De Vlaamsche School. Jaargang 5

[p. 177]

Lucas Fayd'herbe.
(Vervolg, en slot zie bl. 139 en 154 dezes jaergangs.)

Is het te begrypen, dat

naer eene photographie van den heer f.-c.-m. van nieuwland, door hubert meyer.

men het byzonderste deel, eener kerk, welk de pracht des tempels moest maken, dat deel, welk de grootste bekwaemheid, de meeste kennis van bouwkunde, eene langdurige ondervinding en zoovele voorzorg eischte, aen eenen werkman toevertrouwde? dit is onaennemelyk. Die lichtzinnige daed is onuitlegbaer; zoo veel te min te verstaen, dat die Dom, in zyn slach, een der merkweerdigste van het land moest worden. - Wy herhalen het, deze opbouwing was boven de macht van eenen enkelen metzelaer, en vroeg de wetenschap van eenen kunstenaer, die, zoo als Fayd'herbe, tot het hoogste punt in bouwkunde was gestegen; - ook dacht Fayd'herbe het zich eenen plicht tegen die onbegrypelyke handelwyze op te komen, en de protestatie die hy hier tegen uitzond, werd den 30 april 1677, door notaris F.J. De Croon, den prior behandigd. Die tegenstand had voor Fayd'herbe den verwachten uitslag, en sedert dien hernam hy, volgens zyn oorspronkelyk plan, het geleide der werken.

Nadat de monikken zoo vele moeijelykheden en zoo menige ongegronde wederwarigheid aen Fayd'herbe berokkend hadden, zou het te denken zyn dat zy, overtuigd van hun ongelyk, betrouwen zouden gehad hebben in de rechtzinnigheid en in de kennissen van hunnen bouwmeester, en zy geen geschil dat tot hun nadeel keerde en de goede trouw van Fayd'herbe deed voorkomen, nopens het opbouwen hunner kerk, meer zoude verwekt hebben; - maer zoo ging het niet. - By overeenkomst van 13 mei 1675, had Fayd'herbe, het welven der choor, het oprichten des hoogen autaers, alsook het uitvoeren der beeldwerken die den Dom moesten versieren, aengenomen. - Deze akt behelsde onder anderen: 1^e dat de monikken boven de bouwstoffen om het welfsel te voltrekken, ook het noodige hout tot de stellingen en bogen moesten leveren en zy aen Fayd'herbe hiervoor 250 guldens (453 fr. 51 cent.) zouden betalen. 2^o dat de kunstenaer zich verbond den marmer te bezorgen en het hoog autaer in den trant en evenredigheid als de kerk het vroeg, en zoo als hy het goed oordeelde, te maken, en dat na de voltrekking des werks, men wederzyds deskundigen zoude benoemen, om den prys en de weerde ervan vast te stellen, en deze schatting hem vier jaren later zoude worden uitbetaeld. 3^o dat Fayd'herbe de twee bas-reliefs voor de koepel in steen zal uitwerken, en dat deze zoo als het hoogautaer door bekwame persoonen zullen geschat worden; - zoo nochtans

[p. 178]

dat de religieusen maer de helligt van de vastgestelde waerde dezer snywerken, hem zullen vergelden.

Hadden wy deze overeenkomst, niet ontdekt in schriften, door den grooten kunstenaer, achtergelaten, wy hadden nooit aen zulk verdrag kunnen gelooven. - Inderdaed wie kan veronderstellen dat een zoo verdienstvol man dusdanige voorwaerden zou hebben onderteekend? Gelyk wy het reeds hebben aengehaeld, bewyst dit eens meer dat Fayd'herbe zyne eigene belangen versmaedde, en dat hy alles aen zyne kunstliefde slachtofferde - alsof hy het gevoelen had dat zyn naem door zyne teekenpen, door zynen passer, door zynen beitel en winkelhaek, zou onsterfelyk zyn geworden.

Maer wat was dan eindelyk de oorzaek, dat men die belangloosheid, die afstand van eigenliefde niet hooger schatte? Welke redens geleidden dan den grooten kunstenaer, den vermaerden bouwmeester, om de zedigheid te brengen tot zyne meesterstukken aen het oordeel van zyne mededingers te onderwerpen? - Waeruit komt het dat men hem niet naer waerde schatte, dat men hem de achting die hy verdiende, weigerde? Helaes! de oplossing van deze vragen is, dat in dit tydstip, zoo als heden, de ondankbaerheid alle gevoelens van erkentenis verdoofde; dat alsdan, gelyk nu, de nyd en de afgunst van mindere kunstenaers, den man wien zy niet konden naderen, en die hen zoo verre overtrof, met smaed en onverdienden hekel overlaedden.

Plotselings terwyl men het autaer oprichtte, ontstond de oorlog tegen Frankryk, het vervoer der bouwstoffen verdurende; Fayd'herbe zag zich, met de toestemming der monikken, verplicht, eenige schikkingen van het aengegane verdrag te veranderen; het autaer moest volgens dien akt, na voltrekking, door dieskundigen gewaerdeerd worden; deze afwyking kon dus geen het minste nadeel aen het klooster, noch geen voordeel aen den bouwmeester opleveren, en niet tegenstaende, wanneer het autaer byna voltooid was, begonnen de religieusen, zoo het schynt, misleid, door den toezichter der stadswerken, als ook door de beeldhouwers en bouwmeesters Van den Steen en Quellin,⁽¹⁾ de verdiensten ervan te betwisten, houdende staende dat dit autaer, met het gebouw niet in evenredigheid was, dat het van verscheidene stukken marmer was byeen gebracht, dat Fayd'herbe zich aen zyn akkoord niet hield, en zelfs poogde zy hem dit werk te doen afbreken.

Men voelt den pynlyken indruk, dat die onredelyke, die ongerymde handelwyzen op den zwaermoedigen geest van Fayd'herbe moesten te weeg brengen; - hoe kon hy een autaer uit éen blok kappen welk uit marmer van verschillende kleuren moest bestaen?

De kunstenaer zag alsdan het ongelyk welk hy had gehad, wanneer hy die overeenkomst sloot, die zyne belangen aen de goede trouw onderwierp, en waervan elk artikel kon betwist worden. In dien staet van zaken, riep hy bekwame kunstenaers om zyn werk te keuren en een gegrond verslag te geven, of het autaer in evenredigheid was met de plaets die het verkleedde.

