De Vlaamsche School. Jaargang 5

De brandbrief.
(Vervolg, zie bl. 31, 37 en 45.)

De prokureur des konings, de burgemeester van Esschen, myn griffier en ik, wy bleven nu eenige oogenblikken sprakeloos zitten. Wat die heeren dachten weet ik niet; doch my gaf het tooneel dat ik kwam by te woonen genoegzame stof tot het maken van allerlei overwegingen. By my zelve zegde ik dat de schyn tegen den betichte getuigde, en nogthans riep myn geweten my toe dat hy onplichtig was. De man kwam my zoo rechtzinnig in zyne antwoorden voor, dat ik de overtuiging had dat hy niet misdadig was of kon zyn, maer alleenelyk een noodlottig toeval hem tot haer ongelukkig slachtoffer had uitgekozen. Na aldus eenige oogenblikken in sprakelooze overweging te hebben doorgebracht, deelde ik dan ook de overige heeren myne eigene gewaerwordingen mede. De prokureur des konings, die gewoon was in elk beschuldigde een misdadiger te zien, schudde eenigzins gemelyk met het hoofd, en antwoordde:

- Kollega, gy zyt een al te medelydend rechter van

[p. 52]

onderzoek, gy hebt een al te week hert en zyt te spoedig gereed om naer schoone woorden te luisteren. Indien men alle beschuldigden op hun woord moest gelooven, dan waren er geene plichtigen, en het best dat men doen kon in dergelyk geval, ware de gevangenhuizen neêr te smyten, de gendarmerie te ontbinden, en het wetboek, dat dan toch een onnuttig en overbodig ding zou worden, te verscheuren en te verbranden. Geloof my, kollega, alles getuigt openlyk tegen Jakke Luyfels; hy is plichtig en zal daerom ook veroordeeld worden.

De uitval des prokureurs trof my diep en scheen my toe als eene bittere scherts opzettelyk tegen my gericht; daerom ook liet ik zynen uitval niet onbeantwoord.

- Kollega, - sprak ik, - gy zyt een al te streng openbaer beschuldiger; gy hebt een al te koud en hardvochtig hert en zyt te spoedig gereed om in elk betichte een schuldige aen te treffen. Ik aenschouw den mensch, wel is waer, misschien met een al te goed oog; doch indien men u moest gelooven, dan kon men niet beter doen dan zoo spoedig mogelyk alle bestaende gevangenbuizen te vergrooten, de gendarmerie te verzesdubbelen en de straffen voor allerhande wetsovertredingen en misdaden oneindig te verzwaren. Geloof my, kollega, de toon waerop Jakke Luyfels alle myne vragen heeft beantwoord, heeft my genoegzaem overtuigd dat hy onplichtig is, en ik koester de hoop dat de gezwoornen, ofschoon ik toch moet bekennen dat alles tegen hem getuigt, heel en gansch in myn gevoelen zullen deelen, een ontkennend verdict zullen uitbrengen en hem op vrye voeten zetten.

- Er bestaen geene misdadigers, heer kollega, - sprak de prokureur spottend; - de menschen zyn schuldelooze lammeren! duifkens zonder gal!... Gelukkig voor de zamenleving dat gy geen openbare beschuldiger zyt.

- Spotterny om spotterny! heer kollega, - gaf ik ten antwoord; - er bestaen geene onschuldigen! de menschen zyn bloedgierige tygers! roofzuchtige gieren die niets benogen dan zich meester te maken van het eigendom der zwakkeren; die niets zoeken dan bloed en vernieling!... Gelukkig voor het menschelyk gerecht dat gy geen rechter van onderzoek zyt!

Myn griffier liet ons begaen, hy nam niet het minste deel aen onzen twist, en toonde hierdoor dat hy een man was die de plichten zyns ambts begreep zoo als het behoeft; want een goed griffiier is eene soort van mekaniek gelast met de zorgvuldige aenteekening van de vragen des rechters en van de antwoorden des beschuldigden en der getuigen; hy moet, om zoo te zeggen, gedachtenloos zyn. En als dusdanig verdiende myn griffier allen lof; hy kon zeer goed voor een modelmekaniek doorgaen. Doch thans verwenschte ik myn mekaniek, of liever myn griffier; want de prokureur vroeg my nu iets, waerop ik hem volstrekt het antwoord wilde schuldig blyven.

