De Vlaamsche School. Jaargang 9
(1863)– [tijdschrift] Vlaamsche School, De–
Auteursrechtvrij
[pagina 14]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Geschiedenis der rhetorykkamer van den H. Geest genaemd den olyftak, onder de zinspreuk: ecce gratia, te Antwerpen.Voorwoord.Als vervolg op de geschiedenis der Rederykkamer de Goudbloem, ten jare 1860 in het tydschrift de Vlaemsche School (D. VI, bl. 131, 145, 160 en 170) geplaetst, bieden wy thans onzen lezeren de geschiedenis der rederykkamer de Olyftak aen. Deze verhandeling door wylen heer J.-B. Van der Straelen opgesteld, en door dezes schoonzoon wylen heer P.-T. Moons volledigd, zal onzen lezeren des te meer welkom zyn, dat de huidige Rederykkamer de Olyftak, ter gelegenheid der vyf-en-twintigste verjaring harer instelling, eenen pryskamp voor het verveerdigen eener geschiedenis harer voorgangster heeft geopend. De aenteekeningen des heeren Van der Straelen zullen hiertoe met vrucht kunnen geraedpleegd worden. Even als in 1860, verwittigen wy de lezers, dat wy de spelling des heeren Van der Straelen hebben behouden.
De Redaktie.
Ludovicus van Caukercken schryft uyt de oude stadsregisters, in zyne chronyk, dat in den jare 1510 eene vergadering van meestal jonge lieden de kamer van den Olyftak begonnen heeft. Dit komt overeen met andere geschrevene chronyken, waerin men leest, dat de stichters meest alle satynwerkers, en in een ander handschrift, schrynwerkers waren, die in de maend augustus, of daer omtrent, onder hen eene gilde van Rhetoryken ordonneerden en zich zelven de ongeachte en daerna de Gilde van den Olyftak noemden. Op hun blazoen was eene duyf afgebeeld met een olyftaksken in den bek, vliegende naer de ark van Noë, waeronder stond: Ecce gratia, dat is: Ziet de genade. Den stichter van deze gilde was Mr Joris Formenteel,Ga naar voetnoot(1) eenen vlaming en voorspraker tot Antwerpen. Deze vergadering speelde alhier een spel van O.-L.-Vrouwe, den dag nadat men het beeld der heylige moeder Gods omdroeg. Haren eersten hoofdman was Gaspar Van Halmale. Wanneer in 1515, op Sinte-Maria-Magdalenadag, den 22 july, tot Mechelen het groot landjuweel van de Rhetoryken gehouden wierd, waer vyftien kamers byeen vergaderd waren, en onze dry antwerpsche zich daer ook bevonden, gaf de stad Mechelen aen den hoofdman van onzen Olyftak vier stoopen Rynschen wyn voor present. Ten jare 1517 bekwam de gilde van den Olyftak eene fondatie van eene erflyke wekelyksche misse, die des vrydags moest gecelebreerd worden aen den autaer der Gilde, in de Borchtkerk, genaemd H. Kruysautaer, tot laefnisse der zielen van Simon Van den Bogaerde en Elisabeth Skeysers. Den akt luyd als volgt:
Triapain Symon Vand. Bogaerde bekende en̅ verlyde dat hy geassigneert Gottignies en̅ bewesen heeft assigneerde en̅ bewysde mits desen navolgenden vonnisse gegeven jud. Raide van Brabant den jersten dach des jegenwoerdiger maent van Julio tusschen hen als verweerde̅n ter eender en̅ Gabriele Van Doernick jnd̅ name van Barbelen S Keysers zynd. huysvrouwe en̅ andere erfgenamen wylen jouffr̅. Lysbetten S Keysers der voers̅. Barbelen sustere en̅ des voers̅. Symons huysvr̅. was jmpetrant ter ande̅ zy̅d, voldoen̅ zeke̅ arbitrale vuytsprake by Meesteren Janne Vand̅ Broecke met synen 9 sorten tusschen den zelven Symoene en̅ Gabriele gegeven en̅ vuytgesproken en̅ der declaratien daer naer en̅ daer vuyt gevolgt, Den Princen, Hootsman Dekens en̅ Autaer Meesters van den Gulden van̅d Heyligen Gheest metten Olyftack bynnen der stadt van Antwerpen tot behoef van eender erflycker weeckmisse ten eeuwigen dagen ter laefnissen van des voers̅. Symoens ende der voers̅. Jouffr̅. Lysbetten zielen altyt des vrydaechs tusschen den thiene e̅n elve vren jnde Borch kercken voe̅ der voers̅. guld̅ outaer van̅d. heylige Cruyce gedaen ende gecelebreert te wordene, met eenen de profundis en de colecte, dertich scellinge gr̅. Brabants erflic van den twee pond̅. XV sc̅. gr̅. brab̅ ts̅rs erflycke rente hen competeren̅ jn vier pond̅. vive sc̅. gr̅. br̅. tsrs̅. erflycke rente, daer ome̅ de voers̅. jouffr̅. Lysbet metten voers̅. Symoene hueren man met hueren 9sorten den XXten dach van Augusto ind̅. jare Ons Hee̅n duysent vyf hont. ende elve terve gegeven heeft gehadt Wouteren de Nageler̅e scipman, Een huys metten gronde en̅ toebehoorten geheeten dwit Cruys gestaen en̅ gelegen bynnen by de werf poorte neffens deser stadt erve comen̅ achter aend̅. stadt garyten, verschynend̅ jaerlicx half te kersavonde, ende half tsint-Jans dage Baptisten jn midzome̅ put 1re desup 9fte,Ga naar voetnoot(1) daer af de voers̅. vand̅. guld̅. een vidimus te henwaerts hebben zelen Dr̅. op te waerne van allen come̅ en calaingien, mede compareerden voer ons, Willem Notebaert Deken, Jan De Mey e̅n Jan Heckaert outaer meesters Matheeus Ketel, Jan Thys en̅ Jan van Halle, ouders der voers̅. guld̅; en̅ geloefde voer hen en̅ voer de ghene die jn toecomen̅ tyden Regeerders der voers̅. guld̅. wesen selen, ten eeuwigen dagen de voers̅. erfweeckmisse vo̅e den voers̅. outaer ten voers̅. tyde̅ ter laeffenissen vand̅ voers̅. zielen voer de voers̅ XXX sc̅. brab̅. erflic te doene celebrerene, verbindende daer voere alle der voers̅. gulden goeden jncomingen en̅ profyten quecumq.̅Ga naar voetnoot(2), Ende jn gevallede voers̅. vand̅. guld̅. daer af jn gebreke waren, Soe selen de kerckmeesters der voers̅. kercken by tyden wesende, de voers̅. rente selve moegen aenveerden, ende de voers̅. Misse doen doen ende celebreren voor ee̅n anrs̅n outaer, daert hen gelieven sal ind̅ voers̅. kercken Ende ome̅ der meerde̅ zekerheyt van dese, Soe selen de brieven en dbescheet van dese renten altyt en̅ ten eeuwigen dagen bliven berustende en̅ bewaert worden by den kerckmeesters der voer̅s. kercken Ende alst gevalt dat dese rente oft andere die jn toecomende tyd̅ metten penn̅ vand̅ zelver renten gecomen gecocht sal worden afgeleecht oft afgequeten wort, soe selen de penn̅. d̅ af comen̅ jnsgelycx altyt bliven berustenen onder de voers̅. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 15]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
kerckmeest.s tot dat die aen e̅nigen goed pandt by advyse vand̅ voers̅. kerckmeesters en̅ den regeerders vand̅ voers̅. guld̅ weder aengelegt zelen zyn aen andere gelycke rente, die altyt staen sal ter voers̅. natueren behoudelic nochtans en̅ jn dese ondersproken dat de voers̅. vand̅ gul̅d altyt copie hebben zelen van̅d bescheede van̅d voers̅. renten, om̅e dezelve rente daer mede jaerlicx te moegen weten manen en̅ ontfangen, tot behoef van̅d voers̅. missen, Ende oft gebuerde, dat zy ors̅ de betalinge van de voers̅. renten rechts moesten plegen, zoo zelen de zelve kerckmeesters hen de principale ende originale brieven ende bescheet daer af altyt leveren, alst van noode zyn sal, behoudelic dat zy die altyt wederbrengen zelen als zyss gebesicht zelen hebben behoudelic oic en̅ zonder pj̅uditie van̅d materien van reductie en relevement noch tusschen den voers̅. Symoene ter eenre ende den voer̅s. Gabriele ter andere zyden jn̅d voers̅. Raide van Brabant houdende onbeslicht, soe verre ende jndien dat geseet e̅n vercleert ware dat de voer̅s. Symon der voer̅s. arbitraelder vutspraken oft declaratien jn tghene des voer̅s. es, nyet schuldich en ware te voldoene oft diergelycke vonnisse namaels dezelve Symon obtineerde jn welcken gevalle zoe zal de voer̅s. Symon hier aff wesen ongehouden, sonder argelyst. XXX d. July 1517. Sub Gobbaert et Colibrant fol. 211. In het jaer 1521, begaven den Olyftak benevens de Violieren, zich naer het landjuweel van Diest. Gaspar van Halmale, hoofdman dezer 
wapen der familie van halmale.
