erfgenamen betaeld ter nakoming van artikel 39 van het gildereglement houdende: ‘XXXIX.... soe wie van de confrerie compt te sterven....., sullen de erfgenamen moeten betalen..... sesse guldens voor de doot schult....’

David Teniers heeft verscheidene leerlingen gehad die zich tot eenen meer- of minderen graed door hunne werken hebben doen kennen. Wy laten hier de namen van eenigen hunner volgen, zooals wy ze by verschillende schryvers hebben aengetroffen: Ferdinand van Abtshoven, Matthys Van Helmont, Frans Duchâtel, L. De Hont, Van Ertbout, Ryckaerts, Van Maas.

Zoo leefde en stierf een der grootste meesters van de vlaemsche school, haer meest karakterschetsende vertegenwoordiger.

Uit wat voortgaet zal men den man hebben leeren kennen, ook eenigszins in zyn huiselyk leven. Wy twyfelen niet of zyne levenswyze zal achting inboezemen voor zyn karakter en dankbaerheid voor de edele verknochtheid waermede hy zich aen de kunst heeft gewyd.

Wat zyne werken betreft, al de geslachten die zich gedurende de twee eeuwen welke sinds het leven des schilders zyn voorbygegaen, in Europa hebben opgevolgd, betaelden hem den regtmatigen tol hunner bewondering. Onze nakomelingschap zal hetzelfde doen. Teniers toch is wel een der grootste kunstenaers die ooit een palet hebben gehouden.

Wat men ook van hem te zien kryge, hetzy hy ons afzonderlyke toonbeelden maelt uit verschillende standen der samenleving of huiselyke tooneelen; hetzy hy ons lieden uit de volksklas aen den arbeid of in hunne uitspanningen voorstelt; hetzy hy ons boerenbruiloften ten beste geeft, binnengezigten of landschappen schildert, altyd en overal vinden wy de natuer en met haer geest en leven in zyne doeken terug. Kunstbeoordeelaers hebben den schilder verweten dat hy er zyn vak van maekte onedele of weinig verhevene onderwerpen te behandelen. Het verwyt is onverdiend en onregtveerdig. Teniers is een volksschilder geweest, en hy heeft ons met het eigenlyke volk, den werkenden stand uit de stad en van het land op eene wyze bekend gemaekt als het nog nooit een schilder vóór hem gedaen had, en na hem het geen meer vermogt. Gewis eene studie die zoo groot een meester als hy niet onweerdig was, ja, waeraen zich slechts een schilder van zyne gehalte met hoop op schitterend welgelukken wagen kon. Wel is waer, wanneer men byvoorbeeld eene landelyke bruiloft van Teniers beschouwt, of eenen feestdisch in eene hoeve, of landbouwers die de koelte genieten na eenen heeten dag, of dorpsverliefden op den akker of onder eenen breeden schoorsteenmantel, dan ziet men slechts dansende, zwelgende, rookende of vryende boeren. Dit is wel duidelyk zoo, doch bewyst volstrekt niets tegen de weerde der schilderyen van onzen meester. Evenals men geene heldenzangen behoort te schryven om een groot poëet te zyn en ook het dichten van herdersliedjes tot den weg der onsterfelykheid leiden kan, zoo ook kan een schilder in het afmalen der eenvoudigste handeling, hadde zy daerby slechts eene kolenbrandershut voor tooneel, een meesterstuk voortbrengen. De poëzy toch kan overal huizen. En hoeveel men er by het volk aentreft, heeft de groote Teniers ons bewezen. Zyne stukken vragen niet dat men zich bepale by een oppervlakkig beschouwen van het geheel, namelyk dat men alleen de dansende boeren en boerinnen, de tafel rondsom door de aenzitters ingenomen, het binnengezigt met één blik overschouwe. Neen, elke der door hem gemaelde groepen is vatbaer voor ontleding. Zy mogen zoowel van naby als op eenen afstand, zoo goed door kykglazen als met het bloote oog, worden gezien; want ieder beeld door Teniers' penseel geschapen heeft zyn eigenaerdig karakter, verschilt van de andere niet slechts door zyne manier van doen en laten, maer door zyn geheel eigendommelyk ik. Dit is het vooral wat den stukken van Teniers een zoo degelyk en duerzaem karakter verschaft en hun tevens eene zoo behagelyke dichterlykheid byzet. In al zyne stof steekt kracht, en alles in zyne schilderyen draegt in gelykmatige verhouding by tot het teweegbrengen van den indruk dien zy op den toeschouwer maken. Weinige schilders hebben het landschap zoo meesterlyk behandeld als Teniers. De doorschynendheid zyner luchten grenst aen het wonderdadige, evenals de zilverachtige lichttinteling, welke met oogstreelende schittering in zyne landschappen glanst. Het groen van boom en struik is zoo kersversch als bezaten de nevelen en de dauw, welke geen schilder zoo waessemig en ongemeen fyn als Teniers heeft weêrgegeven, inderdaed het vermogen om de verwen te bevochtigen. Regt merkweerdig is de speling dier blauwgryze toonen, welke de meester door de terugkaetsing

