De Vlaamsche School. Jaargang 4

Merkweerdigheden van Italie.
Pisa.

Livorno, 20 february 1846.

Nauwelyks was de zon aen de glanzige oorsterkim opgestegen, toen wy reeds, langs het land, door den stoom voortgesleept, de schoonste landeryen afwisselend voor onze oogen zagen henensnellen, en eindelyk, na eenen korten togt, het eeuwenoude en zoo beroemde Pisa naderden. Wy gingen dan de vervulling zien van den schoonen droom onzer jongheid en, met eigen oog, die edele stad beschouwen voor welke natuer en kunst eenmael hunne bekoorlykste wonderen hebben uitgeput. Wy zouden ons overtuigen van al wat er zoo wonderbaers is geschreven geworden over die trotsche Hoofdkerk, die prachtige Doopvont, dien zeldzamen hellenden Toren, dit heerlyk Campo-Santo, verheven gedenkstuk door het Christendom opgerigt aen de onsterflykheid der ziel, dat, in zyn slach, niet slechts in Italië, maer door gansch de wereld tot heden zonder wêerga is gebleven.

Wy zegden het hooger: niet tegenstaende de snelheid onzer vaert, hadden wy toch de omliggende landeryen in al hunne pracht en rykdom mogen bewonderen. Schoon waren zy inderdaed, die uitgestrekte en zoo weelderige pleinen waerover de dagende zon den warmen gloed van hare eerste stralen zond. Overal zagen wy liefgelegene dorpen, prachtige lusthoven, die aen de heuvelen schenen te hangen; blauwe meren, tintelende watervallen, rivieren en beken, waervan het helder stroomen de kronkelingen van het land als met eenen boord van wemelend spiegelnat schenen te omzoomen.

Vooraleer wy de beschryving aen zouden vatten van wat het kunstryke Pisa, tusschen alle steden, haren algemeenen roem heeft doen verwerven, zal het niet overbodig zyn eenige woorden te zeggen over haren oorsprong en de omstandigheden waerin zy hare belangryke ontwikkeling heeft bekomen.

Pisa in het midden eener vruchtbare veldenvlakte, op de dichterlyke boorden van den Arno ryzend, is een der oudste steden van Italië. Strabo verzekert dat zy gesticht werd door eene grieksche volksplanting, na den oorlog van Troeijen: dit gezegde wordt door Virgilius bevestigd⁽¹⁾. Sedert 561 was zy bondgenote van Rome, van wie zy, in 574, eene van de belangrykste volksplantingen werd. Die historische waerheid wordt dan ook duidelyk door den aenblik van eenige harer gebouwen bewezen. De keizers Adrianus en Antoninus hadden Pisa boven alle andere steden lief en versierden ze, ten blyke dier genegenheid, met verscheidene gedenkstukken die grootendeels werden geslecht.

By den val van het romeinsch keizerryk, werd Pisa door de inrukkende Barbaren niet gespaerd. Na wreed by die ramp geleden te hebben en moedig, in de volgende tyden, schrikkelyke wederweerdigheden te hebben doorkampt, toen heel Italië tegen de slaverny opstond, ontrolde zy ook de vlag der onafhankelykheid en onderscheidde zich, even als hare mededingster Venetië, door de grootheid van hare ondernemingen en de onversaegdheid harer wapens.

Omtrent het jaer 1000, was de Republiek van Pisa magtig en schrikverwekkend geworden: zy was bezield door den geest van verovering. De Sarrazynen, door hare vloten vervolgd, werden genoodzaekt Italiës kusten te verlaten. Weinigen tyd daerna, ten jare 1029,

(1) Zie OEneis, boek X, v. 178.

[p. 134]

deden de Pisaners hunne zegenpralende vanen wapperen op het eiland Sardinië, waervan de koning hun krygsgevangen werd. De kruisvaerten kwamen den glans hunner magt nog vermeerderen; by deze gelegenheid rigtten zy belangryke gestichten ter kusten van Afrika op. 't Is alsdan ook dat er tusschen Pisa en Genua die noodlottige jaloezy ontstond, welke aengehitst werd door de woedende burgeroorlogen, die haer met eenen wissen ondergang schenen te bedreigen. Allengs verloor zy hare veroveringen en viel eindelyk tot zulken staet, dat zy haer eigen behoud slechts aen de altoos gevaerlyke tusschenkomst van vreemden te danken had.

