De Vlaamsche School. Jaargang 5

De brandbrief.
(Vervolg, zie bl. 31, 37, 45, 51 60, en 69.)

Het openbaer ministerie nam nog eens het woord, ten einde de verdediging van den advokaet des betichten te wederleggen. In eene welsprekende redevoering hield de prokureur des konings al de punten waerop de beschuldiging rustte staende, en eindigde met de vevoordeeling van den verdachte te vragen.

De advokaet van Jakke Luyfels antwoordde hierop, dat de betichte onschuldig was aen het hem ten laste gelegde feit; wederlegde nog eens, en dit op den toon der diepste overtuiging, alle de punten der beschuldiging; beriep zich op den inhoud des briefs zelven om aen te toonen dat het onmogelyk was dat deze door den verdachte kon zyn geschreven, daer Jakke Luyfels een ongeleerd mensch was, en de spotachtige toon van het schrift, al mocht het dan ook al op geene litterarische verdiensten aenspraek maken, aenduidde dat de brief het werk was van een slimmer man dan den verdachte; vroeg nog eens de vryspraek dezes laetsten, en eindigde met te verklaren, dat hy hierontrent volle vertrouwen stelde in de wysheid der heeren gezwoornen.

Nu wendde de achtbare voorzitter zich tot den beschuldigde, en vroeg hem, ditmael in de moedertael, of hy nog iets ter zyner verdediging dacht te moeten inbrengen.

Deze vraeg maekte een diepen indruk op het gemoed van den verdachte die, uit zyne gevoelloosheid op eens losgerukt, zich plotselings oprichtte. En niet zonder rede: tot dan toe had men hem behandeld even alsof het geding hem niet betrof; men had hem beschuldigd en verdedigd in eene vreemde tael, en thans, zonder dat hy wist wat beide, beschuldiging en verdediging, hadden ingebracht, geweer-

[p. 78]

digde men zich hem te vragen, of hy het noodig dachter nog iets te moeten byvoegen tot zyne verdediging. De arme drommel stond nu ook, even als iemand die uit het oord der dooden was teruggekeerd en niet wist waerover er werd gehandeld, met wyd geopenden mond, den voorzitter, de rechters, den prokureur des konings, de gezwoornen en zyn advokaet te aenschouwen. Deze laetste haestte zich echter hem een ontkennend teeken te doen, waerop hy antwoordde:

- Neen, mynheer, neen... ik weet er niets van.

Dan zakte hy terug op de schandbank, verborg zyn aengezicht achter de handen en weende.

Deed hy zulks om dat hy al het diepe der spotterny gevoelde waermede men hem behandelde, of was het uit ontroering, daer hy begreep dat het oogenblik naderde waerop men over zyn lot ging beslissen? Ik weet het niet, misschien was het om beide redenen te gelyk.

Nu richtte zich de voorzitter tot de twelf gezwoornen, zegde hen dat zy eene moeijelyke taek te vervullen hadden, dat zy zich in hunne oordeelvelling niet mochten laten leiden door de woorden der beschuldiging of der verdediging; maer zich vry en zonder eenig nadenken hoefden te gedragen volgens de inspraek van hun eigen geweten. Dan stelde hy hun de dry volgende vragen ter beantwoording voor:

Eerste vraeg. Is de beschuldigde Jakke Luyfels, handwerker, geboortig van en woonachtig te Esschen, hier tegenwoordig, plichtig aen het hem ten laste gelegde feit, op 24 december laetstleden, eenen brandbrief te hebben geschreven?

Tweede vraeg. Is de beschuldigde Jakke Luyfels, hier tegenwoordig, plichtig aen het hem ten laste gelegde feit, den avond van voornoemden 24 december, bovengemelden brandbrief te hebben gezonden aen Pauwel Gyselynckx, pachter op de Kretenborgsche hoeve, onder Esschen?

Derde vraeg. Is voornoemde Jakke Luyfels, hier tegenwoordig, plichtig aen het hem ten laste gelegde feit, zich den volgenden avond naer de Spillebeek te hebben begeven, ten einde de door hem afgevergde som gelds, door pachter Pauwel Gyselynckx in den uitgeholden olm, in de nabyheid van gezegde beek, nedergelegd, te hebben afgehaeld?