Wy kunnen niet vaststellen of de Hanswyckkloosterlingen, van hunne zyde, kunstenaers ontboden hadden om over dit geschil te beslissen; wat er van zy, tusschen deze rechters telde men niet alleen de bekwaemste bouwmeesters maer ook beroemde beeldhouwers en schilders, welke op het einde der maend mei 1680, ten getalle van elf, zich te Mechelen vergaderden. Deze rechtbank bestond uit de twee Verbruggen, Vanden Eynden, Mercx keizerlyken bouwmeester, Henricus Herregouts, C.E. Biset, Arnoldus Quellin, Daniel Janssens, E. Wautiers, Gabrieli Bruxello en Van Bruxey⁽¹⁾. Fayd'herbe overhandigde aen deze kommissie het plan of de teekening volgens welke hy, het betwist werk had begonnen en voornemens was te voltrekken; na alles nauwkeurig overwogen te hebben, verklaerden die kunstmeesters dat de evenredigheid tusschen het hoog autaer en de kerk zal bestaen, wanneer het werk, volgens het afgeleverde plan, zal voltooid zyn.

Weinige dagen later overhandigde Fayd'herbe het bovengemelde plan aen den notaris Verhulst, onder eed bevestigende dat hy diezelfde teekeningen, aen de rechters gedurende hun oordeel aenbood⁽²⁾.

Dusdanig vonnis, door zulke bekwame rechters uitgesproken, zou allen stryd moeten geslist hebben; integendeel stookte het de verbittering aen, en de zaek werd zoo verre gedreven dat de partyen hun geschil niet meer op vriendelyke wyze kunnende vereffenen, zy tot de rechterlyke overheid overgingen. - De monnikken van Hanswyck door smeekschrift gedagteekend, 16 april 1680, onderwierpen

(1) In een wederantwoord tegen de aenmerkingen der monnikken nopens het autaer, zegt Fayd'herbe dat tusschen de keurmeesters die men zal benoemen, hy geene partydige en onbetrouwweerdige, zoo als Quellin, Vanden Steen en den toezichter der stadswerken die gedurig door het Hanswyckklooster gebezigd en dus er van afhangelyk waren, kan aenveerden; dat de eerste dezer, reeds in de schatting der beeldwerken, in den dom, zyne partydigheid heeft geloond, enz.

(1) ‘Attestatie der beeldhouwers over de goede proportie van den hooghen autaer tot Hanswyck.
Wy onderschreven beeldhouwers ende architecten kenders dies verstaende van architectuere, certifiseren ende geven getuygenisse der waerheyt waerachtich te wesen dat den hooghen autaer tot Hanswyck binnen Mechelen heeft zyn behoorlycke proportie van groote on breede naervenant de voorseyde kercke als den zelven zal volcomelyk gemaeckt wesen volgens de teekeninghe daervan zynde met den clynen voet daer op staende by ons gezien en op alles wel gezien en geconsidereert diesses aengaende, etc.
Get. Peeter Verbruggen, Peeter Verbruggen, minor, Norbertus Van den Eynden, Mercx arch. imp. reg. Henricus Herregouts, C.E. Biset, Arnoldus Quellin, Daniel Janssens, C. Wautiers, Gabrieli Bruxello, Matt. Van Bruxey, Antonius av.^t van syne M. 1680.
P. Verhulst not.^is 1680 dienende op de daete van Eedt.’

(2) De aflevering van het plan geschiedde den 16 mei 1680.

[p. 179]

aen den grooten raed van Mechelen, hunnen twist met Fayd'herbe; deze bestelde zyne antwoord den volgenden 11 october, steunende zyne verdediging op het aengegane verdrag; daerby deed hy aenmerken, dat de religieusen den kwaden wil dreven tot hem te dwingen het hoog autaer af te breken alvorens het voltrokken was, en dus zonder te kunnen oordeelen of het prachtig genoeg was; of het aen de bepaelde voorwaerden verantwoordde; dat na er verscheidene jaren tot den godsdienst gebruik van gemaekt te hebben, zy dezen uitvlucht poogden om zoo de betaling te verschuiven; - eindelyk aengezien het klaerblykend was, dat hy geen het minste voordeel uit de aengenomene werken kon trekken, het autaer alleen hem eenige vergelding kon toebrengen, en het diensvolgens aen monnikken niet toegelaten was dit werk te doen staken⁽¹⁾. Een ander schrift werd den 6 february 1681, om het antwoord van Fayd'herbe te wederleggen, voorgedragen, maer de kunstenaer verklaerde den 16 der zelfde maend, dat hy in zynen vorigen eisch volherdde; het Hooge Hof door een vonnis van 29 meert 1681⁽²⁾ besloot dat het hoog autaer en de twee koordeuren, zonder er de snywerken in te begrypen, binnen de maend, door onpartydige en van wederzyds te benoemen kunstenaers, zouden geschat worden; dat deze het voordeel zouden vaststellen; dat de bouwmeester uit die werken, indien zyn afgeleverd plan ten volle ware ten uitvoer gebracht geweest, zoude getrokken hebben, en veroordeelde de monnikken, een derde deel van het beloop dezer schatting dadelyk aen Fayd'herbe te betalen, om de overige twee andere deelen, van jaer tot jaer, te vereffenen; hiermede ook moest de eisch eindigen nopens het tweede bas-relief, doch Lucas de overeenkomst tot het maken des autaers met reden, als ondeelbaer aenziende, bracht by, dat indien men van de eerste voorwaerden afweek, hy recht had tot de betaling van twee bas-reliefs in plaets van één, zoo als het akkoord luidde, omdat de sny- en bouwwerken maer éene en zelfde aenneming uitmaekten, en onscheidbaer waren, daer het voordeel dat hy van de eene zyde kon genieten, het verlies moest dekken, dat hy van de andere kon onderstaen. By gevolg van het uitgesproken arrest kwamen eindelyk de partyen overeen, en, door eenen notarielen akt van 23 mei 1681⁽¹⁾, vergenoegde Fayd'herbe zich met eene som van 4400 guldens Brabantsch geld, (7981 fr. 85 cent.).