Na dat Pisa eenigen tyd in die drukkende omstandigheden had verkeerd, traden de Medicissen op, en veranderde heel de toestand der zaken. Het vertrouwen begon te herleven; de studiën werden hernomen; de akkerbouw herbloeide en het zoo jammerlyk beproefde Pisa zou hare vorige grootheid herbekomen. Doch, in weêrwil van al haer poogen, klom zy nooit meer tot dien trap van voorspoed waerop men haer eenmael tusschen alle andere steden van Italië uit zag blinken. Nogthans, alhoewel de zee haer strand heeft verlaten, om het leven en de beweging aen eene nieuwe gunstelinge te schenken; alhoewel zy nu in stilte is neêrgezeten op de eenzame oevers van den Arno, die vroeger van het gedruisch van haren voorspoed en moed weêrgalmden; alhoewel de oude keizerlyke stad de lauweren harer dapperheid heeft zien verslensen, is zy immer het geliefkoosde verblyf van kunst en wetenschap gebleven, en draegt zy nog heerlyk de onvergangbare kroon, die het kunstvermogen haer heeft gevlochten. Onder dit opzigt moet zy voor niet ééne stad van Italië wyken; met regt en meer dan alle andere mag zy zich daerover beroemen.

De hoofdkerk.

Te midden der heerlyke gedenkstukken die men in haren schoot ziet pryken en waervoor de vreemde bezoeker in bewondering stil blyft staen, bekleeden de Hoofdkerk met hare Koepel, hare prachtige Doopvont en het aenpalend Campo-Santo, ontegenzeglyk den eersten rang.

Even als de meeste kerken der middeneeuwen na het plegen eener groote gebeurtenis werden opgerigt, ter uitdrukking van den algemeenen dank der volkeren voor een weldaed van den Hemel bekomen, is ook Pisa's Hoofdkerk, na eene groote overwinning, ten jare 1063, door hare inwooners op de Sarrazynen behaeld, uit dezer buit ten eeuwigen aendenken van dien heuglyken voorval gesticht geworden. Tot heden is die edele handelwyze, waer wy, in onze ydele en verkwistende praelzucht blozend moeten op neêrzien, algemeen by de Italianen in voege gebleven. In dit land, waeruit, ja, de echte Kunst en het ware Geloof, door de verbasterde grootsprekery onzer huidige volksbeschavers, nog niet is gebannen geworden, grypt nimmer eene gebeurtenis plaets, of zy wordt onmiddelyk, door eenen eeuwendurenden herinneringszuil, voor de onsterflykheid behouden. Aen dit vereerend werk worden ook, gelyk in andere landen, ontzaglyke geldsommen besteed, doch niet verkwist; vermits zy de opwelling van het jubelende volksgevoel doen te voorschyn komen in eene uitdrukking die tyd en eeuwen tart, en die niet, zoo als men het meermaels ziet gebeuren, met de opwelling zelve van dit kortstondig gevoel, als een tooneelscherm moet verdwynen.

Nauwelyks had men besloten deze groote onderneming uit te voeren, of men schafte zich de medewerking aen van al de bekendige bouwmeesters en kunstenaers van Italië. Die medewerking van zoo vele groote mannen van talent, moest gewis een buitengewoon meesterstuk voortbrengen. Aenstonds sloeg men de hand aen 't werk: allengs rees het gebouw - en, na eene eeuw van arbeid en oneindige opofferingen, stond het fier en glansryk voltrokken.

De voorgevel der Kerk is van een edelen, ryken en bevalligen bouwtrant. Als men den zelven zoo stout in de lucht ziet opstygen, zou men zeggen dat eene geheimzinnige hand de vyftig kolommen, die hem versieren, samenhoudt. Op het toppunt des gevels staen de beelden van de H. Maegd en der vier Evangelisten, welke het grootsch gebouw als bekroonen.

De dry bronzen deuren die tot het heiligdom ingang geven, genieten, met regt, hunne aloude befaemdheid. Twee grieksche kolommen, met figuren van eene uitstekende fynheid, versieren het buitenwerk der groote deur. Het is onmogelyk, zonder verwondering, de bas-relieven die deze deuren opluisteren, te beschouwen. Men ziet daer afgebeeld de byzonderste trekken uit het leven van den Zaligmaker en van de H. Maegd: het brons schynt te spreken, 't zy de Godmensch zyne hemelsche leering verkondigt; 't zy Hy aen de zieken zegt: Weest genezen, - aen de dooden: Staet op! - Men kan zich geen denkbeeld vormen van de kracht waermede het Lyden van den Zaligmaker, in dát eeuwig - onbeweeglyk metael, die zoo immer levenvolle voorstelling heeft bekomen. En geen wonder. Op het gebied der kunst is het geloofsgevoel almagtig, en daer dit gevoel, betreurensweerdig genoeg, ten onzen tyde op dat gebied meer en meer verflauwt, worden zy ook zeldzamer de wonderen, om ons van de grootheid dier tyden en onze onmagt te overtuigen.