- Heer kollega, - sprak hy, - ik wil niet beweeren dat wy hier gekomen zyn om met een schuldige terug te keeren; doch denkt gy niet, dat wy ons naer hier hebben begeven om eene misdaed te bestatigen? Zoo ja, waer blyft gy dan met uwe schuldelooze lammeren en uwe duifkens zonder gal?

Zoo myn griffier slechts hadde gezegd: - Er zyn goede en kwade menschen, - dan ware alles uit geweest; doch hy hield den mond dicht even als een stomdoove, en dit mael deed ik even als hy. Gelukkiglyk stelde de burgemeesteer een einde aen onzen twist, door ons te doen zien dat wy te verre waren gegaen: hy zegde wat ik van mynen griffier had verwacht.

- My baert het geval niet weinig verwondering, - sprak hy; - ik heb altoos geloofd dat er goede en booze lieden zyn; doch Jakke Luyfels, die ik sedert lang ken, heb ik steeds gedacht onder het getal der eerste te mogen rekenen, en echter ben ik thans gedwongen te bekennen, dat alles wat ik heden heb gehoord en gezien tegen hem getuigt. Maer zoo hy eens, even als de rechter van onderzoek het daer straks zegde, meer ongelukkig dan misdadig was! Zoo hy eens het noodlottig slachtoffer van het bloote toeval was?...

Ik geloof dat myn kollega en ik, op den zelfden stond, gevoelden dat wy, met aldus over eene onzekere zaek te twisten, eene gekke figuer maekten; want wy richteden ons te gelyker tyd op, deden beide een stap voorwaerts, staken elkander de hand toe en zegden als uit een mond:

- Heer kollega, de burgemeester heeft gelyk; elk onzer verdedigt hier een persoonelyk gevoel; het is beter dat wy de wet haren vryen loop laten: het gerecht kan immers toch niet falen.

Toen de oude rechter Liebrechts tot zoo verre met zyn verhael gevorderd was, werd hy eensklaps onderbroken door den rentmeester Lauters, die op langzamen toon zegde:

- Ik houd het met den openbaren beschuldiger: Jakke Luyfels was slechts een behendige slimmerik, die achter schoone woorden zyne plichtigheid trachtte te verbergen. In dit geval ging hy te werk even als alle misdadigen, die zich, door een hardnekkig ontkennen, aen de strengheid der wet zoeken te onttrekken.

De wisselmaker Geuvels liet dit gezegde niet onbeantwoord; want dadelyk wederlegde hy het gevoelen zyns tegenkanters, met de woorden:

- En ik deel in het gedacht onzes vriends, des rechters van onderzoek: Jakke Luyfels was onplichtig; de man was slechts het ongelukkig slachtoffer van het blinde toeval.

- Mynheeren, laet dit twisten daer, zoo bid ik u, - onderbrak hen de oude rechter; - gy doet even als myn kollega en ik: het einde zal beslissen wie onzer en wie uwer gelyk had. De prokureur en ik twistteden over eene zaek die

[p. 53]

wy niet kenden, en waren daerdoor op het punt van kwade vrienden te worden. Toen dacht ik er anders over; doch thans vind ik het gek. Wacht slechts tot het einde, en zoo ik u dan niet bekeerd heb, dan, sta het my toe, noem ik u twee hardhoofden, twee verstokte zondaren. Laet my nu voortgaen. Zoo het my mogelyk is, zal ik over vele kleinigheden heen stappen, want ik geloof dat ik in myn verhael wel een weinig langdradig ben geweest; doch gy zult my zulks gereedelyk vergeven, hoop ik: het is de schuld myner jaren. Wanneer men een grys hoofd heeft, vertelt men zoo graeg en dan laet men niet geerne de minste omstandigheid onaengeraekt; echter beloof ik u van nu af alle moeite te zullen aenwenden, om niet meer in dit gebrek der ouderlingen te vervallen.