In een der aen den grooten raed voorgedragene schriften, hadden de monikken aengehaeld dat zekere bouwmeesters hun het voorstel hadden gedaen het autaer, ten koste van 4000 guldens, op te halen; maer steunende op een antwoord van Fayd'herbe, schynt het ons, dat deze laetste aen zyn werk eene veel grootere weerde toeschreef, want hy bevestigt dat zyn autaer in geene vergelyking met dit van het Beggynhof, welk men zegt 5000 guldens gekost te hebben, kon gesteld worden, er by voegende dat ‘hy zich gelukkig zou achten, waert hy dusdanige aenneemingen konde doen, dat hy alsdan een rytuyg tot zyn gebruyk zoude hebben, dat dit autaer maer eene verzameling van hout en steen is, dus geenzins in evenredigheyd met dit van Hanswyck gansch uyt marmer kon gestelt worden.’

Dit hoog autaer was niet geheel voltooid op het tydstip der overeenkomst; wy hebben geene zekerheid of Fayd'herbe er later de bestiering over behield; het schynt neen, want

(1) ‘............ Welcke indemniteyt niet vindelyck en is ten sy in het opmaecken en volbouwen van den autaer naer t'seggen van neutrale persoonen hun dies verstaende, waer toe den voors. Fayd'herbe altydt ghereedt sal wesen met presentatie in 't avanceeren der costen etc. ......... wel verstaende datter niet secretelyck en sullen worden gehoirt eenige persoonen niet verstaende d'architecture, de welcke dikwils uyt jmulatie intrest ofte andersins souden spreken jeghens de waerheyt ofte kennisse van architecture.
......... Synde te verwonderen dat de voors. prior ende religieusen syn agierende met soo groote animositeyt ende sinnelyckheyt dat sy den autaer dreygen af te breken sonder aenschouwen oft den selven naer het opmaecken zal wesen bequaem ende luystert ofte niet.
Sy hebben den selven soo vele jaeren gebruykt sonder contradictie, en als den selven soude voltrokken ende volmaeckt wesen nemen sy een getal van frivole uytvlugten ten eynde van niet te betaelen.
Het is hun niet georloft door sinnelyckheyt diergelycke costelycke wercken voortcomende uyt de weldaeden van godtvruchtige persoonen af te breken.’ Gelyk wy reeds gezegd hebben, werd deze wederantwoord voorgedragen den 11 october 1680.

(2) ‘Arrêt de la cour.
Vu le différend entre le prieur et religieux du cloistre de Hanswyck en cette ville, suppliants par req^te du 16 avril de l'an 1680 et par deux autres validées, pour civiles du 11 d'octobre de la ditte année et du 6 de février dernier soubs benefice des q^les. Ils ont posé faits et exhibé pièces de batteri par partie le tout joint au different par ordonnances des 14 de novembre 1680 et 10 de mars, en suivant d'une part, Luc Fayd'herbe ref.^t d'autre.
La Cour faisant droit ordonne aux parties de faire priser endeans un mois par des maîtres expers neutres a choisir de part et d'autre l'autel et les deux portes au côté en l'estat qu'on les trouve présentement avec tout ce que devant l'interdiction en question a esté faict ou destiné pour y servir et estre approuvé et aussi le gaing que le d.^t rescrit.^t aurait pu faire a la construction du d.^t autel avec ses termes au pied du modelle en estant, sans y comprendre aucune statue. Condamne les d.^ts suppl.^ts de payer contant au res.^t le tiers de la partie de la dite prisée et les deux tiers restants d'année en année en egale portion, moyennant quoi vient a cesser la pretention du d.^t res.^t pour la seconde station de bas-relief, compense les depens et pour cause, sauf le rapport qui sera a la charge des suppl.^ts
Du 29 de mars 1681.
Copié du decret de la Cour entre le prieur et religieux d'Hanswyck suppl.^ts et Lucas Fayd'herbe rest. d'autre.
Rapport fait a la Cour declare que les pièces cy mentionnées a pris inventaire fait seront transportées aux frais et peril des suppl.^ts en une place neutre, dont parties conviendront.
Fait a Malines le 25 avril 1681.
(Signé,) Phil. Imbert.’

(1) Deze overeenkomst werd door den notaris G. Verhaegen op 23 mei 1681 beschreven.

[p. 180]

het blykt uit zyn antwoord van 16 february 1681, dus dry maenden vóor de slissing der moeijelykheden, dat het autaer tegen den koormuer niet rustte, dat dáer eene deur, toegang tot het klooster gevende, bestond, alsook dat dáer eene plaetst bestemd was, om het tabernakel te stellen; - heden is het niet afgezonderd, maer aen de muer vastgehecht, en in plaest van in marmer te zyn gehouwen, zyn de pilaren in hout; het is dus te denken dat, na den 23 mei 1681, het autaer verschoven werd. Eene andere beweegrede, die ons doet gelooven dat de er aen toegebrachte veranderingen zonder de tusschenkomst van Fayd'herbe geschied zyn, is dat zooals het autaer thans bestaet, dezes breedte niet in evenredigheid schynt met deszelfs hoogte; te meer is het bewezen door de stukken in dit proces bygebracht, dat de religieusen de afbraek des autaers vroegen, om dit laetste achterwaerts te plaetsen.

Eene tweede onzekerheid, die myn nauwkeurig onderzoek niet heeft kunnen doen verdwynen, bestaet in de waerde waerop de twee groote en kunstryke bas-reliefs die den dom versieren, zyn geschat geweest.

Op deze wyze echtereindigde dit geschil, dat de wysheid en de goede trouw hadden moeten doen voorkomen; die moeijelykheid deed den grootsten indruk op onzen beeldhouwer, en zelfs schynt het, dat die ongelukkige oneenigheid eenen droeven invloed op geheel zynen levensloop heeft uitgeoefend.

