De Vlaamsche School. Jaargang 4
(1858)– [tijdschrift] Vlaamsche School, De– Auteursrechtvrij
[pagina 177]
| |
Eenige groote mannen Belgiës.
Zeven steden van Griekenland
| |
[pagina 178]
| |
zegt dat hy Antwerpenaer, dat hy als schilder Vlaming en dus Belg is. En zoo er nog iemand mocht gevonden worden die ons deze eer zou willen betwisten, zoo wyzen wy hem, te Antwerpen, naer de straet die den naem des grooten schilders draegt; wy wyzen hem op zyn bronzen standbeeld, en vragen hem of de duitschers, het zy dan Keulen of Siegen, het zelfde kunnen toonen, en voegen er by: gy ziet het wel, het Vaderland vergeet zyne groote mannen niet! En thans dat wy, even als een koene ridder der oude tyden, eene lans hebben gebroken, voor de eer om weder te eischen wat ons behoort en eenigen ons zouden willen betwisten, gaen wy ter zake. Rubens werd onder een gelukkig gesternt geboren. Zyne eerste kindsheid verliep tydens de godsdiensttwisten waerby Holland zegevierde, en die het roomsch katholyk België voor de spaensche kroon behielden. By het herleven van den zoo lang gewenschten vrede, had hy zyne overtuiging kunnen louteren en scherpen aen den gedachtenstryd en den burgerkryg, en, werkzame geest, zoo als hy was, kon hy, als de arend na het onweder, vry de vleugelen uitspreiden en in snelle vlucht opwaerts stygen. Korts na zyne studiën te hebben voltrokken in het kollegie der eerweerde paters jesuieten, te Antwerpen, zien wy hem gehecht als paedje aen het huis van Margaretha de Ligne, weduwe van Philips, graef van Lalaing; doch dit was het leven niet dat zyn werkzaem vernuft vergde, en zyne moeder, eindelyk zyne wenschen vervullende, plaetste hem by Adam Van Noort, den machtigsten teekenaer en uitstekendsten kolorist zyns tydstips. Na vier jaer onder dezes leiding, te hebben doorgebracht, trad hy het werkhuis van Otho Van Veen binnen. Men heeft echter de kunststukken van Rubens slechts een weinig van naby in oogenschouw te nemen, om zich voor overtuigd te houden, dat zyn laetste meester, onder wiens leiding hy insgelyks vier jaer doorbracht, slechts weinig invloed heeft gehad op zyne schilderwyze, en hy aen Van Noort de meeste verschuldiging heeft. In 1598, bereikte Rubens den ouderdom van 21 jaer, en in dien jeugdigen leeftyd werd hy, volgens de getuigenis van den Liggere der vermaerde Antwerpsche St-Lukasgilde, als vrymeester aenveerd. Ook met dit zelfde jaer begint de glorieryke en vreedzame regering der aertshertogen Albert en Isabella; kortstondige regering, te kortstondig, helaes! Albert en Isabella, onder wier beheer het kleine België voor de eerste mael als onafhankelyke staet bestond, beminden de kunsten en de wetenschappen, en wisten die op eene wonderlyke wyze aen te moedigen; ook heeft niet ééne regering zooveel merkweerdige mannen voortgebracht als de hunne. Tusschen alle die vernuften blonk Rubens uit als eene helschitterende ster. In 1600, na door 's lands Vorsten in gehoor te zyn ontvangen, verliet Rubens het vaderland. om Italië, dat toen nog als het land van beloften der kunst werd aenzien, te gaen bezoeken. Naer Venetië, het vaderland van Tiziano, Tintoretto en Paulo Veroneze, richtte hy eerst zyne schreden; daér knoopte hy vriendschappelyke betrekkingen aen met een edelman gehecht aen het hof van Vincenzi Gonzagua, hertog van Mantua; zyn vriend stelde den jongen kunstenaer voor aen dezen vorst, welke hem aen zyn hof hechtte, waer hy zes jaer verbleef. Gonzagua liet den jongen Vlaming nogthans meer dan eens toe Rome en de byzonderste Italiaensche steden te bezoeken, ten einde de groote meesters der verschillende scholen te bestuderen. Te Rome verveerdigde hy, onder anderen, twee schilderyen voor de kerk van het H. Kruis, en eene andere voor het hoog altaer van Santa Maria novella; ook in de andere steden die hy bezocht, liet hy voortbrengselen