De Vlaamsche School. Jaargang 6

Geschiedenis der Rederykkamer de Goudbloem
Onder den titel of zinspreuk: groeyende in deugden
Te Antwerpen.
(Vervolg, zie bl. 145 dezes jaergangs.)

Den 7 December 1576 kogt Nicolaes Rockox, Ridder, als Hoofdman benevens de Prince, Deken en Oudermans eene rente ten behoef der Gilde waer van den acte aldus luyd:

1576. 2. Ass. et Martini fol. 446.

Joachim Steydelin coopman verkoopt Heeren ende Meester Niclase Rockox riddere als Hooftman, Jan de Marez als Prince, Cornelis Daems als oude Prince Aert van Thuyl als Deken, Adriaen van Vffele en̅ Jacob van Thienen als Oudermans en tot behoeff va̅n gulden van̄ Goublomme alhier, er vyfentwintich Car. Guld̅ op eenen hoveniershoff in de Losane e̅n op eene huysinge van plaisantie aen de Kerck te Wilryck &c.

Die 7. Decemb. 1576.

[p. 161]

In het jaer 1578 waren regeerders dezer Gilde:

2 Ryt et Halle. fol. 2.

Heer Jan van Stralen buyten Borgerm.^r Hooftman, Janne de Bittere Prince, Michiel Bock Deken, Jan Ryckaert ende Lambrechte Reyns Oudermans van de gulde va̅n Goublomme alhier.

1578. 11 7bris.

Het tooneel van de kamer der Goudbloem, is door de schilders of leden van St-Lucasgilde geschilderd, waervoor dezelve van de stad eene betaling verzochten by den volgenden in rym opgestelden smeekbrief:

Requestboek der stad van Antwerpen van 1582. fol. 51.

Alsoe myn Heeren kennelx js dat de dry Camers der Rethoryken jn d'jncomste ter eeren zyn Hooch, delicaet, hebben haer puncten gestelt deur uw L. Raet e̅n alsoe het goet hertt alom laten blycken maer zoe wy schilders met constig practycken, tgoutbloemkens tanneel schilderde nyet zonder arbeyt zoot ons met acte bevolen was, des gelt, oick loon naer t' diensten toegeseght, Bidden Dōme want alle arbeyt wart deur den loon Vsaecht, den plogenden osse wordt de voederinge voorgeleyt hoe veel te meer ons die vrochten dach e̅n nacht, wy bidden V myn Heeren hebt zich int gedacht; C e̅n L Guld hebben wy lang V̅wacht Dw̅ doend.

Leeger. Sy gestelt jn handen van T̅. en Rentm̅. ten eyn̅ zy den supp̅. van hennen arbeyts Loon naer jnhoudt van dess. contenteren.

Actum iiij aprilis 1582.

get: Vffele.

Ten jare 1583, wanneer op 26 February alhier ingehaeld en gehuldigd wierd Franciscus de Valois, Hertog van Alençon, zoon van Henricus den 2^den en eenigen broeder van Henricus den 3^den, als hertog van Braband en Markgraef van 't Heylig Ryk, heeft deze kamer eene fraey vercierde en hoogverhevene stellagie gemaekt en geplaetst op den hoek van de Gasthuysstraet by St.-Joris kerk, waerop verbeeld wierd: Hoe God den Koning Saül verwerpende, hem Samuël David doet zalven. Men kan dit breedvoeriger zien in den boek der inkomste dit zelfde jaer by Christ. Plantin alhier gedrukt, fol. 21 en 28.

Schoon men in het vervolg geene academische vergaderingen dezer kamer aengeteekend vind, bleef deze Retherykkamer nogtans naest de Violieren en Olyftak bloeyen, en telde van ouds geleerden en kunstenaren onder hare leden. Ten jare 1611 was P. Lenaerst, facteur dezer Gilde.

