De Vlaamsche School. Jaargang 9

[p. 222]

Opening der vrye jaermerkten te Antwerpen.

De Rechten en Costumen van Antwerpen bevatten het volgende omtrent de opening der vrye jaermerkten te Antwerpen⁽¹⁾:

‘De vryheyt van de twee jaermercten van Antwerpen, te weten de Sinxen-merckt ende Bamis-merckt, is elck van vier weken.

Ende is de Sinxen-merckt ingaende op den tweeden sondach voor Sinxen, op welcken dach voor de noene wordt de publicatie van dien ghedaen.

Ende de Bamis-merckt begint op den tweeden sondach na onser liever Vrouwen dach in de Oogstmaent, dat is den tweeden sondach nae half Oogst, als wanneer men daer af de publicatie doet, als voren.

Ende worden de selve merckt-vryheden respectivelyck elck xiiij. daghen geprolongeert, des saterdaechs voor noene voor den lesten sondach vande voors. vier weken.

Item die de vry merckt niet en moghen genieten, worden in de Publicatie vander selver merckt vryheyt wt gesteken, met voorghaende ordinantie vanden Hertoghe van Brabant, oft van synen stadthouder, ten versuecke vanden Schouteth, Borgemeester ende Schepenen, de welcke teghens dat den tydt vande Merckt-vryheydt naeckende is, tot dien eynde aen den Hertoghe oft synen Stadthouder ghewoonlyck syn te schryven.

Ende wordt, vervolgen onze Costumen, de voors. Publicatie van s'heeren ende vander stadt weghen by d'outste Corte-roede in seker huys tegens t'Stadthuys over ghedaen, hoe dat de Hertogh van Brabant heeft doen ghebieden ende bevelen te houden de vry jaermerckt, die t'Antwerpen wesen sal, ingaende dien dach, ende een maendt lanck daer naest volghende geduerende, alsoo't ghecostumeert is, ende hoe dat hy ghegeven heeft alle coopmannen, ende goede luyden, heure familien, goeden, ende coopmanschappen die daer ter jaermerckt comen willen, goet, vast, seker conduit ende geleyde, varende, comende, en wederkeerende, de voors. jaermerckt lanc, onghehacht, ende onghehouden, op heuren rechten thol ende ongelt, wt wat landen ende natien datse syn: wtghenomen ons G. Heeren rebellen, ende onverhoorighe, ende desselfs ende deser synder Stadt vyanden ende ballinghen.

Item by t' verlinghen vande voors. merckt-vryheyt (geschiedende des saterdaechs voor dexpiratie vande voors. vier weken) wordt ghecondicht een yeghelycken van des Hertochs van Brabant, van des Schouteths, ende vander stadt wegen, datmen, achtervolghende de privilegien deser stadt, verlenght de teghenwoordighe Merckt-vryheyt, veerthien dagen, alsoo t'ghecostumeert is, dat is te weten, van morgen (des sondaechs) ingaende, in veerthien dagen daer nae volgende, ende dien dach all, ende dat een yeghelyck binnen die veerthien daghen, alsoo vry ende veylich alomme sal moghen wandelen ende verkeeren, als hy nu doet, sonder arch oft list.’

Ofschoon wy over de opening dezer jaermerkten veel hebben gelezen, hebben wy tot nu toe geene omstandige beschryving dezer plechtigheid kunnen vinden; dezer dagen eventwel werd ons eene bescheede medegedeeld, waerin al de ceremoniën zyn beschreven welke te dier gelegenheid plaets grepen. Wy haesten ons dit stuk in druk te geven, in afwachting dat wy, na eene grondige studie van al de schriften die over het onderwerp handelen en in de verschillige Archieven des lands zyn verspreid, eenmael in staet worden gesteld eene volledige geschiedenis dezer belangryke handelfeest tene geven. Zeggen wy alleenlyk, tot meer verstaenbaerheid van den tekst, dat het ondekte stuk betrekking heeft met een geschil dat tusschen den jongsten Schepen en den Tresorier der stad, over hunne wederzydsche rechten was ontstaen.

‘Volgens de Costumen deser stadt, zegt de schryver der aenteekening, is de eerste vrye jaermerckt ingaende op den tweeden sondagh voor Sinxen en de tweede, genaemt de Bamismerckt, begint op den tweeden sondagh naer half oogst; en worden gepubliceert ter presentie van alle de heeren van het magistraet in corpore by d'oudtste Corte-roede in seecker huys tegens stadtshuys over smorgens omtrent half negen ueren.

De heeren van het magistraet worden daertoe vermaent door den procurator mensae om te compareren in 't swert voor half negen ueren op de breucke van eenen schellinck en 't is het gebruyck dat den jonghsten heere Schepene compareert met mantel en craegh om de Maeght van Antwerpen te kussen.