zyner hand; alle deze schilderyen zyn geschilderd in den trant der Italiaensche School. In 1608, werd onze kunstenaer door den Hertog van Mantua met eene zending voor den koning van Spanje, Philips III, gelast; Rubens, die dezen vorst eene koets met zeven schoone peerden ten geschenke bracht, werd aen het hof van Madrid met veel onderscheiding ontvangen. Omtrent het einde van 1608, ontving Rubens de droeve tyding dat zyne moeder gevaerlyk ziek was; oogenblikkelyk maekte hy zich gereed om naer zyn vaderland terug te keeren; doch wat spoed hy ook maekte, hy kwam echter niet tydig genoeg om de vrouw, die hem het leven had gegeven, de oogen te mogen sluiten. Die gewis pynlyke slag voor Rubens mag echter aenzien worden als een geluk voor de kunst en voor zyn vaderland. Rubens had zich zoodanig verkleefd aen de italiaensche luchtstreek, waer zyne verdiensten door den paus, de kardinalen en onderscheidene vorsten gehuldigd en beloond werden, dat hy, zonder dit toeval, misschien nimmer in België ware teruggekeerd; ook na vier maenden in afzondering te hebben doorgebracht, vormde hy het voornemen terug te reizen naer Italië, het land dat zyne opkomende faem had weten aen te moedigen. Doch de aertshertogen Albert en Isabella zulks willende beletten, ontboden den kunstenaer aen hun hof, waer zy hem op de schitterendste wyze ontvingen, en alles in het werk stelden om hem van zyn voornemen af te doen zien. Philips Rubens, zyn neef en tevens zyn geschiedschryver, zegt, dat deze vorsten zich bevlytigden ‘om hem met gouden ketenen aen hun hof te hechten.’ Wat echter afdoende medewerkte om hem in Nederland te houden, is zyne kenismaking met Isabella Brant, dochter van Jan Brant, stadssekretaris van Antwerpen, met welke hy den 13 october van het jaer 1609 in den echt trad. Van dan af zegde Rubens vaerwel aen het gedacht van zyn vaderland te verlaten, en vestigde zich voor goed te Anwerpen. | |
[pagina 179]
| |
Ook zien wy onzen schilder dit zelfde jaer door Jan Breughel, den fluweelen, als lid van de St. Peeters en Pauwels gilde, gekend onder den naem van gilde der Romanisten aennemen, en in 1614 werd hy tot deken dezer broederschap gekozen. By deze gelegenheid schonk hy der gilde twee kunstjuweelen, door hem uitgevoerd, en St-Peeter Pauwel voorstellende. Wy hebben hooger gezegd dat zyn vertrek uit Italië mag aenzien worden als een geluk voor de kunsten en voor zyn vaderland, en zulks is waer; want zeker zou hy langs gene zyde der Alpen nooit eene nieuwe Italjaensche school en, nog veel minder, de roemryke moderne vlaemsche school, waervan hy het hoofd en de stichter was, hebben gevormd. Van dit oogenblik, verbleef Rubens te Antwerpen, welke stad hy niet verliet dan om zich naer Brussel te begeven, waer hy zeer dikwyls geroepen werd door de Aertshertogen Albert en Isabella, die hem niet alleen eerden als een groot kunstenaer, maer hem daerenboven beminden voor de hoedanigheden zyns herten en tevens zyn buitengewoon staetkundig vernuft waerdeerden. In january 1611 kocht de groote kunstenaer een stuk grond, gelegen te Antwerpen in de straet welke thans zyn naem draegt, en waer hy zich, volgens zyne eigene plannen, een groot en prachtig paleis bouwde, dat hy ging bewoonen. In 1614, werd Rubens' eerste zoon geboren, die den naem van Albert ontving en aen wien de Aertshertog tot peter verstrekte; in 1618 schonk Isabella Brant, zyne echtgenoote, hem een tweeden zoon, die den naem van Nikolaes ontving. Het was een vreedzaem tydstip waerin Rubens leefde, een tydstip ontdaen van staetkundige worstelingen, die maer al te dikwyls de droomen eens kunstenaers komen verydelen; ook werkte Rubens vlytig voort aen het uitbreiden zyner faem; byna elken dag bracht hy een meesterwerk voort; en zyne Kruisrechting, dit onvergetelyke doek dat voor een der meesterstukhen des grooten