Gaen wy thans in de uitgestrekte beuken waervan de ligte en bevallige welfsels, glinsterende van goud, op vyftig kolommen van oosterschen marmer rusten. Zoo haest men over den drempel dezer wonderbare kerk treedt, gevoelt men zich van eenen ontzagwekkenden eerbied aengedaen, op het aenzien van dien edelen en fraeijen bouwtrant en van dit zachte licht, dat door het gekleurde glas der

[p. 135]

vensters dringt. Wat men by den eersten aenblik van het binnenste diens tempels ontwaert, is zoo verrukkend schoon, dat men zou gelooven of het is als een afbeeldsel van dit hemelsch Jerusalem, dat de verhevene balling van Pathmos eertyds in den geest had mogen bezoeken.

De omtrek der kolommen en het inwendige der kapellen zyn met de rykste voortbrengselen der beeld- en schilderkunst versierd. In het Choor, naby de grafstede van Pietro Ricci, aertsbisschop van Pisa, bemerkt men dry bronzen beelden, verveerdigd door Giovanni di Bologna, dien grooten kunstenaer, die slechts door Michaël-Angelo overtroffen werd. De H. Agnes van Andrea del Sarto, welke men aen Raphaël toeschryft, is de kostbaerste schildery der kerk: het gelaet der jonge heilige, welke een lam - het zinnebeeld der onschuld - streelt, schynt eenen geur van heiligheid uit te wasemen, welke op het gemoed des aenschouwers eenen diepen indruk maekt. - De H. Maegd met het kind Jesus, van heiligen omringd, is een van de vermaerdste stukken dezes schilders. In Italië, by de groote meesters, heeft het gelaet der heiligen doorgaens eene edelheid van uitdrukking en hunne houding eene weerdigheid, die men in de schilderstukken van andere scholen niet immer terugvindt.

De Predikstoel, die geenszins het minst schoone sieraed der kerk is, wordt ondersteund door twee kostbare marmeren kolommen. Het heerlyke beeldwerk van Giovanni di Pisa, dat eerst den vorigen predikstoel versierd had, is thans boven de groote kerkdeur geplaetst en draegt de blyken van de diepe kunde en onvermoeide poogingen des grooten kunstenaers.

De schildery der HH. Engelen, boven het altaer dat hun is toegewyd, is een van de beste stukken van Salimbeni, een vermaerd schilder van Sienna uit de zestiende eeuw. De Aertsengel Raphaël, die de voornaemste figuer uitmaekt, heeft een waerlyk hemelsch voorkomen. - Jesus tusschen de leeraers, van Sorri, heeft veel van de grootsche manier van Paolo Veronese. - Het tafereel dat de II. Ranieri voorstelt, daer hy zyne vorstelyke kleeding met het monikken gewaed verwisselt, is, voor wat de samenstelling en de uitdrukking betreft, een der geroemdste werken van Benedetto Lutti.

De middenbeuk is bekroond met eene koepel van eene verbazende grootte; het inwendig er van is versierd met een meesterstuk dat de Hemelvaert van Maria verbeeldt.

Het oog is verblind door al die schoonheden en het ware onmogelyk dezelve volledig na te gaen en naer eisch te beschryven.

De doopkerk.

Deze rondvormige kerk, gansch uit marmer en in den gothischen styl gebouwd, staet teenemael afgezonderd van de Hoofdkerk - iets wat men niet zelden in Italië aentreft. Zy werd naer het plan van den vermaerden beeldhouwer Dioti Salvi van Pisa, ten jare 1152 aengelegd, zoo als blykt uit het volgend opschrift dat men ter plaetse aentreft:

MCLII. Mense. aug. fundata. fvit. haec. ecclesia.

Dry uit metael gedrevene deuren geven toegang tot deze Doopkerk; de byzonderste is versierd met beeldwerk dat de marteldood van den H. Joannes-Baptista en verschillige geheimnissen van het leven des Zaligmakers voorstelt. De uitstekende fynheid van dit kunstwerk kondigt reeds den bloei aen van Pisa's school, welke alsdan op al hare mededingsters een voordeeligen invloed had. Dit meesterstuk, dut Michaël-Angelo zelf bewonderde, werd vervaerdigd naer eene teekening van de deur der Doopkapel van Florentië.

Dit gebouw is inwendig even schoon als de Hoofdkerk: de twee reijen granieten kolommen op elkander geplaetst, zyn van Corintische bouworde; maer de bogen, die de tribunen vormen en de ronde koepel ondersteunen, zweemen naer de ogief en doen vermoeden dat men toen niet verre meer van het gothisch tydpunt verwyderd was.

