De Vlaamsche School. Jaargang 9

Bouwkunde.
De kerk van Veghel door den bouwmeester P.J.H. CUYPERS van Roermonde.

Op 19 october heeft de konsekratie van de kerk van Veghel, plaets gehad. Deze kerk was reeds sinds jaren door gansch Nederland geroemd, vóór dat zy voltrokken was, en heeft vele nieuwsgierigen uitgelokt, die van heinde en verre kwamen toegesneld, om dit gedenkteeken van christene kunst te zien, tot dat men de kerk voor dien toeloop heeft moeten sluiten, opdat het werk, dat daerin nog moest gedaen worden, niet zou worden verhinderd of beschadigd.

Wy hebben reeds eene beschryving diens tempels gegeven ontleend aen de Dietsche Warande, waerby wy het plan dezer kerk hebben medegedeeld⁽¹⁾.

Thans dat dit gebouw om zoo te zeggen voltooid is, denken wy het niet ongeschikt de volgende regelen aen de Tyd, eene noord-hollandsche courant, te ontleenen.

‘De hoogw. heer van Miert, kamerheer van Z.H., kanunnik van 's Bosch, pastoor en deken te Veghel, heeft den moed gehad om eene taek te ondernemen, die welligt nog nooit door iemand is vervuld. Hy heeft gewild, dat de architekt, aen wien hy den kerkbouw had toevertrouwd, ook zorg dragen zou voor de versiering en bemeubeling van dezelfde kerk, opdat zyn nieuwe tempel, wanneer hy aen God zou worden toegewyd, ook onder dit opzigt door ééne en dezelfde hand voltooid zou mogen heeten. En dat is waerlyk gebeurd. In zeven en een half jaer tyds, zyn kerk en toren van de fondamenten opgebouwd, en is daerenboven de kerk van binnen gepolychromeerd, voorzien van talryke en groote muer- en glasschilderingen, van menigvuldig beeldhouwwerk, vier altaren, biechtstoelen, enz.; alles het produkt van dezelfde teekenpen, die de kerk zelve heeft ontworpen en uitgevoerd. Wie den drempel van die waerlyk prachtige kerk betreedt, staet verbaesd en weet niet wien meer te bewonderen, den hoogw. van Miert, die het durfde ondernemen, of den architekt, die het tot stand bragt.

Men vergete niet, dat Veghel eene, hoewel aenzienlyke, plattelands gemeente is. Laten wy het woord gebruiken, Veghel is een Noord-Brabantsch dorp. In dat dorp heeft de pastoor, zonder ryks- of provincialen bystand, middelen weten te vinden tot de voltooijing van een gebouw, dat elke hoofdstad van Europa tot sieraed zou verstrekken, en toch - hetgeen behoort aengestipt te worden, want het is eene verdienste - voor het gebruik van Veghel's Katholieke gemeente

(1) Zie bladz. 167, zevende jaergang.

[p. 174]

volkomen berekend is. Er is immers niets aengebragt, wat de eenvoudigste Katholiek niet aenstonds vat, waerdeert en begrypt. Het strekt evenzeer ten lof van den pastoor als van den architekt.

Het kerkgebouw is ruim. De lengte van het middenpand, van den toren af tot aen de koorsluiting achter het altaer, bedraegt 51 ned. ellen. Maer neemt men de uiterste diepte der Maria-kapel tot aen de kerkdeur, dan verkrygt de kerk eene lengte van 80 nederlandsche ellen. De breedte is over de beuken 20, en over het kruis 35 nederlandsche ellen. De hoogte van het middenschip tot aen den welfsleutel is 21, van de zybeuken en arkade 10 nederlandsche ellen. Meet men de hoogte buiten, van den beganen grond tot aen de dakkam, dan verkrygt men 30 nederl. ellen. Men ziet door deze cyfers, dat men te doen heeft met een majestueus gebouw, waerboven zich noch een prachtige toren verheft, een toren waeraen het beeldhouwerk in steen evenmin gespaerd is, als in de kerk zelve.

Wy kunnen niet nalaten te getuigen, dat wy de kerk van Veghel met onuitsprekelyk genoegen hebben gezien en uren hebben besteed, om haer in haer onderdeelen waer te nemen. Dat onderzoek heeft ons zekere nationale fierheid medegedeeld. Wy Nederlanders gaen maer al te dikwerf mank aen het gebrek, om wat schoon is in den vreemde te willen zoeken. Dit is voortaen eene onverschoonbare dwaesheid. Wy stipten onlangs aen van de nieuwe Lieve Vrouwenkerk voor eenige weken door denzelfden architekt te Amsterdam voltooid, dat die kerk, welke ook een monument van christelyke kunst is, geheel door Nederlanders is bewerkt van nederlandsche materialen. Hetzelfde valt aen te merken van de kerk te Veghel. Alles wat er gebezigd is, is produkt van nederlandschen grond of arbeid van Nederlanders, met dien verstande, dat alles naer de teekeningen en onder de leiding van den ryk begaefden architekt is bewerkt, die evenzeer den beitel en het penseel als de teekenstift weet te handteeren.

Eene beschryving te geven van de versieringen, in de kerk door het penceel of den beitel aengebragt, is onmogelyk, als wy daeraen niet verschillende nommers besteden, hetgeen wy niet doen kunnen.

