De Vlaamsche School. Jaargang 10

[p. 5]

1664 WIT JONSTEN VERSAEMT. 1864

De Vlaemsche School

Tweehonderdjarig bestaen der koninklyke Akademie van Schoone Kunsten te Antwerpen.

Museum van werken der hedendaegsche Antwerpsche school.

Het jaer 1864 is wederom voor de kunsten een hoogst gewichtig tydvak. Het brengt het jubelfeest mede van het tweehonderdjarig bestaen der koninklyke Akademie van Schoone Kunsten van Antwerpen. Dit tydstip mag of kan niet voorby gegaen worden zonder dat men het op eene luisterlyke wyze viere. Reeds in 1854, heeft onze hoofdopsteller, M.P. Génard, de aendacht des publieks op dit feest ingeroepen en, in 1862, deed hy in het akademisch lichaem het voorstel ter dier gelegenheid aen David Teniers, den jongere, eenen der stichters der akademie, een standbeeld opterichten. De gemeenteraedsheer M. Jos. Bellemans heeft, in zitting van 5 December 1863, een ander voorstel gedaen, dat wy hier laten volgen, in afwachting der beslissing die het Gemeentebestuer desaen gaende nemen zal

‘Voorstel aen het Collegie van Burgemeester en Schepenen der stad Antwerpen.

Mynheeren,

‘Ik heb de eer u hiernevens het ontwerp mede te deelen betreffende de stichting van een hedendaegsch Museum, by gelegenheid der tweehonderdjarige feesten der stichting onzer akademie.

‘Daer gy de voorkomenheid hebt gehad myn voorstel aen het dagorde van den raed te brengen, stel ik my voor myne beweeggronden in de zitting van toekomenden zaturdag te ontwikkelen.

‘Aenveerdt, Mynheeren, de verzekering myner zeer onderscheidene achting.’

Jos. Bellemans,

Gemeenteraedslid.

In gezegde zitting ontwikkelde M. Bellemans zyn voorstel ongeveêr als volgt: ‘in de kunstgestichten waerover onze stad te recht fier

[p. 6]

mag wezen, bestaet eene leemte die de kunstenaers en de kunstvrienden sedert lang hebben aengewezen; het behoort dus aen de tegenwoordige zaekgelasten der kunsthoofdstad dezelve aentevullen.

‘Gy zult allen begrepen hebben, Mynheeren, dat ik wil spreken van den aenleg eener verzameling van hedendaegsche kunstwerken.

‘Het zy my veroorloofd, Mynheeren en geachte kollegas, u nopens het doel, het nut, de middelen en vooral de doelmatigheid van het voorstel welk ik de eer heb u te doen, eenigszins nader in te lichten.

‘Het doel; doch zou het niet overbodig zyn u dit aen te wyzen? - Zegt het kunstgevoel welk ieder ware zoon van Antwerpen bezielt, ons niet genoegzaem dat als wy de merkweerdigste gewrochten onzer kunstenaers verzamelen, en ze onder de waekzaemheid der stedelyke overheid plaetsen, wy eenen pligt vervullen die volkomen met onze wenschen overeenstemt?

‘Wat het nut betreft, dit kan onder twee even gewigtige oogpunten beschouwd worden. Vooreerst hoe voordeelig zou het niet zyn, alleen voor wat de kunst betreft, onze jonge kunstenaers bestendig in de gelegenheid te stellen de voortbrengselen der hedendaegsche meesters te bestuderen en te vergelyken met de meesterstukken hunner doorluchtige voorgangers? En welke edele aenwakkering tevens voor hen om zich door hunne verdiensten eene plaets naest de weerdigsten te verwerven? Kan er, van eenen anderen kant, met het oog op 't volk, wel eene aengenamere en meer zedelyke uitspanning zyn, voor gansch onze bevolking, die zich steeds zoo gretig toont om de schoone voortbrengselen der schilderkunst te beschouwen, dan hem steeds nieuwe bladzyden te laten bewonderen?

‘Slaên wy dus een nieuw deel van dit volksboek open, welks inhoud verstaenbaer en welks lezing voor ieder, zelfs voor de ongeleerdsten, eene steeds nieuwe aentrekkelykheid oplevert.