schilders wordt gehouden, dagteekent van korts na zyne terugkomst in het vaderland. In 1620, werd Rubens, wiens faem zich wyd en zyd had verspreid, door Maria de Medicis, die zich met haer zoon Lodewyk XIII, had verzoend, naer Frankryk geroepen. Deze vorstin, afstammelinge eener familie, beroemd om de edelmoedige bescherming die zy altoos de Schoone Kunsten verleende, had korts geleden, te Parys het paleis gekend onder den naem van le Luxembourg, gebouwd, waerin zy, onder den allegorischen vorm, hare geschiedenis wilde doen verveerdigen, en dit door den grootsten schilder harer eeuw. Rubens maelde de geschiedenis der koningin in een-en-twintig schilderyen, die nog heden tot sieraed aen het Luxemburg verstrekken. In 1626 kwam een nieuw huisselyk verdriet den roemryken kunstenaer treffen, door het overlyden zyner echtgenoote Isabella Brant; ook van dit tydstip dagteekent de staetkundige loopbaen des schilders, die zich tot dan toe uitsluitelyk met de studie en het beoefenen van zyn vak had bezig gehouden. Tydens zyn verblyf te Parys had hy den hertog van Buckingham ontmoet, die hem had te kennen gegeven, dat de engelsche koning, Karel I, wenschte den vrede tusschen Spanje en Engeland hersteld te zien. Rubens had hiervan aen de Aertshertogin Isabella kennis gegeven, en de Infante besloot den kunstenaer tot den koning van Spanje af te veerdigen. In 1628 vertrok hy naer Madrid. Zyn verblyf in Spanje bleef niet onvruchtbaer voor den kunstenaer; Rubens verveerdigde langs gene zyde der Pyreneën menigvuldige schilderyen die hem by de spanjaerden eene groote achting verwierven. In 1629 keerde hy terug naer Brussel, met den titel van geheimschryver van den geheimen raed Zyner Katholyke Majesteit, en gelast met de zending den vrede tusschen Philips IV en Karel I te bewerken. Het volgend jaer vertrok hy met dit doel naer Engeland waer hy zoo goed gelukte dat de Spaensche gezant Carlos Colonna, in de maend november van 1630, het vredesverdrag tusschen de beide koninkryken kon teekenen. Ook dáér, zoo wel als in Itaelië, Frankryk en Spanje, liet Rubens blyvende herinneringen van zyn machtig penseel: de muren van het paleis van Whitehall, zoo vermaerd door de groote en schroomelyke gebeurtenissen die er meermalen plaets hadden, zyn nog bekleed met de onvergelykbare voortbrengselen des ontsterflyken vlaemschen meesters. Karel I sloeg den kunstenaer-diplomaet tot Ridder, en schonk hem, met andere ryke giften, den degen dien gediend had om hem tot deze weerdigheid te verheffen. De grootste eer die een vorst een ridder of edelman kon bewyzen, was de toelating van in zyn blazoen een gedeelte zyner vorstelyke wapenschild te dragen; zoo schonk de fransche koning aen Jeanne d'Arc twee zyner dry leliën; toen Karel I onzen Rubens ridder sloeg, liet hy hem toe by zyn wapen een zyner dry geleeuwpaerde leeuwen op een kanton van keel, te voegen. Na de sluiting van den vrede keerde Rubens terug naer België; zyne Katholyke Majesteit toonde zich zoodanig voldaen over den uitslag der zending des grooten kunstenaers, dat hy hem overlaedde met ryke geschenken, waeronder eene gouden keten waeraen het portret van Philips IV hing, met de toelating dit eereteeken te dragen zoolang hy leefde. De spaensche koning verhief tevens onzen Rubens tot de weerdigheid van geheimen raedsheer der Infante Isabella, weerdigheid erfelyk door den oudsten zoon van den schilder-diplomaet. Op 6 december 1630, trad Rubens in tweede huwelyk met Helena Fourment, een beeldschoon meisje dat nauwelyks den ouderdom van 16 jaer had bereikt. In 1633 werd hy door de Infante naer Holland afgeveerdigd, ten einde eene toenadering tusschen de Vereenigde Staten en de Aertshertogin te bewerken, doch deze zending mislukte, uit hoofde der ontevredenheid eeniger belgische edelen die Isabella dwongen haren bevelbrief in te trekken. | |