De gansche kerk is gepolychromeerd. De kolommen van geolieden arduinsteen gaen naer het zwart, terwyl de daeruit spruitende wervelen, die het steenen plafond dragen, van een vry krachtig rood en blauw zyn. De muren zelven van de kerk hebben de kleur van een zeer delikaet zeegroen, dat voortreffelyk werkt. Wy spreken niet van de uit steen gebeitelde en ryk gekleurde triforium's, noch van menig ander onderdeel, dat allerwege de aendacht trekt en den toeschouwer bezig houdt. Wy kunnen niet anders dan een vlugtig overzigt geven van de glasschilderingen, muerschilderingen en gepolychromeerde altaren.

Gebrande glazen zyn er velen en van allerlei grootte. De Maria Kapel telt 7 ramen voorstellende de zeven heilige sakramenten. De drie namen boven het hoofd-altaer in het priesterkoor geven drieërlei voorstelling van de H. Drievuldigheid, waerby men in het een meer den Vader die te zamen met Zoon en heiligen Geest door het menschdom en het dierenryk verheerlyk wordt, in het andere meer den Zoon, het Woord eeuwig geboren van den Vader, en het Woord, mensch geworden in den tyd en geboren uit Maria, in het derde meer den H. Geest, die nederdaelt over Maria in de menschwording des Zoons, en op de Apostelen op den Pinksterdag, doet uitkomen. In het transept zyn twee groote roozen. De roos in het zuiden stelt Christus voor, omgeven door zyne Apostelen en de profeten die hem voorspeld hebben; in de noorderroos vindt men Maria, de heilige Moeder Gods, te midden der koningen, waervan zy afstamt en de profeten, die van haer gesproken hebben. Dan is er nog eene groote roos in den toren met eene zinryke voorstelling van Christus als de bron der levende wateren, eene groote kompositie, te uitvoerig, dan dat wy er verslag van kunnen geven.

Wat de muerschilderingen betreft, zy hebben by al het schoone, dat de kerk ons levert, ongemeen genoegen gedaen. In het koor vindt men de 9 koren der Engelen meesterlyk behandeld. By het transept treft men de Kerkvaders en Doctoren aen met de heilige Thecla en Theresia. In het middenschip geeft de kunstenaer aen het volk ter overweging vier parabelen, even schoon als duidelyk uitgewerkt; namelyk de parabel der wyze en dwaze maegden, die van Lazarus en den vrek, van den schuldenaer, wiens evangelie voorleden Zondag in de Kerk is voorgelezen, en van den verloren zoon.

Wy stappen over menige byzonderheid heen, zoo als de muerschilderingen onder de roozen in het transept en de schilderingen op en naby en rond de tribune van het zangkoor, om nog een enkel woord van de altaren te kunnen zeggen.

In de zyaltaren heeft de heer Cuypers de beeldhouwkunst en de schilderkunst doen samenwerken tot het voortbrengen van een voortreffelyk geheel. Van de zyaltaren is het eene aen de H. Maegd, het andere aen de heilige Familie gewyd. By het eerste rust de Gods-Moeder-Maegd als in haer graf onder de tombe, en staet zy boven het altaer als de onbevlekt Ontvangene. Beiden zyn overschoone beelden. Rondom zyn op den muer tafereelen van het leven der H. Maegd geschilderd, die met het eenvoudige altaer een geheel vormen. Men moet hetzelfde zeggen van het altaer der heilige Familie; behalve dat daer de H. Joseph meer op den voorgrond is gesteld. Wat nu het hoofd-altaer aengaet, het is geheel uit steen gebeiteld met al wat er om staet.

Hoog boven het altaer uit, in de middenarkade van het koor, staet het ryk gesierd kruis, met het Christusbeeld. Onder het kruis bevinden zich Maria en Joannes, en iets lager, eenigzins verwyderd, staet een beeld, geblinddoekt en met gebroken lans, dat de synagoge voorstelt, die zich van Christus verwydert, terwyl aen de andere zyde een ander beeld de kerk vertoont, in blyde hoop Christus te gemoed gaende. Onder de tombe van het altaer ligt in bisschoppelyk gewaed de H. Lambertus, patroon van de parochie dezer kerk. Op de tombe staet het tabernakel, waerboven Engelen een baldequin dragen. Van weêrzyden van het tabernakel is aen de eene zyde het laetste advondmael, aen de andere de bruiloft van Kanaän gebeeldhouwd; terwyl van weêrzyden van het altaer een stoet van heilige mannen en heilige vrouwen optrekt, in aenbidding van het Heilig Sakrament. Al die beelden, groot en klein, en zoo vele als er zyn, zyn schoon gebeiteld, en schoon gepolychromeerd. Ieder beeld is waerd afzonderlyk bezien te worden. Het geheel levert een ryke verzameling van godvruchtigen typen op, zoo als men die elders zelden zoo schoon zal aantreffen.

Maer wy moeten afbreken, om niet al te langwylig te worden en te veel van onze lezers te vergen. Het is moeijelyk eene dusdanige beschryving te volgen; wy noodigen liever onze lezers uit, om de kerk te gaen zien. Zy is de reis dubbel waerd, en niemand zal het berouwen die reis te hebben gemaekt, uit welk afgelegen oord des ryks hy daer ook moge aenkomen.

Maer wy mogen de pen niet neêrleggen, zonder én den hoogwaerdigen pastoor én den architekt te hebben geluk gewenscht met dit monument, dat in ons land eenig in zyne soort is, en zonder twyfel

[p. 175]

evenzeer de bewondering van het nageslacht, als van den tydgenoot zal wekken.

Als wy daerenboven een wensch hadden uit te spreken, dan zou het deze zyn, dat eene bekwame hand eene beschryving van deze kerk vervaerdigde en in druk uitgaf. Wy vertrouwen, dat de vervulling van dien wensch algemeene deelneming vinden zou.