Reeds hebben wy doen aenmerken dat de kerk van O.-L.-V. van Hanswyck eene onbetwisbare kunstweerde bezit; - dit gebouw is stout en schoon, en de bouwmeester heeft hierin zyne groote kennissen en zyne rykheid van geest bewezen; - gelyk andere gebouwen van dien aerd, bestaet deze tempel niet uit een latynsch of grieksch kruis - dry gelykloopende beuken maken het gebouw; aen den derden pilaer, welke een der steunen van den dom is, maken zy een kring uit en verder hunne oorspronkelyke lyn hernemende, scheiden zy, ieder aen een der kleine autaers. Gemakkelyk kan men ontdekken dat die oprichting des doms het byzonderste oogwit onzes bouwmeesters was, en hy hiertoe aenspraek op al de kracht zyns geestes heeft gemaekt.

Tusschen de steunpilaren van den dom zyn vier zuilengangen (portiques) boven welkers voetstukken de borstbeelden van de HH. Ambrosius, Augustinus, Hieronimus en Gregorius zyn geplaetst; de twee eerste zyn voortbrengsels van Fayd'herbe, de andere van zynen leerling J.B. Boeckstuyns. Boven het eerste kroonwerk waer de vereenigingen des doms en het welfsel des middenbeuks hunnen oorsprong nemen, stam, aen de linker-en rechterzyden, de twee overheerlyke bas-reliefs, die men, met rede, als de schoonste uit België mag aenwyzen; de eene verbeeldt de geboorte des Zaligmakers, de andere de kruisdraging Christi; - zy zyn gansch behandeld met die stoutheid, die Rubens in zyne meesterstukken stelde; gansch dragen zy dit merk van grootheid dat aen den vorst der schilders eigen was, - ja, deze snywerken alleen geven aen Fayd'herbe eene onbetwistbare plaets tusschen de grootste beeldhouwers aller scholen.

De plaets waer deze prachtige kerk gegrond werd, helde zeer van straetwaerts naer de rivier de Dyle, welkers waters tegen de muren der sakristy loopen; om die ongelykheid van den grond te doen verdwynen en de noodige hoogten te bekomen, is de bouwmeester er toe gedwongen geweest, onder geheel de oppervlakte van den tempel, een onderaerdsch gebouw te maken, waerin de pilaren der kerk herhaeld zyn en aldus tot steun dienen.

De voorgevel heeft meer dan 20 meters breedte en de afstand van de inkoomdeur tot achter het hoog autaer is omtrent 44 meters; de pilaren des doms zyn in toskaensche bouworde; de voorgevel was onvoleindigd blyven staen, en is eerst in 1853 volgens de plans van den bouwmeester Drossaert voltrokken.

Na deze werken over de kunstwerken onzes meesters, willen wy eenige feiten aenhalen die hem als mensch zullen doen kennen.

In het tydstip dat Fayd'herbe nog de lessen van Rubens volgde, was hy in byzondere vriendschap met Jan Cossiers⁽¹⁾ getreden; deze, een der goede schilders onzer school, was leerling van Cornelius De Vos; te Mechelen geroepen, in 1656, om, door zyne tafereelen, de Beggynenkerk te versieren, gebeurde het dat het schildersambacht zich als beledigd aenschouwde, omdat dit belanglyk werk niet aen een der leden hunner gilde was toevertrouwd; de verbittering steeg ten hoogste en borst eindelyk uit, wanneer men vernam dat die vreemde meester de hand aen het werk had gesteld.

Men bespiedde Cossiers, en eindelyk betrapte men hem borstel en palet houdende, een feit voor welk men hem tot 7 guldens boete veroordeelde, met verbod van zyne tafereelen alhier te vervoorderen. Nutteloos deed Fayd'herbe poogingen om zynen vriend dusdanige knevelery te sparen: de nyd bleef onbuigzaem; Cossiers moest de stad verlaten en elders de hem gevraegde schilderyen gaen voleindigen.

Men kan denken hoe dergelyke kleingeestige tegenkanting een kunstenaer als Fayd'herbe moest kwetsen; sedert lang ook had hy een middel uitgedacht om de kunst naer weerde te doen achten.

In dit tydstip inderdaed, waren te Mechelen, de schilders en de beeldhouwers, met de vergulders, de uithangbordenkladderaers, de kinderspeelgoedmakers enz. vereenigd; en zy konden hunne edele kunst niet uitoefenen ten

(1) Jan Cossiers, geboren te Antwerpen in 1603, overleed aldaer in 't jaer 1652; hy was leerling van Cornelius De Vos, en werkte zeer gemakkelyk; jammer dat hy zich niet genoeg van die natuerlyke voorbereiding wantrouwde; hy schilderde portretten, genre- en historie-stukken. Zyne kleur was byzonder schoon in die twee eerste manieren; hy werd tot bestierder der Akademie van Antwerpen ten jare 1639 benoemd.

[p. 181]

ware zy in het schildersambacht ingeschreven waren en hun aendeel, in de belasting die de stad van die gilde eischtte, betaelden. Trachtende die instelling, zoo vernederend voor de schoone kunsten, te zien wyzigen, vroeg Fayd'herbe met verscheidene andere aenzienelyke kunstenaers, den 5 juny 1684,⁽¹⁾ aen het magistraet, in een gegrond smeekschrift, eene scheiding te willen maken tusschen de schilders, de beeldhouwers, en die mannen welke den borstel en beitel slechts behandelen, om de deuren en vensters

