De Vlaamsche School. Jaargang 10

Herman Harts, Vlaemsche schryver der XVII^e eeuw.

Doorgaens bekommeren de geleerden zich weinig met de menigte of met de volkstael, dewyl zy slechts voor een klein getal en soms wel om eigenbaet schryven. Vroeger, toen het latyn uitsluitelyk de tael der geleerdheid was, ging het veel erger dan in onze dagen, wanneer toch nu en dan al eenig werk over kunsten of wetenschappen in de moedertael het licht ziet. Maer het is de priesterschap, die tot zending heeft de volksmenigte te beschaven en van bederfnis te bewaren: trouwens is het tot de priesters niet dat onze goddelyke Zaligmaker gezegd heeft: ‘Gy zyt het licht des werelds en het zout der aerde, gaet, onderwyst alle volkeren; predikt myn Evangelie aen alle schepsel?’ Zy zyn dus verpligt tot het volk in de volkstael te spreken. Hieruit volgt dat het hoofdstuk over de gewyde litteratuer eene der wydloopigste plaetsen moet beslagen in de letterkundige geschiedenis der talen aller beschaefde volken. Dan voor wat België betreft, het moet onder dit opzicht gewis voor geen ander land wyken. 't Is al sints jaren dat wy nu en dan de levensbeschryving geven van vlaemsche schryvers uit Leuven of uit deszelfs omliggende plaetsen, en men heeft kunnen bemerken dat de meesten dezer geestelyken waren. Zulks was ook elders het geval. Thans gaen wy weêr eenige regels wyden aen eenen geestelyken schryver van Aerschot, die ons dunkens wel verdient herdacht te worden: 't is Herman Harts, die in genoemd stedeken gedoopt is den 3 November 1625. Zyn vader heette ook Herman en zyne moeder Catharina de la Bastida. Onze Harts behoorde tot het adelyk geslacht van Eynatten-Schoonhoven⁽¹⁾. Zyn groot-vader, Joris Harts, had getrouwd Anna van Eynatten en, de achter-klein-dochter van Herman van Eynatten en van Lysbeth van Schoonhoven. Waerschynlyk heeft de jonge Harts zyne kleine en godsgeleerde studiën te Leuven gedaen. In 1659, den 9 Mei, werd hy kanonik van Onze-Lieve-Vrouwen-kerk in zyne geboortestad in de plaets van W. Matthys. En, na dat Jan van Rivieren zyn ontslag van koor-deken had gegeven, om te Diest op het beggynhof pastoor te gaen zyn⁽²⁾, heeft Harts den 22 Oktober 1660 hem in de zelfde weerdigheid vervangen en deze bekleed met allen lof gedurende vier-en-twintig jaren en half. Hy is gestorven den 30 Meert 1685 in het 60^ste jaer zyns ouderdoms en ligt in de kapel Onzer-Lieve-Vrouwen begraven onder den zark⁽³⁾ van Eynattens geslacht.

(1) Vroeger een heerlykheid en kasteel buiten de Waterpoort by Aerschot tusschen den Demer en de Mottebeek en Weerts-kapel die vroeger meer naer Rillaer hene stond. By meer andere rivieren treft men den naem van Weert of Weerde aen, en natuerlyk; immers de weerde dat nu weersel, afweersel, geweer, afweering zou zyn, beteekende vroeger beletsel, tegenhoudsel, schutsel, een soort van rivier, eiland, een dyk, dam, in 't latyn, by Kiliaen, obstaculum, agger, propugnaculum, insula amnica etc.

(2) Die eerw. edelman schreef een boekdeel op het wonderdadig beeld van O.-L.-V. van Aerschot, dat verloren schynt.

(3) Wiens opschrift aldus luidt: ‘Hier leggen begraven, uyten edelen geslaght en familien van Eynatten, gecomen uit lande van Limborgh over Maze, Heere van Schoonhoven. Ierst joncker Herman van Eynatten, heere van Schoonhoven, Thile, Hueculum enz. Sterft A^o 1505 Aug. 21. Joffrouw Lysbeth van Schoonhoven, zyn huysvrouw sterft A^o 1531. En joncker Arnoult van Eynatten, heere van Schoonhoven, sterft A^o 1562, Aprillis 20. Jouffrouw Anna van Busseleyden, syne huysvrouwe sterft A^o 1545 Octob. 21. Joncker Aert. van Eynatten, heere van Schoonhoven sterft A^o 1613, 13 January. Joffrouw Philoppote van Schore, zyne huysvrouw sterft A^o 1624.’ De hier lest gemelden hadden een zoon met name Maximiliaen van Eynatten, die wy in 't kort wel willen herdenken. In 1574 te Aerschot of liever te Brussel geboren, kwam hy naer Leuven de wysbegeerte studeeren en verkreeg in 1597 de 8^e plaets, en later den graed van licentiaet in de godsgeleerdheid. In 1607 kanonik Onzer-Lieve-Vrouwen te Antwerpen en twee jaren nadien scholaster der zelfde katedrael en in 1616, zegelbewaerdea des bisdoms, stierf deze godvruchtige en allerbeleefdste priester den 29 Junie 1631 en werd begraven in O.-L.-V. kerk, waer zyn grafschrift nog te lezen is. Hy liet achter: Manuale Exorcismorum continens Instructiones et exorcismos etc. Antv. Plantyn 1619, in-8^o van 314 blz. en later nog meermaels herdrukt. - Zie verder over de leuvensche geslachten van Eynatten, van Schore, van Schoonhoven, P. Divaeus, Rerum Lovan, blz. 31, 35, 91.

