De Vlaamsche School. Jaargang 3

Over den invloed door de Pauzen uitgeoefend in Italië op de Ontwikkeling der Kunsten en Wetenschappen, sedert dezer heropkomst, tot op onze dagen.
(Vervolg, zie bladz. 75, 90, 106, 121 en 140).

In 1627 stichtte Urbanus VIII⁽¹⁾, voor de Propaganda, een vermaerd Collegie waerin de opvoeding wordt voltooid van jonge vreemdelingen die den geestelyken staet willen aenveerden en zich voor de verre missiën bestemmen.

‘Er wordt tegenwoordig veel van beschaving en handhaving des vooruitgangs gesproken. Doch, tusschen al die mannen wier iever voor de belangen des menschdoms zoo hoog wordt geroemd, is er wel één dien men zelfs by den minsten dier stryders van het Geloof kan vergelyken? - De bewonderensweerdige zendeling der beschaving is degene niet die in de stilte van zyn schryfvertrek de theoriën eener onvruchtbare menschenliefde ontdekt en ze by holklinkende woorden de wereld inzendt; 't is ook die niet welke onze velden met fabrieken, onze provinciën met yzeren spoorwegen, onze zeeën met stoombooten overdekt: 't is de man die zyn leven ten beste geeft om anderen te verlichten en in de smert te troosten, om de zeden van ongekende broederen te verbeteren, hunne zielen te reinigen en ze te sterken met er het Geloof, de Hoop en de Liefde in uit te storten - en die man is de Roomsch-Katholieke Missionaris.’⁽²⁾

Dezelfde Paus richtte in dit Collegie eene drukkery op, die ryk voorzien van oostersche letteren, nog heden werken in het licht geeft opmerkensweerdig, zoo wel onder 't wetenschappelyk opzchit, alsom de schoone uitvoering van den druk. De bibliotheek van dit gesticht bezit twee duizend acht honderd handschriften in vreemde talen en zestig duizend boekwerken in zeven-en-dertig verschillende spraken

(1) Barberini van Florentië. Werd verkoren in het jaer 1623 en stierf den 2 July 1644 na gedurende 21 jaren geheerscht te hebben.

(2) Zie: Toscane et Rome, par M. Poujoulat, bladz. 290, Paris 1840

[p. 147]

gedrukt. Al de Pauzen hebben, met het innigste belang, op den welstand van dit Collegie gewaekt. In deze laetste tyden zyn er nuttige inrichtingen bygevoegd geworden en meer dan ooit geeft het op heden blyken van een machtig en hoogst vruchtbaer leven.

‘De Professoren van het Collegie zyn van de geleerdste mannen, welke Rome in alle vakken oplevert. Thans bevinden er zich honderd en veertien kweekelingen. De volgorde der studie is deze: - in de lagere scholen wordt het Grieksch en Latyn onderwezen. Voor de Wysbegeerte zyn er twee jaren bepaeld; in het eerste houdt men Logica en Metaphysica, Stel- en Meetkunst, benevens voortzetting der Grieksche tael; - in het tweede de Ethica, de Physico-mathematica, benevens Grieksch en Hebreeuwsch. Voor de Godsgeleerdheid zyn vier jaren bestemd en wel in het eerste jaer de Dogmatiek, alsmede in de eerste twee jaren tevens Kerkelyke Geschiedenis, Theologica moralis, met voortzetting van het Hebreeuwsch; de laetste twee jaren worden het Kerkelyk Regt, de H. Schrift en de gewyde Welsprekendheid onderwezen. - Ieder is gehouden, deze scholen volledig af te doen; doch, naer goedvinden, kan men het onderwys in de Nieuw-Grieksche, Armenische en Arabische talen al of niet volgen.

Na volbragte studie, in hun vaderland teruggekeerd, zyn de Missionarissen, in dit Collegie gevormd, gehouden, elk jaer, als zy zich in Europa bevinden, of, indien zy dat werelddeel verlaten hebben, elke twee jaren, aen de Congregatie berigt in te zenden nopens hunnen toestand, hunne woonplaets en verrigtingen.