(1) Vie des peintres.

[p. 184]

van het licht in de schaduw doet ontstaen. De reine helderheid in de schildering van Teniers strekt zich uit over het geheel der samenstelling, dat is zoowel in het middenpunt als ter regter en ter linker zyde. Aen dezen klaerhelderen hoofdtoon paert zich voor de achterplans, ter wisseling, een overgangstoon van doorzigtige lichte kleuren, by welke eindelyk nog een bruintintige doorschynende schaduwtoon komt, die de voornaemste warmte in de schildery brengt. Hy schilderde, zegt een bevoegd regter, alles met één beslag, altyd na de verschillende toonen op hunne plaets gesteld te hebben, daerna bezwaerde hy de lichten, en ten laetste zocht en maekte hy de schaduw. Het verdient opmerking, dat Teniers het als het ware versmaed heeft, uit te vinden en zyne inbeelding den vryen teugel te vieren. Zoo zyn de landschappen zyner doeken niet weelderig, overtollig ryk, zelfs niet eens sterk afgewisseld; het eene aen het andere vergeleken, worden zy schier eentoonig door hunne weinige verscheidenheid. Dit kwam omdat hy, wanneer wy het zoo mogen zeggen, slechts schilderde wat hy zag of gezien had, en voor ons land zyn zyne landschappen waer. In rykere beemden ware de vlaemsche landelyke poëzy alligt niet vlaemsch meer geweest; omgeven van eene weligere schepping, zouden onze veldbewooners daer misschien eenigerlei hun thans onbekenden invloed van hebben ondervonden, welke oorzaek zou kunnen geweest zyn dat zy zich op de eene of andere wyze anders voordeden dan thans geschiedde. En gelyk de dichter en de toonkundige weten dat een overbodige voet gansch een verzenstuk ontsiert, en eene misplaetste noot een muziekael gewrocht, zoo ook besefte Teniers, met dit kunstinstinkt den grooten kunstenaer eigen, dat de minste onnatuerlykheid de harmonie of het dichterlyke zyner samenstellingen wegnemen zou. Hy heeft zich daer wyselyk voor gehoed, hoe groot ook de bekoring moge geweest zyn welke sprak uit zyn heerlyk palet, dat hem ruimschoots alle middelen aen de hand gaf om de streken welke hy afmaelde, ryker te tooijen dan de natuer dit mogt hebben gedaen.

't Is eene gansch niet onbelangryke studie, in de stukken van Teniers zyne verschillende persoonen aendachtig gade te slaen en ze namelyk by eene zelfde handeling vergelykend te onderzoeken. Daeruit vooral spreekt de diepe zin welke ook in de schynbaer onbeduidendste samenstellingen des schilders ligt. Byvoorbeeld, aen eene boerenbruiloft, op een landelyk dansfeest, zou men by iederen anderen schilder dan Teniers mogen denken wel niet veel meer te zien te zullen krygen dan even vrolyke, even lustige menschen, wier grootste onderscheid van elkander in het geslacht of de kleeding bestaet. Geheel anders is het by onzen meester. Hy heeft niet vergeten dat het altoos dezelfde ziel is die het lichaem met zich omdraegt, onaengezien de plaets waer de mensch zich begeeft en de gelegenheid welke er hem heenlokt. En daer er nu in de wereld zoo min twee menschen gevonden worden die naer het uiterlyke volkomen aen elkander gelyken, als twee karakters welke gezegd kunnen worden dezelfde te zyn, zoo heeft Teniers van dit verschil tot dusverre rekening gehouden, dat hy ons in ieder figuer een karakterlyk beeld schonk. Voorwaer geene gemakkelyke taek, byzonder niet als die beeldryke schepping schier tot in het oneindige wordt voortgezet. Wy zeggen tot in het oneindige en houden de uitdrukking niet voor ongepast, gebezigd onder het oogpunt van wat de krachten van eenen enkelen mensch vermogen. Zóó beschouwd, is de vruchtbaerheid van Teniers een byna bovenmenschelyk iets, al bereikte hy ook den gezegenden ouderdom van tachtig jaren.