kamer, en Philippus Boeckele, hoofdman der Violieren, ontfingen ieder achttien kwaerten wyn ten geschenke, als willekomteug. In de schriften van Jonker Richard van Grasen, aengaende de stad Lier, leest men aldus: ‘Ao. 1527 den 3 July quamen een deel guldebroeders van den Olyftac, de guldebroeders van den Jenette besoecken, de stat beschonc hun met wyn.’ Daer den Olyftak in het vervolg aenzienlyker wierd, heeft hy het getal zyner leden, gelyk de Goudbloem, met vyftig vermeerderd. Deze kamer verscheen ook met veel eer en luyster op het landjuweel, dat de Violieren, den 3 augustus 1561, binnen deze stad opgesteld hadden. De leden kwamen aldaer 47 te peerd. Hunne hoeden waren groen, hunne wambuysen, koussen, plumagiën en kransen wit, op hunnen speelwagen, op het antieksch toegerust, bevonden zich vier personnagiën, den zot zat op eenen ezel met twee jonge zottinnekens en zegde: Ik sal se niet verliesen. Den 8 augustus hebben zy op deze feest hun spel van zinne vertoond, welker diviese was Den Gheest GodtsGa naar voetnoot(1). De gilde ging in het jaer 1565 naer Brussel, waer de kamer van de Corenbloem eene rhetorykfeest opgesteld had, en behaelde aldaer veel pryzen, maer kwam door de onkosten, ten dien hoofde gedaen, in groote schulden. Zy wendde zich ook tot het magistraet om ondersteund te worden, en zond daertoe, op den 23 july 1565, het volgende request in:Ga naar voetnoot(2) Aen myne Heeren,
Die u zeer goetwillighe onderdanige Dienaren,
Prince, Deeckens, Ouders vandt d'Olyftacxken groene,
In Mey lestleden deurt liefelyc verclaren,
Vandt tCorenblomken die hier ter feesten waren;
Insgelycx oyck tCransken zeer heerlyck en coene,
Als wy dit overleyden met rypen bevroene,
Dese haere groote lieffde, schoon van beschouwe,
Sonder schande en conste̅ wy nyet gelaten te doene.
Wy en trocken en oyck nae Bruessel vuyt lieffd̅e getrouwe.
Tis wel recht dat me̅ lieffde met lieffde onderhouwe.
Wilt doch eenmael aenmercken ons reputeren:
Daer was p̅sent Brabandt, Vlaendereu en̅ Henegouwe;
Daer sach m̅e ons Tacxkens opt schoonste triumphe̅re;
Int voorste versueck, fraeytste blasoen moeste̅ wy gaudere̅Ga naar voetnoot(3).
D'welck ons brochten Amptman Borgemre̅n Schepe en Raedt;
De lieffde diese ons bewese dede ons florere,
Soe dat wy se oyck tracteerde̅ nae̅ hare hooge̅ staet,
Met eerbiedinghe bedanckten wy hae̅ voorlede̅ weldaet;
Oeck bedanckten zy de ledekens van Antwerpe̅ reene,
Die tot uwe̅ dienste altyt sta̅e tsy vroech oft laet.
M̅e sach ons daer veel dage̅ op de beene;
De̅ bode bracht ons de tydinge doe̅ en treurde̅ onser gheene,
Dat Taxke̅ van Antwerpe̅ had verdient de̅ hoochste prys:
Doe̅ betrouwde̅ wy u miltheyt, dat ghy ons hoofke̅ cleene
Nyet en zoudt laete̅ de̅ cost, ter behoorlycke̅ wys
Gedae̅ drage̅, wy vierde̅ vercierde̅ ons logys.
Hoe zoude̅ wyt doch moge̅ conne̅ hebbe̅ ghelaeten?
De Heere̅ brochte̅ ons de̅ cop met alsulcken lieffeliicke̅ advys:
Ons vreucht vermeerd̅e dat se zoe vriendel. by ons sat̅e.
Wat groote̅ kost dae̅ geschiede̅ sal uwer lieffde wel vat̅e
Vrolycheyt, eerbiedinghe, gincke̅ aen beyde zyde̅ omme.
Sorge stont opt zye, ongenuchte moeste̅ wy hale̅?
Twas dese̅ stadt ter eere̅! als is ze̅e groot ons somme,
Wy hopent oock eens op te stelle̅ deur rhetorica. De Blo̅me
Bewyst hae̅ hulpe die ghy goetwillich bevint
U goetheyt zal hae̅ zyn alsoe willecome
Als de̅ versche̅ Dau betrouw̅; ende dat ghy se, bevindt
Al eest dat therte de̅ noodt niet heel en ontbindt,
Wiltse helpe̅ die swaerlycke̅ zyn belast!
Al is ons supplicatie opt slechste versindt,
Tverstandt deur Godts geest in elcx herte wast.
Wy zyn de tacxkens, ghy Eer. Heere̅ de̅ mast.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 16]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Laet doch V bystandt by ons worden bevonde̅.
Vergeeft ons stoudticheyt, die jn trouwen vast
By V hoocheyt wille̅ blyv̅e tot alle̅ stonde̅;
Want deur V hulpe wordt on̅s last ontbonde̅.
(Geteekend) Gabri.
Is by myne̅ heere̅ B. en S. deser stadt de tresoriers geordonneert dat zy de̅ Prince, Dekens, Ouders en Rentmre̅ en̅ gemeyne brueders van̅ Gulde̅ van̅ Olyfftack tot sustentatie en̅ sublevatie van̅ oncoste̅ by hen gedaen jnt vuyttreke̅ tot Brussele, beschencke̅, vuyt reycke̅ en betae̅le̅ zulle̅ de somme van twee hondert Karolus gulde̅ eens. elcke̅ gulde̅ tot twintich stuyvers gerekent: aldus ghedae̅, XXIIJ.a july 1565.
De kamer van den Olyftak had, even als de twee andere kamers, den 26 february 1582, by de inkomste in Antwerpen van den prins Franciscus van Valois, hertog van Alençon, als hertog van Braband en markgraef van 't Heylig Ryk, eenen verheven theater op de Meir tegen den hoek van de Clarenstraet gesteld, waerop de maegd van Antwerpen gezeten was. Den zelven was met vele figuren, wapens, sieraden en rymen opgeluysterd. Men kan hem afgebeeld zien in den boek van de Blyde inkomste, etc., ditzelfde jaer by Christoffel Plantyn gedrukt. Behalven hetgeen ten opzigte van de jongste der dry Antwerpsche rhetorykgezelschappen by de andere kamers is aengetoond, weet men uyt geene oude bescheeden verders aen te halen, als dat de kamer van den Olyftak, ten tyde der nederlandsche beroerten, na het jaer 1566, allengskens was verminderd, daer verscheydene gildebroeders zich naer andere provinciën hadden begeven. Ten jare 1583 waren er maer zeer weynige overig; onder deze waren Petrus en Marcus Cornelissen Cheeus, Franciscus Sweerts en Joannes Moerman. Dit blykt uyt de laetste bekende rekening dezer kamer op 31 july van gemelden jare gesloten en goedgekeurd, ten bywezen van Mrs. Jan De Pape en Nicolaes De Voocht, schepenen, en onderteekend door den secretaris Hendrick de Moy, volgens aenteekening in het oud register No 4. Den gemelden Jan Moerman, lid der kamer van den heyligen Geest of Olyftak, heeft in 1584 een poëtisch werk uytgegeven. Het wierd gedrukt in-4o by Geerardt De Jode, te Antwerpen, en met verscheydene koperen platen versierdGa naar voetnoot1, en door hem den 12 juny van gemeld jaer opgedragen aen Peeter Cassier, deken der Rhetorycken gheseyt den Olyftak binnen die wyt vermaerde coopstadt Antwerpen. Door deze opdragt geeft hy genoegzaem te kennen, dat de kamer lang woest had gelegen en hare leden verstrooyd zyn geweest; doch dat die het jaer te voren, dat is in 1583, wederom byeen vergaderd waren, en alsdan zegt hy: in eere en constigheden was vloedende, als een soet druypende honingraet wel voorsien van goede componisten en lustige personagien. Hy pryst daerin de zonderlyke liefde en hertelyke jonsten die gemelden deken Peeter Cassier ‘de conste van Rhetoryke was toedraegende’ zoo als het wel gebleken is, (zegt hy letterlyk) in het weder opbouwen onzer cameren voorseyt gheschiet dit voorleden jaer van MDLXXXIII die soo lange (eylaes) woest hadde gelegen: jae dat die arme onnoosele en̅ verlaetene Duyfkens voortaen bedwonghen waren te vlieghen ende te dwalen alsnu hier, alsnu daer, niet hebbende eenighe vaste plaetse, daer sy haren voet hadden mogen nedervellen, 't welcke deur onser oudere̅ voorseyt en̅ uwe helpsame neerstigheyt, nu wederomme seer vredelyck by een vergadert syn, op dat sy haer eenpaerlyc met die edele Rhetorycke souden verheugen in de ghenade des heylichs Gheest. Voor het begin van zyn werk geeft hy deze verskens: Jan Moerman,
Den Olyftack ter eeren leest noch en verstaet,
Een oudt vreudicheyt die synen oorspronc ae̅ gaet
Als 't menschelyc gheslacht deur boosheyt en sonden,
Van den vloet des waters bynae was verslonden
Op d'aenschyn der aerden, soo Genesis verclaert:
Te dien tyde wert van Noë ontbonden
Een suyverlycke duyve, dese heeft ghevonden
Deur 't Godlyc ontfarmen een olyftacxken waert,
Dit brocht-sy ter arcken, met snelder vaert.