[p. 66]

De achtergelaten werken, van Harts gekend, zyn allen in het vlaemsch en getuigen van 's mans belezenheid, iever en godsvrucht, maer niet van zyne dichterlyke hegaefdheden of taelkennis. Het zyn:

I. Het Gheestelijck Bieken. Loven (by Nempé?) 1674. Dit boekje van 138 blz. in-12^o bevat 57 godvruchtige liedekens, aen zyne nicht Maria-Magdaleen van Eynatten opgedragen en aen een dubbel gebrek mankgaende; ze missen inderdaed die heilige verhevenheid, welke godsdienstige gezangen en de grootheid onzer heilige geheimen vereischen. Ook zyn ze getoonzet op wereldsche voozen.

II. Ik bezit van Harts nog de volgende boekdeelen:

1^o Profijtighe aenmerckingen op alle de Sondaghen des jaers, door den eerw. heer Herm. Harts, deken der collegiale kercke van Onse Lieve Vrouwe in de stadt Arschodt. - Tot Ceulen (leest Leuven) by Joannes-Wilhelm. Friessen (Nempe) in den Ars-Engel M.DCLXXVIII met gratie en privilegie.

Dit boekdeel in-4^o van 483 blz. is opgedragen aen den doorluchtigen Heere Franciscus van Horenbeke, biskop van Gent, en goedgekeurd door L. Vincent, doktor en professor te Leuven en door P. Damman, licentiaet in de H. Godheid, apostolieken en koninklijken boekkeurder. Deze laetste verklaert hebbe daerinne (in de aenmerckinghen) niet bevonden dat strydt teghen het Catholijck Geloove oft Goede Zeden maer rechte, oprechte en heylighe Leeringhe. Nochtans schynt my Harts wel eenigzins tot de strenge gezindheid diens tydes behoord te hebben. Hy meldt den lezer dat zijne Profytighe Aenmerckinghen, welke hy eerst gepredikt had, berusten zoo op eygen ondervindinghe van langhe iaren als op de HH. Vaders en geloofweerdige schryvers. En waerlyk, de deken van Aerschot schynt my zeer ervaren geweest te zyn zoo wel in de boeken der kerkleeraers als in het Heilig Schrift, Immers op de zykanten zyner aenmerckinghen pryken een aental latynsche teksten met nauwgezetheid te pas gebragt. Jammer maer dat in het eerste stuk de styl er zoo gewrongen, en de spraekkunstige schryfwyze er zoo ongelyk en slordig uitzien. J.-E. Willems mogt van het volgende deel met meer rede zeggen: men vindt eene betere proza in zyne sermoonen⁽¹⁾,

2^o Profijtige aenmerckingen op de Heylige-dagen door enz. Leuven by Hieronymus Nempe 1681 enz.

Schoon dit 2^e deel van 400 bldz. in-4^o en opgedragen aen den zeer eerw. heere Jacobus-Rosnata Crils, abt van Tongerlo, met veel meer oplettendheid geschreven en gedrukt is, vond het echter zoo weinig aftrek dat de t' Serstevens, wier winkel nog vol afdruksels lag, er in 1712 den titel van veranderden als volgt: Sermoonen op de heylige dagen van het jaer en op den gedenkdag der geloovige zielen met de medîtatie op de heylige Passie ons Heere J.-C.; waer in het catholijck geloof bevestight wordt, en de dolingen, die daer teghenstrydigh sijn wederlegt, seer dienstigh voor alle geloovige. Brussel, by de gebroeders t' Serstevens 1712 in 4^o.

Paquot (XV. 18) Willems, Witzen-Gheysbeek⁽¹⁾ hebben allen een staelke aengehaeld van Hartses verzenmakery. Ik zal er hier een leveren van zyre proza.

‘Op den feestdag van den H. Andreas apostel enz.

Ick mercke, hoe Onsen lieven Heer, als hy Petrus ende Andreas begeerde te roepen, eer hy ze heeft geroepen, een mirakel gedaen heeft welck is geweest den groote visch-vangh, doen van de menigte de netten scheurden; te weten om alsoo de gemoederen te disponeren, van lichter te volgen. Dus getuyght de H. Schrifture dat eene verschricktheyt die broeders hadt bevangen, in 't vangen van soo veel visschen. Waer naer den Heere sprak ende riep seggende: komt na my; hetgeen sy terstond gedaen hebben.’

Men ziet het, dat is nog zoo slecht geen vlaemsch. Edoch het eerste deel, dat slechts drie jaren vroeger het licht zag, is op verre na zoo nauwkeurig niet als dit, hetwelk beter is voor wat styl, tael en woordspelling raekt. Indien wy nu Herman Harts wilden in vergelyking stellen met zyne reeds door ons besprokene tydgenoten: G. Demetser, pastoor van Leefdael, en Christ. Vanlangendonck, hoogleeraer te Leuven zyne geboortestad, dan zouden wy bevinden dat zyne styl veel styver is dan die des lestgenoemden, en zyne taelkennis beneden degene des eersten staet. Maer deze was ook een Noord-Brabander, en in 't Noorden bloeide schitterend 't nederduitsch terwyl het in 't Zuiden steeds immermeer verwaerloosd werd.

L.W. Schuermans, pr.

(1) Verhandeling, II blz. 140.

(1) Biographisch Anthologisch en Kritisch woordenboek der nederduitsche dichters.