België bezit betrekkelyk weinige schilderyen van Teniers. Daer waer men zou vermeenen er in verhouding de meeste te zullen aentreffen, in het museum van Antwerpen namelyk, vindt men ter nauwernood vyf stukken, en wel niet eens stalen van de verschillende vakkenwelke Teniers heeft bearbeid. Immers heeft onze meester zich niet uitsluitend gehouden aen het schilderen der stukken voor welke hy het meest algemeen bekend is, maer zich ook aen schilderyen van meer omvang, en onder andere aen bybelsche voorstellingen, gewaegd en daerin echte meesterstukken geleverd. Als dusdanig verdienen de in 1740 aen Lodewyk XV toebehoorende Zeven werken van bermhertigheid vermeld te worden, een der puikste stukken die men zien kan en waerop de schilder de uitoefening der door het Evangelie aengeduide werken van barmhartigheid zeer afwisselend heeft voorgesteld; De verloren zoon op eene brasparty en Petrus die zynen meester verloochent, welke laetste een echt meesterstuk is. Deze dry schilderyen bevinden zich thans in het museum van den Louvre te Parys en zyn genummerd 513, 512 en 511. Nummer 512 is gedagteekend van 1644, nummer 511 van 1646. Betreffende de schildery van den Verloren zoon, moeten wy nogtans doen aenmerken dat zy het historische karakter mist. De schilder heeft aen de parabel van het Nieuwe Testament eene hedendaegsche toepassing gegeven, met namelyk de verloren zoon in de gedaente en kleeding eens jonkers van de XVII^e eeuw voor te stellen; zelfs hebben de wezenstrekken van den jongen verkwister - zonderling genoeg! - eene zekere overeenkomst met die des schilders. De schildery bestaet uit een tiental beelden, waeronder vier vrouwen. Twee muziekanten verlustigen het tafelgezelschap met eene toonkundige voordragt. Regts van den aenschouwer daegt een landschap op, in welks zyverschiet een zwynenhoeder vóór een varkenshok is gezeten terwyl twee zwynen zich ieverig aen den inhoud des drafbaks te goed doen. In hetzelfde museum zyn nog verscheidene stukken van Teniers voorhanden, zoo als een overheerlyk landschap met water, nummer 516, Visschers die hunne netten ophalen, nummer 520, Twee valken die jagt maken op eenen reiger, nummer 515, gedagteekend van 1652, een Dorpsfeest met de portretten van den schilder en zyne vrouw.

In het merkweerdig plaetwerk der galery van Palais-Royal, in 1786 te Parys uitgegeven⁽¹⁾, komen negen puikstukken van Teniers voor: Een scheikundige in zyn laboratorium, Eene vrouw die de guitaer bespeelt, Een grysaerd die in eene herberg met vyf persoonen in gesprek is, De rookster, dat is eene jonge boerenmeid die de pyp van eenen reeds bejaerden boer in den mond genomen heeft en daeruit rookwolken tracht te trekken; het tooneeltje grypt in eene herberg plaets en vormt wel een der frischste en bevalligste voorstellingen die men zien kan; De spelers ziet men, in eene druk bezochte herberg, met dobbelsteenen in den bak werpen; De gazet, nogmaels eene gelagkamer met eenige drinkers en rookers wien een jongeling het nieuwsblad brengt; vervolgens twee allerliefste herbergtooneelen, het eene plaets grypende in de drinkkamer, waerin men de herbergierster met eene schotel oesters uit den kelder ziet komen, terwyl het andere vóór de deur der herberg omgaet, alwaer boeren aen het kegelen zyn; eindelyk Een herder, die zyne schapen hoedt en onderwyl de schalmei bespeelt. In dit fraeije landschap, even als in de valkenjagt van de Louvre, waerover wy hooger spraken, heeft Teniers zich een zeer verdienstelyk dierenschilder getoond.