Noë dat aenschouwend sprac sonder sneven:
Siet hier de ghenade, myn kinderen vermaert.
Dus werdt Ecce Gracia den naem eerst ghegheven,
Die binnen Antwerpen tot noch toe wort verheven,
Deur Rethorices hanteren voor minst ende meest,
En deur die ghenade van den Heylighen Gheest.
wapen van bisschop malderus.
bisschop van Antwerpen, als naer het magistraet dezer stad en bekwamen dat den Olyftak vernieuwd en herstigt wierd, by middel van wettelyke ordonnantiën, voorregten en vrydom van vyftig mannen, zoo dat den herstelden Olyftak, volgens aenteekening aen het hoofd van het oud register no 3 geplaetst, op 24 september 1615, tyd van zyne vernieuwing gekozen heeft: | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 17]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Heer Hendrick Van Etten, Ridder en binnen Borgemeester, Hoofdman, Jan Van der Goes Janssone, Prince, Balthazar Charles, Deken, Guiliam Van Nieuwelant, schilder, en 
wapen der familie van etten.
Jan David Heemssen, Oudermans,Ga naar voetnoot1 Jan Van den Hove, en François Sweerts den jonge,Ga naar voetnoot(2) Princen van Personagien. Alzoo de stamnamen der Hoofdlieden en andere dezer herstelde gilde onder de geleerden, kunstenaers, begunstigers der schoone kunsten en onder de goede huyzen van Antwerpen vermaerd zyn, heeft men goed gevonden, tot opheldering der geschiedenis, uyt de wettelyke rekeningen, de chronologische naemrollen daervan op te maken, alsook om die deftige mannen, welke door eene standvastige aenkleving aen den godsdienst der voorvaderen, aen den wettigen Prins en aen het lieve Vaderland, de openbare rampen zyn te boven gekomen, in het gedenkboek te stellen en hunne namen aen de nakomelingen bekend te maken, gelyk dezelve alhier volgen zullen. In het jaer 1616, den 6 february, hebben de leden van ons kunstgenootschap den Olyftak aen dat van den Groeyenden Boom tot Lier, by missive hunne kaert toegezonden van eene maendelyksche referynfeest by hun opgeregt, waertoe zy dit kunstgenootschap noodigden om ze by te woonen, volgens den inhoud van den originelen brief, welken alhier uyt de Beschryving der stad Lier, door Van Lom, word ingevoegd. Eersame en byzondere goede vrienden en liefhebbers der Rhetoryke. ‘Alsoo ick met andere goede heeren dese edele konst beminnende, over ettelyke jaren alle devoir hebbe gedaen, om wederom op te regten de camere van den Olyftak, byna geheel verdort wesende; zoo ist dat wy het ten lesten vercregen hebben, zoo van geestelyke als weireltlyke overicheyt, synde vercoren den tegenwoordigen heer Hendrick Van Etten als Hoofdman; heer Jan vander Goes, als Prince; jonckheer
wapen der familie van der goes.
Balthasar Charles, als deken; die soo wel syn devoir heeft gedaen, dat hy in cortten tyd becomen heeft, ses en seventig persoonen, die wy volgens onse privilegien der keysers ende koninck Philippus, mogen bevryden van de Gulde, oock sestien personag̅ien, die alle Zondaegen, de confreers veel plesiers syn aendoende, soo met hun referynen als hun battementen; ende op dat sy lieden wat beiter exercitie souden hebben, syn wy geresolveert, alle maenden eene caerte uyt te geven, daer van 
wapen der familie charles.
ick de eerste hun lieder gegeven, u lieder mede deelachtigh hebbe willen maecken, doordien ick verstaen aldaer cloecke liefhebbers syn, eensaementlyk van het spel dat op onse ieerste feeste ende maeltyt gespelt is; indien iemande geliefft daer oppe iets te stellen, tegen halff vasten, sal ons aengenaem ende willicom wesen. Den Prince vander Goes, heeft aen onsen Facteur eene caertte doen stellen, om overal uytgesonden te worden, met eerlycke prysen, maer dit wordt maer alleen gedaen om de const in treyn te houden, ende datse alleenskens alle geschuymde uytheimsche woorden souden achterhaelen, want onse taele ryck ende vloeiende genoeg is. Ik hebbe myne caertte nieuwers willen senden, maer door dien gy lieden soo naer geseten syt, ende dat ick aldaer veel vriendschap ontvangen hehbe gehadt, soo van den | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 18]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Gouverneur, Magistraet ende andere goede vrienden, als ick aldaer met myne compagnie geweest, ende ettelycke daeghen garnisoen gehouden hebbe, doen de gemuytineerde daer weder meynden te comen nestelen, soo hebbe ik niet connen gelaeten dese tegenwoordige caertte over te seynden offt imant daer oppe beliefden wat te stellen: hier mede U lieden den Almogenden Heere bevelende. Uyt Antwerpen den 7 february 1616. U Lieder gunstigen vriendt (geteekend) J. Van den Hove.’ Agter deze overgezondene kaert stond een refereyn, dat in gemelde Beschryving van Lier, blad. 247, te lezen is. Op de voorstelling door wat middel den mensch komt ter wysheydt en const, heeft de kamer van den Groeyenden Boom hare solutiën en voldoeningen, volgens de voorschreven kaert, overgezonden. Zy won in dit refereynspel de dry eerste pryzen, die haer door den voors. prince der personagien, Jan Van den Hove, op den 2 mey van hetzelfde jaer, zyn toegezonden. 
wapen der familie van den hove.
In de twee eerste jaren dezer herstelling wierden vertoond de treurspelen van Saül en van Livia, beyde door Guilielmus van Nieuwelandt schilder, ouderman en appellist dezer gilde gemaekt, en het eerste aen Balthasar Charles, deken van den Olyftak ten jare 1616, en het tweede aen Jan Coomans, prince der gilde van de Violieren dezer stad in 1617, opgedragen, en in dezelfde jaren by Guiliam Van Tongheren alhier gedrukt. De gildebroeders waren alsdan: Franchoys Sweerts, van den ouden eed, dat is sedert het jaer 1583; maer de nieuwe, onder eed gesteld door den Heer Hoofdman Van Etten, sedert 24 septemher 1615, waren:
Het inkomgeld was negen en de jaerkosten twaelf guldens en vyf guldens voor de maeltyd van twee dagen, het welk elken gildebroeder betalen moest, gelyk men in de rekeningen aengeteekend vind, en waer by in ontfang staet: ‘Van mynen Eerw. Heeren Burgemre̅n en Schepenen dezer stadt tot een vereeringhe van de personagien, om datse hun welgedragen hadden int spelen opt stadthuys van de tragedie van Cyrus gl. 18.’ Daer agter volgen de eergiften aen de kamer mildadiglyk gedaen, en alhier tot gedagtenis aengeteekend. Een incarnaden sattynen rok van silveren grond, door Balthasar Charles. Een diergelyk kleed blauw met silveren grond, door Peeter Della Faillie. 
wapen der familie della faille.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 19]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Het swart sattyn met silver grond tot een rok, door Peeter Van̅ Schelstraten. Een swart satynen kleed met gouden grond, door Gaspar Sweerts. Een dozyn dobbel christalline Veneetsche glazen, door Bartholomeus Balbani. 
wapen der familie balbani.