In de kerk van het Collegie hangt, regts van het hoogaltaer, de beeldtenis van den eersten Martelaer der studenten van dit alomberoemd gesticht, een Nederlander, Jacobus Foelegh, blykens het opschrift, ten jare 1643, te Vevey, in het zwitsersche kanton Berne, uit geloofshaet, wreedaerdig eerst de tong en daerna het hoofd afgekapt:

Jacobus Foelegh, belga,
coll. u. al. viviaci ab haereticis bern.
in odium fidei damn. constanter
linquam deinde caput obtulit
amputandum anno
M.D.C.XLIII.⁽¹⁾

't Is in dat Collegie dat de leerlingen der Propaganda, jaerlyks, op den zondag van 't Dry Koningenfeest, en zulks voor eene vergadering van Cardinalen, Bisschoppen, Prelaten, Staetsheeren en Edelen, redevoeringen betrekkelyk tot het feest uitspreken in meer dan veertig verschillende talen. Elk werelddeel heeft daer, op dien dag, zyne afgeveerdigden die, ieder in de eigene moederspraek, de groote eenheid van den Roomsch-Katholieken Godsdienst komen verkonden.

Men zal niet verwonderd zyn te zien, dat dit Collegie der Propaganda, reeds van in den tyd zyns stichters, eene europeaensche befaemdheid bezat, wanneer men op wil merken, dat Urbanus VIII een der grootste mannen van zynen leeftyd was. Zulks wordt genoeg bewezen door de werken die hy heeft nagelaten en die, ten rechte, doorgaen voor een der merkweerdigste gedenkstukken die de latynsche letterkunde, uit de zestiende eeuw, hebben mogen stellen nevens de geroemdste gewrochten die de regering van keizer Augustus onsterffyk hebben gemaekt. Men begrypt, dat die vernuftvolle schryver groot genoegen vinden moest in den omgang van voorname kunstenaren, en dat hy, als Paus, niets heeft na kunnen laten, om ze aen zyn Hof te hechten. 't Is alzoo dat hy, onder anderen, tot zich trok: den vermaerden Abraham Ecchellensis⁽¹⁾ die den Bybel in het arabisch, en het vyfde, zesde en zevende boek der Conica van Appollonius uit het arabisch in het latyn vertaelde; - Lucas Holstenius⁽²⁾ den onvermoeibaersten aenteekenaer van al wat er voorgevallen is in de zeventiende eeuw; - den beroemden Leo Allacci, griek van Chio, die gelast werd met het inzamelen, te Heidelberg, van de prachtige Palatynsche bibliotheek welke door hertog Maximilianus van Beyeren den Paus was geschonken geworden⁽³⁾.

Onder de regering van Urbanus VIII bloeiden: Pietro Berretini⁽⁴⁾, een der befaemste schilders en beeldhouwkundigen van eenen tyd waerin de kunsten reeds veel van hunne grootheid hadden verloren; - Carlo Maratti⁽⁵⁾, den uitmuntenden leerling van Andrea Sacchi⁽⁶⁾; - ridder d'Arpino⁽⁷⁾, van wien men in het Capitolynsch musaeum, Het gevecht tusschen de Romeinen en Sabynen bewondert; - Christoforo Pomeranzio⁽⁸⁾, die, in het Vaticaen, en wel namelyk in de Clementynsche kapel de Dood van Ananias en Saphira afmaelde; - de vermaerde beeldhouwer Bernini⁽⁹⁾, die, op bevel van Urbanus VIII, het prachtige pauselyk altaer in de Basiliek van Sint Pieter oprichtte.

(1) Zie: Myne reis naer Rome, door D^r Jan J.F. Wap, 2^e deel, bladz. 33. - Breda, 1839.

(1) Stierf te Rome in 1664.

(2) Geboren te Hamburg, in 1596, stierf hy te Rome, in 1661.

(3) Zie: Rome Chrétienne, II boekd. XXI hoofdd.

(4) Geboren, in 1591, te Cortona, in Toskanen, stierf hy in 1669.

(5) Geboren te Camerino, graefschap van Ancona, ten jare 1625, en overleden in 1713.

(6) Geboren, in 1600, te Rome, stierf hy in 1660.

(7) Hy zag het levenslicht, ten jare 1560, in het kasteel van Arpino, en overleed te Rome in 1640.

(8) Geboren te Volterra, in 1552, stierf hy te Rome in 1626.

(9) Zag het levenslicht te Napels, in 1598, en stierf te Rome in 1680.