(1) Galerie du Palais-Royal avec description par l'abbé de Fontenai, gravures de J. Couché, graveur du cabinet de S.A.R. le duc d'Orléans, Parys, 1786.

[p. 185]

Op de tentoonstelling van schilderyen en kunstvoorwerpen van overledene meesters in de maend augustus 1854 te Antwerpen gehouden⁽¹⁾, by gelegenheid van den vier honderdsten verjaerdag der aenstelling van de eerste dekens der Sint-Lucasgilde, kwamen eenige Teniersen voor, te weten: Een jager die huiswaerts keert met zyne honden, van den heer Geelhand de Labistrate, te Antwerpen, geteekend D. Teniers 1670 F.; Een optogt tusschen de rotsen, van den heer P.Th. Moons, te Antwerpen; Een tandentrekker en rookers, van den E. Weber, te Antwerpen; Een binnengezigt, van den heer ridder K. de Bosschaert, te Antwerpen; Dorpelingen aen eene hoeve, van den heer J. Pinson, te Antwerpen, enz.

Het koninklyk museum te Brussel bezit de volgende schilderyen van onzen meester: De vyf zinnen, (n^r 324); De dorpsgeneesheer, (n^r 325); Een vlaemsch landschap (n^r 326). Buiten een wachthuis met als soldaten gekleede apen, welk men niet stellig weet of het van Teniers is geschilderd, bezit dit museum nog een tafereel door David Teniers in vereeniging met Lucas Van Uden verveerdigd. Het stelt landlieden voor, die toebereidselen maken om ter markt te trekken.

De stad Mechelen heeft van Teniers 19 paneelen bezeten, voorstellende de pyniging der martelaers van Gorcum; elk stuk was van eenen bloemenkrans omringd, door eene onbekende hand geschilderd. Deze schilderyen werden tydens de fransche overheersching aengeslagen en verkocht. Wy hebben niet kunnen ontdekken waer zy mogen verbleven zyn. In de archieven te Mechelen is hier omtrent geene de minste aenwyzing voorhanden, en zelfs den heere Van Doren, archivist der aertsbisschoppelyke stad, is niets nopens het lot der genoemde 19 stukken bekend.

Engeland en Duitschland bezitten met Frankryk en Rusland de meeste schilderyen van Teniers, zoowel in de openbare museums als in de byzondere kabinetten. Puike stukken komen voornamelyk in de galery der koningin, Buckingham Palace, voor, en onder de aenzienlyke engelsche bezitters van Teniersen noemt men sir Robert Peel, lord Ellesmere, lord Ashburton, M.F. Baring en lord Overstone.

Het museum van Weenen is gekend als bezittende eenige der schoonste schilderyen van grooten omvang welke Teniers heeft voortgebragt, namelyk Eene boerenbruiloft (1668), Eene dito kermis, De vogelschieting te Brussel (1652), Een sneeuwgezigt, waerin Teniers met zyne zilveren toonen inderdaed wonderen van licht- en glansspiegeling heeft verrigt. Deze schildery is volgens hetzelfde stelsel en met hoofdzakelyk dezelfde middelen bewerkt als des schilders beruchte Man in zyn hemd, welke de graef van Vence (Provence) in zyn kabinet te Parys had. In laetstgenoemd stuk, eene visschery aen de zee voorstellende, zyn lucht en water helder en de man in zyn hemd natuerlyk grauw. Hoewel hier by de penseeling geen enkel van de gewoone in de schilderkunst aengewende kontrasten is gebruikt, doet deze schildery zich in al hare deelen zoo treffend en harmonisch voor, dat men nauwelyks kan gelooven dat in dit stuk eigenlyk geene verw van verschillende kleuren is gebruikt, dat de eene klaerte aen de andere tot grond dient. Het geheim bestaet hierin, dat de glans van den grond door eenen blauwen doorzigtigen toon verdoofd en de tweede uitkomende klaerte met eene gulden tint is verhoogd. Te Weenen bevinden zich ook eenige godsdienstige schilderyen van Teniers, waeronder Abrahams offerande, eene groote schildery, wier beelden prachtig zyn gemaeld, als modellen, doch niet voor de toestanden waerin zy zyn voorgesteld. Geschilderd is dit stuk uitmuntend, maer onder het historisch oogpunt mag het mislukt worden genoemd. Abrahams zoon, Isaäk, draegt onder anderen verscheidene kleedingstukken die kennelyk aen de gewaden der latere eeuwen zyn ontleend, en namelyk eene soort van afgeslagene halve leersjes, op wier dragt men gewis in den bybelschen tyd wel niet bedacht zal zyn geweest. Deze schildery is gedagteekend van 1653. In het geheel telt de keizer- en koninklyke galery van Weenen 19 stukken van Teniers.