Een fluweelen tabbaert, den grond incarnadien en violetten bloemen, met andere dierbare cieraden tot het teurspel van NeroGa naar voetnoot(1) en daer en boven den schakel van zilver met zyn wapen, door Jan Van der Ast, Deken. Guilliam Van Nieuwelandt heeft het etsen van eene koperen plaet, door hem op veertig guldens geschat, aen de gilde geschonken. - Peeter Franchoys Mackereel schoncken onder hen beyde 20 guldens. Guilliam Van Aelst, Ouderman, gaf eenen indiaenschen sluyer, als ook Guilliam Van Can, Prins der personagien; gelyk de stof tot twee sluyers door Adriaen De Schepper, Prins der personagien, vereerd is. Maer den ouden Prins Jan Van der Goes, den jongen, heeft de kamer vereerlykt met eene zilvere vergulde ark waerin het duyfken met den olyftak vliegt, ter weerde van zes honderd veertig guldens.’ In de uytgave dezer rekening is voor de geschiedenis merkweerdig, dat deze rhetoryke kamer op den tweeden Sinxendag vierde God den heyligen Geest, uytdeelder van alle goede gaven, als den genadigen beschermer der gilde, met plegtige misse gezongen door dry capellanen, muziek en byaertspel, binnen de choor der Cathedrale, waerby ook de zes stadsspeellieden met trompetten en timballen tegenwoordig waren. By dit denkbeeld blykt verders in de rekeningen, met wat luyster den Olyftak zyne leerzame oefeningen en tooneelstukken heeft bekostigd en uytgevoerd. Deze aenhalingen zouden al te wydloopig zyn; nogtans dient hierby gevoegd te worden, hoe men van ouds gewoon was, de dicht- en redenryke kunsten te loonen, en het is te bemerken in de uytgaven, dat op 6 juny 1616 betaeld is aen den facteur voor het treurspel van Cleopatra te maken en een vereerspel, lang samen 2044 regels, daerin begrepen eenige kaerten of omzenddichten, tegen eenen gulden zestien stuyvers 't honderd, in het geheel voor dichtloon zes-endertig guldens en twaelf stuyvers. Aen den zelfden voor het rollen van 1882 regels tot zes stuyvers 't honderd, in 't geheel vyf guldens en dertien stuyvers. Gelyk op 30 augusti 1617, betaeld is aen den zelfden facteur Hans YsermansGa naar voetnoot(1) voor 't maken van een vereerspel lang 408 regels en het treurspel van Cyrus lang 1924 regels, samen 2332 regels, tot eenen gulden 16 stuyvers 't honderd, de somme van twee en veertig guldens, en voor het rollen of uytschryven der rollen van dezelfde tooneelstukken tot zes stuyvers de honderd regels, in 't geheel zeven guldens. Het gemeld treurspel was door order van Myne Heeren Borgemeesteren en Schepenen dezer stad op 't stadhuys vertoond den 22 augusti, en den 24 en 27 derzelfde maend op de kamer dezer gilde, uytwyzens de rekening, gelaudeerd en geapprobeerd voor jonk.r Pauwels van Halmale en jonkr. Lamoral va̅n Berghe, schepenen, daertoe gecommiteerd op 27 september 1617. Onderteekend by den Raed-secretaris A. Della Faille. Behalve deze voorbeelden, bemerkt men in de rekening, sedert 29 september 1617 tot den 30 derzelfde maend 1619, gedurende den dienst van Jan Van der Ast als deken, Guilliam Van Aelst en Peeter Van̅ Schelstraten Oudermans, dat deze Gilde aen Wierck Somers betaeld heeft voor 't maken van den gouden penning voor den facteur Hans Ysermans, wegende 1 once 1 ½ engelsche, tegen 34 guldens
Daer en boven is aen den zelfden facteur, op 5 july 1619, betaeld voor het maken van de Pastoralle en andere tooneelspelen en sonnetten of klankdichten, twee en tachentig guldens twaelf en een halven stuyver, waeronder den loon aen den hermaker van de accoustrementen of tooneelkleedsels, begrepen is. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 20]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Hierby is nog te weten, dat aen M. Aertus van Vden, voor het schilderen van twee antieke mutsen, eenen gulden is betaeld. In den jare 1618 hadden den Prins, Deken, Oudermans en andere supposten van den Olyftak aen de Heeren Markgrave, Burgemeesteren en Schepenen dezer stad verzogt eenige puncten en artikelen te willen goedkeuren, die noodzakelyk en oorbaerlyk konden wezen tot onderhoud van het goed order derzelfde gilde, dewelke het rapport gehoord hebbende, de volgende artikelen vergunden, hier letterlyk volgende, zoo als zy aengeteekend staen in den Ambachtboek, Ao 1589 tot 1641, fol. 13, vol. III. 
wapen der familie van varick.
‘Wy Henrick Van Varick Ridder Borchgrave van Bruessele Heere van Bauwel, Olmen en Boondael, schouteth der stadt van Antwerpen en Marckgrave s'landts van Rhyen ende wy Borgermre̅n, Schepenen ende Raedt derselver stadt. Doen kondt allen den genen die dese lre̅n sien of hooren lezen. Alsoo Heer Henrick van Etten Riddere onsen mede Schepene in wette van wege den Prince, Dekens, Oudermans ende andere supposten va̅n Gulde van den Heyligen Geest die men noempt den Olyftack binnen dese stadt, ons hadde verthoont hoe dat sy onderlingen hadden geconcipieert sekere poincten ende a̅rten de welcken nootelyck en de oirboirlyck waeren tot onderhoudt van de goede policye derselve Gulde, soo ist dat wy des voors: Heere Hooftmans rapport gehoort hebbende geapprobeert ende geconfirmeert hebben ende voor soo vele des van noode soude moghen wesen, hebben der voors: Gulde gegunt en̅ geaccordeert gunnen ende accorderen mits desen de poincten en arl̅en hier naervolgende: 1. Inden jersten dat niemandt en sal moghen comen jn dese confrerie ten sy saeke dat hy professie doe van het Catholicq Apostolicq ende Roomsch geloove ende dyen volgende doe eedt nae costume jn handen van den hooftman oft die gene die daer toe by den selven gecomi̅tteert sal syn. 2. Item die gene die hem sal willen begeven jn dese confrerie sal moeten betaelen aen den Deken voor het jncomgelt achtien guld tot xx strs. den gulden ende thien stuyvers aen den cnaep ende voorts alle jaere voor jaercosten sesse guldenen eens ontrent het Hoochtydt van Sinxen. Behoudelyck alsser occurreren extraordinarisse costen van triumphe, processien oft diergelycke dat jn alsulcken geval d'augmentatie sal geschieden soo dat met die van den Eedt jn pnti̅e van den Hooftman goet gevonden sal worden. 3. Item dat niemandt hem en sal vervoorderen op de caemer te lasteren den naeme Gods noch van syne lieve Heyligen oft de selfde ydelyck inden mont te nemen noch oock hem te moeyen met eenige saecken aengaende des kercken dienst 't elcken op de verbeurte van hien stvsr. 4. Item sal dese confrerie worden geregeert by Hooftman Prince Deken ende twee Oudermans. 5. Van de welcke de Prince sal moeten voldienen den tydt van dry jaeren ende den Deken twee jaeren al malkanderen vervolgende des es den Prince gehouden binnen synen tydt den Prinsdom te verheffen met eene heerlycke referynfeeste totte welcke hy sal gehouden syn op te stellen ten minste de quantiteyt van vyftich pondt tens, voor giften oft pryzen. 6. Item zal men alle twee jaeren kiesen eenen nieuwen Deken de welcke beneffens twee Oudermans dienende (nochtans alleen) hebben sal d'administratie vanden onfanck ende vuytgeven, ende teynden van synen tydt schuldich wesen daer aff rekeninge te doene voor den Hooftman ende Prince mitsgaders ter presentie van twee heeren Schepenen ende eenen Secretaris deser stadt tot dyen eynde by de Magistraet specialyck te com̅itteren. 7. Sal oock den affgaende Deken overleveren jn handen van den aencomenden Deken by goede specificatie de meublen ende voorts allen tgene de camer eenichsints js toebehoorende, behoudelyck dat den selven affgaenden Deken van syn achter wesen sal moeten worden gerenbourseert by den aencomenden vuytterlyck een maendt nae dat de rekeninge sal syn gedaen. 