(1) Het smeekschrift van 5 juny 1684, om de scheiding van het schilders ambacht te verkrygen, was in den naem van verscheidene andere kunstenaers, als daer zyn: Philippus de Grave en Joannes Van den Steen, onderteekend.
Den 21 juny daer opvolgende, boden vreemde kunstenaren het Magistraet eene aenvraeg aen, om hen te verwittigen, dat, ingeval men hun wilde ontslaên van de belasting dat het schilders ambacht van de kunstenaers eischte, zy zich te Mechelen zouden huisvesten. Dit rekwest, door de volgenden onderteekend, werd niet voldoendelyk aenveerd:
P. Van Latum; Egbert Heemskerke, (beroemde schilder gebortig van Haerlem; Jan Van Peen; Jacob Verdussen; Jacob Laffas; Franciscus De Bodt; Petrus Vander Willige, geboren te Berg-op-Zoom, die uitmuntend, zilveren vaten, muziekinstrumenten en zinnebeelden der dood schilderden; Jacobus de Fourmestraux; J.-B.-F. De Crepu.
Wy hebben eene nota, gedagteekend 13 juny 1684, in de stukken van het schilders ambacht ontdekt, welke hewyst dat de volgende meesters die kunstenaers dreven om de hier boven gemelde smeekschriften aen het magistraet voor te dragen.
Lucas Fayd'herbe; Jan Vanden Steen, beeldhouwer; Bocxstnyns, leerling van Lucas Fayd'herbe; Eloy Bonjonne; Huysmans, (wy denken dat deze de landschapschilder is, gewoonlyk Huysmans van Mechelen genoemd, alhoewel hy te Antwerpen werd geboren); Sonnemans; (hy was een Hollander; er zyn van hem in O.-L.-V. kerk twee groote schilderyen, welke voortyds in het klooster van Leliëndael geplaetst waren. Descamps, in zyn Voyage pittoresque de la Flandre, meldt deze stukken met den grootsten lof); Sebastiaen Van Aken, (hy was historieschilder, leerling van Luc. Franchoys en te Mechelen geboren); Philippus De Grave; Ferdinandus Saeyes.
Het vooruitzicht van deze kunstenaers was te Mechelen eene Akademie van schoone kunsten op te richten, maer de schildersgilde belette er de uitvoering van.
Hier volgen de smeekschriften; het eerste is gedagteekend van 5 juny 1684
‘Aen myne Eerw. heeren Wethouderen dezer stadt Mechelen in policye camer vergadert.
Verthoonen met behoorlycke reverentie de ondergeschreven constschilders en belthouwers binnen deser stadt, hoe dat hunne respective consten en wetenschap van allen oude tyden zyn gehouden geweest voor liberael ende geen gemeyns hebbende met mechanicque hantheringe of ambachten hoedaenichlyck dat de selve by allen edelieden mogen worden geexerceert sonder eenige derogatie aen hun qualiteyt ter contrarie syn door de selve consten verschyde uytmuntende meesters als onder andere by desen Petrus Paulus Rubbens, Antonius Van Dyck ende meer andere by de princen, soo van dese als andere landen gepromoveert geweest selfs tot den staet van ridderschap ende in den selven het exercitie van hunne conste blyven continueren.
Het is nu soo dat binnen dese stadt evenwel geen distinctie en werdt gemaeck tusschen het mechanique en liberaele schilderen en belthouwers, maer dat de dekens van het schilders ambacht indifferentlyck op het pretext van hunne rolle, praemen selfs allen uytscheynende meesters om te comen onder voors. mechanicque ambacht, synde gecompozeert van stoffeerders, popmakers, cladders en andere winkelhoudende persoonen directelyck tegens de nature van remonstranten liberale conste.
Ende waer door den luyster van selve comt te verdwynen ende uit dese als nu florissante stadt gehouden worden verscheyde treffelyke constenaers een de welcke elders geen het minste obstacle en worde gemaeckt in het exercitie van hunne conste en de welcke andersints alhier souden worden getrocken ende dat meer is die onderg.^e vertrouwen vastelyck dat sy het voors. obstacle geweest synde, sullen komen te wagen brengen van alhier op te rechten eene treffelycke Academie, als tot Antwerpen, Brussel en elders omme in de selve by de liefhebbers naer het leven te worden geteekent, waer ook vele vremde alhier souden worden aengelocht, en by faute van welcke als nu de ingesetenen deser stadt om te comen tot de perfectie de selve Academie elders moeten soecken synde sulkx ook seer wel geconsidereerd geworden by de heeren Wethouderen van Antwerpen hebbende in hunne stadt gesepareert de mechanicque van de liberaele meesters hebbende de lesten gevoeght met de camer van rhetorycque ofte poësye aldaer ende de eerste gelaten onder hun voorigh ambacht, sulcx is ook te voorleden jaer gebeurt in de vermaerde republieque van Venetiën naer luydt van het extract uyt de Relations véritables, van 23 january 1683, het extract ten desen annex synde in de selve rhepublieque gemaeckt voor het toekomende eene distinctie tusschen deghene professie doende van voors conste by hun gedeclareert liberael ende exempt van lasten de welcke moeten draegen degene exercerende de mechanicque sulcx dat (onder ootmoedige correctie) voor het gemeyn beste soude convenieren dat dusdanigh onderscheyden ende distinctie oock alhier wierde gemaeckt oock om voordere redenen by de remonstranten in cas van noode UE. mondelinge naerder te representeren, oorsaecke waerom sy hun keeren tot UE.
Ootmoedelyck biddende de selve gelieven gedient te syn de supplianten en allen anderen die hun binnen dese stadt in liberaele conste van schilderen en belthouwen, sonder het houden van winkel en diergelyke mechanicque functien sullen comen te exerceren, te verclaeren exempt van voo̅rs ambachte en lasten daer toe staende, de supplianten...... een particulier corpus 't sy onder naem van Academie als binnen Parys, Londen etc., 't sy met vervoeging aen de camer van Rhetorycque binnen dese stadt op den voet als binnen Antwerpen ofte daer inne anderssints soodanighlyck te voorsien als de selve naer de gelegentheyd van de saecke en voor het gemeyn recht sullen vinden te behooren, doende etc.
(Was onderteekend): Philippus De Grave; Van der Steen; in den naem van meer anderen.
Men vindt er de volgende kantteekening op: ‘Sy gestelt in handen van de heeren pollicyemeesters.
Actum den 8 may 1684. (Ondert.): J. Van de Venne.
En lager eene tweede kantteekening: ‘Sy gestelt in handen van de Deckens van de schilders en stoffeerders om hier op mondelinchs te comen segghen. Actum den 5 juny 1684. (get.): J. Vande Venne.
Smeekschrift van 12 juny 1684.
‘Aen Myne heeren Borgemeesteren ende Schepenen der stadt van Mechelen.
‘Verthoonen seer oitmoedelyk de onderscreve vrymeesters van de edele schilderconste hoe dat sy geirne binnen de voors. stadt souden comen woonen, waert sy aldyen UE. hun geliefde vry te laeten en exempt te houden van alle ambachts lasten ende sonder gemolesteert te worden van de Deckens van de schilderconste gelyck in alle andere steden het gebruyck is, door dyen het is een edele konste ende voor geen ambacht en mach worden gerekent, omme eenparelyck binnen de voors. stad met die van de nieuwe Academie eendrachtich te wesen ende vervolgens de privilegien ende costuymen by die van de selve Academie mede onderhouden gelyck by hun naer behooren wort versocht dan alsoo tselve sonder het consent van UE. niet en vermach te geschieden.
Soo keeren sy supplianten hun tot UE., ten eynde de selve aen hun gelieve te consenteeren als mede aen allen diegene die noch (van deselve konste synde) binnen Mechelen voors. souden comen woonen van vry ende exempt te wesen van alle ambachtslasten dier souden mogen opgestelt worden, geconsidereert dat sy in alle steden, te weten tot Parys, Roomen en geheel Italiën daer in geene lasten syn gehouden, ende dat door de edelheyt der schilderconste de welke voor de voors. stadt sal wesen een groote consomptie ende bybrengen een mercklyck profyt, door dyen vele vremddelingen de selve liefhebbers van de conste aldaer selen comen besoecken, waertoe wy genegen wesende UE. biddende van het selve te willen consenteren 't welk doende etc. (ondert.) P. Van Latum, Egbert Heemskerke, Jan Van Peen, Jacques Verdussen, Jacobus Laffas, Francus de Bodt, Peeters Vander Willige, Jacobus de Fourmestraux ende J.B.F. De Crepu.
Ter zyde was gesteld de volgende apostille. ‘Sy gethoont aen de deckens van de schilders om hier op beneffens de andere requeste hun ten handen gestelt mondelings te comen seggen op woensdach naestcomende. Actum den 12 juny 1684. (Onderteekend): B. Scheppers 1684.
Het Schildersambacht zond den 13 juny 1684, de volgende beraedslaeging het stadsmagistraet toe.
memorie.
Van de gene die de Academie sullen beginnen te stabuleren en de naemen van degene die dese requeste hebben doen stellen en ootmoedelyck syn versoeckende geweest van myne eerw. Heeren van het magistraet ende als nu in handen gestelt van myne heere pollicye meesters om daer in te doene 't gene naer rede is verzocht geweest en verhoopende syn eenen goeden uytval ende eene vierige protexie om dese vrye liberaele schildersconste in haeren eersten staet van libertyt te herstellen, etc. M. Lucas Fayd'herbe den ouden, M. Jan Lucas Fayd'herbe den jongen, M. Jan Vander Steen, M.N.M. Boecxsteuyns, M. Eloye Bonjonne, M. Huysmans, vremde, M. Sonnemans, vremde, M. Sebastiaen Van Aken..., nieuw, M. Philip De Grave, M. Jan De Coxie en M. Ferdinand Saeyes, vremde.
Mitsgaders eenige quantiteydt van jonge aencomelingen die alreeds al wat fraeis te doen ende in weynige tydt al fray meesters sullen worden vermits dese nieuwe ingestelde academie haren voortgang sal crygen.
Wy ondergeschreve supposten van het schildersambacht alhier verclaeren aen t versoeck met deze memorie gedaen nochte ook het requeste by eenige supposten gepresenteert over hetselve versoeck niet te willen houden, maer verclaeren dat wy ons syn houdende aen de rolle van den ambacht. Actum den 13 juny 1684, (geteek:) Francis Boecxstuyns, Peeter Sonnemans.