Wy verzekerden onzen vriend dat zyn verhael ons in het geheel niet had verveeld, maekten dit kort oponthoud ten nutte om een teug te drinken en een cigaer aen te steken, waerop de oude rechter Liebrechts zyn verhael hervatte:

- Ik maekte de heeren opmerkzaem, hervatte hy, - dat er ons nog eenen plicht te vervullen bleef, namelyk de vrouw van den betichte bekend te maken met de inechtenisneming haers mans. De burgemeester dacht dat wy den veldwachter, die hy daertoe opzettelyk ten zynent had onboden, met deze boodschap konden belasten; doch ik gaf hem te verstaen dat deze aenkondiging met eenige omzichtigheid moest geschieden, en het daerom wenschelyker was, dat wy deze taek op ons namen; ten andere dat het misschien wel mogelyk was, dat de vrouw van Jakke Luyfels, indien zy behendig ondervraegd werd omtrent het voorval, zoo haer man plichtig was en zy iets van de zaek wist, zich het een of ander woord kon laten ontvallen dat veel licht over deze tot nog toe duistere zaek kon verspreiden, De prokureur was het met my hier omtrent eens, en wy besloten ons gezamenlyk naer de hut op den Moerkant te begeven. De burgemeester stelde voor ons door den veldwachter, die in de keuken zat te wachten, te doen voorgaen en hem een lanteern in de hand te geven om ons voor te lichten, op dat wy onder weg niet in eene beek of ven zouden sukkelen. Doch ik deed hem verstaen, dat zulks niet geraedzaem was, daer de tegenwoordigheid des veldwachters de vrouw, kon verschrikken; ten andere vond ik het overbodig, daer de maen buitengewoon helder scheen, en het op de heide zoo licht was als by klaren dage, en wy daerdoor het gevaer niet liepen waervoor hy scheen te vreezen. De prokureur en de burgemeester knikten toestemmend, en eenige stonden later stapten wy over de witbesneeuwde heide, in de richting van den Moerkant.

Na omtrent een kwaert uers te hebben gegaen, zonder dat wy iemand op onze baen hadden ontmoet, bevonden wy ons te midden eeniger arme uit klei en leem gebouwde hutten. Het was onnoodig binnen deze wooningen te treden om zich te verzekeren of er weelde heerschte; van buiten kon men zich gemakkelyk overtuigen dat er diepe armoede werd geleden door de bewooners dier streek. De burgemeester zegde ons dat deze hutten het gehucht, onder den naem van den Moerkant bekend, uitmaekten. Daerop ging hy eenige stappen vooruit, en klopte op de deur van het ellendigste dier lage armoedige huizen. Er hing geene gordyn voor de eenige vensterraem, en langs buiten kon men niet bemerken dat er binnen eenig licht brandde. De armoedige hut had het voorkomen alsof zy onbewoond was. Ik huiverde eenigermate toen ik op den drempel stond, en na het aenkloppen des burgemeesters eene kinderstem hoorde zeggen: - Ah! daer is vader, nu krygen wy eenen boterham, niet waer, moeder? - Waerop eene heesche vrouwenstem antwoordde: - Houd u stil, kinderen, het is vaders klop niet; - en wanneer ik diezelfde holle stem een oogenblik later hoorde vragen: - wie klopt zoo laet? - dan bekroop eene koude rilling heel myn zenuwgestel.

- Hier huist armoede, ellende en misschien...... wie weet... misschien ook wel de misdaed!... - dacht ik.

De burgemeester van Esschen antwoordde dat hy het was die verlangde te worden binnen gelaten, en daerop werd ons dadelyk de deur geopend. Het was zoo donker binnen de hut, dat wy geene hand voor onze oogen konden zien; wy bemerkten niets dan de roode schyn van een stuk turf dat in den haerd brandde, of liever dat er in smeulde en de hut met een stikkenden smoor vervulde.

- Wacht een weinig, mynheeren, - zegde de vrouw met hare heesche stem, na ons te hebben binnen gelaten; - wacht een weinig, het is hier donker en koud, ik zal licht ontsteken en eenige schadden op het vuer werpen.

