De Vlaamsche School. Jaargang 4

Boekoverzicht.
De nieuwe kataloog van het Musaeum van Antwerpen.

Eenigen tyd geleden, kondigden wy de verschyning aen van het hierboven aengehaeld boek, en stelden ons van dan af voor, breedvoerig op deze merkweerdige uitgave terug te komen. Zoowel tyd als plaetsgebrek verhinderden ons tot nu toe dit voornemen ten uitvoer te brengen. Thans willen wy ons echter van deze taek, hoe moeijelyk zy ook moge wezen, kwyten.

En vooreerst hoeven wy te zeggen dat de eerste kataloog van de belangryke Antwerpsche kunstverzameling in 1849 verscheen en bewerkt werd door M. Joh. Alf. Delaet, bygevoegd leeraer aen de Hoogeschool van Gent; de verschyning van dit boek werd algemeen toegejuicht, niet alleen om dat deze kataloog om zoo te zeggen, het eerste ernstig werk was dat over het Antwerpsch Musaeum het licht zag, maer tevens om de belangryke inlichtingen welke hy over het leven onzer voornaemste kunstenaren bevatte. ‘Dit werk,’ zegde de geleerde advokaet Th. Van Lerius, in eene hoogst merkweerdige verhandeling die hy ten jare 1851 over dit boek in het licht gaf, ‘dit werk vervangt dry noticiën, by welkers lezing men niet weet wat men het meest moet afkeuren of wel de feilen in dagteekeningen en eigennamen, of de valsche aenduidingen van meesters, of wel de veronderstellingen van historische feiten die hunne opstellers er in hebben gebracht. Ook werden dergelyke bouwstoffen algemeen terzyde geschoven wanneer de Bestuerraed der Koninklyke Akademie van Antwerpen besloot het Musaeum met eene beschryving te begiftigen, die eer deed aen de hoofdstad der kunst in België. De heer De Laet kon zich dus niet tevreden stellen met het werk eens voorgangers te verbeteren, hy was integendeel genoodzaekt al de grondstoffen van een nieuw werk te vereenigen, welk buiten de kunstwerken in de Verhandeling van 1829 vervat, nog diegene der verzameling van Van Ertborn, de aenwinsten door het Musaeum sedert 1841 gedaen, moesten inhouden, even als de schilderyen van den ouden stapel van dit gesticht, welke er voor de eerste mael eene plaets kwamen vragen of wel diegene vervullen welke hen vóór 1829 was ontnomen. Zy alleen, ‘voegt de geleerde advokaet erby, die in geval zyn geweest zich met geschiedkundige opzoekingen bezig te houden, kunnen zich eene gedachte vormen van al de moeijelykheden die de heer De Laet had te overwinnen om tot den belangryken uitslag te komen welken wy gaen aenhalen: teruggave van een aenzienlyk getal schilderyen aen hunne echte meesters, wier handteekens men zich vroeger niet scheen de moeite te hebben gegeven na te sporen; talryke byvoegingen en verbeteringen aen de noticiën over de kunstenaren, meestdeels getrokken uit de archieven der oude St-Lukasgilde van Antwerpen; wetensweerdige ontdekkingen rakende schilders waervan deze kataloog het eerst gewag maekt, even als andere schilders waerover wy tot nu slechts weinige of geene aenteekeningen bezaten; zie daer in het kort wat den scherpzinnigen lezer treft, wien het zeer wel geschreven werk des heeren De Laet tot leider verstrekt.’

Zy die zich met de geschiedenis onzer nationale kunstschool hebben bezig gehouden en de tallooze misgrepen kennen welke in het meestendeel der werken zyn verspreid, die over onze vaderlandsche kunstenaren handelen, zullen gereedelyk den lof door den heer Van Lerius aen den heer De Laet toegebracht, by stemmen. Doch evenzeer zullen zy de poogingen des eerstgenoemden pryzen, wanneer zy hem de pen zien opvatten om, in eene hoogst gewichtige verhandeling, een aental verbeteringen aen te duiden welke hy aen eene grondige studie onzer nationale school had te danken. ‘De heer Van Lerius, zegt de heer Adolph Siret, heeft in zyne verhandeling over den kataloog van het musaeum van Antwerpen, met eene ongemeene klaerheid dagteekeningen vastgesteld waervan wy slechts onzekere opgaven bezaten.’ Wy van onzen kant voegen er by, dat deze verhandeling, even als diegene welke de geleerde advokaet over de Antwerpsche St.-Jacobskerk in het licht gaf, twee der voortreffelykste werken uitmaken welke sedert jaren over de nationale kunst werden gedrukt.

Dit werk verscheen, zoo als wy boven zegden, ten jare 1851; weinigen tyd daerna gaf onze geachte vriend en medewerker, de heer P. Génard, de eerste aflevering uit van zynen Luister der St-Lucasgilde, welke even als de verhandeling des heeren Van Lerius, een aental nieuwe byzonderheden deed kennen rakende het leven van verscheidene befaemde kunstenaren, terwyl zy verder een nieuw licht wierp over het bestaen van een groot getal meesters waermede men zich tot nu toe weinig had bezig gehouden; Van Baelen, Van Bloemen, Quellin, Van Brussele, Breughel, Snellaert, Van der Weyden, Van Memmelinghe, Quinten Massys, Rubens, Van Veen, Van Noort, Van Dyck, enz. waren beurtelings het doel zyner opzoekingen.