8. Item soo wanneer de keus oft veranderinghe van den Prince zal worden gedaen zullen jnsgelyckx gecoren ende vernieuwt worden de twee Princen van de Personagien. 9. Item salder alle sesse maenden gecoren worden eenen Breuckmeester dye welcke gehouden sal syn de sorge te draege over alle breuken t'ontfangen ende daer jnne negligent bevonden synde sal de breuken selver moeten opleggen ende goetdoen ende soo wie blyft jn gebreke des gemaent synde ten lancxten binnen acht daeghen synen breuck te voldoen sal daer vore met parate executie mogen worden bedwongen. 10. Item sullen alle liefhebbers tusschen Bamis en̅ halfft Meert, gehouden syn te compareren op de caemer vuytterlyck alle vier weken eens des sondaechs nae den dry vren alswanneer aldaer vergaderinge sal wesen tot savonds ten acht vren toe maer die gene die vier sondaegen achtereen hun absenteren sullen verbeuren thien stuyvers. Ende de comparanten sullen t' elcken als sy wech gaen betaelen sesse stuyvers eens sonder dat yemant van̅ confrerie sal vermogen eenige vremde persoonen alsdan mede te brengen ten waere saeke dat sulcx geschiede met advis oft voorwete van̅ Deken op pene van twintich sts. 11. Item soo wie van dese confrerie hem compt te begeven ten houwelycken state oft come te sterven sal van desselfs wege betaelt moeten worden de somme van sesse guldenen maer wie levendich vuytte confrerie sal scheyden js gehouden dobbel gelt en namentlx. twelf guld. te betaelen. 12. Item en sullen geen Liefhebbers oft Personagien vermogen eenige spelen te spelen ten sy saeke datse den facteur die voor al jn handen hebben gegeven die welcken alsdan gehouden sal syn de selve te com̅u- | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 21]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
niceren aen de Dekens ende Oudermans opde verbeurte van sesse guld. respectivelx. Oock en sal den facteur niet vermogen yet te laeten spelen ten sy dat hy de Dekens ende Oudermans syn werck jerst sal hebben laeten sien jnsgelycx oupds penne van sesse guld. 13. Item sal niemant vermogen eenige spelen te componeren raeckende tcatholicq geloof oft eenichsints misbruyken de Schriftuere, noch oock eenige andere dan die by den Visitateur der boeken toegelaeten sullen worden. 14. Des gelycx en sal noch Guldebroeder noch Personagie vermogen eenige caerten vuyt te geven ten sy saeke dat de selve voor al sullen wesen gethoont aen de Dekens ende byde Visitateur oversien maer sullen daer en boven gehouden syn aen de selve te communiceren alle de caerten die van buyten sullen worden gesonden waer vore de facteur goede sorge sal moeten draegen. Op pene dat de gene die contrarie doet telcker reyse verbeuren sal twintig st., ten waere dat den facteur op manne waerheyt verclaerde daer van niet gehoort oft geweten te hebben. 15. Item opden feestdach van dese confrerie wesende den tweeden Sincxdach sullen alle de Guldebroeders gehouden wesen te compareren juden heyligen dienst der missen aleer het Evangelie sal wesen gesongen op pene van thien stuyvers. 16. Item soo wanneer de Guldebroeders hunnen feestdach sullen houden ende vergaeren ter maeltyt om zamen vrolyck te wesen sullen gehouden syn alle te compareren ende te betaelen hooft voor hooft vier guld. maer de gene die absent blyft sal evenwel zyn contingent moeten betaelen ten waere dat hy sieck oft vuytter Stadt waere ende dat hy daer van goets tyts aen den Deken hadde wete gedaen in welcken gevallen hy sal gestaen met halft gelt naementlyck twee guldenen. 17. Item sullen oock gehouden syn te compareren soo wanneer datter eenige Referyn oft Prince feesten sullen worden gehouden ende den cnaep de wete sal hebben gedaen aen alle die van de confrerie des soo wie niet en compareert sal verbeuren sesse stuyvers. 18. Item sullen oock de Prince Dekens Oudermans ende oude Dekens schuldich syn ter extraordinarise vergaderingen ontboden wesende te compareren op de caemer soo wel als de gemeyne Guldebroeders op pene by aldyen den Prince blyft jn faulte van te verbeuren sesse guld. den Deken dry, de Oudermans ende oude Dekens elck hunder dertich stuyvers. 19. Den Prince van de Personagien ende den Breuckmr. jn faulte vallende als immediatelyck te voren wordt geseyt sullen telcke reyse verbeuren vyftien stuyvers. 20. Item de Guldebroeders geroepen wesende tot eenigerhanden vergaderingen sullen gehouden syn precis op de gestelde vre te letten op pene dat soo wie soo laet sal syn gecompareert dat alle de namen sullen wesen opgelesen verbeuren sal thien stuyvers. Teweten een gemeyn Guldebroeder ende de gene in officie wesende op den voet als in de just voorgaen arl̅en deser respective gestatueert is. 21. Item zoo wanneer dese confrerie sal vergaderen op haeren feestdach oft op eenige andere vergaderingen en sullen de guldebroeders niemant ter maeltyd mogen medeleyden. Ten waere by consente van den Hooftman, Prince oft Deken op pene van het dobbel te moeten betaelen ende daer toe noch te verbeuren sesse guldenen voor den aultaer. 22. Item soo wie hem vervoordert eenen vrindt mede te brengen oft den Deken oft Oudermans moeyelyk valt ten selven daege als men op de caemer speelt om eenen penninck oft twee meer te hebben voor eenige vrienden sal verbeuren voor elcken persoon twee guldenen dan sal alsulcken versueck mogen doen, eenen dach oft twee te voren als wanneer hem geen audientie en sal worden geweygert noch pene geheyscht. 23. Item op den selven dach men op de caemer speelt sal de deure aen straete beneden wezen gesloten soo sane als de clocke halver vier sal syn geslaegen alsoo dat niemant nae dyen tydt en sal worden ingelaten ende dat om ordre te houden dat hem eenyegelyck goet tyts op de caemer laeten vinden. 24. Item soo wie eenigen twist onder die van de confrerie maekt tzy met woorden oft wercken sal elcke reyse verbueren eenen gulden ende soo tselve te meer reysen gebeurde sal den selven persoon met advis van den Hooftman Prince Dekens ende Oudermans van de caemer worden gebannen. 25. Item oft soo geviele dat onder die van de confrerie eenigen twist gerese en sullen malcanderen daerom in cas van injurien niet vermogen in rechte te trecken dan sal tzelve different by den Hooftman Prince ende Dekens van de selve caemer (ist doenlyck) geaccord ende gemodereert moeten worden ende soo 'tzelve jn dyer voegen niet en can geschieden, sal alsdan hen vry staen daer jnne te doen soo hunnen raedt sal gedraegen. 26. Item en sullen oock op de caemer niet vermogen te spreken van eenige coopmanschappen weddinghen lotherijen caertspelen verkeeren ticktacken oft teerlingen op pene van sesse stuyvers. 27. Item soo wie eenich gerucht oft geclap sal hebben gemaeckt ter wylen dat het spel word geproeft ende daeroppe by den Breuckmeester is gecalengiert sal telcken verbeuren twee stuyvers. 28. Item alle comparitie daeghen naer noene sal gehouden wezen op de caemer te compareren een van de Princen van de Personagien ofte den Facteur ende dat by beurte om rechters te wesen van tgene dwelck om prys soude mogen syn gepronontieert oft gecompareertGa naar voetnoot(1) op de pene telcken van thien stuyvers ende sullen dien aengaende partyen hun hebben te submitteren sonder eenige replicque oft tegenseggen op pene van twintich stuyvers. 29. Item sal den accoustrementmr̅ gehouden syn sorge te dragen voor alle de cleederen en andersints die hem by den facteur ingeschrifte sullen worden gegeven op pene van dry guldene. 30. Item en sal den facteur oft andere die componeren niet vermogen op eenige persoonen caemers oft componisten schimpen te maeken op pene van vuytte caemer gebannen te worden. 31. Item sal den cnape gehouden syn alle vergaderingen corts nae den noen voor den dry vren te compareren op de caemer om aldaer gereet te maecken tgene datter van noode soude mogen wesen op de pene van vyff stuyvers alle reyse. 32. Item soo wanneer de personagien eenich spel moeten proeven sullen sy gehouden syn op de caemer te compareeren ter gesetter vren die welcke hun door den knaepe sal ontboden wesen ende in faulte blyvende sullen elcke reyse verbeuren sesse stuyvers waer aff deen helft wesen sal tot behoeve va̅n caemer en̅ dander helft van̅ personagien. 33. Item sullen alle personagien gehouden syn te spelen alsulcke rollen als hunlieden gegeven sullen worden by den Facteur ende Prince vande personagien sonder contradictie op pene van twee guldens. 34. Item en sullen de personagien niet vermogen te spelen op eenige bruyloften banquetten oft feesten sonder consent van der Prince oft Deken op de verbeurte telckens van twintich stuyvers. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 22]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