Munchen bezit van Teniers, onder 12 andere stukken, twee heerlyke en hoogst eigenaerdige geestige schilderyen, Een apendisch en Een apen- en kattenconcerto (nummers 194 en 195), benevens nog verscheidene tafereelen van boerenzeden: een drytal herbergen, een bruiloftsstoet, enz.

Te Dresden en Berlyn is David Teniers mede door onderscheidene uitmuntende stukken vertegenwoordigd. De koninklyke saksische galery telt meer dan twintig stukken van onzen meester, waeronder de prachtige schildery die Scheveningen met een stuk der zee voorstelt (n^r 968), een heerlyk Heksentooneel (n^r 1163), eene Verzoeking van St-Antonius, puike Kermissen, enz. De schilder schynt met voorliefde een onderwerp te hebben behandeld waerin hy het verstgaende realismus aen de ongerymdste fantazy naer hertelust paren kon, als deed hy zulks om gelegenheid te hebben nu en dan eens inbreuk te kunnen maken op zynen gewoonen trant van werken. Dit zoo dikwyls door hem verkozene onderwerp is de Bekoring van Sint-Antonius. Geen kabinet echter mag zich vleijen eene Bekoring van Sint-Antonius te bezitten welke by die uit het berlynsche museum halen kan. Zy spant de kroon boven allen: ‘Hier ziet men den armen heilige angstvol vóór zyn rotsaltaer knielen, waervan de hoeken gelyk fabelachtige dierfratzen uitsteken; nevens hem staet eene duivelsche brabandsche schoone met eenen gevulden wynroomer; allerlei woest duivelsvolk, onder de gedaente van geitenbokken, apen of zeevisschen, trekt heen en weêr aen zyn gewaed; anderen die het onzinnigst geraes maken, zingen, schreeuwen, krassen enz.; de een blaest op eene klarinet, die hy in den hollen neus zyns naekten schedels heeft gestoken. In de lucht gaet het op het avontuerlykst voort. Hier ziet men twee ridders, die op visschen ryden en met elkander een steekspel houden; de eene ridder is een vogel en heeft als pantser eene potaerden kruik aengetrokken en eenen kandelaer met brandende keers in plaets van eenen helm opgezet; hy spiest den anderen, een slach van samengetrokken vorsch, die gruwelyk schreeuwt en de armen omhoop slaegt, met eenen langen hopstaek in den hals. Allerhande gewormte vliegt en vecht nog alom. Er is eene geniale dolheid, eene geestryke uitzinnigheid in deze schildery, die moeijelyk zou kunnen geëvenaerd worden.’⁽¹⁾ Zy dagteekent van 1647 en komt in het Museum voor onder n^r 859.

Ook Spanje, en wel het Museum van Madrid, mag op het bezit van verscheidene meesterstukken onzes grooten schilders bogen. Onder anderen komt in genoemde galery een keurig tafereel voor, waerop is afgebeeld Een landman die eene operatie aen het hoofd onderstaet. Te samen zyn er in het Real Museo de pintura niet minder dan 49 schilderyen van Teniers.

(1) Ingerigt door de maetschappy van schoone kunsten, met medewerking van kunstliefhebbers.

(1) Handbuch der Geschichte der Malerei, door Franz Kugler, Berlyn, Humblot, 1837.

[p. 186]

In het paleis van Turyn bevinden zich een zestal goede gewrochten des meesters.