Van zynen kant deed ridder Leo de Burbure, de gewetensvolste nasporingen over de kunstenaren der XV^e eeuw; zyn Toestand der beeldende kunsten in Antwerpen omtrent 1454, welke eerst in den Album der St-Lucasgilde verscheen, en daerna afzonderlyk en merkelyk vermeerderd werd uitgegeven, en waerin men de belangrykste aenteekeningen over onze beeldhouwers, bouwmeesters, verlichters en glasschilders van dit tydvak aentreft, hief insgelyks een hoek der gordyn op die over de kunstgeschiedenis der middeleeuwen ligt gespreid.

Voeg daerby de belangryke uitgaven door de heeren P. Visschers en Moons-van der Straelen over verscheidene onzer groote meesters en de voornaemste onzer kunstgestichten ondernomen, als daer zyn: de aenteekeningen op Jacob Jonghelinck, Octavio Van Veen, Francken, enz. even als het Jaerboek der Gilde van St-Lucas, de Geschiedenis der Antwerpsche Rederykkamers, enz., en men zal zich een gedacht kunnen vormen van de talryke bydragen te Antwerpen verschenen, welke eene overziening van den eersten kataloog vruchtbaer konden maken.

Met dergelyke taek werd dan ook eene commissie gelast; zy was samengesteld uit de heeren De Laet, De Burbure, Génard en Van Lerius; welk deel elk dezer schryvers in dien gewichtigen arbeid nam, leert ons de inleiding zelve van den nieuwen kataloog.

‘Ofschoon deze uitgave, zoo luidt het aldaer, de uitslag zy van eene gezamentlyke gedachte, kan de medewerking der heeren De Laet, Van Lerius, Génard en de Burbure vastgesteld worden, op de volgende wyze: aen den heer De Laet, schryver der vorige uitgave, behoort voornamentlyk de opstel toe der herziene beschryvingen van schilderyen en aenteekeningen over schilders tot aen Jan van Hemessen. De voornaemste en byzondere deelneming van den heer Van Lerius, blykt hier uit, dat deze geleerde, gedurende zestien maenden, een groot gedeelte van zynen tyd aen de moeijelykste en gewetensvolste opzoekingen over het groote

[p. 32]

antwerpsch kunstgezin besteedde.⁽¹⁾ De medewerking van den heer Génard heeft zich uitgebreid, buiten zyne kostbare aenteekeningen over het leven der schilders, aen het verklaren der blazoenen en kleedyen. De heer de Burbure is aen dit werk ter hulp gekomen door zyne opzoekingen in de archieven der St-Lucas-Gilde en van O.-L. Vrouwe Kerk, door de opstel van eenige levensschetsen, voornamentlyk door diegene van Fouquet, Clouet, Abraham Grapheus, Abraham Janssens en Marten Pepyn, en door de zorgen aen den druk des werks besteed.’

Aldus samengesteld, heeft de commissie hare werkzaemheden met vlyt voortgezet; na eenen arbeid van verscheidene maenden heeft zy een boekdeel uitgegeven, dat de geschiedenis onzer oudere kunstenaren in een gansch nieuwe, en dit mael, in een gansch nationael daglicht doet voorkomen. ‘Thans,’ zegt de heer W. Burger, in een uitgebreid artikel, welk hy, in het paryssische tydschrift L'Artiste, onder het bestuer van den heer Théophile Gautier, over onzen nieuwen kataloog deed verschynen, ‘thans heeft men zich niet te vreden gesteld met de aenteekeningen uit den Liggere der St-Lukas-Gilde; men heeft de registers geraedpleegd van den burgerlyken stand, diegenen van de oude ambachten, de poortersboeken, de archieven der kerken, der broederschappen, der geestelyke gestichten, en, in bezit van zooveele oorkonden, heeft men eenen kataloog van meer dan 500 bladzyden hermaekt, die onwederroepelyk de valsche sprookjes vernietigt van Arnold Houbraken, Campo Weyerman, Descamps en andere praetjensschryvers. ‘De nieuwe kataloog van het Musaeum van Antwerpen,’ voegt de heer Burger erby, ‘bevat 524 nummers van schilderyen, waer tusschen men eenige hedendaegsche tafereelen en eenige kopyen aentreft, 157 verhandelingen over schilders en een byvoegsel van 5 bladzyden fac-simile van hand- en kenteekens van schilders, sedert Antonello van Messina tot aen Ferdinand de Braeckeleer.’