Dese Maeght wort gerepresenteert door een jonghe jouffrouw, die den jonghste Schepene daertoe heeft versocht eenighe weecken van te voren: aen deselve wort van stadtswegen eenige daeghen voor de publicatie der vrye jaermerckt thuys gesonden eenen mantel door de oudtste Corte-roede, die de jouffrouw smorgens omtrent acht ueren gaet haelen en de ceremonie volbrocht synde wederom t'huys brengt, geschiedende dit in eene koets van wegens de jouffrouw.

De magistraet vergaerdert synde in de staetecaemer, comt in corpore naer het huys daer de Maeght sit. De stadtsboden en Corteroeden⁽¹⁾ blyven staen voor het huys, en dan gaet eerst den heere Marckgrave, en de andere heeren in ordine by de Maeght haer saluerende en sy geeft aen ideren heer eenen boecquet van sevende bloemmen,⁽²⁾ alsoock aen de Corte-roeden, en stadtsboden, waernaer

(1) Uitgave van Ch. Plantin. 1582. bl. 245.

(1) Ziet over deze Stadsbedienden de Rechten en Costumen van Antwerpen.

(2) Roode en witte roozen beteekenende de privilegiën der stad; men weet dat het wapen van Antwerpen eertyds met eene kroon van zulke bloemen was omringd:

[p. 223]

de publicatie gelesen wort, toch van vore wort op eenen horen geblaesen.

Den jongste heere Schepene is gewoon de Maeght te kussen den boecquet van haer ontfangen hebbende, en vereert haer dan eene schotel met fyne confitueren inhoudende ten minsten 6 ℔.

Een houtdraeger van het stadthuys heeft de sorghe voor de noodige boecquëen, die geleyt worden in eene silveren schotel staende omtrent de Maeght op eenen thoogh. Dese schotel wort besorgt van wegens de jouffrouwe.

Mits er differentie was ontstaen om het kiesen van een jouffrouw om te representeren de Maeght van Antwerpen tot het presenteren van de sleutels deser stadt aen H.D.H. de Aertshertoginne Maria-Anna en den Prince Carel van Lorreynen by hunne passagie door dese stadt, den joenghste Schepenen seggende hy daer van in possessie was; waer tegens den Thresorier syde sulcx altoos gecompeteerd hadde aen de Thresoriers: soo is op den 11 Meert 1744 gedecideert by meerderheyt van voisen, dat het kiesen van eene jouffrouw tot het representeren van de Maeght van Antwerpen is competerende aen de Thresorierscaemer ende vervolgens soo heeft d'heer Thresorier appaert tot dese solemniteyt eene jouffrouw gekosen, gelyck hy oock gedaen heeft tot de publicatie van de vrye jaermerckt op den 10 Mey 1744 en de schotel banquet is door hem aen de Maeght vereert: den jonghste Schepene compareert gelyck de andere heeren in het swert.’

Zonderling geschil niet waer? En zeggen dat de bescheeden der vroegere eeuwen ons duizende bewyzen van soortelyke krakeelen opleveren! Doch hierom beschuldige men onze voorouderen niet: zy hielden met lyf en ziel aen hunne privilegiën die de waerborg hunner vryheid waren, en zouden liever hun gansch leven in processen, ja zelfs in oorlogen, hebben doorgebracht, dan éen hunner rechten, hoe klein ook, te laten schenden.

Overigens mocht onze stad fier zyn over de inrichting harer jaermerkten. Geene stad in Europa bezat oudtyds zulke groote voorrechten als de onze. Pauzen, Keizers, Koningen en Vorsten hadden onze gemeente onder hunne bescherming genomen. De verzameling dezer verkregene privilegiën door den Stadssecretaris de Moy opgemaekt, vormt misschien de belangrykste bydrage tot de studie van het volkenrecht der middeleeuwen, welke men vinden kan. Om onzen lezeren slechts een klein denkbeeld te geven der waerborgen welke onze voorouders voor het uitoefenen huns handels hadden bekomen, zullen wy enkel een kapittel uit het Tractaet van den Officieren van Antwerpen aenhalen, waerin onze geleerde stadgenoot over de merktvryheden handelt.

‘Hier en sal niet qualyck by dienen, zegt de Moy, hoe en in wat maniere men gewoon is te procederen, en wat arresten men gewoon is te doen tegens degene die in de mercktvryhydt jemanden heeft gearresteert.

Ende om daer toe te comen soo dient men te weten de privilegiën der vrymerckten.

Dat men de cooplieden vry geley geeft om hier ter merckt te comen per Joannem et Anthonium, Duces.... 1410⁽¹⁾.

Item saufconduit voor de cooplieden A^o 1301 feria 1^a post S.S. Petri et Pauli⁽²⁾.

Gelyck saufconduit Philippi D., A^o 1383, 8 7^bris(3).

Merktvryhydt van Antwerpen dat men daer binnen niemanden noch int gaen, noch int comen mach arresteren ofte soo verre iemant sulcx dede dat men dier stede goederen hier weder mach arresteren⁽¹⁾.

Al hadde den Hertog oock iemant doen arresteren⁽²⁾.

Ende geven vrydom eenen jegelycke oock geen coopman wesende.