[p. 182]

te kleuren, of voorwerpen uittewerken die alleenlyk tot het vermaek der jeugd dienen, te verstaen gevende, dat indien hunne aenvraeg gunstiglyk werd aenveerd, men te Mechelen, op de zelfde wyze als te Brussel en te Antwerpen, eene Akademie van schoooe kunsten zou kunnen stichten. Dit belangryk smeekschrift, zeker weerdig van in acht genomen te worden en welk der stad onschatbare voordeelen moest toebrengen, werd ongelukkiglyk van de hand gewezen.

Dit was eene der laetste poogingen die onze meester ten voordeele der kunst in zyne geboorteplaets aenwendde. Fayd'herbe overleed te Mechelen, den 31 december 1694. Hy had eene zwakke lichaemsgesteltenis, was van kleine gestalte, mager en zwaermoedig van aerd. Hy werd begraven in den middenbeuk van de metropolitane kerk, omtrent den predikstoel, onder den zerksteen van Andreas Snyders, wiens dochter hy had gehuwd.

Dit laetste feit moet echter eenieder verwonderen. Volgens den inhoud van eene overeenkomst tusschen de Hanswykheeren en Fayd'herbe, gedagteekend 24 july 1776⁽¹⁾, had deze laetste zich het recht voorbehouden van, in deze kerk, een grafkelder voor hem en zyne familie te maken, alsook een gedenkschrift boven de twee zuilengangen, tusschen de steunpilaren van den Dom, langs de koorzyde, te plaetsen; men weet niet welke de redens mogen geweest zyn dat 's kunstenaers stoffelyke overblyfselen niet in den merkweerdigen tempel, dien hy gebouwd had, ter aerde zyn besteld. Mogelyk is dit toe te schryven aen de onlusten die hy van de monniken had onderstaen; doch, wat er van zy, meer dan eene halve eeuw was er verloopen, en nergens was er in die kerk, de naem van Fayd'herbe te vinden, wanneer onder den tegenwoordigen pastoor van Hanswyck, den eerw. heer Van Campenhout, vriend van den laetsten nog den naem dragende afstammeling onzes bouwmeesters, boven een der zuilengangen der Dom, het volgende opschrift werd gesteld:

D.O.M.
et
PIAE MEM.
ILL. SCULPTORIS
LUC. FAYD'HERBE
HUJUS ECCLESIAE
CONDITORIS
QUI OBIIT 31 X^bris 1697.
R.I.P.

Intusschen was de stad Mechelen van haren kant, den man ook gedachtig geworden, die eene perel in hare kunstkroon had gehecht. Ten jare 1854 richtte zy ter eere van Fayd'herbe een standbeeld op, welk aen den beitel van Joannes-Baptista-Joseph de Bay, een harer luistertoebrengende zonen toevertrouwd werd.⁽²⁾

Jammer is het dat Fayd'herbe Italië niet hebbe doorreisd: als beeldhouwer zou de studie der meesterstukken van de oudheid op zynen beitel eenen gelukkigen invloed gehad hebben, alsook zou hy het schoone ideale, van welk hy somtyds afweek, beter hebben verstaen; als bouwmeester, zouden de menigvuldige monumenten dier rykbedeelde landstreek hem de uiterste geheimen der bouwkunde hebben geleerd.

