De Vlaamsche School. Jaargang 5

De brandbrief.
(Vervolg, zie bl. 31.)

Zoodra Pauwel Gyselynckx de wooning des burgemeesters had verlaten, werd de brigadier der gendarmen, die in eene aenpalende kamer wachtte, in onze tegenwoordigheid geleid. Ik haestte my hem de noodige bevelen te geven, ten einde den schryver des brandbriefs in handen te krygen. De burgemeester had ons gezegd, dat er in de nabyheid van den uitgekankerden olm eene beek liep, wier boorden met dicht schaerhout waren bewassen; ook was het op die plaets dat wy den brigadier bevolen zich te verschuilen, hem tevens aenradende een goed oog in het zeil te houden. Daerop vertrokken de diefleiders, die men geenszins voor de lieden die zy eigentlyk waren zou hebben genomen, daer zy hun gewoon kleedsel tegen dit der boeren van den omstreek hadden verwisseld. Na wy alvorens met elkander waren overeengekomen omtrent het uitkiezen eener plaets van waer wy zelven alles zouden kunnen afzien, verlieten wy insgelyks het huis des burgemeesters.

Wy begaven ons, door dezen laetsten geleid, naer de plaets bestemd tot het plegen der misdaed. Het kon toen omtrent acht ure zyn; doch een heldere maneschyn liet ons toe nog al op eenigen afstand te zien. Wy stapten stilzwygend over den sneeuw voort; echter waren wy geene honderd schreden verre, of op eens voelde ik my by den arm grypen. Het was de burgemeester die zich had omgekeerd en my staen hield, en terwyl hy een vinger tegen den mond had geplaetst, fluisterde.

- Ust! houdt u stil. -

- Wat is er? - vroeg ik.

- By den droes! de misdadiger is haestig geweest om zich te laten vangen, - zegde de burgemeester even

[p. 38]

fluisterend; - zoo ik my niet bedrieg, dan zie ik hem ginder verre, tusschen de gendarmen, op ons komen afgestapt.

Wy zagen nu allen in de ons aengeduidde richting, en bemerkten werkelyk dat de gendarmen hunne prooi reeds in handen hadden.

- Kom, - zegde ik, - nu hoeven wy niet meer verder te gaen, wy kunnen gerust op onze schreden terug keeren; zoo als het afgesproken is, moeten de diefleiders den misdager naer de wooning des burgemeesters geleiden, waer wy hem ook dadelyk zullen onderhooren.

De prokureur des konings knikte toestemmend, en terwyl wy ons gezegde bewerkstelligden, vroeg ik den burgemeester, die naest myne zyde ging:

- Hebt gy den gevangene herkend, heer burgemeester? Is het een inwooner uwer gemeente?

- Hy is het, Jakke Luyfels, van op den Moerkant, - antwoordde de burgemeester; - dit had ik nooit gedacht.

- Ik wel, heer burgemeester, - sprak ik, - ik heb het immers daer straks gezegd, dat hy alleen de plichtige kon zyn.

Nu hernamen wy ons vroeger stilzwygen, dat wy ook behielden tot binnen de wooning des burgemeesters, waer ik dezen aenzocht ons alleen te laten. Dadelyk voldeed hy ook aen dit verzoek, en slechs weinige oogenblikken waren er sedert zyn vertrek verloopen, of de beschuldigde stond reeds voor ons.