35. Item sullen alle personagien schuldich syn gespeelt hebbende hunne rollen terstont wederom overteleveren aen den Facteur van de caemer op de verbeurte van thien stuyvers. 36. Item soo wanneer als yemant van de confrerie compt afflyvich te worden sal den knaep ommegaen ende een ieder de wete doen om tesselfs afflyvigens begraeffenisse te compareren ende soo wie niet en compareert (ten sy dat hy sieck oft vuytter stadt waere) zal verbeuren thien stuyvers tot behoeff van de caemer waeraff den knaepe sal moeten notitie houden ende oft hy in gebreke bleeff den Breuckmeester de gebrekende persoonen over te brengen soo sullen de breucken tsynen laste worden verhaelt. 37. Item als yemandt van de selve confrerie compt aflyvich te worden ende dat d'erfgenaemen desselfs die van de confrery weygeren ter begraeffenisse te roepen sullen teszelffs aflyvigen erfgenaemen tot profyte van de caemer gehouden syn te betaelen de somme van vyftich guldenen eens dies sal den knaepe gehouden syn aen de zelve erfgenamen van tgene verhaelt is goets tyts de wete ende advertentie te doen waer vore den selven knaep voor zyn ommegaen sal genieten van wegen de caemer achtien stuyvers eens. 38. Item alle Guldebroeders van hier vertreckende met intentie van elders te resideren sullen gehouden syn binnen dese Stadt alsulcken ordre te stellen dat op synen tydt de jaer costen van de caemer worden betaelt op pene dat wie sulcx geomiteert sal hebben te doen sal gehouden syn van nieuws aen te betaelen volcomen incomgelt als hy wederom gekeert sal syn, ende de confrerie van̅ Olyftack als vore begeert te frequenteren en des nietemin als alle andere syn dootschuld betaelen. 39. Item sal voorts moghen worden geobserveert al tgene meer blyckt vuyts des caemers boek van rekeningen van oudts altyts op de selve caemer geplogen te syn ten minsten voor soo vele als by den Hooftman metten dienende ende ouden eedt bevonden sal wesen redelyck ende proffytelyck te syn. 40. Item sullen alle de voorverhaelde breucken jnkomgelden dootschulden ende diergelycke ongelden staen tot reele ende parate executie. Reserverende wy Schouteth ende Wethoudere̅ ende onse naercommers jn alle ende jegelycke de poincten voors. volkomen macht die te moghen minderen meerderen oft veranderen daer aff ende toe te doene soo dikwils ende menichwerven als ons ende hen oirboirlyck duncken en gelieven zal. Sonder argelist ende destoirconden hebben wy Schouteth der voorz. stadt van Antwerpen en Marckgraven slandts van Rhyën onsen segel ende wy Borgerm̅ren Schepenen ende Raedt den seghel ten saeken der selver stadt desen lr̅en doen aenhangen op den achtienden dach der maendt Aprilis des jaers Ons Heeren dusent sesse hondert en achtiene. (Onder staet) Gecollationneert ende bevonden te accorderen mette origenele acte, by my secretaris der stadt van Antwerpen. In den Requestboeck 1618, fol. 220, leest men eene vraeg van Prince, Dekens en Oudermans, om te mogen gebruyken de Staten-Kamer, op het stadhuys, om daerin hun treurspel van Nero te spelen, luydende aldus:
Aen Myne Ed. Hn. Verthoonen Prince Dekens Oudermans ende andere supposten van die gulde van den Heyligen Geest die men noempt den Olyftack binnen dese Stadt hoe dat sylieden tot eer ende recreatie van UE. op dynstdach naer den ommeganck naer noene ten dry vren geerne souden representeren sekere tragedie van Nero waertoe sylieden geerne souden employeren VE. groote camere oft staete camere op den stadthuyse alhier gelyck sy tanderen tyde met consente van UE. die hebben gebruyckt. Bidden daeromme UE. gelieve by apostille op de margie deser den heeren Tresoriers en̅ Rentmre̅ te ordonneren ten eynde Syl. gelieven tegen vrydage naest te acht dage tot deser Stadts coste jnde voorse camere te doen stellen een tonneel oft stellagie daer en boven dragen d'oncosten vant behangen van laec̅k tapyten en̅ andere appendentien soo van speelieden als anderssints naer gewoonte. Ende daerenboven hen suplt̅. te consenteren dat tvoorse tonneel oft stellagie met behangen van̅ tapyten en laecken aldaer soude mg̅en blyven tot sondaechs daer naer overmits sy sdonderdaechs en̅ sondaechs de selve tragedie souden geerne reitereren tot recreatie van der gemeynte en̅ vremdelingen als dan in de Stadt wesende behoudelyck sy supl̅t. deselve twee leste daegen sullen draghen doncosten alsdan te geschieden. Dwelke UE. doen̅. Advis van Tresorier en Rentmre̅ om tselve gehadt voorts geordonneert te worden naer behooren. Actum 30 Mey 1618 geteekent Brandt. Daer naer gehadt tvoors.e advis Myne Heeren Borg̅m. en Schepe̅n hebben den supplt̅. tot onderstant van de oncosten in desen Vmelt gegunt de somme van acht en tachentich guld. xiiij st. naer luyt der rekeninge hier mede gaende sonder nochtans tselve te trekken jn consequentie. Actum 22 dach Augusty xvjc achtien geteekent J. Brant omnibus presentibus. Verders wierden in de jaren 1618 en 1619 als gildebroeders aengenomen, onder eed en mits het inkomgeld van 18 guldens te betalen, namelyk:
Dit blykt uyt de rekening gedaen op 3 october 1619, voor Cornelis De Wyse en jonkheer Lamoral van̅ Berghe, schepenen, en Mr. Alexander Della Faille, secretaris deser stad, als commissarissen uyt de wet. - Den Olyftak, alzoo herbloeyende, gaf ook vruchten van vernuft aen deze kamer, waervan Jan Van der Ast heeft aengeteekend te hebben bekomen, ten tyde van zyn dekenschap, op hare blazoenfeest, na gemelde blazoenen: 1o Een blazoen van de Violieren, vercierd met eenen zeer kunstryken bloemenkrans, geschilderd door Breughel, den jongen, Franck, Sebastiaen Vrancx en Hendrick Van BaelenGa naar voetnoot1. Wt jonste versaemt. 2o Een blazoen van de Goudbloem, met nog een ander slecht blazoen. In deuchden groeijende. 3o Van 's Hertogenbosch, een blazoen van de kamer van Moyses Braembosch Vierich groeijende. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 23]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