En daer zy dit zegde, ontstak zy eene kleine blikken lamp, en wierp eene handvol drooge schadden en dennenspelden op het vuer. Nu werd het ons mogelyk het binnenhuis in oogenschouw te nemen. Een oogslag was hier toe genoeg; want de meubelen, indien ik die benaming mag gebruiken, bestonden slechts uit eene kleine weekhouten tafel, twee stoelen met houten zittingen en eene houten kast, die wellicht tevens tot eetschapraei en kleederkast werd gebezigd. In een der hoeken des vertreks lagen twee strooizakken met wollen dekens, wellicht dienden dezen tot rustbedden aen de echtgenooten Luyfels en aen hunne twee bleeke knapen die, op houten blokken, aen den haerd zaten, en zoo goed mogelyk de bibberende handen aen het smeulend turfvuer trachteden te verwarmen. De eene dezer knapen kon zes jaer en half en de andere vyf jaer oud zyn. Aen de reeds gemelde kast of eetschapraei ontbrak eene lade. Deze stond aen het hoofdeinde van eenen der stroozakken; een dry en een tweejarig meisken, beide even bleek als de knapen die nevens den haerd zaten, lagen in deze lade met het hoofd op eene handvol stroo te slapen. De vrouw die ons had geopend droeg een bussel-

[p. 54]

kind, dat slechts eenige weken oud scheen, aen de verdroogde borst, terwyl zy de kleine blikken lamp in de linker hand hield; zy ook was uitermate bleek, zag er lydend uit en rilde alsof zy de koorts had. Scheen my hare stem heesch toe, toen zy van binnen toeriep: - wie klopt zoo laet!... - thans dat ik zien kon uit wat borst het geluid opsteeg, klonk my die stem nog akeliger in de ooren, en het kwam my voor, alsof die bleeke beenderige vrouw, met hare diep ingezonken oogen en uitgeholde wangen, de teering had.

- Wat verlangt gy van my, heeren? - vroeg zy bibberend en hygend, alsof, met die weinigen met moeite uitgebrachte woorden, haer den levensadem ontvloog.

- Is uw man niet te huis, vrouw Luyffels? - vroeg de burgemeester van Esschen.

- Neen, mynheer de burgemeester, - zegde de vrouw; - neen, ik weet niet waer hy is... hy is dit niet gewoon... Het is reeds laet.... Ik begin ongerust te worden over zyn lang uitblyven... en weet niet wat ervan te denken...

Er blonken tranen in de oogen der vrouw terwyl zy dit zegde. Het was my niet mogelyk het oog op haer gericht te houden, daer ik voorzag hoe diep wy haer gingen treffen wanneer wy haer met de ongelukstyding, waervan wy de boodschappers waren, zouden bekend maken, en ik voelde my gedwongen het hoofd van haer af te wenden, wilde ik haer niet laten zien dat ook myn oog vochtig glinsterde.

- Gy zegt, - vrouw Luyfels, hernam de burgemeester, - dat uw man niet te huis is; kunt gy ons niet zeggen wanneer hy is uitgegaen en waerheen hy zich toen begaf?

- Ja wel, mynheer, ja wel, - antwoordde de vrouwe; doch na eenige oogenblikken zich te hebben bedacht, liet zy er byna onmiddelyk op volgen, - dat is te zeggen, ik weet het niet juist... Tegen het vallen van den avond heeft hy het huis verlaten, doch zonder te zeggen waerheen hy zich begaf.

Myne aendoening was niet zoo sterk, of toch had ik hare aerseling bemerkt, en ik dacht die te mogen toeschryven aen de vrees die zy had zich te zullen misspreken. Ik wendde my dan ook tot haer, ten einde eenige inlichtingen betrekkelyk de beschuldiging die op haer man rustte in te winnen.

- Tegen het vallen van den avond is hy uitgegaen, zegt gy, - zoo begon ik myne onderhooring; - en hy zegde niet waerheen hy zich begaf? Dit is verwonderlyk! Ging hy niet uit om ergens geld te halen..!

- Geld?

- Ja, geld; gy bevindt u immers in grooten nood?

- Hoe weet gy dit, mynheer? - vroeg de vrouw eenigzins verlegen.

- Wy weten alles, vrouw, - gaf ik tot antwoord; - waerom verzweegt gy ons toch die omstandigheid?

- Om... omdat wy er niet van afkomstig zyn, - zegde de vrouw even verlegen.

- En dit geld, ging hy dit niet halen aen de Spillebeek?