Deze vragen werden door een deurwaerder den voorzitter der gezwoornen overhandigd; waerna deze zich onmiddelyk naer de kamer van beraedslaging begaven. Ook de voorzitter en de rechters begaven zich naer hunne kamer, terwyl Jakke Luyfels tusschen twee gendarmen naer een bygelegen vertrek werd geleid. De openbare beschuldiger en de verdediger des verdachten, de getuigen en de talryke toehoorders verlieten hunne plaetsen niet. Deze laetsten begonnen nu met elkander over de pleitdooijen te spreken, en weldra bleek het dat, nu het oogenblik naderde waerop het geding ging ten einde loopen, nog de zelfde verdeeldheid als by den aenvang der zitting, voortheerschte. Omtrent de helft der aenwezigen hielden het met den prokureur des konings en voorzagen dat de verdachte zou veroordeeld worden, terwyl de andere helft de party des verdedigers trok en hooren liet dat zy zich aen de vryspraek des beschuldigden verwachten. Elk hunner, scheen zoo zeer overtuigd in zyne meaning, dat allen, even als of zy zich op de straet of in de herberg bevonden, luid op redekavelden, twistten en wedden; ja, zoo verre ging het, dat sommigen elkander uitscholden. Hadde men zich niet in den tempel der gerechtigheid bevonden, ik geloof waerlyk dat men zelfs tot geweldadigheden ware overgegaen.

Gelukkiglyk kwam, na eene halve uer krakeeling, het geklingel eener bel een einde aen het geharrewar stellen. Op eens werd het zoo stil in de opgekropte zael, als of er niemand aenwezig was. De twelf gezwoornen traden uit de kamer hunner beraedslaging en begaven zich naer hun gestoelte. Eene tweede bel liet zich hooren, en de deur der kamer waer zich de voorzitter en rechters der assisen bevonden opende zich insgelyks; ook deze hernamen hunne plaets achter de cirkelvormige tafel. Nu werd den diefleiders het bevel gegeven den beschuldigde terug binnen te brengen. Een oogenblik later zat Jakke Luyfels weêr op de schandbank. Toen wendde de voorzitter van het gerechtshof zich tot den voorzitter der gezwoornen, en aenzocht hem de antwoorden op de voorgestelde vragen te doen kennen.

Er heerschte eene diepe stilte in de gerechtszael; ieder stond met ingehouden adem en gespannen aendacht de uitspraek der heeren gezwoornen af te wachten.

De voorzitter der twelf richtte zich op, legde de rechter hand op het hert en sprak met ontroering in de stem:

- Met de hand op het hert, voor God en de menschen, verklaer ik, op myne eer en geweten, dat het antwoord op alle dry de voorgestelde vragen is: ja, met zeven stemmen tegen vyf.

De voorzitter van het hof en de rechters verlieten nog eens hunne zetels en begaven zich terug naer hunne vergaderzael. De menigte begon op nieuw over den uitslag van het geding te haspelen en te twisten. De eenen beweerden dat het hof niet in het gevoelen der rechters zou deelen en den verdachte vryspreken; terwyl de anderen het er voor hielden dat de rechters, hunne stemmen by die der gezwoornen voegende, den beschuldigde plichtig zouden verklaren. Na omtrent een kwaert uers te hebben beraedslaegd, traden de voorzitter en rechters terug de gerechtszael binnen. Het gehaspel en geharrewar hield nog eens als by tooverslag, op, en wederom luisterde elk met gespannen aendacht.

Nu verklaerde de voorzitter, dat het hof, met twee stemmen tegen eene, het gevoelen der gezwoornen aensloot en Jakke Luyfels, de by het geding tegenwoordig zynde betichtte, plichtig verklaerde.

[p. 79]

De prokureur des konings richtte zich onmiddelyk op, en vroeg, ingevolge de bepalingen van het strafwetboek, de veroordeeling des schuldigen tot tydelyken dwangarbeid en te pronkstelling aen de kaek.

Het hof verwyderde zich nog eens, doch ditmael slechts voor eenige oogenblikken. De uitslag dezer laetste beraedslaging was, dat Jakke Luyfels veroordeeld werd tot vyf jaren dwangarbeid, eene uer te pronkstelling aen de kaek op eene der openbare plaetsen van Antwerpen, en by lyve tot de kosten van het geding.

Nauwelyks had de voorzitter dit vonnis uitgesproken, of een dubbele kreet liet zich hooren.

