De Vlaamsche School. Jaargang 4

Het anker der schepen.
Nieuwe vorm van het anker.

Zoowel als de natuerkundige uit de kennis der lidmaten, by de dieren, wier geslacht op den aerdbodem is verdwenen, den aerd ontdekt van het midden waerin zy bestemd waren te leven, zoo ook weet de oudheidskundige, by het aenschouwen der overblyfsels der nyverheid uit vorige eeuwen, de geheime vraegpunten op te lossen nopens den staet van beschaving waertoe de menschelyke maetschappy was gekomen in de verschillige tydstippen haers bestaens.

Ieder slag van bewerktuigde wezens draegt in den vorm zyner lidmaten, eenen byzonderen stempel aen het oog des onderzoekers aenduidende: het element waerin het was geschikt om te bestaen, zyne wyze van zich daerin te vestigen, erin te leven, en zich te voeden. De mensch alleen, voor zoo veel men enkelyk zyne lichaemsgesteltenis beschouwe, schynt in geene der natuerlyke middens, die de aerde hem oplevert, geschikt te verblyven. Hy is ontbloot van alle die natuernygingen en begaefdheden, die de Schepper zoo mildadig aen de andere dieren heeft verleend. Door het verstand dat hem is geschonken, heeft hy weten uit te vinden en aeneen te timmeren die oneindige menigte van lidmaten en werktuigen van zyn lichaem onafhankelyk; by middel derzelve, verheft hy zich in de lucht op eene hoogte de vlucht des arends overtreffende; hy wandelt met gerustheid in het gezelschap der visschen onder het water; hy verzet zich van het eene gewest naer het andere, met eene rasheid aen alle dierlyke lidmaten onbekend; - in alle landen en luchtstreken waer een dier kan bestaen, kan hy leven.

De werktuigen der dieren, onafscheidelyk deelmakende van hun lichaem, zyn onveranderlyk dezelfde gebleven in alle eeuwen; alleen de mensch, uit reden zyner gesteltenis, zonder vaste beschikking en zonder byzondere natuernyging, heeft in het doorloopen der eeuwen zyne voedingswyze, zyne kleedingsvormen, zyne wapens en bygevolg de werktuigen zyner nyverheid, kunnen veranderen.

Het zoude voorzeker moeijelyk zyn onder de menigvuldige voorwerpen die onze huizen, onze fabrieken vervullen, die deelmaken hetzy van onze kleeding, hetzy van de toerusting onzer legers of onzer zeevaert, één voorwerp aen te wyzen gelykvormig aen diegene welke tot dezelfde bestemming, in de maetschappy van over twee duizend jaren gebruikt werden.

Één nogtans is er onveranderd gebleven; één welks gedaente de hedendaegsche nyverheid zulke grondige hervorming poogt te doen ondergaen, dat men deze wel, by den eersten oogslag, als heiligschendend zou kunnen noemen. Welk mag dit voorwerp zyn? Het is dit werktuig dat in alle tyden werd genomen om het gedacht: hoop, te verwezentlyken, alsook om tot zinnebeeld te dienen van eenen

[p. 14]

goed verzekerden toestand: het is het eenig middel om in het altyd bewegend verblyf der zee, aen het onzekerste aller levens, eenige oogenblikken stilstand te verleenen, het is het anker.

Daer de studie en kennis der oudheden ons vreemd is, zou het ons onmogelyk zyn te bevestigen welk schryver, de eerste, van het scheepsanker heeft gesproken. Het woord anker levert de byzonderheid op van in het meestendeel der talen, oude en hedendaegsche, denzelfden klank voor uitdrukking te bezitten; het heeft onbetwistbare betrekkingen met het grieksch woord αγκνρα, ankura; dees heeft dezelfde beteekenis en komt van het wortelwoord αγκων, ankôn, in dezelfde tael voort, in welke dit laetste het denkbeeld van hoek, gebogen voorwerp, haek voorstelt. De letterkundigen zouden ons het eene of het andere sanskritische dubbel-lettergrepig woordje aenhalen als zynde de wortel van het woord ankôn, en daerby een bewys te meer vinden om die Indische tael voor de moeder van alle talen te doen erkennen.

Is het zake dat Homerus het anker heeft gekend, zoo heeft hy het nochtans voorzeker niet genoemd; want hetgeen hy ευνη, eune, (bed, of by dichterlyke uitrekking van beteekenis: rustuig) noemt, was volgens het algemeen gevoelen niets dan een groote steen aen eene koorde, om de schepen op afstand van de kusten vast te leggen. (Ilias Rhaps. A. 436)

Diodorus van Sicilië die onder Julius-Caesar leefde, vertelt (lib. V.) dat de Pheniciers, by hunne reis in Spanje, eene zoo groote menigte goud en zilver verzameld hebbende, dat het hun onmogelyk was deze te bergen in dit ruimte hunner schepen waer zy gewoon waren de kostbare zaken op te sluiten, de stronken der boomen, die zy als anker gebruikten, ledigden, en het lood dat er in was, door de kostbare metalen, vervingen.