Onder de verhevene koepel bevindt zich eene kostbare achthoekige Doopvont, dry trappen van den grond verheven, die van binnen uit vyf afdeelingen of holtens bestaet. In het midden dier Vont ryst een allezius bewonderbaer metalen standbeeld dat, de H. Joannes Baptista voorstellende, voor een der schoonste werken doorgaet van Baccio Randinelli, een niet onbefaemd kunstenaer van de Sienneesche school. Tegen de binnenwanden dier kerk bevinden zich insgelyks nog vier andere Doopvonten die, uit rooden porfiersteen gehouwen, in vroegere eeuwen gebruikt werden.

Aen deze zoo prachtig ingerigte Doopkerk is eene herinnering gehecht, die de gewoonten uit de voorledene tyden by eenen enkelen trek afschetst, en die, toegepast op de godsdienstige gebruiken uit onze dagen, ons wel eens het verlies doen betreuren van die dichterlyke en majestatische voordragt welke men, in vroegere eeuwen, aen de heilige plegtigheden van den Godsdienst wist te geven. 't Is alzoo dat eertyds de doopsplegtigheden by die Vont onder den toeloop eener talryke menigte, slechts by avond, gebeurden. Gansch het inwendige der kerk glanste in het licht der luchteren, terwyl, op het buitenplein, duizende brandende flambeeuwen hunnen gloed in de verte zonden, als zou hy, door het dichterlyk zinnebeeld van dien weêrschyn, in het midden der avondstilte, voor de rustende stad, de heilige geheimnissen hebben willen vertolken, welke het licht des Geloofs van uit den Hemel in de zielen der nieuwgedoopten neêr deed stralen.

Op heden is dit gebruik gewyzigd. De aertsbisschop, omhuld van de prachtige kleedy zyner weerdigheid, om-

[p. 136]

ringd van zyne talryke geestelykheid, dient niet meer in Pisa's Doopkerk, te midden der plegtige choorgezangen en der toegesnelde scharen, het H. Sacrament der Herboring toe, volgens het oude middeneeuwsch gebruik; het gebeuren der plegtigheid heeft de grootschheid der uiterlyke bediedenis verloren, en toch blyft het eeuwig waer 't verheven opschrift dat men op de Doopvonte leest:

Hic renascimur ad immortalitatem⁽¹⁾.

en zoo als eertyds putten nog heden de afstammelingen der oude Pisaners het geestelyk leven aen die zelfde bron, waeruit het eenmael, voor hunne voorvaderen, zoo helder en krachtig voort mogt vloeijen.

Voor wat de overige kunststukken betreft die, veelvuldig genoeg te dier kerk worden bezigtigd - melden wy die allerschoonste Predikstoel, gansch uit marmer van Paros door den beroemden Nicolas di Pisa gebeeldhouwd. Wie eenigzins met de prachtige werken diens grooten kunstenaers bekend staet, wanneer hy weet dat dit gewrocht voor een der hoogstgeachte meesterstukken der beeldhouwkunde wordt gehouden, zal ligt eene nabytredende gedachte vormen over de schoonheid van dit kunstjuweel welks waerdy men onmogelyk by eene beschryving kan doen gelden. In dit werk kan men duidelyk den voortgang bemerken welke de beeldhouwkunst onder dezen grooten meester heeft gedaen. In zyne handen kregen het brons en het marmer gedachten en spraek. Ook hadden de Pisaners zoo groot eenen eerbied voor de werken van hunnen medeburger dat zy, op groote plegtigheden, als het volk in menigte naer deze kapel stroomde, gewapende mannen plaetsten om dit meesterstuk tegen alle beschadiging te behoeden. Deze predikstoel is versierd met vyf bas-relieven, welke zoo schoon en daerby zoo wel bewaerd zyn, dat men schier niet kan gelooven dat ze reeds eeuwen lang bestaen; hy rust op zeven kolommen van oosterschen marmer en van eene overschoone bewerking.

Een zeer merkweerdige weêrgalm herhaelt, met eene wondere zoetheid en getrouwheid, elk woord dat luidop gesproken wordt. Wanneer men stil spreekt aen eenen kant van den muer, dan verstaet men aen den tegenovergestelden, al wat men zegt en, dit zoo duidelyk, dat men zich, als het ware, aen de zyde zelve des sprekers waent te bevinden. Zulken weêrgalm ontmoet men dikwyls in cirkelvormige en gewelfde gebouwen; dit hangt geenszins af van den wil des bouwmeesters, want tot dus verre heeft men nog niet juist die wederkaetsing der klanken weten te bepalen, en daerenboven was dit in de twelfde eeuw nog minder bekend dan op onze dagen.

Ch.J. Vanden Nest, priester.

(1) ‘Hier worden wy tot de onsterflykheid herboren.’