- Aen de Spillebeek? - zegde de vrouw het hoofd verheffend en my vragend in de oogen schouwend; - Neen, mynheer, neen; hy begaf zich naer de Ramboersche hoeve, by pachter Kees Van Tricht.

- Heeft uw man gisteren geen brief geschreven voor pachter Pauwel Gyselynckx, die op Kretenborg woont?

- Neen, mynheer, neen, onmogelyk.

- Hoe onmogelyk?...

- Myn man kan niet schryven.

- Vrouw, - hernam ik eenigzins streng, - vrouw, gy moet het ons recht uit zeggen wat er van is... Gisteren heeft men den pachter der Kretenborgsche hoeve eenen brandbrief gezonden... Uw man zit in slechte lakens; men verdenkt hem den schryver te zyn des briefs... Zeg ons recht uit wat gy weet... Indien hy onplichtig wordt bevonden, zal hy weldra op vrye voeten worden gezet; doch zoo hy schuldig is, zullen uwe ontkenningen hem niet aen de gestrengheid der wet kunnen onttrekken, maer hem veeleer nadeelig zyn. Alleen eene rechtzinnige bekentenis der misdaed, kan het gerecht aensporen, om den armoedigen staet waerin gy u bevindt als verzachtende omstandigheid ten voordeele des misdadigers aen te nemen. Aldus, ik herhael het u nog eens, zeg ons rechtzinnig en openhertig de gansche waerheid.

De indruk die myne woorden op de vrouw des betichten maekten was verpletterend. Zy liet de blikken lamp uit de hand vallen, stak den zuigeling die zy aen de borst hield tot ons uit en kreet, met eene stem nog heescher en holler dan een oogenblik te voren:

Heere God! wat zegt gy? Myn man gevangen!... van eene misdaed beticht!... Hy, de vader dier vyf onnoozele schapen!... Maer dit is onmogelyk, mynheeren!... dit is onmogelyk!... Wy zyn arm, mynheeren, dood arm; maer nooit kwam het gedacht der misdaed in ons op! nooit, ik zweer het u, by al wat heilig is!... Liever ware hy duizend mael, met vrouw en kinderen, van honger bezweken, dan zich aen eene daed waervoor hy zou hoeven te blozen, schuldig te maken. Myn man... hy is onschuldig, mynheeren!...

- Vrouw..., - hernam ik.

- Gevangen! - viel zy my in de reden, - Gevangen!... als een dief!... God! God! dat is te veel!... Wee! wee!

De burgmeester en ik, wy schoten toe; want wy bemerkten dat zy, uitgeput van krachten, ging in bezwyming vallen. Myn griffier, die middelerwyl de blikken lamp van den grond had opgeraept, en op de tafel gezet, wilde haer nu ook van haer klein kind ontlasten; doch, alsof zy vreesde, dat men haer van het wichtje wilde berooven om

[p. 55]

het haer te ontdragen, hield zy het met zooveel kracht tegen de borst gedrukt, dat het hem onmogelyk was het uit hare armen los te maken. Zy wendde de oogen van mynen griffier op den burgemeester, van den burgemeester op my en van my op den prokureur; hare tanden ware knarsend tegen elkander gesloten, hare neusgaten stonden wyd open en een wit schuim bobbelde haer vond de paersche lippen; eindelyk kreet zy gillend:

- Weg, weg, moordenaers!... Gy hebt myn man vermoord!... Nu wilt gy my ook myn kind ontrooven!... weg! weg!... Raekt my niet aen!... het is myn kind!...

- Maer, vrouw Luyfels... - begon de burgemeester.

De arme moeder liet hem echter niet voortgaen; wie haer aenraekte of toesprak, sloeg en beet zy, als eene woedende zinnelooze. Wy stonden dáér met ons vieren, vier sterke mannen tegenover eene zwakke vrouw, en toch, wat wy deden of niet, het was ons niet mogelyk haer te bedaren. De twee bleeke jongens die by ons binnentreden naest den haerd zaten, waren schreijend, hunne moeder ter hulp geschoten; zy hadden zich aen hare rokken vastgeklampt, en duwden ons van haer af; de twee meiskens die in de kastlade lagen te slapen, waren wakker geworden, en schreiden nu zoo bitter als de bleeke jongens; ook het klein busselkind kreet zoo luid als zyne broeders en zusters. Wy stonden elkander te bezien zonder dat wy wisten wat te beginnen, om dit tooneel van smert en ramp te doen eindigen.