Tot nu toe had men onze schilders meestdeels als kleingeestige en onderling yverzuchtige vyanden, of wel als slempers en brassers afgeschetst. Wie onzer kent nog onder de pen der vreemde schryvers de figuren van Adam van Noort, Abraham Janssens, Theodoor Rombouts, Cornelis Schut, Marten Pepyn, Abraham van Diepenbeeck, Teniers, Brouwer, Craesbeeck, Jan Steen en zoovele anderen? Tot het grootsche beeld van Rubens wordt niet gespaerd! Inderdaed is deze onvergelykbare kunstreus ons niet als kleingeestig, afgunstig van het talent van Jordaens en van Dyck voorgesteld? De kataloog van het Musaeum van Antwerpen heeft in eens alle deze leugenachtige verdichtsels vernietigd. De gedachte volgende welke den heer Génard reeds by het opstellen van zynen Luister der St-Lukasgilde had geleid, heeft men de registers van den burgerlyken stand geraedpleegd, en de talryke betrekkingen nagegaen welke tusschen de verschillige kunstenaren bestonden Deze poogingen hebben tot gewichtige ontdekkingen aenleiding gegeven. Ter gelegenheid der aenteekening op Teniers, doet de heer Burger zeer wel het nut van dergelyke nasporingen uitschynen. ‘De noticie op Teniers,’ zegt hy in reedsgemeld artikel, ‘is zeer uitgebreid en zeer wel opgesteld; men vindt er belangryke aenteekeningen over de eerste vrouw van Teniers, Anna Breughel, dochter van den fluweelen Breughel en pleegdochter van Rubens, - over de familiebetrekkingen en over de kinderen des schilders. ‘De heer Villot, zegt vervolgens de heer Burger, ‘schynt in zyn kataloog van den Louvre opzettelyk al deze feiten te verwaerloozen welke met de familiebetrekkingen in verband staen. Deze kunnen echter veel bydragen om de geschiedenis der kunst op te helderen. De vlaemsche school vooral verdient langs dezen kant bestudeerd te worden. Byna al deze groote kunstenaren der XVI^e eeuw waren in Vlaenderen aen elkander verbonden en zelfs met elkander vermaegschapt. Byna allen waren leden van verscheidene gilden, van die van St-Lukas, van die van den Onderlingen Bystand (Busseboek): dit was de groote kerk; van die der Romanisten: dit was de kleine kerk diergenen welke over de Alpen waren getogen; zy vereenigden zich door gezamentlyken arbeid en verveerdigden elkanders afbeeldsel; in een woord zy leefden als een solidaire en wel vereenigd gezin. De Italjaensche zeden hebben een tegenovergesteld karakter: daer vindt men den nyd, de gramschap, de onrechtveerdigheid, een driftvolle stryd, degen en dolksteken, ja, tot zelfs het vergif. Thans hebben in byna alle landen de broederlykheid der kunstenaren uit het Noorden, de stryd der kunstenaren uit het Zuiden, plaets gemaekt voor afzondering en eene droeve onverschilligheid.’

Deze woorden bevatten de beste lofspraek die men aen het werk der Antwerpsche commissie kon schenken. Zy bewyzen dat men zelfs in den vreemde de noodwendigheid dezer opzoekingen begrypt; ook verwondert het ons dus niet dat de heer Burger de uitgave van den kataloog van het Musaeum van Antwerpen heeft te baet genomen om de overziening van den kataloog van het Musaeum van Parys aen te raden. Eene verbetering die de heer Burger aen den kataloog van Antwerpen vermeent te mogen aenwyzen, is de vervanging der fransche namen onzer kunstenaers door de echt vlaemsche, welke zy ten onzent met eer en roem hebben gedragen. Dat wy deze bemerking door eenen vreemdeling gemaekt, bystemmen, moeten wy niet zeggen; alleenlyk zullen wy er by voegen dat de heer Burger niet immer gelukkig is geweest in de vertaling van eenige namen onzer schilders. Zynen goeden wille brengen wy echter hulde toe.

Uit bovengemelde aenhalingen zal het onzen lezer genoeg blyken, dat de kataloog van het Antwerpsch Musaeum eene der ernstigste uitgaven is welke sedert jaren zyn ondernomen geworden. Onze te lang verwaerloosde kunstschool heeft thans voorzeker een werk bekomen dat tot grondsteen zal dienen eener echt nationale kuntgeschiedenis. Feilen of misgrepen kunnen wellicht in de eene of andere beschryving onzer schilders voorkomen, doch deze zal men den opstelleren niet ten laste leggen, daer het boek niet dan al te veel blyken oplevert dat men met de grootste nauwkeurigheid is te werk gegaen. Wy brengen dus eene welverdiende hulde toe aen den arbeid der heeren De Laet, De Burbure, Génard en Van Lerius, en danken hun voor de belangryke bydragen waermede zy zoo belangloos, niet alleen het Antwerpsch Musaeum hebben begiftigd, maer tevens onze nationale geschiedenis hebben verrykt.

Johan van Rotterdam.

(1) Uit eene andere aenteekening in den kataloog, blykt dat de heer Van Lerius zich met de herziening der notitiën heeft gelast van Jan Van Hemessen tot het einde des boeks.