4o Een blazoen van de kamer de Pioen, tot Mechelen. In principio erat Verbum. 5o Een particulier blazoen van Mechelen. 6o Een diergelyk van eenen Antwerpenaer. 7o Gewonnen, op de feest der Jennette tot Lier, door den facteur Jan Ysermans, den derden prys, zynde eenen zilveren lepel, op de vrage: Welck den mensch schadelycx was en niet cost derven? 8o Op de zelfde feest den tweeden prys van het boertig refereyn, bestaende in eenen tinnen kandelaer. 9o Op de genoemde kamer tot 's Hertogenbosch, van het blazoen, te samen begrepen den besten zin en schilderkunst, den oppersten prys. Door den facteur Ysermans verdiend den tweeden prys, zynde eenen zilveren beker, op de vrage: twelck de meeste plaeg was, die Godt den mensch kan toeseynden? Door Hans Janssens voor den besten zin in het best prononceren, eene tinnen schotel met een bekerken. Door Peeter Van Langendonck, knaep, gewonnen twee tinnen kandelaren. Den knaep moest ook wel ter pen zyn, daer hy in het jaer 1616 reeds de rollen van het treurspel van Saül voor den gewoonen loon van zes stuyvers de honderd regels, had uytgeschreven. Tot Mechelen, op de kamer van de Pioen, voor den tweeden prys van de meeste werken eene tinne wynpint van kamers wegen. En door den genoemden knaep daer ook gewonnen voor tweeden prys van het prononceren eenen tinnen schotel: welke feest, tot Mechelen gehouden op de kamer de Pioen, den 3 Mey 1620, wy wydloopiger hebben beschreven, toen wy over de rhetorykkamer de Goudbloem hebben gehandeld. Overgaende van deze rhetorische oefeningen tot onze historische aenteekeningen, vind men dat het dekenschap, tot 12 september 1620, voor een jaer vervolgd wierd door:
Onder wier dienst als Liefhebbers ingekomen zyn:
En als Gildebroeders zyn geëed:
Zulks blykt uyt de ontfangsten der rekening, gedaen door Heer Lancelot 't Serraets, Ridder, Oud-Borgemeester, Jonkr. Philips van Vlierden, schepen, als commissarissen uyt de wet, op 30 october 1620, en onderteekend by den stads-secretaris A. Della Faille. Gedurende den dienst van:
Jan Vincque en Jan Della Faille, Oudermans, wierd de doodschuld van twaelf guldens betaeld door Michiel Butkens. Als Peeter Della Faille Prince was, zyn ingekomen als gildebroeders:
Tot het maken van eenige accoustrementen of tooneelkleedsels wierd tot eergift aen de kamer gegeven de somme van 109 guldens en 10 stuyvers door den prins Pietro Della Faille, Michiel Perry, deken, Jan Vincque, Guilliam Van Can, Alexander Vander Goes, Christoffel Vanden Houe, Adriaen De Schepper en Hans Snyders. Den deken Peeter Vander Schelstraten vereerde eenen turkschen tabbaert van fyn zilveren laken met goud gebloemd, en gevoederd met rooden dobbelen taf. De stoffe tot een kleed van wit gebloemd satyn, wierd betaeld door den Ouderman Jan Della Faille; een taffakleed wierd gegeven door den oud-Deken Jan Vander Ast, en een in geelen en zwarten boerentaf, door den Ouderman Van Aelst. Den Prince Jan Vander Goes beloofde een kleed voor de personnagiën. Op de refereynfeest der kamer van de Pioen tot Mechelen, waer den Deken Van der Schelstraten, zich op zynen eygen kost begaf, wierd gewonnen den tweeden prys van het componeren van het blazoen, bestaende in twee tinnen schotels, wegende 20 ponden, door den facteur Jan Ysermans; den derden prys van de schilderkunst, zynde eene schotel van 8 ponden tin; den derden prys van 't schoonste vercieren, zynde eene schotel van 6 ponden tin. Den hoogsten refereynprys van de philosophieleer, wezende eenen tinnen stoop van 12 ponden tin, is gewonnen door Guilliam van NieuwelandtGa naar voetnoot(1). Den hoogsten prys van den besten regel, zynde eene schotel van 3 ponden, door den facteur Ysermans. Den tweeden van den besten regel, eene schotel van 2 ponden tin door den voors. Van Nieuwelandt. Den hoogsten prys van het poëtelyk liedeken, wezende eenen tinnen stoop van 9 ponden, is gewonnen door Hans Janssen. Dit blykt uyt de rekening op 5 november 1621, voor Jonker Charles De Merre, Binnen-Borgemeester, en Robert Tucher, Schepen, gesloten en gepassserd, onderteekend by den secretaris J. Kieffel. Van 1 October 1621 tot October 1622 was: Jan Vincque, Opper-Deken, Peeter Van Hecke, Mede-Deken. Jan Della Faille en Jaques Sucquet, Oudermans. Dit blykt aen het hoofd der rekening, gesloten op 13 october 1622, voor heer Jan Happaert, Ridder, en Jonker Pauwels van Halmale, Schepenen, zynde onderteekend A. Roose, als medecommissaris en secretaris. In deze rekening dient tot de historie dat in de gilde ontfangen is: Jan Ryckaert, als liefhebber, Jaques Saverys, wier stamnamen, den laetsten doorgaens Savery, zyn vermaerd onder de kunstenaren van deze gedenkweerdige eeuw. Alsdan volgden in dienst: Peeter van Hecke, als Deken, Guilliam Van Can, Mede-Deken, | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 24]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Jaques Sucquet en Franchoys van den Per, Oudermans. Alsdan was Guilliam Caluaert Prince, en ontfing in de Gilde als liefhebbers:
Jan Van Haelbeeck, generael van der munte alhier. Gillis van Heyden, waradyn van der munte alhier. Dit bewyst het inkomgeld van 18 guldens, dat gebragt is in ontfang der rekening, gesloten op 30 december 1623 en gepasseerd voor Jonker Robrecht Tucher, Schepen, en den Secretaris Alexander Della Faille, als commissarissen uyt de wet., Den nog genoemden Guilliam Van Nieuwelandt droeg den 1sten mey 1624 zyne AEgyptica of Egyptisch treurspel van Marcus Antonius en Cleopatra, aen den heer Gillis Fabri, Greffier dezer stad en Prins van de kunstryke gilde van St-Lucas die men noemt de Violieren, op. Dit treurspel op den regel: wanhoop, nydt en dwaes beminnen, reden, deught en eer verwinnen, is den zelfden dag op de kamer der Violieren gespeeld, hetwelk men in de beschryving derzelfde Gilde aengeteekend heeft. Den 13 meert 1624 verkreeg de Gilde de apostille van het Magistraet, hun toestaende op hun request dat al wie de kamer verlaet en uytscheyd, de schuld naer advenant van zyn deel moet betaelen; alsook dat de bondschulden moeten voldaen worden. Requestboek, 1o fol. 69. Na het afsterven van Hendrick Van Etten, Ridder en Oud-Borgemeester dezer stad, was in het hoofdmanschap der Gilde opgevolgd Heer Joan Van Stembor, Ridder en ook Oud-Borgemeester derzelfde stad, en in het Opperdekenschap Guilliam Van Can, Jan Della Faille, Mede-Deken, Jaques Aertssens en Michiel Verhaghen, Oudermans, gelyk het blykt uyt de rekening op 6 juny 1625, gedaen voor Jonker Hendrick Van Etten, schepen, geteekend A. Della Faille, en waerby betaeld is aen Jan Collaert, voor het snyden van de beeldekens-plaet, zes guldens. Sedert 2 september 1624 waren met meerderheyd van stemmen der Gildebroeders gekozen en hadden ook den eed gedaen in handen van Heer L. 'T Serraets, Ridder, bewarende de plaets van den Heer Hoofdman Stembor: Joannes Chrisostom̅us Van der Goes, als Prince, Peeter De Vos en Jacques Sauerys, als Princen van de Personnagiën, (als by de aenteekenning blykt voor de rekening van Joan Della Faille, Opper Deken.) Franchoys van den Per, Mede-Deken. Jacques Aerssen en Michael Verhagen, als Oudermans. By deze rekening, op 22 Mey 1626 gesloten voor M.r Willem Despomereaulx, en Jonker Anthoni Siuory, Schepenen, onderteekend by den Secretaris A. Della Faille, is te bemerken, dat op dit tydstip, den feestdag der Gilde gevierd wierd in de kerk der EE. PP. Lieve-Vrouwe Broeders, gelyk dit te voren in de Choor der Cathedrale, tot het jaer 1622 geplogen was. Maer die plegtige godsdiensten wierden dan in het vervolg in de Stadskapel of Besnydenis-Choor in de Cathedrale gedaen, welke kapel alsdan met cierlyke tapisseryen behangen wierd, als blykt uyt de rekening van: Franchois Van den Per, als Opper-Deken, Jacques Aerssen Mede-Deken, Peeter Le Febure en Laureys Smismans, Oudermans. Deze rekening wierd gedaen voor Mr Andries Gerardi en Hendrick De Clerck, Schepenen, op 14 meert 1629, en onderteekend A. Della Faille, ook ten bywezen van Jonker Louis Clarisse, Oud-Schepen en Hoofdman, in plaets van Heer Joan Van Stembor, Ridder en Oud-Borgemeester. Ten zelfden dage en voor dezelfde Heeren Commissarissen wierd gesloten de rekening, sedert 1 october 1626, wanneer den dienst begonnen was van: 
wapen der familie gerardi.