[p. 148]

Dit altaer staet onder een troonverhemelte, welk rust op vier vergulde bronzen zuilen van vier-en-dertig voeten hoogte, en dat over de twee honderd en vyftig duizend guldens aen verguldsel en arbeidsloon gekost heeft. Dit verhemelte is het grootste bronzenwerk dat tot heden ergens is verveerdigd.

Onder de instellingen die aen de regering diens Pauzen toe hooren, moeten wy melden het Seminarie van Sint-Pieter dat in 1637, werd gesticht; - het Clementynsche Collegie waerin de kinderen van den adel worden opgevoed en verscheidene scholen waerin, voor de armen, een kosteloos en grondig onderwys wordt gegeven.

Innocentius X⁽¹⁾, die vriend der kunsten en wetenschappen, welke hy aenmoedigde met eene mildheid waervan ons de Pauzen, alleen, een voorbeeld hebben gelaten, deed de Basiliek van Sint Jan van Latranen byna heel herbouwen en gelaste Borromini⁽²⁾ met de versieringswerken daervan uit te voeren. Deze Basiliek, de hoofdkerk van Rome, en der gansche christenheid, wykt slechts voor die van Sint Pieter in uitgestrektheid en in rykdom. 't Was ook die zelfde bouwmeester die, op bevel en op de kosten van dien Paus de Sint Agneskerk, op de Navonaplaets, voltooide en het paleis Pamfili-Doria, in de nabyheid van het Romeinsch Collegie, alsmede het paleis Faiconieri, op de boorden van den Tiber bouwde.

Alexander VII⁽³⁾, voor aleer hy den troon van den H. Petrus beklom, had blyken gegeven van eenen dichterlyken aenleg die hem tusschen de beste letterkundigen van zynen tyde eene welverdiende plaets heeft bezorgd. Inderdaed hetzelfde jaer waerin hy tot de pauselyke weerdigheid werd verheven, gaf men van hem, te Parys, onder den titel van Musae juveniles, eenen bundel gedichten in 't licht welke de Paus in zyne jongelingsjaren had verveerdigd toen hy lid was van de Akademie der Filomati te Sienna⁽⁴⁾.

Deze Paus omringde zich van de grootste letterkundigen die toen Italië ter eere verstrekten. Tusschen deze kunnen wy opnoemen: den vermaerden Pallavicino⁽⁵⁾ die de geschiedenis der Kerkvergadering van Trenten schreef; - Cardinael Bona⁽⁶⁾, een man uitstekend door zyne uitgestrekte kunde en diepe kennis die hy van de christene oudheid bezat; - Pater Hilarion Rancati, een der beroemdste taelkenners van zynen tyd.

Deze Paus, kenner en edelmoedige beschermer der schoone kunsten deed, voor het Pantheon de egyptiaensche Obelisk plaetsen die eenmael aen de godin Neith toegewyd, in 1665 was gevonden geworden in den hof van het Predikheeren klooster dat gebouwd is op de puinen van eenen tempel welken Pompeus, na het behalen zyner zegepralen, ter eere van Minerva had opgericht. Deze Obelisk rust thans op eenen olifant uit marmer gebeiteld. Op den voetzuil deed de geleerde Paus opschriften plaetsen waerdoor hy dezen gedenkzuil aen de eeuwige Wysheid toewydde.