‘Het praktische middel om zich dit boek te verschaffen, of liever om dit Museum aen te leggen zal niet zoo moeijelyk, niet zoo kostbaer zyn als men zich aenvankelyk wel zou kunnen inbeelden. Ik weet, Mynheeren, dat het aenroeren der geldzaek zeer kiesch is voor eene gemeente; maer wanneer die gemeente Antwerpen heet, en het de toekomst en den roem harer school geldt, heb ik de overtuiging dat de raed het eens zal zyn om het beginsel en eene jaerlyksche som op de begrooting te stemmen.

‘Deze som zou worden vermeerderd door eene bydrage van ten minste hetzelfde bedrag, welke wy gerechtigd zouden zyn op de begrooting der schoone kunsten van den Staet te vragen; want het Staetsbestuer welk sedert eenige jaren zich steeds zoo bereidwillig toont om de gemeenten behulpzaem te wezen by het uitvoeren van kunstwerken, zal aen de hoofdstad der kunsten zeker zyne edelmoedige medewerking niet weigeren, wanneer het er op aenkomt aldaer de schitterende voortbrengselen harer school te behouden.

‘Jaerlyksche inschryvingen, giften in geld en kunstwerken welke onze vermogende familiën het zich tot eere zouden aenrekenen er by te voegen, zouden de baten ter bereiking van ons doel gevoelig vermeerderen.

‘Wat de doelmatigheid betreft, Mynheeren, adel verpligt adelsrecht; hoe oud ook, blyft 't spreekwoord steeds waer. En wat is er edeler dan de roem onzer school wier tweehonderdjarig feest wy gaen vieren? Welnu, Mynheeren, buiten de volksfeesten die gewoonlyk by dergelyke gelegenheid worden ingerigt, geloof ik dat ook de adel onzer akademie ons verpligtingen oplegt.

‘Welk verhevener doel kunnen wy aen deze feesten toekennen dan er eene nieuwe of liever volledigende inrigting by te voegen welke zou geroepen zyn den roem onzer akademie, die in 1664 door David Teniers werd gesticht, te vereeuwigen en te verhoogen? Zou dan dit hedendaegsch Museum niet kunnen ingerigt worden met er het standbeeld van dezen beroemden antwerpschen kunstenaer in te plaetsen, en daermede eene reeks portretten te beginnen van mannen die onze stad beroemd hebben gemaekt?

‘Ik geloof, Mynheeren, dat de verschillende beweegredenen welke ik heb aengewezen voldoende zyn om u te overtuigen dat de stichting van een hedendaegsch museum noodzakelyk is.

‘Maer veroorlooft my u eenige feiten te doen kennen welke niet ondienstig zullen zyn om de tegenwerping te voorkomen welke my misschien kan worden gemaekt, dat bereids eene soort van hedendaegsch Museum bestaet, door de verzameling der bestellingen die onder ambtelyken titel aen de Akademiekers worden gedaen.

‘Die meening, Mynheeren, wordt niet door my gedeeld.

‘Kan toch eene schilderyen verzameling voor welke een ambtelyke titel (die overigens zeer eerbiedweerdig is, wien ik hulde breng, en welke over 't algemeen de weerdige belooning is eener lange en achtbare loopbaen in de kunst), alleen de grondslag voor de bestelling legt, als een Museum der hedendaegsche school worden beschouwd?

‘Meest al de antwerpsche kunstenaers zyn door het reglement uitgesloten, welk een vast getal dignitarissen aengeeft. Deze bestellingen hebben over 't algemeen veeleer de ouderdom, dan het talent des kunstenaers voor grondstelsel; daerentegen zou voor een degelyk hedendaegsch Museum alleen de verdienste van het werk een titel ter aenveerding behooren te zyn.

‘Dan, maer eerst dan, zouden wy onze uitstekende kunstenaers hunne schoonste doeken niet meer in de vreemde verzamelingen zien plaetsen, terwyl hunne geboortestad er slechts met leed- en spytgevoel het aendenken van behoudt, in afwachting dat eenige jaren na hunnen dood eene publieke veiling, of een toeval gelegenheid verschaft om eene min of meer volmaekte schildery aentekoopen, tegen eenen dry- of viermael hoogeren prys, dan men zou betaeld hebben aen den verveerdiger voor een werk waeraen hy al de weelde van zyn vernuft ten koste zou hebben gelegd.