Er viel byna niet meer aen te twyfelen of die man was de plichtige; want een der gendarmen was drager eener tamelyk groote met geld gevulde beurze. Toen ik den naem des gevangenen had gevraegd, antwoordde hy my inderdaed, dat hy Jakke Luyfels hiet, handwerker was, en op den Moerkant woonde. Op zyn gelaet lag angst en onrust te lezen, waeruit ik dadelyk opmaekte dat de man plichtig was, en zulks voortsproot uit de omstandigheid dat hy zich in de handen van het gerecht bevond en in de onmogelykheid was, daer men hem op heeter daed had betrapt, zyne onschuld te bewyzen. Nogthans, toen ik hem vroeg of hy zich plichtig herkende, antwoordde hy, met de tranen in de oogen, dat hy onschuldig was als een pasgeboren kind, en zelf niet wist van welke misdaed men hem verdacht hield. Daerop gaf ik hem te verstaen, dat alle verdachten, zelfs de plichtigste, diegenen wier misdaden bewezen waren door ooggetuigen, de gewoonte hadden, even als hy het thans deed, hunne onschuld zoo hoog mogelyk uit te roepen; doch dat dit een middel was dat zelden of nooit gelukte om hen op vrye voeten te stellen.

Nauwlyks had ik dit gezegd, of de man borst in tranen los, en snikte:

- Maer, goede, brave heer, gy spreekt van misdaden en gevangenis, en ik weet niet eens wat gy zeggen wilt. Geloof my, mynheeren, ik roep den goeden God tot getuige, dat ik zelf niet weet wat gy my ten laste legt!

- Zweer niet, Jakke Luyfels, - onderbrak ik hem een weinig streng, - zweer niet; voeg de godslastering niet by de misdaed. Indien het waer is, zoo als gy het beweert, dat gy onschuldig zyt, zullen wy u niet te recht stellen; doch ik vrees, ik vrees...

- Vrees niet, mynheer, - viel de arme bloed my in de reden, terwyl hy met den rug der hand de tranen die overvloedig langs zyne kaken rolden, wegveegde; - vrees niet; ondervraeg my slechts, ik ben bereid u op alles rechtzinnig te antwoordden.

- Zeg my eens, Jakke Luyfels - zoo begon ik myne ondervraging; - bevindt gy u niet in netelachtige omstandigheden? zyt gy niet arm en zonder werk? - Ja, mynheer, - antwoordde hy my, - dit is waer; ik ben arm, dood arm; daerby heb ik in myne ellendige hut, op den Moerkant, eene vrouw met vyf arme schapen van kinderen, die zich op het oogenblik dat ik tot u spreek, broodsgebrek hebben, die in 24 uren niet hebben geëten; maer toch is Jakke Luyfels eerlyk, mynheeren; toch heeft hy nooit gepoogd zich iets toe te eigenen wat hem niet behoorde. Jakke Luyfels is een eerlyk man, mynheeren; hy is arm, doch een dief dat is hy niet. Niemand is gerechtigd my dien naem te geven; en zoo gy weigerdet my op myn woord te gelooven, welnu dan beroep ik my op de getuigenis van iemand wiens woorden misschien by u meer indruk zullen hebben dan de myne; ja, mynheeren, ik ben arm, en daerom zult gy misschien weigeren aen myne woorden geloof te hechten, doch ik beroep my op de getuigenis van onzen burgemeester; hy kent my reeds vele jaren, ondervraeg hem slechts en hy zal u zeggen wie ik ben.

Er lag veel rechtzinnigheid in den toon waerop de betichte deze woorden sprak, zooveel rechtzinnigheid, dat ik er my door getroffen gevoelde. Daer het echter reeds laet was, dacht ik het noodig hem te onderbreken en hem te verzoeken, zoo kortbondig mogelyk te zyn in het beantwoorden myner vragen. De beschuldigde deed een toestemmend teeken met het hoofd, waerop ik herman:

- Zeg my eens, man, zyt gy niet eenige dagen geleden aen de hoeve van Pauwel Gyselynckx komen bedelen, en heeft deze u niet ongetroost van de hand gewezen? hebt gy u dan niet, onder het uitspreken van bedreigingen tegen den pachter, van de hoeve op Kretenborg verwyderd?

- Het is waer, mynheer, - antwoordde de beschuldigde, - ik heb pachter Gyselynckx den nood geklaegd waerin ik my met myne vrouw en kinderen bevond; het is nogmaels waer dat hy my ongetroost heeft doorgezonden; doch bedreigingen heb ik niet tegen hem uitgesproken.