[pagina 180]
| |
De Aertshertogin Isabella overleed het zelfde jaer. Zyne Katholyke Majesteit Philips IV, benoemde tot haren opvolger in het bestuer der Nederlanden den prins-kardinael Ferdinand, infant van Spanje. Toen de overwinnaer van Nordlingen zyne intrede te Antwerpen deed, reed hy onder niet minder dan elf prachtige triomfbogen, allen door Rubens ontworpen. De gravuer heeft deze ryke dekoratien voor de nakomelingschap bewaerd. Dat de kunst Rubens niet onbeloond heeft gelaten, zou genoegzaem blyken uit het kasteel van Steen dat hy zich in 1635 voor de som van 93,000 Carolusgulden aenkocht. De laetste jaren des grooten schilders leveren weinig of niets merkweerdigs op. De ziekte was de schoonste en glorierykste loopbaen die de geschiedenis der kunst ons heeft bewaerd, komen kluisteren. Rubens leed sedert eenigen tyd aen de jicht, die langzamerhand zyn gezondheidsgestel ondermynde en hem eindelyk ten grave sleepte. De grootste schilder zyner eeuw, de vorst en stichter der roemryke huidige Vlaemsche School, overleed den 30 mei 1640, in den ouderdom van byna 62 jaer en 11 maenden. Zyne dood dompelde Antwerpen in diepen rouw; terwyl een gansch werelddeel zich met de verheerlyking des vernuftigen kunstenaers heeft gelast. Rubens werd met groote pracht begraven in den grafkelder die de familie Fourment in de St-Jacokskerk bezat; later werd zyn dierbaer stoffelyk overblyfsel overgebracht in eene kapel, in dezelfde kerk, ten dien einde opgericht, en die den naem des onsterflyken kunstenaers draegt. Rubens heeft by Helena Fourment vyf kinderen gewonnen, te weten: Klara-Johanna in 1632, Frans in 1633, Isabella-Helena in 1635, Peeter-Pauwel in 1637, en Constantia-Albertha, die na de dood des vaders ter wereld kwam, en den 3 february 1641 werd gedoopt. Rubens heeft een groot getal leerlingen voortgebracht, waeronder verscheidene die zich een naem hebben gemaekt die het nageslacht weerdig bewaert naest dien huns onsterflyken meesters. De grootste aller is Antoon Van Dyck, Rubens medestrever, wiens faem als portretschilder zoo groot is als die van den meester in het vak der historieschildering. Van Dyck schilderde ook, nevens zoovele andere groote mannen zyns tydstips, het portret van Rubens, dat door Pontius op koper werd gegraveerd. Wy zegden hooger dat een gansch werelddeel zich met de verheerlyking van Rubens heeft gelast; Antwerpen bleef hierin voorzeker niet ten achter, en als bewys toonen wy slechts het standbeeld dat, in 1840, met de gelden der stad en harer inwooners, op eene der openbare plaetsen aldaer werd opgericht, en dat wy aen het hoofd van dit artikel in plaetsnêe hebben medegedeeld. By deze gelegenheid gaf Antwerpen groote feesten die niet minder dan veertien dagen duerden, en waerby de Antwerpsche kunstenaren een zegewagen deden verveerdigen volgens de wagen gekend onder den naem van Laurea Calloana, (de zegen van Calloo) waervan de door Rubens verveerdigde schets in het Musaeum van Antwerpen hangt; deze wagen maekte deel van den gekenden Ommegang en prykte met het opschrift: Hulde der kunstenaren aen Rubens. Thans hoort hy der stad toe en maekt voorzeker het schoonste gedeelte van Antwerpens Ommegang uit. In het Musaeum van Antwerpen wordt ook bewaerd een vierkanten lederen met koperen nagelen versierden stoel, gekend onder naem van Stoel van Rubens. De rugleuning dezes zetels, die vroeger heeft toegehoord aen den schilders-gilde, draegt het opschrift Pet. Pavl. Rvbens. 1633. Leden der familie van den grooten man, binnen Antwerpen, bewaren insgelyks, als kostbare herinneringen, verschillige voorwerpen, onder anderen het palet, den degen en de gouden keten, die eens den vorst der Vlaemsche kunstschool hebben toegehoord. Zyn Naem wordt met eerbied uitgesproken door al wie in Belgiës kunststad ter wereld kwam.
hans van memmelinghe.