De rederykkamer van St.-Jan, gezegd de Pioene tot Mechelen, stelde met toelating van hunne Hoogheden Albertus en Isabella, Souvereyne Princen dezer Nederlanden, ten jare 1620, eene blazoenfeest op, waertoe dezelve eene kaerte of voorwaerde aen alle andere van de Nederduytsche tael uytzond, om over te zenden of te brengen vier regels in dicht, maer geheymelyk uytgedrukt door spraekbeelden, geschilderd in olieverwe tot een blazoen, zonder schandael te melden, benevens een refereyn of leerzaem gedicht, van viermael zeventien regels, getrokken uytde alderoudste zedeleeringen der Grieksche en Romeynsche philosophen, zonder de H. Schrift aen te roeren. Daerby moest een lied gevoegd zyn vol poëtische historie, bestaende in vyf verskens.¹ De werken der rethorykkamers van de omliggende steden van Braband, Vlaenderen, Holland, en Zeeland, op den 3 Mey van dit jaer 1620, ten 10 uren voor noen, op gemelde Sint Jans kamer ontfangen, wierden het volgende jaer tot Mechelen by Hendrik Jaye in folio gedrukt, en met de blazoenen in print vercierd, het welk men in gemeld werk breedvoerig aengeteekend vind, mitsgaders de kamers die al daer tegenwoordig geweest zyn. Behalven de rederykkamers, waervan de werken in bovengemelden boek zyn gedrukt, worden in het Meyliedeken tot welkom van alle de rethoryke bloemen, tot de welke de Pioen, hare kaert uytgezonden had, nog genoemd de Roose van Loven, met de Reynkersou; den Groeyenden Boom van Lier, het Leliken Wt den Dale van Zoutleeuw, het Korrebloemken van Thienen; den Olyftak van Sint-Truyen: de Roose van Hasselt, de Cauwoord van Herenthals, het Berkenrys, met den Orangiboom van Breda, welker werken in gemelden boek niet bevonden worden.

Tot voldoening der lezers en oudheydminnaers, voegen wy hier in, het geheel jugement, om te doen zien, waer en aen wie de pryzen door de onpartydige oordeelders toegewezen zyn, namelyk aen de Violieren van Antwerpen by uitmuntendheyd genaemd de Landjuweelsche en die schryft: Wt jonsten versaemt, den hoogsten prys van 't besten gedichtblazoen, welken opperprys bestond in dertig ponden tin.

Den tweeden aen den Olyftak van Antwerpen, die schryft: Ecce gratia, bestaende in twintig ponden tin.

Den derden aen eene particuliere kamer van Antwerpen, die schryft: Bemint de Deucht, wezende tien ponden tin.

Den hoogsten prys van de beste schilderkunst, aen de Violieren van Antwerpen, bestaende in vier en twintig ponden tin, waertoe de bloemen en planten met de dieren door Jan Breugel, bygenaemd den Fluweelen, waren afgemaeld en de beeldekens door Hendrick van Balen of François Francken, gelyk het blazoen van den Olyftak door Sebastiaen Vrancx is geschilderd, zoo als men van die eergifte van deze meesters in het oud register N^o 4 aengeteekend vind.

1 Waerschynlyk strofen van 5 verskens.

[p. 162]

Den tweeden aen Maria Crans tot Brussel, die schryft: minnelyck accoort, en bestaende in zestien ponden tin.

Den derden aen den Olyftak van Antwerpen, bestaende in acht ponden tin.

Den hoogsten van 't triumphantste versieren aen de Goudbloem van Antwerpen, die schryft: Groeyende in Deuchden, en bestaende in achttien ponden tin.

Den tweeden aen Maria Crans tot Brussel, bestaende in twelf ponden tin.

Den derden aen den Olyftak van Antwerpen, bestaende in zes ponden tin.

Den hoogsten van 't triumphantsten ter cameren brengen langst de straten aen Maria Crans tot Brussel, bestaende in vyftien ponden tin.

Den tweeden aen de Goudbloem van Antwerpen, bestond in tien ponden tin.

Den derden aen de Goudbloem van Vilvorde, die schryft: Niet zonder Godt, bestond in vyf ponden tin.