- Nogthans, de pachter beweert zulks.

- Het is valsch, heer, het is valsch, geloof my! - hernam de arme drommel; - de pachter heeft myne woorden niet verstaen; ik heb slechts gezegd dat ik diep ongelukkig was, en ryke lieden, zoo als hy, het zich tot plicht moesten

[p. 39]

rekenen hunne noodlydende medemenschen te helpen.

- Hebt gy eenige dagen later niet een brief geschreven aen den pachter? - vroeg ik.

- Onmogelyk, mynheer, - was het kortbondig antwoord; - onmogelyk daer ik lezen noch schryven kan.

- Houdt gy staende, dat gy hem niet gedwongen hebt u, onder bedreiging zyner hoeve in brand te steken, eene som gelds, op bepaelde uer en plaets te brengen?

- Lieve hemel! wat hoor ik! - schreide de arme man; - eene som gelds!... wellicht het geld uit den uitgeholden olm aen de Spillebeek!... Maer dit is niet zoo... dit is slechts een ongelukkig toeval... Ik heb het geld, het is waer; maer het is my in de handen gekomen, ik weet niet hoe!... Geloof my op myn eerlyk woord, mynheer, ik ben onplichtig. Ik zou het geld by den burgemeester hebben gebracht...

- Gy loochent dus, man, - viel ik den verdachte in de rede, hem den brandbrief toonende; - ofschoon alles tegen u saêmspant om u te beschuldigen, dat gy den schryver zyt van dezen brief?

- Ik heb het u reeds gezegd, mynheer, dat ik niet schryven kan, - kreeg ik nog eens tot antwoord.

- Goed, wy zullen dit punt later wel ophelderen, - sprak ik; - maer, zeg my eens, hoe komt het dan toch dat gy op het gestelde uer de beurs in den uitgeholden olm zyt gaen zoeken? Dit is eene zaek die gy niet kunt ontkennen, geloof ik, en zoo gy de plichtige niet zyt, zou zulks toch wel degelyk bewyzen dat gy minstens medeplichtig zyt.

- Ik wist er niets van, mynheer; het was my gansch onbekend dat er zich geld in den olm bevond; hadde ik het geweten, zeker en vast ware ik er niet heen gegaen.

- Maer wat gingt gy er dan toch uitrichten?

- Ik ging er een brood halen, dat ik er eene uer vroeger had ingelegd.

- Een brood? - vroeg ik verwonderd, - een brood? denkt gy dan toch met kinderen te doen te hebben, om ons zulken mallen praet te willen doen gelooven? Wie toch heeft ooit hooren zeggen dat men een brood in eenen uitgekankerden boom verbergt; te meer zoo het waer is, als gy zegt, dat te huis uwe vrouw en kinderen zich in nood bevinden? Jakke Luyfels, wat gy zegt schynt my onzin.

- Laet my u het geval in korte woorden uitleggen mynheer, - antwoordde de te rechtstaende man; - en gy zult, ik ben er zeker van, er welhaest anders overdenken.

Ik zegde dat ik niet beter verlangde, waerop hy my verhaelde dat Kees Van Tricht, de pachter der Ramboersche hoeve, wien hy zynen droeven nood had geklaegd, hem had verzocht een kluts aerdappelen te dragen naer een arm huisgezin, in het dorp, voor welken dienst hy hem een brood en eenige centen had gegeven; dat hy in het opgaen, uit hoofde der zwaerte van den zak aerdappelen, het brood in den uitgeholden olm aen de Spillebeek had geborgen, met het inzicht, het er by zyne terugkomst weder uit te halen; dat hy dit ook had denken te doen, doch in plaets van het brood er eene beurs geld had in aengetroffen. Dat dit geval hem zeer had verwonderd, en daer de gendarmen hem oogenblikkelyk hadden gevat, hy den tyd niet had gehad aen het brood te denken; doch zoo wy ons slechts de moeite wilden geven, met hem tot dáér te gaen, wy het er nog stellig zouden vinden, daer het, by het uithalen der beurs, nog ter plaetse lag.