De galery der Ermitagie te Sint Petersburg bezit meer dan dertig schilderyen van Teniers, waervan de belangrykste het Schuttersfeest te Antwerpen is, een tafereel van 4 voet 3½ duim hoogte en 5 voet 11 duim breedte. De optogt is voorgesteld op de Groote Markt der stad, en de schildery bevat onder anderen de portretten van Teniers en zyne vrouw. Zy dagteekent van 1643. Deze schildery behoorde aen de Gilde van den Voetboog en werd verkocht in 't jaer 1750, met eene andere van Rubens, verbeeldende Mars en Venus. Geeraerd Hoet heeft ze 5000 gulden wisselgeld betaeld, met den last van eene schoone kopy naer de schildery van Rubens te leveren. Deze kopy werd geschilderd door den Hollander Schouman⁽¹⁾. ‘Geene galery ter wereld bezit op verre na zoovele Kermissen en Dorpsfeesten als die der Ermitagie, geene vooral prykt met zulke hoogst verdienstelyke werken. De liefhebber treft er verscheidene tafereelen in aen, welke slechts door de platen van Le Bas gekend zyn: ik zal onder andere een van 1643 gedagteekend Wachthuis vermelden, het grootste en schoonste van alle die de kunstenaer heeft geleverd; eenige schilderyen met een klein getal beelden verdienen op den eersten rang van Teniers' werken te worden gesteld: onder andere een Landschap met visschers en eene Zeehaven, beide in eenen behaeglyken zilverigen toon geschilderd en beide ook het verheven talent des meesters in dezen kunsttak veropenbarende⁽²⁾.’

Holland bezit mede - doch meest in byzondere kabinetten - een groot getal Teniersen, en onder anderen, twee meesterstukken des schilders, de Vette keuken, in het museum van den Haeg, en de Vyf zinnen, te Dort.

Wat aengaet de pryzen waeraen de stukken van Teniers tegenwoordig worden verkocht, zullen wy ons bepalen te vermelden, om in geene vervelende cyferopgaven te vervallen, dat het paneeltje Vlaemsche drinkers (h. 0.37, b. 0.49), uit het Museum van Antwerpen, in de verkooping Schamp-Van Averschoot, te Gent, in 1840 voor 14,600 frs. toegewezen werd. In de veiling van het Elysée Bourbon, te Parys, in 1837, werden toegewezen: Het ontbyt met hesp, 24,500 franken; de Negenmeimarkt, te Gent, 15,900 franken; eene Kermis, 7,860 franken; Het veldconcert, 6050 franken. Een Wachthuis met 8 figuren werd in de verkooping Aguado, te Parys (meert 1843), 15,300 franken betaeld. In de veiling Bonnefons de la Vialle, in dezelfde stad, werd een Dorpsdans, voortkomende van het kabinet Casimir Perier, 10,400 franken, en een stuk getiteld Maeijers, 3650 franken verkocht.

Wy moeten er noodwendig van af zien in verdere byzonderheden te treden nopens de werken van Teniers, die inderdaed te talryk zyn om ook maer te mogen hopen er by mogelykheid de beste van te kunnen opnoemen. Zelfs in dit laetste geval zou men met geene tientallen te regte komen.

Na al de verkorte beschryvingen welke wy van verschillende stukken van David Teniers hebben gegeven, kunnen wy echter aen den lust niet wederstaen, hoewel beknopt, toch eenigszins breedvoeriger dan wy tot hiertoe deden, over een eenvoudig boerenstukje des meesters te spreken, om aen te toonen hoeveel diepzinnigheid ook in zyne schynbaer onbeduidendste werken steekt. Dit gedaen, gelooven wy het talent des roemryken schilders nagenoeg onder al zyne zyden beschouwd en aen de vereischten der kunstschatting alleszins voldaen te zullen hebben.