Den hoogsten van 't besten gedicht refereyn Dient uwen al, aen den Olyftak van Antwerpen, bestaende in twelf ponden tin.

Den tweeden: Hout recht deur, aen de Violieren van Antwerpen, bestaende in acht ponden tin.

Den derden: Mydt en lydt, aen de Vreugde Bloem van Bergen op Zoom bestaende in vier ponden tin.

Den hoogsten prys van den kloeksten regel: Bewaert den penninck, aen de Vlasbloem tot Helmont, bestaende in vier ponden tin.

Den tweeden: Dient uwen al, aen den Olyftak van Antwerpen, bestond in twee ponden tin.

Den hoogsten die zyn eigen werk best had uytgesproken. Dient uwen al, aen den Olyftak van Antwerpen, bestaende in dry ponden tin.

Den tweeden: In liefde volhert alias nou noch, aen den Olyftak van Antwerpen, bestaende in twee ponden tin.

Den derden: In liefde verheucht aen de Goudbloem van Antwerpen, bestaende in een pond tin.

Den hoogsten prys van het besten liedeken Raept vreucht uyt deucht, aen den Olyftak van Antwerpen, bestaende in negen ponden tin.

Den tweeden: Minne baert solaes, aen de Nardusbloem van Tergoes in Zeeland, bestaende in zes ponden tin.

Den derden: Betrout in God, aen Moysesbosch tot 's Hertogenbosch, bestaende in dry ponden tin.

Den hoogsten van het besten zingen: Hopen en duchten, aen de Violieren van Antwerpen, bestaende in dry ponden tin.

Den tweeden: In liefde groeyende, aen een particulier van Antwerpen, bestaende in twee ponden tin.

Den derden: Ontsluyt den geest, aen de Korenbloem, van Brussel, bestaende in een pond tin.

Den hoogsten prys voor de meeste werken van een camer aen De jonge Laurieren, van 's Hertogenbosch bestaende in dry ponden tin.

Den tweeden aen den Olyftak van Antwerpen, bestaende in dry ponden tin.

Den derden aen de Goudbloem van Tergouwen, die schryft Wt jongsten begrepen, en bestond in twee ponden tin.

Den hoogsten voor het verste komen ofte zenden, aen de Wyngaertranken en aen De witte angieren tot Haarlem, bestaende in vier ponden tin.

Ten tweeden aen de Orangie lelie tot Leyden, bestaende in dry ponden tin.

Den derden aen de Goudbloem van Tergouwen, bestaende in twee ponden tin.

De maet der regels, zoo voor 't blazoen, als voor 't refreyn was op 10, 11, 12 en 13 syllaben bepaeld.

Die meer aengaende deze heerlyke en uytmuntende blazoenfeest wil weten, leze bovengemelden boek in folio onder den titel: De schadt kiste der Philosophen ende Poëten &.^a tot Mechelen by Hendrick Jaye A.^o 1621 gedrukt en met de figuren der voornaemste blazoenen in kopere platen gesneden vercierd, waerin hy veel schoone leerzame blazoenen, refereynen en liedekens, door de bovengemelde Rhetoryke gilden op voorschreven St. Jans kamer den 3 mey 1620 gebragt en gezonden, vinden zal, en ook vier schoone blazoenen van onze Goudbloem zal zien,

Eyndelyk onder de dichtstukken van onze kamers aldaer vertoond, worden voor auteurs herkend: Sebastianus Vrancx, Gheleysen van Schelle voor de Violieren, P.L. Van Hoochstraten, voor deze kamer der Goudbloem en Guillielmus Van Nieuwelandt voor den Olyftak, alsook Adrianus Wils, particuliere van Antwerpen, die allen onder de voornaemste Nederlandsche meesters van dit tydstip zyn bekend en alzoo mede de roemweerdigste der Antwerpsche scholen vereeuwigden, die men door hare kweekelingen de eerste pryzen der wetenschappen, schilder- en zangkunst in dezen bovengemelden pryskamp zag wegdragen.