‘Hoe krachtig, hoe indrukwekkend klinkt de stem dier eeuwenoude gedenkteekenen! En hoe vele lessen liggen er opgesloten in de verschillende bestemming alleen, welke alle deze verbazende monolithen in den loop der eeuwen hebben gehad! Oorsprookelyk vóór twee of dry duizend jaren uit het graniet gehouwen door de Pharaós, vervolgens als oorlogsbuit naer Rome gevoerd door de Caesars, later verminkt of ter neêrgeworpen door de Barbaren, zyn zy door de opvolgers van den H. Petrus uit het stof, waerin ze lagen, opgericht, en met het kruisteeken, als met eene kroon, gesierd, om van de besmetting des Heidendoms gereinigd, aen den dienst van den waren God te worden toegewyd. Zelve, als waren zy met de spraek begaefd, verkondigen zy nu hunne veredeling door het Christendom: in de opschriften, die op hunne voetstukken zyn gebeiteld, bezingen zy zelve als het ware hunne bekeering: “Glorie aen Christus en aen zyne Bruid, de Kerk!” - Van uit alle oorden der wereld hebben zich die gedenkteekeningen der oude kunst in het middenpunt der Katholieke eenheid verzameld: de Obelisken van Psammeticus, Toutmosis en Ramses uit Thebe en Heliopolis vertegenwoordigen er het Oostersch Heidendom; de kolommen van Antonius en Trajanus, die van den tempel des Vredes, kunstgewrochten van Griekschen bodem, vertegenwoordigen er het Westen. Met welke eene bewonderensweerdige kracht, haer alleen kenmerkend, heeft de Kerk zich al die gedenkteekenen van vroeger tyden toegeëigend en tot de hare gemaekt! Van uit het Oosten en het Westen heeft zy, hetgeen dwaling had bezoedeld of vernielzucht ter neêrgeworpen, gereinigd, opgericht, en in haren alles omvatteden moederschoot opgenomen, om het te heiligen en te bewaren, tot verheerlyking van haren goddelyken stichter Christus, die haer met zich en door zich doet overwinnen, heerschen en gebieden in alle eeuwen.⁽¹⁾’

(1) Romein; werd gekozen den 15 september 1644 en stierf den 6 january 1655.

(2) Geboren te Bissone, ten jare 1559, stierf hy te Rome in 1647.

(3) Van Sienna; verkozen in 1655, bestuerde hy de Kerk gedurende 12 jaren.

(4) Zie: Rome Chrétienne, II boekd. XXII^e hoofdd.

(5) Geboren te Rome, in 1607, stierf hy er in 1674.

(6) Hy zag het levenslicht te Mondovi, den 10 october 1609, en stierf te Rome den 17 derzelfde maend in 1674.

(1) Zie: Bloemlezing uit Nederlandsche prozaschryvers: De zang der Obelisken, door D^r Th. J.H. Borret, bladz. 359, 's Hertogenbosch, ter drukkery van gebroeders Verhoeven, 1856.

[p. 149]

't Was Alexander VII die, naer de teekeningen van Rinaldi, de schoone kerk van Santa Maria in Campitelli deed oprichten en zulks om den Hemel zyne erkentenis te betoonen voor het ophouden der pest van den jare 1556 die, in weinig tyds, over de 15,000 menschen uit het leven rukte⁽¹⁾; ook deed hy voor de kerk van Santa Maria del popolo prachtige schilderingen en beeldhouwwerken door de voornaemste deskundigen van zynen tyd verveerdigen, en richtte, te Castel-Gandolfo, eene collegiale kerk op, onder de aenroeping van den H. Thomas di Villanova. Deze tempel wordt aenzien voor een der beste werken van Lorenzo Bernini.

Deze Paus ontwierp ook het stichten van eene Akademie waervan de geleerdste mannen van heel de christene wereld lid zouden zyn en uit wier schoot immer het licht der wetenschap en kunde helder op zou gaen. Doch, jammer genoeg, de wederwaerdigheden zyner regering lieten hem niet toe een zoo grootsch en edel inzicht ten uitvoer te brengen. Hy wydde niettemin al zyne zorgen aen het vergrooten der Universiteit de Sapienza, welke hy eene prachtige bibliotheek en eenen hof voor kruidkunde schonk; daerby stichtte hy de boekverzameling uit het paleis Chigi, waer zich de kostbaerste werken en handschriften in bevinden, en richtte hy, in al de wyken van Rome eene school in voor arme meisjens die er kosteloos worden onderwezen, niet slechts in den godsdienst, maer ook in al die werkzaemheden die zich aen hunnen stand voegen⁽²⁾.

Onder de regering van Clemens IX⁽³⁾, werden kunsten en wetenschappen voortdurend aengemoedigd en beschermd. De Sant-Angelobrug werd met standbeelden versierd die de werktuigen van het Lyden onzes Zaligmakers dragen; Bernini voltooide de graftombe van Alexander VII; Caro Ferri luisterde de koepel der Sinte Agneskerk met fresco-schilderingen op en plaetste in die van Santa Maria in Vallicella het prachtige getroonte dat er op kolommen van kostbaer marmer rust; het hoog altaer van dien tempel werd versierd met dry schilderstukken van den grootsten meester der Vlaemsche School, P.P. Rubens, welke die kunstenaer, tydens zyn verblyf te Rome, had verveerdigd.