‘Er ligt iets verheven, iets voorbeschikt, in het geheim dat het bestaen der groote mannen omhult. Wat geeft het dat de wereld de plaets waer hunne wiege stond niet kent? Zy heeft de vruchten hunner zending ingeoogst, zy is herboren geworden onder de voetstappen huns vernufts: dit is genoeg. Wat geeft het dat de plaetselyke eigenliefde hun praelgraf niet kan toonen! Behooren de groote mannen niet aen hunne gansche eeuw? Zendelingen Gods, hebben zy onwederstaenbaer hunne maetschappelyke bestemming volbracht, dan zyn zy weêr opgeklommen tot hunne bron en terug gekeerd in den schoot der godheid. Afgezonderde stralen des hemels, hebben zy een oogenblik de baen der menscheid voorgelicht; dan zyn zy ingezwolgen door het middenpunt der eeuwige kennis.’ Indien deze welsprekende woorden van den heer Pieter de Decker, eenen onzer beste nationale schryvers, op iemand kunnen worden toegepast, dan is het zeker op Hans Van Memmelinghe. En inderdaed weiniger geschiedenis is zoo duister als die van dezen lang miskenden, genialen kunstenaer. Waer is hy geboren? Waer gestorven? Hoe moet zyn naem geschreven | |
[pagina 181]
| |
worden? Wat zyn de byzonderste voorvallen zyner levensgeschiedenis? Allen vragen waerop men over eenige jaren niet dan zwygend en schouderophalend kon antwoorden. Korten tyd geleden schreven wy, Vlamingen, even als de Duitschers onverschillig Memmelinck, Hemmelinck, Memling, Hemling; de Italianen schreven Memmelino en Memelingo, terwyl de Spanjaerden hem kenden onder den naem van Juan Flamingo, Flamenco en de Flandes. Eene aenteekening door den eerw. heer Carton in de archieven der Akademie van Brugge ontdekt, en door onzen vriend, P. Génard, in zyn Luister der St-Lukasgilde, voor het eerst medegedeeld, is komen bewyzen dat hy Hans Van Memmelinghe hiet en in Brugge overleed, en reeds in 1499 overleden was. De plaets en het jaer zyner geboorte blyven echter nog een geheim. België en Duitschland betwisten zich de eer van hem het levenslicht te hebben geschonken. In Duitschland zien wy Baden en Bremen hem als hun zoon terug eischen. Doch met wat recht? Descamps zegt dat hy te Damme werd geboren, terwyl van Mander deze eer aen Brugge toekent. De geleerde opstellers van den Kataloog van het Musaeum van Antwerpen houden het met dezen laetsten. Van Memmelinghe werd, zoo als wy later zullen zien, in ziekelyken toestand opgenomen in het St-Jansgasthuis van Brugge, en indien het waer is, zoo als men beweert, dat er in dit gesticht slechts inboorlingen van Brugge of Maldeghem werden opgenomen, dan is het onweêrlegbaer dat Hans Van Memmelinghe een zoon van Vlaenderen is. Iets wat nog medewerkt om ons in dit gevoelen te versterken, is dat hy in dienst geweest is des Burgondischen legers en, naer allen schyn, de weerdigheid van schilder van Karel den Stouten heeft bekleed. Het geboortejaer van den schilder door wien Brugge ten huidigen dage een pelgrimstocht is geworden voor de vrienden der oude vlaemsche kunst; - want het vervallen Venetië van het Noorden bezit een groot getal voortbrengselen dezes genialen meesters, - is nog een geheim. De eenen houden het met 1425, anderen duiden 1439 aen, terwyl men in de laetste tyden heeft beweerd dat zyne geboorte moet worden gesteld op 1430. By gebreke aen stellige bewyzen, laten wy dit punt onbeslist en denken ons te moeten te vrede houden met te zeggen dat hy tusschen 1425 en 1440 ter wereld kwam. Rogier Vander Weyden, gekend onder den naem van Rogier van Brugge, de beste leerling van den ontsterflyken Jan Van Eyck, wordt gehouden voor den leermeester welke Hans Van Memmelinghe, die laetste glansryke ster aen den schitterenden hemel der Brugsche schilderschool, met de geheimen der kunst heeft bekend gemaekt. Jan Van Eyck, Rogier Vander Weyden, Hans Van Memmelinghe, dry ontsterflyke namen waer over Brugge zich inderdaed mag verhooveerdigen! dry namen die weerdig schitteren, die uitblinken tusschen al wat andere landen ons in het vak