Sedert het jaer 1618, had de gilde haere kamer op de Meir in den Hert by Hans Smits, wyntavenier, voor den tyd van onder half jaer gehuerd, waervan de overeenkomst, afgeschreven uyt de notarieele prothocollen van den notaris G. Le Rousseau blad 209, A.^o 1618, wy hier letterlyk laten volgen:

[p. 163]

Den twintichsten dach der maent Octobris van̄ jare xvj^c en achthien, Heer Anthonis van Berchem Riddere als Hooftman Arnout va̅n Dussen en̅ Joncker Niclaes Capello als Dekens, ten bywesene mede van Jo.^r Herman Dassa, Guilliam Le Rousseau, Guilliam de Berthoz, Jo.^r Eduart van Brecht e̅n M.^r Jacob Smidts als guldebroeders respective van der gulden van Onser L. Vrouwen genaempt de Goudblomme ten eenre, e̅n Hans Smidt wyntavenier woonende jn den Hert op de Maire alhier ter andere syden, Bekenden ten beyden dat de vor̄s Hans Smidt verhuert heeft e̅n verhuert mits desen aen de gulde e̅n guldebroeders van̅ goudblome voors.^e. De groote boven voorcamere van̅ voors.^e huyse de Hert metten twee camers neffens deselve voorcamere, op den ganck staende metten watersteen daertoebehoorende om die te gebruycken by voors.^e gulde en supposten der selven den tyt van ander halff jaer jnnegaende te kersmisse va̅n tegenwoordighen jare xvj.^c ende achthien eyndende te St-Jansmisse xvj.^c twintich ende soo vele langeren ende voorderen tyt als de voors,^e verhuerder tvoors.^e huys in huere heeft oft naermaels crygen sal, ten prysen van sessentnegentich guldens 't sjaers te betaelen telcken halven jare de helft daer van met conniventie ende toelatinge va̅n voors.^e gulde dat soo wanneer zonder achterdeel oft ongerieff van de selve gulde, de voors.^e verhuerder tgebruyck va̅n voors,^e voorcamere noodich hadde, dat hy de selve sal mogen gebruyken, onder bespreeck nochtans dat, willende ijemandt van de voors.^e gulde daer op commen den verhuerder gehouden sal wesen deselve camer terstont te doen ruymen e̅n ledich maken, jtem dat de voors^e guldebroeders van nu aff de voors.^e camers metten toebehoort n gelyck voors.^e js sullen mogen gebruycken tot Kerssmisse toecomende sonder ijet daer vore te betalen. ‘Item soo wanneer drye vier oft meer van̄ gulden op de camere begeerden heur maeltyt te houden, sal de voors.^e verhuerder gehouden wesen hun lieden te tracteren met kiekene, capoenen, patrysen, sneppen, oesters en̅ diergelycke spyse gesoden en gebraden, naer het saisoen en tyt vand jare en daer toe te geven bier, vier e̅n licht, voor ee̅n gulden elck man, behoudens den wyn buyten betalende.’ Item sullen de voors,^e huerders gehouden wesen voor eene courtoisie te geven aen de huysvrouwe des verhuerders eene mouffle eens van de weerd van sesse guldens, alles sonder argelist Toirconde dese by partyen onderteekent ten dage maende e̅n jare voors,^e

Onderteekent: A. Berchem A. vander Dussen Nicolas Capello Hans Smits H. DacaTestigo etc, Eduert van Brecht G. de Barthoz G. Le Rousseau J. Smits¹.

Ten jare 1623 liet de Rethorykkamer eenen penning slaên, waervan hier de plaetsnêe volgt; in het midden ziet men de kenteekens der antwerpsche vereeniging, zynde dry goudbloemen; het randschrift luyd: groeyende in deugden.

(Wordt voortgezet.)

J.-B. Van der Straelen.

1 M.^r Jacob Smidts zoon van Adrianus en van Jouff.^r Susanna Grassis, Licentiaet in de rechten en advocaet alhier ende Jouff.^r Magdalena Smidts syne sustere met Ja: Simonss.^e brouwer in de goudblomme in de Nieuwstadt haeren wettigen man en momboir. 1618.