Lucianus, grieksch schryver, onder Trajanus en Marcus-Aurelius, geeft ons den prys te kennen van een anker van zynen tyd. In de tweede zyner samenspraken der dooden, komt Mercurius van Charon eischen hetgeen hy verschoten heeft voor den pachter van den overzet op den onderaerdschen stroom, en brengt hem in rekening: vyf drachmen voor een anker; Charon vindt dat het schroomlyk veel is. Het drachma was eene gouden munt van hetzelfde gewicht als ons stuk van éenen frank, maer bezittende waerschynlyk op dat tydstip, eene weerde van ten minste tienmael zoo veel.

Volgens Jal, schryver van het uitmuntend geleerd werk over de algemeene zeevaert, Glossaire nautique genaemd, zou de vorm der eerste ankers een soort van haek met eenen tand zyn geweest, vergelykbaer aen diegene welke hedendaegs by de Chinesen, de Malaiers en de Javanesen nog worden gebruikt, waervan hier het afbeeldsel fig. 1.

Deze volkeren nogtans bedienen zich ook van een dobbelhakig anker in hout, samengesteld uit een lang stuk met twee overhoeksche stukken by middel van

1

houten en koorden samengehecht; eene verzameling van lange rietstokken doet de werking van den ligstok, en dwingt dit anker altoos met eenen haek te grypen, zoo men ziet fig. 2:

2

Op de penningen van Abydos ziet men het tweearmig anker verbeeld met de volgende vormen fig. 3 en 4:

3

4

De teekening fig. 5, stelt den eigenaerdigen omtrek voor, dien men vindt op de penningen van de stad Hatria.

Een gedenkmetael van de familie AElia draegt het afbeeldsel, fig. 6:

5

6

Op de stukken van Ancyra, en op diegene der koningen van Judëen vindt men byna denzelfden vorm fig. 6 geslagen.

Alle de voorafaengehaelde alsook, die welke den boord van een mosaïek versieren in het huis van eenen admirael te Pompeï gevonden, hebben gelyk men ziet, armen

[p. 15]

met eene tweezinnige buiging, alsook eenen ring van onder. De ankers van voormeld mosaïek verschillen weinig van die van fig. 6.

Het afbeeldsel, fig. 7 staet gesneden op eenen penning van het oud Panorma en ditgene van fig. 8, op een gedenkmetael van den keizer Caesar. Deze twee laesten zyn de eerste waer men de armen met lepels gewapend vindt.

7

8

Zou men niet, met min of meer recht, dengenen van onvoorzichtigheid kunnen beschuldigen die een werktuig zou willen verbeteren, welks gebruik door zulk een eerbiedweerdig vervolg van eeuwen is goedgekeurd; op welks nuttige hervormingen zoo eene menigte geestvermogens te vergeefs hebben gewerkt, en welk bovendien zoo eenvoudig voorkomt, dat men er niet het minste deel kan van ontnemen zonder het gansch onbruikbaer te maken? Niettegenstaende moet men erkennen, dat dit tuig vele grove gebreken bezit, en zelfs groote gevaren oplevert; dat zyne eenvoudigheid maer in schyn bestaet, aengezien het samengesteld is uit twee haken waer van éen gedurig zonder werking, meermaels tot belemmering of gevaer dient.

De grootste rede, die in de verloopene tyden, het verbeteren der ankers heeft belet, is de moeijelykheid om stukken van dien aerd te smeden, byzonder als zy zich tot eene zekere grootte uitstrekken.

anker securitas.

Wy hebben aen den verbazenden vooruitgang dien de yzerbewerkkunst, sedert eenige jaren gemaekt heeft, alsook aen het invoeren der zoo machtige stoomtuigen te danken, dat men gloedende stukken yzer van verscheidene duizende kilogrammen, met dezelfde gemakkelykheid kan bewerken, gelyk de minste smid het gemeenste voorwerp smeedt.

De reuzenschreden welke een der nuttigste kunsten onlangs gedaen heeft, en in welk vak België voor geen ander moet wyken, hebben toegelaten het nieuw anker op alle groottens te maken. Dit anker alhoewel zeer moeijelyk om smeden, is nogtans eenvoudiger dan het oude; het levert eenen krachtigeren standmiddel op aen de schepen, want eens dat het in den grond is gevestigd, kan het niet breken of van zelfs lossen, daer het houdt met twee armen, waervan ieder slechts de helft van het geweld lydt.