Jacques Aerssen, als Opper-Deken. Michiel Verhagen, Mede-Deken. Laureys Smismans en Peeter Le Febure, Oudermans. En ten welken tyde maer alleenlyk in de gilde was gekomen: Rogier Clarisse. Maer sedert den 1n october 1627 onder Michiel Verhagen, als Opper-Deken, Laureys Smismans, Mede-Deken, en Hans Snyders, Ouderman. wierden als Gildebroeders ontfangen:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 25]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Als liefhebbers wierden ontfangen:
Dit wyst uyt den ontfangst der rekening op 8 april 1631 gesloten voor Jonkers Eduart Van Brecht en Hendrick Van Halmale, Schepenen, als commissarissen uyt de wet, en onderteekend: A. Della Faille. In den jare 1628 was Osias Beet, schilder, Prince van den Olyftak en Petrus Van De Wal en Petrus De Vos, Princen van de kunstoefenaren. Den 8 april 1631 wierd ook ten bywezen van jonker Louis Clarisse,
wapen der familie clarisse.
amptman dezer stad. als Hoofdman, gedaen en geteekend de rekening, overgebragt by: Laureys Smismans, als Opper-Deken, Hans Snyders, als Mede-Deken, En Marcus Van Houe, als Oudermans, Uyt deze rekening blykt dat te Sinxen Ao 1629 het tooneelgedicht, getiteld: Den lof van Poësis vertoond was geweest. Dit stuk was gemaekt door Jan Ysermans, Facteur dezer Gilde, waerin nog gekomen waren: Jan Vanden Berghe en Guilliam de Kempeneer. In den ontfang dezer rekening is ook te zien dat het jaerlyksche pensioen van wege deze stad wezende twelf guldens, tot St-Jans misse 1629, betaeld was. Zulks is, beminden lezer, hetgene om zoo te zeggen, letterlyk is getrokken uyt het overgebleven deel van het oud register no 3 en by welke laetste rekening onder andere genoegzaem te verstaen is, dat het getal gildebroeders en liefhebbers van de wetenschappen en kunsten merkelyk verzwakt was. Sedert vind men ten opzichte van deze kamer niets meer of zeer weynig aengeteekend, dan dat op dezelve, den 18 october 1639, speelsgewys vertoond is geweest, De Gulzigheyd gemaekt door Mr. Guilliam OgierGa naar voetnoot(1), zoo dat dezelve dan nog in gang was en sedert ongetwyffeld allenskens verminderd, want ten jare 1644 vroeg zy oorlof aen het Magistraet om tydens hare konstoeffeningen, aen hunne deur inkomgeld te mogen ontfangen tot onderhouding van hare kamer. Eyndelyk hebben de leden van den H. Geest geraedzaem gevonden, haren verdorrenden Olyftak, op den oudsten en vruchtbaren grond der blyvende Violieren te herplanten en na het uytsterven of ondergang des Goudbloem, haere bygeblevene liefhebbers in het jaer 1660, met die van St-Lucas Gilde, te vereenigen, het welk hier te voren aengeteekend is.Ga naar voetnoot(1) 
wapen der sint-lucasgilde.
In het jaer 1664, op St-Lucasdag, vierden de Schilders vereenigd met den Olyftak, hunne eerste feest boven op de oostzyde van de Borse welke plaets zy van het Magistraet verkregen hadden, verlatende hunne kamer op de Groote Merkt. Den eersten February 1680, wierd op de Kamer van den H. Geest, | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 26]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
genaemd den Olyftak, vertoond De manmoedige Olimpia of het verlost Roomen, gemaekt door Balthasar Wils. Den 6 April 1682, wierd ook vertoont op de Camer van den Olyftak, Den grooten en onverwinnelyken Don Quichot de la Manche of den ingebelden ridder met syn schildknaep Sance Panche, gemaekt door Cornelis Wils, waerschynlyk broeder van den voorgaende. Verders vind men weynig meer aengeteekent nopens den Olyftak; alleenlyk op een los blad parkement in eenen handboek of formulier der Gilde van de Goud-Bloem, berustende in de archieven van St-Lucas Gilde, geteekend no 22, leest men: Eedt van den Olyftack. Dat sweer ick daer ick toe geacht ben, dat is te syn Liefhebber onder de Gulde van St. Lucas die men noemt den Olyftack, ende ofte ick iet vername dat de Roomsche Religie oft de voorseyde Gulde contrarie waer, dat sal ick goets tyts laeten weten den Heere Hooftman, Prince ende Dekens, ende dat ick sal de conditien, my voorgestelt onderhouden ende voorts al doen dat een goet Liefhebber schuldigh is te doen. Soo moet my Godt helpen Ste-Lucas en alle Heylighen. - Ao 1693, F. Stampart scrip.Ga naar voetnoot(1). (N.-B. De heer J.-B. Van der Straelen schynt den eed der Gildebroeders van den Olyftak niet te hebben gekend. Deze bevindt zich op het eerste blad van het meermaels aengehaeld register der Gilde van den H. Geest, en is letterlyk door den heer advokaet Th. Van Lerius afgeschreven in dezer voegen: Hier sweir ick, daer ick toe verkoren en̅ geacht ben, dat is Guldebroeder te syn van̅ Gulde van̅ H. Geest die men noempt den Olyftack, en̅ ofte ick iet vername dat de Catholycke Roomsche Religie, den Hertoge van Brabant, ende de Heeren deser Stadt, oft de Gulde contrarieerde. dat ick t selve goetstyts sal laten weten Hooftman, Prince en̅ Dekens, en̅ dat ick sal alle Statuten, ende Ordonnantien gemaekt, oft die gemaeck (sic) sullen worden onderhouden ende voorts doen, dat een goet Guldebroeder schuldich is. Soo moet my helpen Godt ende alle syne Heyligen.)
Het opstel des heeren Van der Straelen eindigt met de | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Pap-gilden.Behalve de dry voorschrevene Rethoryke Camers, waren er van tyd tot tyd binnen deze Stad, nog verscheyde kleyne Gilden of onbeëedigde en ongeprivilegiëerde Kamers opgeregt geweest, dewelke gemeynelyk Pap-Gilden wierden genoemd; maer door misdragen en misbruyken van eenige der zelve, is er in de maend February 1560, van stadswegen een generael verbod gedaen, dat er niemand van alle die kleyne Gilden binnen deze Stad meer Kamer houden mogt. Alsdan hebben alle dezelve opgehouden en gecesseert. Deze ordonnantie of verbod is te lezen in dezer Stad Ordonnantieboek. B. fol. 308 v.so Onder deze kleyne gilden, was de camer van Rethoryke genaemd het Leliken in den Dale van Calvariën de oudste, hebbende de Rethorica van over meer als dertig jaren altyd met eer en deugd geoeffend, hetwelk zy ten jare 1563, onder andere aen wethouderen dezer stad by requeste heeft te kennen gegeven en verzogt van in voordeel van de edele vrye konsten van Rethorica, hun vertoonderen gelieven te accorderen hunne Kamer en residentie te mogen houden gelyk voor dezen; hetwelk hun by apostille in dato 27 Meert 1563, is afgeslagen, breeder blykende by gemelde requeste, geregistreerd in der requestboeken berustende op het stadhuys alhier 1563, fol. 149 v.so en luydende als volgt:
Aen Myne Heeren. Geve̅ jn alder oytmoet te kenne̅ uwe goetwillige dieneren Hooftman, Dekens, Oudermans en̅ gemeyn̅ gesellen va̅n Camere̅ van Rethorycke die me̅ noempt dleliken jn den daele van Calvarien, hoe dat al eest zoo dat zy suppl.n en̅ haere voirsaten van over XXX en̅ meer jaere wesen̅ doutste nae die gesworen̅ Camere̅ hebben altyt met deuchde̅ en̅ eere̅ hare Camere en̅ residentie gehouden binnen dese stadt van Antwerpe̅ alsoo dat zy zyn doutste va̅n cleyn gulden van̅ Rethorycken alhier hebben̅ jn alder reveren̅ Rethoricam geexcerceert e̅n hen daer inne soe gedrage̅ dat huerlieder Psooinagie̅ en̅ ander̅ haer guldebroeders by de drye voors̅. gesworene Camere̅ van Retorycken aengesocht ende ontfangen zyn geweest, sulcx dat zy te vreden zyn dat de voors̅. suppl.n wederom haer Camere zouden mogen comen houden en̅ opstellen binne̅ dese stadt mits hebben̅ consent en̅ oorloff van Uwe Eerw̅. Ende want in Februaris anno LX. g̅nale prohibitie en̅ verbot gedaen is als datter nyemant van alle die cleyn guldens meer Camere̅ binne̅ dese Stadt en mochte̅ houde̅ en̅ dat duer misdrage̅ en̅ bruycke̅ van andere jongere Camere soo de voors̅. suppl.n nyet willen rebellere̅ de bevele̅ en̅ mandate̅ van Uwe Eerw̅. zoo hebbe̅ zy suppl.n eenige̅ tyt hare residen̅ gehouden tot Hoboken maer aengemerct mi reden̅ voers̅. en̅ prc̅ipalycke̅ nu die voor̅s. gesworene Cameren hun consent daer toe geven die nochtans oorsaecke van tvoors̅. verbot geweest zyn Ende zy suppl.n de voors̅. gesworene nut en bequaem zyn, Biddende daer omme zeer oytmoed̅el. de voers̅. suppl.n dat in faveur van̅ edele vry conste van Rethorica Uwe Eerw̅. gelieve̅ willen de voors̅. suppl.n taccorderen haere Camere en residentie te mogen houde̅ gel̅. zy jn alde̅ eere ende reveren̅ hier voortyts gedaen hebben volgen̅ die oude ordonnanc̅. deser stadt, dwelck doende &a. Is by myne heere̅ B. en̅ S. deser Stadt geappo̅t. dat de suppl.n dese̅ aengaende zullen hebbe̅ patientie. Actum xxvij Marty 1563 stylo Brabantie. |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||