der kunst kunnen toonen! Volgens de getuigenis van Facius, bezocht Rogier Vander Weyden, in 1450, de hoofdstad van het kristendom, en vertelde, toen hy in zyn vaderland was teruggekeerd, wat al merkweerdigheden hy, byna by elken stap, in Italië had ontmoet. Het schynt dat het verhael des meesters zoodanig de dichterlyke ziel van Hans Van Memmelinghe ontvlamde, dat hy, ofschoon zonder fortuin, niets dan op zyne kracht en moed steunend, besloot de pelgrimskunstreize naer Italië te ondernemen. Wat er ook van zy, hy moet veel hebben gereisd, vele landen hebben bezocht; - misschien arm, met den ransel op den rug en steunend op een pelgrimsstaf, - want overal, in Duitschland, Frankryk, Italië, in Spanje, treft men van zyne merkweerdige tafereelen aen. Men denkt dat hy het eerst zyne stappen richtte naer de boorden van den Rhyn, naer Keulen, waer sedert langen tyd eene mistieke school bestond, voorgelicht door twee oude meesters, Stephan en Wilhelm; vervolgens bezocht hy Mentz, Straetsburg, Bale; van Duitschland, met zyne schilderachtige landschappen, zyne dichterlyke oorden en eenvoudige bewooners, echte typen der droomen eens dichters of kunstenaers, voelde hy zich naer Italië, als getrokken. Zonder fortuin, schilderde hy hier een altaerstuk, dáér versierde hy een missael om in zyn bestaen te voorzien en zyne reize voort te zetten; overal op zynen doortocht liet hy glanzende perelen zyner schitterende kunst achter zich. Men denkt dat onze Hans rond 1472, toen hy reeds eenige faem had verworven, in Vlaenderen terug keerde. De studie der vreemde scholen had zyn penseel meer vastheid gegeven dan zyne voorgangers bezaten; zyne schilderwyze is ook veel sappiger, en was Jan Van Eyck misschien de grootste denker zyns tydstips, Hans Van Memmelinghe toont zich in zyne voortbrengselen veel dichterlyker dan dezen meester en men mag van hen zeggen dat hy de verfynde schilder des herten is. Zyne faem was wellicht Karel-den-Stouten, den machtigen burgondischen vorst, wiens onophoudend streven het was zyne hertogelyke kroon tegen eene koninklyke te verwisselen, ter oor gekomen; ook echtte hy Van Memmelinghe aen zyn hof ten einde de versiering van den missael door Geeraerd van der Meeren en Lieven de Witte, den eersten een Gentenaer en den tweeden een Antwerpenaer, te voltooijen. Wat er ook van zy, de geleerde boekbewaerder der St.-Marcusbibliotheek van Venetië, waer dit handschrift thans berust, is van gedacht dat Van Memmelinghe een groot getal der vignetten heeft verveerdigd, die dit prachtig boek, dat door kardinael Grimani aen de republiek van Venetië werd gemaekt, opluisteren. De macht van hertog Karel, wiens pracht en rykdom ieders bewondering en ontzag afdwongen, was ten top gestegen; zyn ondergang was aenstaende. In 1474 had | |
[pagina 182]
| |
hy zyne legerbenden by een verzameld, om de Zwitsers, die zyne oproerige onderdanen tegen hem hadden geholpen, te straffen; doch onderwege zou hy den afgezetten aertsbisschop van Keulen terug op zynen troon herstellen. Karel ging de stad Nuys belegeren; dáér vond hy zynen rampspoed: na eene belegering van tien maenden moest hy van zyn voornemen afzien. De hertog keerde naer Vlaenderen weder om er nieuwe legerbenden by een te zamelen. Korts daerna trok hy met een machtig leger naer Zwitserland terug; dáér zonk, in 1476 de gelukster van den hoogmoedigen vorst: hy kreeg de nederlaeg te Morat en te Granson en vond eindelyk, den 6 january 1477, omtrent Nancy, den dood. Des anderendaegs werd het lyk ontdekt van den Burgondischen vorst, voor wien de machtigste hertogelyke kroon niet genoeg was, met het hoofd in een waterplas vastgevrozen. By gebreke aen geschiedkundige bewyzen, moeten wy ons met de dichterlyke volksoverleveringen te vreden houden. Deze willen dat thans Van Memmelinghe zynen meester, den grootsten vorstelyken kunstbeschermer van gansch Europa, op beide tochten was gevolgd, en dat hy na de nederlaeg van Nancy, neêrgeslagen door den val zyns weldoeners, half naekt, gewond en ziek, naer Brugge vluchtte, waer hy in de maend february kwam, en slechts den tyd had aen het St.