Eenige vyanden van het pauselyk gezag zyn onvoorzichtig genoeg geweest te beweren dat Clemens IX den prins Leopold de Medicis tot de weerdigheid van Cardinael verhief, op voorwaerde dat die geleerde zich van de studie der natuerkunde zou onthouden en in 't geheim meê zou werken aen het vernietigen der florentynsche Akademie del Cimento, waervan Leopold voorzitter en bestuerder was. Die grieven, welke geenen anderen grond hebben dan de lasterende kwaedwilligheid die ze heeft uitgevonden, zyn afdoende wederlegd geworden door den eerweerden Pater Piaciani, in een geleerd schrift waerby hy klaerblykend bewyst, dat de Pauzen nooit den ondergang der gezegde Akademie wilden bewerken, de Medicissen nooit de minste reden hadden om er in toe te stemmen, en die maetschappy gevallen is door oorzaken die heel natuerlyk waren en waer tegen het Hof van Rome niets vermocht⁽¹⁾.

Innocentius XI⁽²⁾ gesproten uit den alouden vorstenstam der Odescalchi, stond zoodanig bekend om zyne ongemeene godsvrucht en de verhevenheid zyns karakters dat, toen hy tot Paus werd verkoren, hy heel Italië zyne inhulding ten hertelykste toe zag juichen. Doordrongen van dien liefdadigen geest welke al de leden zyner familie kenschetste, moedigde die Kerkvoogd onbekrompen de minste poogingen aen die maer eenigzins het verbeteren van den toestand der noodlydenden ten doel had. 't Is alzoo dat, naer zynen raed en op zyn aendringen, twee zyner naestbestaenden de twee gasthuizen van San Galla en San Michaëlo oprichteden. Dees laetste gesticht werd eene belangryke schuilplaets waer de arme kinderen kosteloos werden in opgenomen om er tot de deugd en den arbeid opgeleid te worden.

't Was onder de regering van dien Paus dat zich een Priester onderscheidde die onze geboortestad met eere tusschen hare roemruchtige mannen mag rekenen. Emmanuël Schelstrate⁽³⁾, doctoor in de godsgeleerdheid, kanonik en cantor der cathedrale kerk van Antwerpen, uitmuntend oudheidskenner, werd door Innocentius XI prefect genoemd der Vaticaensche bibliotheek en kanonik der Basilieken van Sint Pieter en Sint Jan-van-Latranen. Die doorluchtige geleerde heeft zich doen kennen door het schryven van een aental werken en wel namelyk door zyne: Antiquitates ecclesiae illustratae, twee boekdeelen in-8^o; - Ecclesia africana sub primate Carthaginiensi; - Acta Constantiensis concilii; - Acta Ecclesiae orientalis contra Calvini

(1) Zie: Bonanni, Numismata pontificum, II boekd., bladz. 649, Romae 1699.

(2) Zie: Rome Chrétienne, II boekd., XXII^e hoofdd.

(3) Geboren te Pistoja; verkoren in het jaer 1667, bestuerde hy de Kerk 2 jaren, 5 maenden en 19 dagen.

(1) Zie: in den Nouveau Conservateur Belge, XI boekd. bladz., 635, Louvain 1835, het artikel: Examen critique de quelques assertions relatives à la supression de l'Académie del Cimento, de Florence, publiées par M. Libri, dans un mémoire lu à Paris à l'Académie des sciences, par le P.J.B. Piaciani, Jésuite.

(2) Geboren te Como, in Lombardië, Paus verkoren in 1676, bleef hy op den Troon gedurende 12 jaren, 10 maenden en 23 dagen.

(3) Geboren te Antwerpen, stierf hy te Rome, den 5 april 1692, in den ouderdom van 43 jaren. Een grafschrift dat zich te Antwerpen in O.L. Vrouwe kerk in den kruisbeuk bevindt, herinnert ons de nagedachtenis van den grooten man als mede die der leden zyner familie.

[p. 150]

et Lutheri haereses, 4 boekd. in-fol.; - De disciplina arcani; - Dissertatio de auctoritate patriarchali et metropolitana.

Ch. J. Van den Nest, priester.

(Wordt voortgezet.)