Ook verstond onze meester zeer wel de voordeelen die hy uit dergelyke reis kon trekken en was hy voornemens deze te beginnen, maer de liefde kwam zyne zinnen keeren, en den

(1) Deze akt werd beschreven door den not^s F.J. Croon, 24 July 1676.

(2) Deze beeldhouwer die zoo eene verdiende beroemheid bezit en wiens naem in de geschiedenis der vaderlandsche kunstenaers loffelyk zal aengeteekend worden, zag te Mechelen, ten jare 1779, het licht.

[p. 183]

1^en mei 1640, trouwde hy Maria Snyders, by welke hy zes zonen en zoo vele dochters won. Twee dezer zonen, Lucas en Henricus, waren zyne leerlingen; de eerste, zoo als zyn vader, bezat boven de beeldhouwerskunst, nog die van bouwmeester; de tweede had meer genegenheid voor de dichtkunde; echter legde hy zich ook op het beeldhouwen toe en verveerdigde hy verscheidene kleine figuren in albast; - eene zyner dochters behandelde ook den beitel, en men verhaelt dat zy eischte als beeldhouwster in het schildersambacht aenveerd te worden; hier uit volgde er, zoo het schynt, dusdanige rechtelyke betwistingen, dat de stukken dit geschil behelzende, in de archiven van het ambacht zyn bewaerd geweest; men zegt daerby dat het Anna-Barbara Fayd'herbe was welke dezen eisch voorbracht. Ten jare 1666 trad zy in huwelyk met Joannes Van Delen, eenen melchelschen beeldhouwer, die zich te Brussel nederzette⁽¹⁾. Echter moeten wy aen de waerheid, te verklaren dat wy aengaende dit buitengewoon geschil geene de minste bewyzen gevonden hebben; zelfs gelooven wy dat de aenteekenaers zich aengaende Anna-Barbara misgrepen hebben, en zy deze met hare moei, Maria Fayd'herbe, dochter van Antonius, overgrootvader van onzen kunstenaer, verward hebben.

Wy zyn, aen de dienstwilligheid van den heer Van Doren, archivist der stad Mechelen, een belanglyk stuk nopens deze Maria Fayd'herbe verschuldigd, welk met de moeijelykheden in verband staet die zy met het schildersambacht heeft gehad;⁽²⁾ inderdaed uit een smeekschrift, in den naem der schilders aen de schepenen, den 21 january 1633, voorgedragen, blykt dat deze Maria met den grootsten smaed, de wetenschap der beeldhouwers en schilders, die destyds van die gilde deel maekten, behandelde; zy ging zoo ver dat zy hun eene uitdaging toezond, om tegen haer een kunstkamp aen te zetten. Deze grootspraek was voor hunne eigenliefde hoogst vernederend; ook verklaerden de tien beeldhouwers welke het smeekschrift onderteekenden, aen de schepenen dat zy dit beroep aennamen, en dat zy zich, in dusdanige plaets zouden begeven, als hun zal aengewezen worden, om tegen Maria Fayd'herbe den wedstryd te onderstaen. Nergens hebben wy kunnen ontdekken of die kunststryd plaets heeft gehad; maer wy denken, dat alzoo Maria in het schildersambacht niet aenveerd werd, zy in haren hoogmoed gekwetst zynde, alleenlyk aen haren wrok gehoor gevende, niets voor oogen had, dan de verdiensten van die kunstenaers der gilde aen wie zy den hoon haer overkomen, toeschreef, te vernederen.

Lang is men van gevoelen geweest dat Lucas Fayd'herbe, ten gevolge van wonden hem door den val van een zyner beelden overkomen, zoude zyn overleden; maer volgens familieschriftten die men ons wel heeft willen toevertrouwen, is het klaerblykend dat hy onder eene kwynende ziekte is bezweken⁽¹⁾.

Voorders hebben deze bewysstukken ons getoond, dat Joannes-Lucas Fayd'herbe, even als zyn vader, een ervaren bouwmeesters was, en dat hy de verheffing der kolommen van het hoog altaer in St.-Rombautskerk, werk dat Lucas als zeer moeijelyk en gevaerlyk aenzag, bestierde; ten uitterste voldaen over den onderstand die zyn zoon hem had toegebracht, schonk de vader hem een schoon standbeeld, door den vermaerden Duquesnoy, zynde Ganimedes op den arend rustende.

Joannes-Lucas Fayd'herbe, echtgenoot van J.M. de Croes, bouwde ten 1696 het huis in den Langen Brul op, dat zyne vrouw van hare ouders erfde; die woon bestaet nog onaengeroerd en zoo als de zoon van onzen grooten kunstenaer haer volgens zyne eigene teekening, voltrok; heden nog is zy met schoone snywerken van den vader versierd.

In den hof, had hy het standbeeld van Ganimedes opgericht - een tegengelegen huis, om zynen tuin te vergrooten, aengekocht hebbende, wilde hy het werk van Duquesnoy

(1) Jan Van Delen, geboren te Mechelen, was leerling van Lucas Fayd'herbe wiens dochter hy trouwde in juny 1666; hy zette zich te Brussel neder waer hy in 1702 stierf. Men schryft hem het standbeeld van den Zaligmaker in O.L.V. kerk alhier, toe; voorts is de grafstede van Jacobus en Philippus Dennetières in de kerk van S^te Gudula te Brussel door hem gemaekt; - Karolus de II, koning van Engeland heeft hem in 1672, tot zynen beeldhouwer benoemd.