De veroordeelde, die zich had opgericht om zyn vonnis te hooren uitspreken, was terug, met de handen voor het aengezicht, op de schandbank gezakt, en weende luid en bitter, terwyl hy niet ophield zyne plichtigheid te ontkennen. Het bewustzyn scheen hem te ontgaen, en de diefleiders zagen zich genoodzaekt hem, op hunne armen, de gerechtszael uit te dragen. Een der kreten die, by de uitspraek van het vonnis, als een mes, het hert der aenwezigen had doorvlymd, was uit zyne borst opgestegen.

De andere gil was geslaekt door eene bleeke teeringachtige vrouw, die zich met een busselkind op den arm, en vier andere kleine kinderen, die zich aen hare handen, voorschoot en rok vasthielden, en zich in de voorzael bevond. Toen zy een der toehoorders, die zich zeker aen dit vonnis niet had verwacht, - althans mocht men dit opmaken uit den toon zyner woorden, - hoorde zeggen: - Hemel! vyf jaer en een uer aen de kaek; dit is te sterk! - dan viel zy, alsof met die woorden haer de laetste hoop ware ontvloden, tegen een der breede pylers van het gebouw; een pynelyke kreet ontvloog hare benouwde borst en luid snikkend herhaelde zy:

- God in den hemel! dit is te veel!... vyf jaer en een uer aen de kaek!... Die slag is te zwaer!... Ik zal hem niet overleven!...

Daerop verloor de arme vrouw het bewustzyn en zakte krachteloos ten gronde; terwyl de kinderen in bittere kreten losborsten en hunne moeder by het hoofd en de handen grepen, met de kleederen trokken, haer kusten en op smeekenden, hertroerenden toon toespraken, ten einde haer tot het leven terug te roepen.

- Moederken lief, gy moogt niet sterven... doe uwe oogen open! - riep het oudste der jongskens weenend uit, terwyl hy zich op de vrouw liet vallen, haer het aengezicht en handen kuste, dat het de omstaenders ten diepste ontroerde, - moederken lief, sta op, wy zullen allen wys zyn en voor vaderken bidden...

Doch het leven scheen de vrouw heel en gansch te hebben verlaten. Haer gelaet was nog bleeker dan een oogenblik te voren en hare lippen vertoonden zich paersachtig blouw. Haer gansch uiterlyk geleek aen het beeld eener doode. Alleen de wyde opening harer neusgaten en de hooge golvingen harer borst bewezen dat niet alle leven uit haer heen was.

De aenwezigen schaerden zich rond de ongelukkige vrouw met hare vyf schapen van kinderen, - die niemand anders dan de vrouw en kinderen des veroordeelden waren, - en men spoedde zich haer de noodige hulp toe te dienen, om haer tot het bewustzyn terug te roepen; terwyl eenige andere toeschouwers de kinderen voor eenige oogenblikken van haer verwyderden.

Terwyl men hier nog mede bezig was, werd de veroordeelde, tusschen vier diefleiders, naer de gevangenkar gebracht. De twee oudste jongens herkenden hun vader en wilden naer hem heen snellen. Pynelyk was het om zien, hoe zy de handen tot hem uitstaken en hem toeriepen:

- Vader!... vaderken lief, langs hier!... moeder is dood!... laet ons met u mede gaen!...

De twee meiskens voegden hunne stemmekens by die hunner broeders. De veroordeelde stond als verpletterd by het vernemen van het akelig nieuws dat hy uit den mond zyner kinderen vernam, en wilde naer den groep in wiens midden zich zyne vrouw bevond snellen, doch de gendarmen vatten hem by de schouders en wezen hem de gevangenkar die hem, op de opene plaets, stond te wachten, en de arme man moest zich getroosten met een blik van medelyden te werpen op zyne bewustlooze vrouw en op zyne vyf arme schapen van kinderen, die hy, hoe zyn hert hem ook tot hen trok, niet helpen kon. Op den zelfden stond opende de arme moeder, gedeeltelyk ten gevolge der haer zoo spoedig toegediende hulp, maer meer nog door de pynelyke kreten der kinderen, die tot haer hert waren doorgedrongen, de oogen. Haer eerste blik viel op haer man die, op dit oogenblik, geholpen door twee diefleiders, de gevangenkar inklom. Dit was voor allen een pynelyke stond. Jakke Luyfels sprak geen woord, doch hield het aengezicht gewend naer den kant waer zich zyne vrouw en kinderen bevonden. Wel opende hy den mond om hen toe te spreken, doch de woorden stikten hem in den gorgel, en hy kon niets dan zyn grievend wee in luide snikken lucht geven. De arme moeder slaekte by dit zicht een nieuwe kreet en herviel van de eene bezwyming in de andere. De kinderen riepen beurtelings op hunnen vader en moeder, en schreiden bitter genoeg om een steenen hert te vermurwen. Velen wenschten op dit oogenblik het genoegen te kunnen smaken allen te vereenigen en vry te zien huiswaerts keeren. Doch het gerecht had uitspraek gedaen; aen het vonnis was niets meer te veranderen. Een der gendarmen dacht er ook zoo over; want om een einde te stellen aen dit smertvol tooneel, sloot hy zoo haest mogelyk de gevangenkar, gaf het teeken om te vertrekken aen den koetsier die gereed op den bok zat, en, zonder nu nog langer te vertoeven, reed het voertuig der oneer en misdaed heen.