-Jans-gasthuis aldáer aen te bellen, waerna hy uitgeput op den dorpel van het ziekengesticht nederzakte. Van Memmelinghe werd door de ziekenbroeders opgenomen en verzorgd, zonder dat deze wisten wat dichterlyken geest, welken grooten kunstenaer zy redden. Toen hy tot het bewustzyn terugkeerde, wist hy niet waer hy zich bevond en toen de liefdadige broeders hem alles hadden verhaeld, bedankte hy den hemel die hem toegelaten had Brugge te bereiken. Van Memmelinghe was nogthans zoo uitgeput, en zwak, dat er langen tyd verliep vooraleer hy gansch hersteld was. Ondertusschen maekte hy kennis met broeder Jan Floreins Vander Riist; hunne neigingen, ouderdom en karakter stemden dusdanig overeen dat toen Hans gansch hersteld was, hy niet te min het geestelyk gesticht niet wilde verlaten. Na de woelingen van het krygsmansleven, bevond Van Memmelinghe zich thans geherbergd in een stil en vreedzaem oord. Angevuerd door de dankbaerheid, zette hy zich moedig aen het werk en betaelde de goede en liefdadige broeders met meesterstukken; in weinig tyds bezat het St-Jans gasthuis eene ryke verzameling van de keurigste kunstjuweelen. Alwie Brugge heeft bezocht, weet wat groot getal meesterstukken van Van Memmelinghe men er aentreft. De Akademie bezit twee schoone tafereelen van dien fynen kunstenaer: een St-Christoffel (1484), en het Doopsel Christi; St-Salvators kerk toont u de Martelie van den H. Hypoliet; maer het is onwederlegbaer het St-Jans gasthuis dat het rykst is begiftigd. Voor eerst het schoon panneel de Aenbidding der H. dry Koningen, waerop zich om zoo te zeggen, byna de gansche kindscheid Christi ontroldt; dit stuk is waerschynelyk een geschenk van Jan Floreins van der Riist, die men aen den ingang des stals ontwaert; uit een eng venster van het vervallen gebouw steekt een bleek en ziekelyk hoofd, dat men voor dat des schilders houdt. Vervolgens bewaert men in het zelfde gesticht de schoone diptiek, het Mistiek Huwelyk der H. Katharina voorstellende; maer de heerlykste samenstelling, het rykste kunstjuweel van al, is de St-Ursulakas. Het is eene perel die alleen en ruimschoots de reize naer Brugge weerd is. De Ste-Ursulakas heeft den vorm eener ogivale kapel, ongeveer vyftien duim hoog en twee voet lang; deze kleine keurig gebeeldhouwde en vergulde relikwiekas is doorzaeid met tafereeltjes van eene bewonderingsweerdige schoonheid, de legende der honderd duizend maegden voorstellende; dit meesterstuk van Van Memmelinghe, draeit op eene spil, zoo dat alle de tafereelen beurtelings onder de oogen des toeschouwers komen. Het dak zelfs van het overheerlyke kunstjuweeltje is door het verduldig penseel des genialen schilders langs beide zyden met een drytal uitmuntende medailjons versierd. Deze kas plach slechts op byzondere feestdagen uitgesteld te worden, en dan was de kapel, die ze bevatte, te klein om al de toeschouweren te ontvangen. Menigmael heeft men dat wonder der kunst de eenvoudige kloosterlingen tegen goud zoeken af te truggelen, doch nimmer heeft men hen kunnen overhalen zich te ontmaken van dien kostbaren schat. De eenvoudige houten kas des armen schilders was hun steeds meer weerd dan eene dergelyke gouden met kostbare gesteenten belegd: de herkentenis die zich aen dit kunstwerk echtte, lag hen te zeer aen het herte dan dat zy zouden toestemmen het zelve aen vreemde handen over te geven. Dit ogivael tempeltje werd door Van Memmelinghe verveerdigd tusschen 1477 en 1485; het is eene gift van dankbaerheid door den kunstenaer aen de kloosterlingen gedaen voor de zorg waermede zy hem tydens zyne ziekte hebben verzorgd en opgepast. Deze gift spreekt luid ten voordeele Van Memmelinghe die alsdan zeer arm was; want toen hem in 1477 door de gilde der boekverkoopers een altaerstuk werd besteld, moest men hem de penningen voorschieten die hy noodig had tot het aenkoopen der paneelen; zelfs moest men hem een pond leenen op rekening, wellicht om zich de noodige verwen te kunnen aenschaffen, en toen zyn tafereel verveerdigd was, had men hem, volgens den eerw. heer Carton, nog slechts twee pond en twee schellingen te betalen. Niet zoodra was Van Memmelinghe te Brugge terug gekeerd, of kloosters en gilden wedyverden om een voortbrengsel zyner kunst in het bezit te krygen. In 1480, bestelde hem Pieter Bultynck, schepen van Brugge, eene | |