't Is daegs na de bruiloft. Op de werf des landbouwers, wiens hoeve met de aenpalende schuer en stalling zich zindelyk en goed onderhouden, met rookenden schoorsteen op het achterplan, ter regter zyde, verheft, zyn tafel, stoelen en bank en ook eenige ydele vaten uitgezet. Een staketsel omsluit de werf, en langs de opening links heeft men uitzigt op eene watervlakte, waerachter eene boschachtige plek en hooger liggend heuvelig land. Een kromme maer toch flink opgeschoten wilgenboom overlommert de linkerhelft der werf die regts van de gebouwen der hoeve schaduwe krygt. Er is een gezelschap van zeventien persoonen byeen. Vóór het hoofdgebouw der hoeve staet de lage zware langwerpige tafel, en daer achter zit, met den rug naer het huis gekeerd, de bevallige jonge vrouw die gisteren nog een meisje was. Een gulle lach speelt om haren mond en verheldert haer droomerig gezigtje. Waeraen droomt zy? Ja, waeraen droome de jonge vrouwen? Met de linker hand zet zy een drinkglas neêr dat zy, waerschynlyk om eenen der gasten bescheid te doen, half heeft geledigd. Hare regterhand rust even op den linker schouder haers echtgenoots, een kort dik ventje, wiens hoofd op zyne regter schouder is gezakt en wiens uitgedoofde pyp vóór hem op de tafel ligt; zyne oogen zyn gesloten, en een glimlach vertrekt zyne lippen: men ziet het hem aen, dat hy zich in het paradys van Mahomet droomt. Links van de bruidsvrouw zit een jolige boerenkinkel, met den linker arm op de tafel geleund, dom en naer zyne meening veelbeduidend lachend den slapende te aenschouwen, iets wat door eenen in het deurgat staenden, zyne pyp aenstoppenden gast met meer uitdrukking geschiedt. Achter het jonge paer gaet eene grootmoeder, op haer krukje steunende, met goedig ernstig gelaet voorby. Aen de regter zyde zitten aen eene ledige als tafel dienende ton een man en eene vrouw, beide van in of by de vyftig; de man is een liefhebber van den drank, die in 't glas borrelt dat hy opgeheven houdt; de vrouw luistert, afgetrokken en zigtbaer aen andere dingen denkend, naer de aerdigheden die hy zegt. Naest haer slaept een genoodigde, het hoofd en de armen op den bodem van een ydel omgekeerd vat gevlyd, zynen roes uit. Aen hunne voeten is een afgeschoten vierkantig vyvertje, waerin een drytal eenden, onverschillig om wat rond haer gebeurt, over en wêer zwemmen, met al de stemmige deftigheid waervoor vogels van dat slach vatbaer zyn. Eindelyk, links, maken twee vrouwen en twee mannen eenen rondendans. De vrouwen zyn slanke boerendeernen; de geest der jongste, die wel de zuster der bruidsvrouw lykt, schynt elders bezig gehouden, en haer blik naer den inkoom der werf zou doen vermoeden dat zy iemand wachtende is; de andere meid springt en zwenkt als ware er haer aen de goede kringbeschryving van den dans heel wat gelegen; de mannen zyn een oud kereltje, welks zinnen niet naer den dans staen, maer dat toch de beenen goed rept, als hadde het ventje, nu het toch dansen moet, gezegd: ‘in Gods naem!’ en er dan maer op los gesprongen, en eindelyk een jonge kwast die er zyn hert zoo lustig aen ophaelt dat hy de schouders tot tegen de ooren steekt. De Orpheus van die maetsprongen staet op eene regt gezette ton en is een arme slokker, die, terwyl hy zyn ellendig muziek maekt, met een droevig lachje de bruidsvrouw aenstaert en zeker peinst over zyne eigene toekomst, de toekomst van

(1) Descamps, naer een vlaemsch boekje, gedrukt te Antwerpen, in bezit van den heer Th. Van Lerius.

(2) G.F. Waagen, Manuel de l'histoire de la peinture, vertaling der heeren Hymans en Petit, Brussel, Mucquardt, 1863.

[p. 187]

den rampzaligen rondreizenden muziekant! By het staketsel heeft een oude dorpsvader met eenen jongen boer een gesprek en onder den boom staet een gezond dorpspaertje een poosje te vryen⁽¹⁾.

Welke poëzy, welke werkelykheid en welke kontrasten in die enkele kleine schildery! Ieder van die zeventien persoonen, ofschoon allen op hetzelfde feest vereenigd en alleen daervoor byeengekomen, heeft zyne eigene wyze van zyn, zyn geheel scherp afgeteekend eigenaerdig voorkomen,



zyne byzondere gelaetsuitdrukking. Hen ziende, neemt men een kykje van de geheele kleine wereld welke zy vertegenwoordigen, heeft men eene verrukkelyke schets van het buitenleven naer de natuer. Wy zyn verzekerd dat zelfs degenen die nooit in de gelegenheid waren de beschrevene schildery of eene goede er naer verveerdigde plaet te zien, alleen by het lezen onzer korte beschryving er smaek zullen voor krygen en de weerde ervan beseffen.