Oock degene daer vonnis by eenigen provincialen raede is opgeslaegen, uytgesteken des hertoghs eygen schulden.

Insgelyckx soo verre geduerende de jaervrymerckt oorloge op stont, mogen deselve persoonen met heure goederen vry ende vranck vertrekken⁽³⁾.

Per Sigismundum Imperatorem geconfirmeert⁽⁴⁾, ende gegeven den ballingen geduerende de mercktvryhydt vry geley, ende die de mercktvryhydt stooren geleght in s' Ryck ban ende gestelt op acht marcken fyn gouts.

Sed haec hodie non observatur: want aleer men de paspoorten van de vry jaermerckten uitseynt, soo schryft men eerst te Hove wie dat den Hertogh belieft uitgesteken te hebben van in de merckt niet te mogen comen, ende by de responsiven van de voors̅. brieven, soo schryft 'tHoff dat men de ballingen ende die in 's Ryck ban syn, soude uytsteken ende dienvolgende worden de paspoorten gedepescheert.

Den Hertogh belooft dese stadt te betaelen de schaeden binnen de jaermerckten, geleden A^o 1426 17 Aug^ti; hier syn mede diverse attestatiën van andere steden, van Doornick, Haerlem, Luyck, Amsterdam, Brussel, Cameryck, Douay, Valencyn, Uytrecht, etc.⁽⁵⁾.

Item sekere difficultyten met den Hertogh nopende het verleyden van de merckt⁽⁶⁾.

Mercktvryhydt deser stadt heeft Keyser Sigismundus daer naer weder geconfirmeert, ende verleent sekere executorialen ende penen tegens d'overtreders derselve⁽⁷⁾.

In den jaere 1455, den 21 october, soo heeft dese stadt den Hertogh geremonstreert dat alle cooplieden geduerende de mercktvryhydt, ende het verlengen der selve vry waeren ende die hun arresteerde, ofte het hun naemen gaens ende comens, die van Antwerpen weder arrest mochten leggen, op alle degene die van dien Lande⁽⁸⁾ waeren, gedurende de mercktvryhydt, ende het verlengen der selver, soo dat de Wethouderen die souden mogen doen arresteren gedurende de mercktvryhydt, hetwelck Hertogh Philips den Wethouderen van Antwerpen alsoo heeft geconfirmeert en geconsenteert den 21 8^ber 1455; hier staet insgelycx dat men elcke merckt veerthien dagen magh verlengen ende soude mynen dat het verlengen van de jaermerckt by de Blyde Incomste Philippi is geconfirmeert geweest, want int voorgaende privilegie de stadt alreede in de possessie was, ende oversulcx men magh seggen dat het verlengen van vry merckt is geweest een aut

(1) 1280 die 3^o post laetare in het fluw. privilegieboeck, fol. 54, 111, 135.

(2) In't fluw. fol. 20.

(3) Ibid., fol. 29 et in 2^o vol. fol. 80.

(1) Het origineel priv. is in't fluweelen boeck, fol. 56, per Philippum.

(2) Blyde incomste Philippi ducis, A^o 1496 in Mart. Blyde Incomstenboeck, fol. 89.

(3) Costumeboeck, fol. 246.

(4) In't fluw. priv. fol. 56 en 80; 1424, 22 January, in 2^o vol. fol. 6 et 1 vol. fol. 7.

(5) Inventaris der privilegiecamer 9/24.

(6) Ibid. 9/23.

(7) In 't fluw. privilegieboeck fol. 55 et in 2^o vol. fol. 7.

(8) In't fluw. priv. fol. 90 in't groot papieren privilegieboeck f. 100 en in 1 vol. fol. 184.

[p. 224]

hercomen ende naerderhandt privilegie is geconfirmeert geweest gelyck de mercktvryhydt selve.

Die van Mechelen hebben eene gearresteerde vrouwe ten eersten schryve ontslagen a.^o 1469.

Mercktvryhydt by Hertogh Philips⁽¹⁾ verleent voor den tydt van 14 daegen gelyck Hertogh Philips bekende selver A^o 1455. 21 8^ber soo heeft den Keyser Fredericq allent t'selve geconfirmeert en geconsenteert expresselyck te mogen gebruycken tegen de infracteurs.

Is insgelyck de mercktvryheidt deser stadt geconfirmeert by den Paus Martinus⁽²⁾.

Van de groote jaermerkten van Antwerpen, die in onze stad eene onzaglyke menigte kooplieden trokken, en verre die van Leipzig te boven gingen, blyft ons thans niets meer over dan de twee zoogezegde foiren welke ontrent kleine en groote kermis plaets grypen, en enkel meer uit eenige barakken met hansworsten, apen- en paerdenspelen, even als wafelkramen bestaen. Sic transit gloria mundi!

P. Génard.

(1) In't fluw. priv. fol. 63 en 91; in't groot pap. priv. 114 et in 1 vol. fol. 11.

(2) In't groot pap. priv. fol. 305.