[pagina 183]
| |
schildery voor de kapel, die de huidevetters in de O.-L. Vrouwe kerk bezaten; ter dezer gelegenheid verveerdigde hy ten tweede male het Mistiek Huwelyk der H. Katharina. Voor de abdy van St-Berthyn, te Sithiun, by St-Omaers, verveerdigde hy eene reeks tafereelen, de geschiedenis des stichters dier order voorstellende. Eene eeuw later, zegt de heer C.J. Nieuwenhuis, bezocht Rubens deze abdy en stelde de monikken voor deze tafereelen met goud te beleggen indien zy hem die wilden overlaten. In 1487, verveerdigde Van Memmelinghe voor het St-Julianusgasthuis eene diptiek, langs de eene zyde de H. Maegd en langs de andere zyde den schenker, Jan van Nieuwenhoven, vertoonende; dit stuk is thans in het bezit van het St-Jansgasthuis. Even onwetend als men is van het eerste gedeelte des levens dezes grooten kunstenaers, even duister en geheim zyn ook zyne laetste jaren. Verbleef hy tusschen de kloosterlingen binnen de muren van St-Jansgasthuis of zette hy zich op nieuw op reis. Men heeft langen tyd gedacht dat hy in 1499 in Spanje, in de nabyheid van Burgos, voor het Karthuizers klooster van Miraflores, eene schildery het leven en de martelie van St-Jan-Baptist voorstellende, heeft verveerdigd, omdat de schilder van dit stuk een man tot jaren was en Juan Flamingo, Flamenco of de Flandes werd genaemd, doch daer dezelfde Juan Flamenco of de Flandes in 1509 aen de versiering der kathedrale van Valencia werkzaem was, en de schilder der St-Ursulakas, volgens eenen akt van 1499 in het bezit van den eerw. heer Carton, waerin van wylen meester Hans wordt gewag gemaekt, sedert lang het eeuwige voor het tydelyke had verwisseld, is het meer dan waerschynelyk dat Juan Flamenco, een ander kunstenaer was dan onze geniale Hans van Memmelinghe. Het Musaeum van Antwerpen bezit een zeer schoonen dubbelen diptiek van Van Memmelinghe, die het jaerteeken van 1499 draegt. De heer Otho Mündler van Parys, heeft aengemerkt dat deze schilderyen van verschillende handen zyn. De Salvator mundi, die de dagteekening van 1499 draegt, en van Van Memmelinghe is, werd dus weinig tyds voor dezes dood verveerdigd, en wanneer men dit jaerteeken vergelykt met den akt in het bezit van den eerw. heer Carton, zou men gerechtigd zyn het overlyden van den Brugschen schilder op 1499 vast te stellen. De twee schilderyen der achterzyde van den antwerpschen diptiek dragen voor monogramma eene C met eene H; de heer Carton, nogthans zonder zulks te willen bevestigen, is van gevoelen dat deze letteren misschien het handteeken van Cornelis Herrebout kunnen zyn, daer hy geen ander brugsch schilder heeft gevonden wiens naem met deze letteren aenvangtGa naar voetnoot(1). De Salvator mundi uit het Antwerpsch musaeum, is dus waerschynlyk het laetste, zoo niet dan toch een der laetste voortbrengselen van Van Memmelinghe geweestGa naar voetnoot(1). Een enkel woord doet ons dus het jaer zyns overlydens kennen; doch waer hy het tydelyke voor het eeuwige wisselde; de plaets waer de assche rust van een der grootste kunstenaren der oude vlaemsche school, van den dichter van wien men met recht mag zeggen dat hy Jan Van Eyck verfynd was, dit alles blyft nog een geheim, dat misschien nimmer zal verklaerd worden. Hans Van Memmelinghe was den zwanenzang der brugsche school; na hem verlaet de kunst het Venetië van het Noorden, om haren zetel te Antwerpen te gaen vestigen, waer Quinten Massys reeds bloeide. Johan Van Rotterdam. |
|