(2) Alsoo Maria Fayd'herbe Antonis dochter by sekere haere requestie van 7 december 1632, aen mynheeren schepenen deser gepresenteert seer vermetelycken en beroemlycken vanteert dat sy soo goede meersterse in de konste van beeldsnyden souden wesen, dat er geen meester in 't ambacht van 't selve wesende, haer en soude konnen beschaemen, ververschende ende versterckende dit beroemlyck spreken oock by haere geschrifte van den 20 december daer naer, met dese woorden dat sy de voors: meesters in 't werken niets schuldig en is, maer en extimeert voor dozyn werkers, jae soo ist dat de ondergeschreve meesters supposten van den schilders ambacht hun lieden rapport gedaen wesende van 't geallegeerde van de voors: Maria Fayd'herbe by de deckens van den selven schildersambacht sy lieden qualycq verdraegen connende deze onwaerachtige ende vermetelycke positie, die hun ook te seer schandaleus is, als strekkende tot vermindering van hunne eere en reputatie, over een gedraegen hebben haer daer in te confonderen ende dien volgende verclaeren by desen dat sy te vreden syn elck bysonder ende sonder assistentie van iemant ter werelt te compareren ende hun te laeten vinden in sulcken camer ende plaetse alst de voors: heeren schepenen sullen ordoneeren ende aldaer om het constrichste tegen de voors: Maria te wercken ende dat in 't maken van alderhande figueren, te weten groote ende cleyne soo van hout als steen verre sy oock begeert te compareren Dies wy ondergeschreven ons submitteren ten seggen meester en van ander steden onpartydig wesende. In teeken van dien hebben wy ondergeschrevene dit al te samen onderteekent desen 12 january 1633 (onderteek.) Francoys van Loy, Rombaut Verstappen, Peeter De Cael, Rombout Rigouts, Lievin Van Legem, Baptiste Van Loy, Francoys Delna, Maximiliaen Labe.

(1) Volgens de eigenhandige aenteekening van den kunstschilder Egidius Smeyers, zou het eene teering zyn geweest die hen ten grave bracht; op het laetste zyns levens waren zyne zinnen zoo verslapt, dat hy zynen gaenstok naest zyn bed deed nederzetten, zeggende dat het de roede van Aaron was.

[p. 184]

verplaetsen, maer de stelling om het standbeeld van zyn voetstuk af te laten, brekende, deed hy nuttelooze poogingen om den val van het beeld te voorkomen; onmachtig om het in evenwicht te houden, ontsnapte het hem, waerdoor hy dusdanig gekwetst was, dat hy ten gevolge hiervan ten grave daelde. Dit ongelukkige voorval had plaets in de maend July 1704, dus zeven jaren na zyns vaders overlyden.

Velen hebben gedacht dat Lucas Fayd'herbe dit huis bewoonde; dit is eenen misslag, want den 3 September 1669 kocht hy voor zyne huisvesting een uitgestrekt gebouw op de Yzeren Leen alhier, tegenover het vleeschhuis, welks uithangbord alsdan was: de koning van Vrankryk, en op volgenden 23 December, werd hem toegelaten dezen naem, in dien van den koning van Spanie, dien het heden nog draegt, te veranderen⁽¹⁾.

De byzonderste werken van Fayd'herbe, die wy kennen, zyn te Mechelen de volgende: - In de hoofdkerk van St-Rombauts, het hoog autaer, prachtig en edel monument; - de grafstede van den aertsbisschop Creusen, noordwaerts van dit autaer ten jare 1664 gesteld; - de beelden van de HH. Joseph, Carolus Borromeus, Hieronimus en Anna, en eene groep, den H. Franciscus-Xaverius zich voor de H. Maegd met haer goddelyk kind buigende; - dit stuk is een der bevalligste en belangrykste van zyne beeldwerken; het bekroont heden de grafstede, ter gedachtenis der Berthouten, heeren van Mechelen, hersteld.

De voorgevel der kerk van Leliëndael, welkers print, naer de teekening van Egid. Smeyers, men in de Brabantia Illustrata van Sanderus ontmoet. Over weinige jaren heeft men aen dit gebouw aenzienlyke veranderingen gedaen.

Ook tot aen de kroonlyst of kornis, is de voorgevel van de hedendaesche St.-Petrus, voortyds de Jesuitenkerk, van zyne verordening en is ook in den besten trant behandeld.

St.-Janskerk bezit van Fayd'herbe's werken de standbeelden van de apostelen Petrus en Paulus, twee aschkruiken, eenen H. Franciscus in marmer, eene kleine grafstede ten geheugen van den kanonik Huens.

De kerk van O.-L.-V. van Hanswyck die hem geheel toebehoort, is verrykt met de borstbeelden van de leeraers Ambrosius en Augustinus, en bovenal met de twee uitmuntende basreliefs die gansch de school van Rubens herrinneren. - Deze groote schilder meldt, in een getuigschrift, den 5 april 1640, een beeld van de H. Maegd afgeleverd te hebben; dit werk van Fayd'herbe, alsook het beeld van den Zaligmaker, pronken heden nog in de Beggynen kerk.

Te Brussel, in de kerk van St.-Gudula, staen van Fayd'herbe, de apostelen Simon en Jacobus.

De grafstede van de historieschilder Adrianus de Bie in St.-Gommarus kerk te Lier, is ook een zyner werken.

In 1666 gaf Petrus de Jode den prachtigen lyktroon in plaet uit, door Fayd'herbe geteekend, en die in de Metropolitane kerk by het overlyden van Philippus den IV, koning van Spanje, werd opgerecht.

Vele andere beeldwerken hebben wy ontmoet die men ten rechte Fayd'herbe toeeigende, maer wanneer men den trant en de breede handelwyze van den grooten beeldhouwer met aendacht bestudeert, onderscheidt men gemakkelyk de snywerken zyns beitels, van die welke anderen toebehooren. Menigvuldige voortbrengsels van zyne naestbestaenden of leerlingen, worden hem toegeschreven; byna in alle deze ontbreekt er geest en zy dragen eene drooge en harde bewerking.

Eindelyk, buiten zyne twee zonen, telde Fayd'herbe tusschen zyne leerlingen, Jan Van Delen, (die zyne dochter Anna-Barbara huwde), - Nicolaes Vander Veken, Franciscus Langemans en Egidius Bocxstuyns.

Ch^r. du Trieu de Terdonck.

(1) Den 1 September 1755, kwam de heer Henricus van den Nieuwenhuysen in bezit van dezen eigendom, alwaer eene aenzienelyke hoedenmakery werd opgericht, en welke jaren lang in deze familie bleef; heden hoort hy toe aen den heer Dieudonné.