‘De uitvoering, van myn ontwerp zou voor de toekomst deze zwarigheid voorkomen, met by den kunstenaer een keurig werk aen te koopen, op den geschikten oogenblik zyner loopbaen en aen een billyken prys. Onder dit oogpunt is myn voorstel nog, ik houde er aen het te doen uitschynen, eene daed van wys bestuer en geldelyken overleg.

‘Maer waren zy dat zelfs niet, zou ik dan nog niet geregtigd zyn u de woorden aen te halen, hier vroeger uitgesproken, wanneer het er op aenkwam een aenzienlyk krediet te stemmen, ten behoeve van twee verdienstelyke kunstenaers wier talent ik op prys stel? Ziet hier deze woorden welke ik in het vertoog der beweeggronden aentref:

‘Wy denken, Mynheeren, dat de stad Antwerpen haren naem van hoofdstad der schoone kunsten niet zou verdienen, indien zy wegens eenigerlei bedenkingen, zich niet verhaestte deze verhevene denkbeelden te ondersteunen.’

Ik hael deze woorden aen, niet in het belang van eenen of anderen persoon, maer ten behoeve der gansche antwerpsche school.

Ik heb dus de eer, Mynheeren, u de volgende besluitselen voor te stellen:

‘De Gemeenteraed van Antwerpen,

‘Willende eene nieuwe blyk geven van zyne groote bezorgdheid voor

[p. 7]

de schoone kunsten, neemt het besluit, by gelegenheid van het tweehonderdjarige feest, der instelling zyner beroemde Akademie, een gedenkteeken te stichten welk een duerzaem nuttig karakter hebbe voor de hedendaegsche vlaemsche kunst.

‘Hy beslist het stichten van een hedendaegsch Museum, noodwendige vollediging der schitterende galery van groote meesters die de school der hoofdstad van de kunsten opgeluisterd hebben.

‘Dit museum zal gevestigd worden in eene der tentoonstellingzalen of in het lokael der koninklyke Akademie.

‘Het zal aengelegd worden door den aenkoop, regtstreeks by de kunstenaers gedaen, van stukken die in de dryjarige tentoonstelling hebben uitgeschitterd.

‘Eene byzondere Kommissie, voorgezeten door het opperhoofd der Gemeente en samengesteld uit leden des Gemeenteraeds, der Akademie en der Maetschappy voor de aenmoediging van Schoone Kunsten, waerby kunstenaers en liefhebbers zullen gevoegd worden, zal met de aenduiding en het aenkoopen der werken gelast zyn.

‘De gelden zullen byeenverzameld worden met eene jaerlyksche som, gebragt op de stedelyke begrooting, met hulpgelden van den Staet en de provincie, vrywillige giften en de opbrengst van jaerlyksche bydragen en inschryvingen tot dit einde in te voeren.

‘De galery zal daerenboven verrykt worden met giften van kunstvoorwerpen welke onze vermogende familiën, burgers of kunstenaers zouden doen. De namen der schenkers zullen ingeschreven worden als een bewys van openbare erkentenis.

‘Er zullen bestellingen kunnen gedaen worden voor het aenleggen eener reeks portretten, stand- en borstbeelden, die de beroemde mannen onzer stad aen het geheugen hunner medeburgers zullen herinneren.

‘Te dien einde zal het borst- of standbeeld van David Teniers, de stichter onzer akademie, er op den dag der inhulding geplaetst worden.’

Het neêrleggen van dit voorstel heeft aenleiding tot eene lange beraedslaging gegeven, waerin verscheidene goede gedachten werden ontwikkeld.

Wy deelen gansch in de opmerkingen door den achtbaren heer Haghe gemaekt: ‘dat indien onze voorvaderen op de gedachte gekomen waren de werken der groote meesters huns tydstips te verzamelen, wy thans niet ontbloot zouden zyn van de voortbrengselen van een groot getal beroemdheden in de kunst.’

Het ontwerp der stichting van een museum van werken van hedendaegsche meesters der Antwerpsche school is niet nieuw; menigmael is het besproken geworden, ook willen wy, hier enkel voor de geschiedenis aenteekenen dat het Musée des Académiciens gesticht is, ten gevolgen van dergelyk ontwerp in de vroegere bestaende Société de St-Luc opgeworpen, en daergesteld by koninklyk besluit van 27 meert 1855, onder het ministerie Piercot.