[p. 80]

Ik was te zeer ontroerd om langer ooggetuige te blyven van dit smertvol tooneel; myn hert was te zeer benepen en myne oogen schoten vol tranen. Er bleef my dan ook niets over, dan my zoo spoedig mogelyk te verwyderen. In het heengaen kon ik my echter niet onthouden by my zelve te zeggen:

- Bitter afscheid tusschen man en vrouw!... Dubbel bitter, omdat zy elkander wellicht nooit meer terug zullen zien!... Arme onnoozele kinderen! uwe moeder heeft de teering; het verdriet zal hare dood bespoedigen. Wat zult gy doen, waerheen zult gy u wenden wanneer de goede vrouw er niet meer zal zyn?... En wie weet of de veroordeelde niet onplichtig is? Doch het menschelyk gerecht heeft uitspraek gedaen, en de wet wil dat het gerecht niet kan falen... En nogthans blyf ik by myn gevoelen omtrent het plegen der misdaed. Jakke Luyfels is veroordeeld; doch plichtig is hy niet... Er heeft heden eene gerechterlyke dwaling plaets gehad... Maer misschien heb ik een al te medelydend hert voor een rechter en laet ik my door den schyn bedriegen? Wie zal zulks beslissen?... Wie?... Alleen de Opperste Rechter die alles ziet, die tot in de nieren der menschen doordringt, kan weten wie van beide, het gerecht of ik, zich heeft laten in dwaling brengen.

Hier zweeg de oude rechter Liebrechts, alsof hy ons den tyd wilde laten hem hier omtrent onze denkwyze mede te deelen; doch zyn verhael had ons te zeer getroffen, de zaek kwam ons te duister voor, de prokureur des konings had te goed de schuldigheid des veroordeelden doen uitschynen, en de advokaet dezes laetsten had op eene te schitterende wyze zyne onplichtigheid bewezen, dan dat er iemand onzer het zou hebben durven wagen, zyn eigen gevoel tegen dit der gezwoornen en rechters, al waren deze dan ook niet eenstemmig, - en misschien sproot deze aerseling ook wel voort uit het verschillend gevoel der heeren gezwoornen en rechters, - te doen opwegen. Na eenige oogenblikken van diep stilzwygen, verhief de oude rechter op nieuw het hoofd, en vroeg:

- Welnu, hoe komt u deze zaek voor?

- Als eene heel eenvoudige, - antwoordde nu onmiddelyk de rentmeester Lauters; - de verdachte was de schryver des brandbriefs, en het gerecht heeft wel gedaen, met hem als dusdanig te veroordeelen.

- Ik ben van een gansch tegenovergesteld gevoel, - sprak hierop de wisselmakelaer Geuvels; - de betichte was onschuldig, en het gerecht heeft, myn dunkens, eene grove dwaling begaen met hem te veroordeelen.

- Zeg wat gy wilt, - hernam de rentmeester Lauters; - toch blyf ik by myn gedacht dat hy plichtig was.

- En ik, - liet de wisselmakelaer Geuvels er opvolgen, - blyf staende houden, dat hy onplichtig was.

- Ik heb u daer straks gezegd, mynheeren, - sprak de oude rechter Liebrechts, - dat gy my toescheent twee styfhoofden te zyn; welnu, veroorloof my thans u te bekennen, dat ik hieromtrent geen duim breed van gedachte ben veranderd. Twee styfhoofden zyt gy; wanneer gy eens ja of neen hebt gezegd, is het moeijelyk, zoo niet onmogelyk, u van gedacht te doen veranderen. Echter geloof ik dat, indien gy my slechts tot het einde toe wilt aenhooren, ik er toch wel in zal slagen, ten minste een van beide tot inkeer te brengen.

(Wordt voortgezet.)

Johan Van Rotterdam.