- Ofschoon ik niet geloof wat gy zegt, man, - merkte ik op, - zullen wy echter gaen zien of het waer is of niet; doch vooraleer dit te doen, zullen wy de getuigen in de zaek onderhooren.

- Doe dit, mynheer, doe dit, - sprak de verdachte, op den toon van iemand die van zyne onschuld overtuigd is, en in deze overtuiging de anderen wil doen deelen; - doe dit; ga er heen, oudervraeg Kees Van Tricht, alsook de lieden by wie ik in het dorp ben geweest; begeef u naer den olm waerin het bedoelde brood nog liggen moet, en gy zult zien dat ik u niets heb gezegd dan de loutere waerheid.

Ik keerde my tot myn griffier, wien ik verzocht den burgemeester te zeggen dat ik hem verlangde te spreken. Een oogenblik later stond het hoofd der gemeente voor ons.

- Zeg my, heer burgemeester, kan deze man schryven? - vroeg ik, op Jakke Luyfels wyzende.

De burgemeester antwoordde bevestigend.

- Gy hebt het gehoord, Jakke Luyfels, - sprak ik, my tot den betichte keerende, dat is reeds de eerste leugen waerop wy u betrappen.

- Ik zweer u by al wat heilig is, dat ik het niet kan, mynheer, - antwoordde de man; - de burgemeester bedriegt zich.

- Schryven kunt gy, Jakke Luyfels, - viel hem de burgemeester in de rede; - gy moet het niet ontkennen, er bestaen zekere bewysstukken van. Over acht jaer heb ik u getrouwd en gy hebt het huwelyksregister, dat in het gemeentehuis berust, geteekend; sinds dien tyd hebt gy de geboorte van vyf kinderen aengegeven, en de vyf geboorteakten dragen allen uw handteeken.

- Maer ik kan toch niet schryven, heer burgemeester, - sprak de man angstig, ik kan slechts mynen naem zetten. Lieve hemel! nu betreur ik uit het diepste myns herten den tyd dien ik heb besteed, om zulks te leeren. Ik wilde dat ik het nooit hadde gekunnen. Ach! mynheer, geloof my, ik ben diep rampzalig!

- Nog een punt dat wy later zullen trachten op te helderen, - antwoordde ik; - Jakke Luyfels, hoe meer wy met het onderzoek dezer zaek vorderen, des te meer begin ik ook aen uwe onschuld te twyfelen; alles spant saêm, om ons te doen gelooven dat gy een doortrapte fielt zyt, die den

[p. 40]

schyn der onnoozelheid aenneemt om des te beter het gerecht te misleiden. Doch ik zeg het u nogmaels, zulks zal u weinig baten: het gerecht heeft oogen die tot in de verholenste hoeken des herten doordringen; de waerheid willen en moeten wy weten, en indien wy het willen, blyft er voor ons onderzoek niets verborgen. Het gerecht kan niet falen; de onschuldigen spreekt het vry, maer ook veroordeelt het de plichtigen, en des te strenger de plichtigen die den schyn der onschuld trachten aen te nemen.

Ofschoon ik deze woorden op eenigzins strengen toon uitsprak, geloof daerom niet dat ik van de schuldigheid des verdachten overtuigd was. In het geheel niet, het scheen my een enetelige zaek, waerin met veel omzichtigheid moest gehandeld worden, en ik zegde zulks slechts, om indruk te maken op den betichte en hem, indien hy plichtig was, tot de bekentenis zyner misdaed over te halen. Daerop keerde ik my nog eens tot mynen griffier en gebood:

- Dat de brigadier der gendarmen thans in onze tegenwoordigheid verschyne.

(Wordt voortgezet.)

Johan Van Rotterdam.