Wy keuren de gedachten des heeren Bellemans onder een dubbel oogpunt goed; als zynde zeer voordeelig voor de kunst, en dit zullen wy bewyzen:

1^o Men kan op geene weerdigere wyze het 200jarig jubelfeest der stichting der Akademie vieren; reeds al te lang, heeft men aenzienlyke sommen gelds verspild aen feestvieringen met lampions en bengaelsch vuer, dan dat men eens iets blyvends mocht stichten; ook is het eene ernstige gedachte de werken onzer hedendaegsche meesters te verzamelen; men heeft goed en wel te redekavelen over de hoofdstad der kunsten, maer ernstig gesproken, wat bezit men ten onzent van talryke kunstenaren onzes tydvaks, die reeds het tydelyke met het eeuwige verwisselden? Wat heeft men van E. Bart, J.B. Berré, Berckmans, G. Buschmann, Cels, L.A. Claessens, Corr, De Jong, Delin, Herreyns, E. Linnig, A. Lion, S. Lion, Mathieu, Meulemeester, Minguet, Noterman, Piéron, Serrure, F. Stoop, F.J. Stoop, Tielemans, Van Dael, Vander Neer, Verbeeck, Verschaeren, en zoo menige anderen wier namen ons thans niet te binnen komen. Wat zal men later hebben van Bource, De Block, Dyckmans, Ducaju, De Bruycker, Dillens, G. Guffens, J.B. Huysmans, Jacob Jacobs, P. Kremer, Lagye, Lamorinière, Lies, W. Linnig, Moerenhout, F. Pauwels, Schaefels, Slingeneyer, L. Somers, Swerts, Van Arendonck, L. Van Cuyck, Van Hove, Van Regemorter, Venneman, Verlat, Witkamp, A. Van Ysendyck, enz. die thans nog geene membres effectifs van het akademisch korps zyn. Wanneer zal men tafereelen hebben van De Keyser, Gallait, Leys, Wappers, Wiertz, enz., de jongsten der akademiekers, die nog jaren zullen moeten wachten vooraleer hunne beurt zal gekomen zyn tot het uitvoeren eener schildery!

2^o Het Musée des Académiciens, is alles behalven hetgeen het zou moeten zyn; in plaets van werken van eersten rang te bevatten, zyn deze zeer schaersch, en, geen wonder, meestal hebben de kunstenaers eenen hooge ouderdom bereikt vooralleer men deel kan nemen van deze instelling; ook is het onbetwistbaer dat, met den besten wil der wereld, het byna onmogelyk is, van voor een besteld werk een meesterstuk te bekomen; men maekt geene meesterstukken wanneer men wil, daerom ook is het ontwerp des heeren Bellemans praktisch; buiten de schilderyen der Académiciens, zou men tafereelen aenkoopen in de dryjarige tentoonstellingen; men zou dus werken kunnen uitkiezen wanneer de kunstenaers op hunnen schoonsten leeftyd zyn, en de schitterendste werken voortbrengen. Ter zelfder tyd zou zulke maetregel eenen prikkel zyn om de tentoonstellingen des te belangryker te maken.

Ook kunnen wy geenzins aenvaerden dat het door den heer Bellemans voorgedragen ontwerp, groote moeijelykheid als instelling in zyne tot standbrenging zou opleveren; moet men nu niet even goed de keus doen tusschen de kunstenaren om deel te maken van het Akademiesch korps? Het is waer dat men zich daertoe meestal tot den vreemde richt, maer is het wel weerdig van de hoofdstad der kunsten van België te bogen op de werken van vreemde meesters wanneer men zyne eigene zonen miskent of vergeet?

Waerlyk men wyze ons in Antwerpen eene enkele plaets aen, waer men iets kan vinden voor de geschiedenis, den roem en de eer onzer hedendaegsche kunstschool, buiten ons nederig tydschrift. Hadden wy sedert eenigen tyd de portretten en zekere aenteekeningen over onze kunstenaers niet verzameld er zoude welligt niets bestaen.

Vuriglyk hopen wy dat men het hedendaegsche museum der Antwerpsche school stichte, ter gelegenheid van het 200jarig bestaen der Akademie door David Teniers ingesteld in 1664.

Met recht rekenen wy op de medewerking en de hulp van alle die hunne stad liefhebben; het nageslacht zal hun daer dankbaer voor zyn.

Désiré van Spilbeeck.