Gelukkig voor ons, hadden eenige der buren het gerucht dat binnen de hut plaets had, vernomen, en kwamen uit nieuwsgierigheid toegeloopen om te vernemen wat het zyn mocht. Deze kwamen ons ter hulp en gelukten er dan ook ten langen leste in de vrouw tot bedaren te brengen. Nu bleef er ons niets meer over dan het huis dat wy, onwillig en uit plichtvervulling, met wee en ramp hadden vervuld, te verlaten. Doch myn hert bloedde zoodanig by het zicht der ongelukkige moeder en der tranen der kleine onnoozele schapen van kinderen, dat ik my medelydend tot hen voelde getrokken. Ik wendde my dan ook nog eens tot de vrouw, en fluisterde haer op minzamen toon toe:

- Hoop en betrouw op God, vrouw; indien uw man onplichtig is, zoo als ik ook reden heb het te gelooven, dan zal hy weldra in uwe armen terugkeeren. Heb slechts eenigen tyd geduld, weinige dagen slechts, en al uw lyden en ramp zal vergeten zyn.

Daerop stak ik haer een vyffrankstuk in de handen; doch eer wy de hut verlieten, zag ik dat het geldstuk haer uit de hand was gerezen en het voor hare voeten op den grond lag. Ik bemerkte ook hoe zy het met strakke oogen beschouwde en hoorde haer snikkend zuchten:

- God! God! myn arme man!... Dáér, voor myne voeten, ligt de prys zyner vryheid... misschien, wie weet, van zyn bloed!...

Wy waren allen innerlyk blyde toen wy ons buiten de hut bevonden; en echter sprak niemand onzer een woord: het tooneel dat wy hadden bygewoond, had ons te diep, te smertelyk getroffen. Wy stapten sprakeloos voort tot in de nabyheid des dorps. Dáér gekomen brak myn greffier, zyne mekanieke rol vergetend, het eerst de eentoonige stilte, door op te merken dat het meer dan middernacht was, alle de herbergen sints lang in het dorp zouden gesloten zyn, en wy er niet eens aen gedacht hadden ons logement te bespreken.

- Wat zullen wy nu gaen doen, te midden der heide? - vroeg hy.

- Dat u zulks niet bekommere, - antwoordde hem de burgemeester; - myn huis is groot genoeg om u allen te herbergen. Voor wy heen gingen, heb ik de noodige kamers en bedden om u te herbergen doen in gereedheid brengen.

Wy bedankten den burgemeester voor zyn welwillend aenbod, en ik voegde erby dat wy, den volgenden morgend, de nog ongehoorde getuigen die in de zaek betrokken waren, zouden ondervragen; doch myn griffier, voor de tweede mael zyne mekanieke rol vergetend, maekte my opmerkzaem, dat dit onmogelyk was, daer wy dien dag de getuigen in de zaek der kindermoord, waervan ik u reeds heb gesproken, geloof ik, hadden gedagveerd.

- Dan zullen wy de getuigen ia de zaek van Jakke Luyfels binnen eenige dagen doen naer de stad komen, - zegde ik.

Nu waren wy de wooning des burgemeesters genaderd. Deze deed ons binnentreden; iets wat wy ons geene tweede mael lieten zeggen. Vóór wy ons ter rust begaven aten wy nog iets, - want wy hadden den ganschen dag byna niets genuttigd; - dronken een glas wyn en spraken nog eenige woorden met elkander over het gebeurde. Ook was het niet ver van twee ure in den nacht, toen wy ons naer onze kamers begaven.

Des anderendaegs 's morgens, reeds zeer vroeg, verlieten wy te voet het dorp Esschen, stapten over de heide naer Calmpthout, en reden van dáér met ons rytuig naer de stad. Tusschen Calmpthout en Capellen reden wy voorby Jakke Luyfels, die met gebonden handen en het hoofd op de borst, tusschen twee diefleiders te peerd, over de groote baen, naer Antwerpen werd geleid.

(Wordt voortgezet.)

Johan Van Rotterdam.