Welnu, al de stukken van Teniers hebben eene dergelyke lieve dichterlyke legende; allen zyn zulke bly- of treurspelen of stille dramas, waerin zich het menschelyk leven onder zyne veelvuldige zyden, door eenen wysgeerigen schilder getoetst, zoo treffend terugkaetst, als een landschap in een helder meer. Daerby dingen zy als het ware onderling om den palm der verdienste; want onze schilder mag gezegd worden geene schilderyen te hebben verveerdigd die met den naem van middelmatig bestempeld hooren te worden. Ter nauwernood bespeurt men in de stukken welke hy op het laetste zyns levens verveerdigde, eenige handstrammigheid, het beven des penseels tusschen de onvaste vingers van den eerweerdigen grooten ouden meester. In deze doeken is zyne

(1) Deze schildery behoorde, in 1746, aen den abbé Majinville, lid van het fransche Parlement.

[p. 188]

kleur ook eenigszins doover en zwarter. Dit daergelaten, is elk zyner gewrochten den naem des schilders weerdig, en onder deze verdienen de toonbeelden of typen, welke fantazyportretten zouden kunnen genoemd worden, zeker niet de laetste plaets. Van hoeveel geest of onverstand, neigingen, gewaerwordingen en hertstogten hy het gelaet zyner modellen den spiegel weet te maken, kan alleen gezien, niet beschreven worden. In zyne stukken ziet men de beweering eens schryvers⁽¹⁾ bewaerheid, dat elke spier des menschen, voor elken toestand hare eigene door ons nog niet nagespoorde physionomie heeft. Daernaer kan men afmeten welk vernuft en welke wysgeerige wetenschap er worden vereischt om het verhevene schouwtooneel, dat Teniers ons, in zyne honderde paneelen, van de wereld gegeven heeft, zóó te scheppen dat elke schildery, in hare toestanden en de gelaetstrekken harer beelden, het zegelmerk der waerheid draegt. En, wy herhalen het, dezelfde gelukkige voorstelling, verscheidenheid en afwisseling, dat zelfde fyne gevoel van onderscheiding is aen al de stukken van Teniers gemeen.

Voegt daer nu by de meesterlyke verdeeling welke hy in al zyne samenstellingen aenbrengt, het leven en de beweging welke er in heerschen, de onvergelykelyke wyze waarop de schilder licht en toon, gloed en kleur weet in te deelen, zyne keurige zorgelykheid, die zich zelfs tot het geringste bywerk, tot de ondergeschikste nevendeelen uitstrekt, en zegt of hy niet verdient door het vaderland als een zyner grootste kunstenaers geëerd te worden.

Ondanks de schitterende proeven door mannen van genie geleverd, behoort het in de letterkunde nog steeds tot het idealismus, zoo arm of liever ongeschikt is de ryke menschelyke tael wanneer het op schilderen aenkomt, eene aenschouwelyke beschryving te leveren by voorbeeld van het gelaet eens menschen in wiens binnenste het vuer der hartstogten woedt of wiens zielerust zich uit zyne trekken laet lezen. De natuerlyke afspiegeling kan door geene beschryving worden teruggegeven; ook de woordrykste moet zich by het aenwyzen der hoofdtrekken bepalen en het aen de verbeelding des lezers overlaten het ontbrekende aen te vullen.

En welke dichter gevoelt niet de onmagt van het woord by het aenschouwen der heerlykheden van de schepping, hetzy ze onder de koesterende zonnestralen tot een nieuw leven ontwaekt of dat ze in eenen zomernacht sluimert?

Hier ruimt de schryver voor den schilder, voor den grooten schilder plaets. Wy begroeten hem in Teniers. Hy maelde den mensch naer het leven, en de natuer naer haer beeld.

Konstantyn Simillion.

N.B. - Plaetsgebrek verhindert ons de vry talryke en gewigtige bylagen der bovenstaende levensschets hier mede te deelen. Zy zullen echter binnen zeer kort verschijnen in de uitgave welke op last van het stadsbestuer van deze levensschets wordt bereid en die eene wezentlyke prachtuitgave zal zyn.

De Redactie.

(1) A. Van Lee, Schildersmodel, Amsterdam.