Iedereen weet genoeg dat het grootste getal schipbreuken die by de kusten ontstaen, meestendeels toe te schryven zyn aen het breken of lossen van het anker door het geweld van den storm, en alhoewel niemand iets nieuws kan vinden in de beschryving van het oud anker en van deszelfs werking, zal het nochtans noodig zyn dit laetste te ontleden om het met het nieuwe anker te kunnen vergelyken, waervan wy achtervolgens de afschetsing en beschryving plaetsen.

Het gewoone anker is een samenvoegsel van eene yzeren staef, dragende, aen het eene einde, twee armen haekschgewys gebogen, en ieder met eenen lepel of schop voorzien; het andere einde van die staef dragende eenen ligstok kruiswegs over dezelfde, en dwars door het plan, waer de armen in liggen, geplaetst. By het vallen van het anker komt de stok eindelyk altyd plat op den grond; de punt van den eenen arm stygt opwaerts; die van den anderen raekt den grond waer hy indringt by den minsten vooruitgang van het ankerwerpende schip.

Wy hebben aen de gedienstigheid van den heer H. Serigiers, reeder en koopman te Antwerpen, en eigenaer van het uitvindingsbrevet voor België, den uitleg en de

[p. 16]

afbeeldsels te danken volgens welke wy zullen trachten het nieuwe anker, met recht ANKER SECURITAS genaemd, af te schilderen. De verslagen der kundige persoonen, en der commissiën hier en elders benoemd om onderzoekingen en proefnemingen te doen, zyn eenstemmig geweest over de uitmuntenheid van het nieuwe stelsel; de volgende teekening toont het nieuwe anker in den staet dien het onveranderlyk aenneemt, als het ten gronde valt; in de verte ziet men een klein anker in de gesteltenis, die het aenbiedt als het schip er op steunt.

A is een stuk aen hetwelk de twee armen BB gehecht zyn en met hetwelk zy een sterk geheel uitmaken. T is het lyf van het anker, eindigende, ten eenen, met eene tweevoudige splissing, dragende twee ringvormige schyven, door welks ronde opening, de armen wederzyds doorsteken en waerin deze werken gelyk de as van een wiel in hare pannen. De opening tusschen gezegde splissing, bevat dus het stuk A, byna gelyk het wiel van eenen kruiwagen, tusschen deszelfs steunsels; de spil buiten deze vooruitstekende en verlengd zynde onder de gedaente van twee ankerarmen. Het gestel ABB is dus beweegbaer op het lyf T en dit laetste op het eerste; het wordt niet wederhouden in zyne draeijende werking dan op het oogenblik dat een der schuinsche tanden Z op het lyf van het anker aen het begin der splissing rusten, juist gelyk men ziet by de kleine afbeelding. C is de ring waer men de ketting of koorde aen vast maekt, die het schip wederhoudt; L is de ring voor de touw om het anker te lossen en te lichten.

Zoo haest het schip eene trekkende beweging maekt op de ketting aen C verbonden, wordt de staef T op de armen draeijende, gelicht in den zin der ketting tot dat de bovenste tand Z het wederhoudt onder eenen hoek van omtrent 45^o. Voor zoo weinig dat de trekking voortga, beploegen de lepels BB en de onderste tand Z, den grond waer de eerste aenstonds indringen, of zich aen het minste uitsteeksel aenhaken.

Met het anker securitas, volgens de getuigenis der experten, der zeevaertoversten, der voornaemste scheepskapiteins heeft men 1^o geen gevaer meer te vreezen van de schepen te kwetsen aen den opwaertstaenden arm van hun eigen anker of van andere. 2^o Men bekomt een groot gemak in het behandelen van het anker, zoowel voor het overboord te brengen als voor het te lichten; alsook om het op het dek of elders te plaetsen, daer alle belemmerende uitsteeksels zyn weggenomen, het gewicht een derde verminderd, en de noodige kracht behouden. 3^o onbetwistbare uitmuntendheid, onder het opzicht van verzekering, door het dubbel grypen, en het verdeelen der trekkingkracht op twee armen, die niet, zoo als het oude anker, eene gedurige opennyging in het toppunt van hunnen haek ondergaen, waer zy doorgaens breken.

Eindelyk iets wat ook niet mag ongewaerdeerd blyven, zy komen op eenen veel leegeren prys dan de andere.

Het gunstig onthael waermede men overal het nieuwe anker ontvangt, is eene zekere waerborg dat die gelukkige hervorming van het aloude tuig, het lot niet zal ondergaen van zoo vele goede uitvindingen, welke, vooraleer zy in het algemeen gebruik werden aengenomen, onder de misachting hebben gekwynt.

Daer wy over den oorspronkelyken uitvinder niets hebben kunnen ontdekken, zyn wy genoodzaekt te eindigen zonder den naem van dien vernuften geest aen onze lezeren te kunnen doen kennen.

C. Ommeganck.