De Vlaamsche School. Jaargang 3

Over den invloed door de Pauzen uitgeoefend in Italië op de Ontwikkeling der Kunsten en Wetenschappen, sedert dezer heropkomst, tot op onze dagen.
(Vervolg. Zie bl. 75.)

Sixtus IV⁽¹⁾ toonde zich niet min edelmoedig in het begunstigen van kunsten en wetenschappen, dan zyn doorluchtige voorganger. By bevelbrief, gedagteekend van het jaer 1475, bevool hy dat er jaerlyks duizend dukaten van de inkoomsten der kerkelyke goederen zouden gebruikt worden ten voordeele der Hoogeschool van Pisa⁽²⁾ Op dit tydstip bezat die Universiteit de schranderste leeraren in het kerk- en burgerlyk recht.

Aen het hof van dien Paus vonden schilders en beeldhouwers immer het gulhertigste onthael. De Florentyner Baccio Pintelli was de ziel van al de werken die door het pauselyk bestuer toen werden ondernomen. Hy was 't, die bouwkundige die, op bevel van Sixtus IV de stadswyk Campo di fiore met den Janiculusberg in verband bracht by middel van de sterke bogen der Sixtynsche brug; hy was het ook die de kerken van Santa Maria del popolo, San Pietro in Montorio, alsmede het Gasthuis van den H. Geest herbouwde, terwyl hy het Vatikaen vergrootte met de gebouwen waer zich de bibliotheek, de koninklyke zael en die prachtige Sixtynsche kapel in bevinden, welke deze Paus deed versieren met fresco-schilderingen waeraen de grootste kunstenaren van dien tyd, zoo als Cosmas Roselli, Ghirlandajo, Lucas Signorelli, Alexander Boticelli en Perugino gewerkt hebben. 'T is echter te betreuren dat verscheidene dier meesterstukken op heden niet meer bestaen.

Dank aen den kunstminnenden iever van dien Paus, werd de Vatikaensche bibliotheek verrykt met een aental zeldzame handschriften, die men, op zyn bevel, door heel Europa had verzameld. Tot het bewaren dier kunstschatten stelde hy bibliothekarissen aen die de grieksche, latynsche en hebreeuwsche talen machtig waren, en plaetste aen hun hoofd Bartholomeus de Piadna, roemryk bekend onder den naem van Platina.

‘Gelukkig land, zegt een dichter, gezegend Italië, dat, in de vyftiende eeuw, de groote schryvers op zynen bodem zoo talryk uit ziet blinken als de starren aen de napolitaensche hemeltransen. Alwie, met kennis van zaken, den toestand der beschaving in Italië zou willen waerderen, te rekenen van de eerste helft der vyftiende eeuw tot op de tyden van Laurens de Medicis, zou zyne beoordeeling

(1) Geboren op een kasteel in de nabyheid van Savona. Verkoren in het jaer 1471, bestuerde hy de Kerk 13 jaren.

(2) Zie: Tiraboschi, VI boekdeel.

[p. 91]

moeten gronden op iet anders dan op de onvolmaekte schets die wy daervan zouden kunnen geven. Doch Tiraboschi is daer - en zal met zyne ontzaglyke geleerdheid wel doen verstaen wat er, door die groote eeuw, doorluchtig in kunsten, letteren en wetenschappen is voortgebracht geworden. Er bestaet geene stad, op den italiaenschen grond, of de onvermoeibaren levensbeschryver heeft er alles ondervraegd wat hem maer eenige inlichtingen zou kunnen geven over de groote vernuften die eenmael binnen hare muren hebben geleefd. Volg hem in zyn opsporen: te Sienna wyst hy u Francesco Cantarini aen die, ter gelyker tyd, de welsprekenheid, de grieksche letter- en oudheidkunde beoefent; - te Pistoja, Antonio Agostini die de groote geschiedenis schryft van het Piombiensche beleg; - te Rome, Giannozzo Manetti, geleerd uitlegger der hebreeuwsche tael, die zyne befaemdheid aen de bescherming van Nikolaes V te danken heeft; - te Murano, in het San Michaëli klooster, Malerbi die, eene halve eeuw vóor Luthers komst, heel den Bybel in de volkstael overbracht; - te Volterra, Antonio Agli, leermeester van den Paus Paulus II, die zyn land vereert door het beschryven van de levens der Heiligen; - te Milanen, Bonnino Monbrizio, die de geschiedenissen der martelaren opspoort en den lof der Bollandisten heeft mogen verwerven; - te Ferrare, Guarino, wiens kennis in de geschiedenis door Tritheim is geroemd geworden en die, op aenraden van Nikolaes V, zynen beschermer, Strabo's wereldbeschryving van het grieksch in het latyn over zal brengen.

Is het inderdaed geen indrukwekkend schouwspel, die groote samenzweering te zien door de herbloeijende kunsten tegen de heerschende onwetenheid aengegaen? Heilig verbond waer zich onder den standaert der Pauzen, kardinalen, bisschoppen, priesters, kunstenaren, koningen, hertogen, edellieden in scharen, ieder zich bedienende van de gaven. die hem van God zyn toegedeeld geworden, om den algemeenen vyand te bestryden. De Pauzen traden vooruit aen het hoofd van den tocht, en deelen om zich henen: aenmoedigingsbrieven, goud, myters, kardinaelshoeden; dat deden Pius II, Nikolaes V, Sixtus IV, Innocentius VIII. De kardinalen doen op alwie de kunsten beoefenden de gunsten dalen van den H. Stoel en blyven, als een Bessarion, een Piccolomini, Grimani en zoo vele anderen, om hunne weldadige bescherming by het nageslacht in zegen. De priesters wyzen dikwyls weerdigheden en eertitels af, om vreedzaem in een klooster voort te leven, en er in stilte aen het verbeteren der zeden te werken; zulke taek ziet men Matteo Bosso, biechtvader van Laurens de Medicis, volvoeren. De vorsten hebben gouden kroonen, die zy zelven plaetsen op het hoofd der groote denkers; zulk een voorbeeld wordt aen de wereld gegeven door een Luigi Sforza, Francesco Gonzagua, de Bentivogli's, de d'Este's, de Medicissen. De kunsten doen nog beter: zy brengen het licht voort en doen het over de aerde glansen⁽¹⁾.

De eerste daden die de regering van Alexander VI⁽²⁾ kenmerken, bewyzen, dat die Paus een ongemeen belang in het bloeijen der wetenschappen en kunsten stelde. 'T is aen dien kerkvoogd, dat men het vergrooten heeft te danken van de hoogeschool: la Sapienza, in welke hy de bekwaemste leeraers met het geven van het onderwys gelastte.

Het eerste goud dat van uit Indië te Rome aenkwam en het spaensch hof uit de handen van Christof Colombo had ontvangen, werd door Alexander VI besteed tot het opluisteren van het prachtig gebeeldhouwde gewelf door Guliano di San Gallo opgericht in de basiliek van Santa Maria Maggiore, den schoonsten tempel die ooit aen de H. Maegd is toegewyd geworden.

Na de dood van Alexander, beklom kardinael Francesco Piccolomini den pauselyken troon onder den naem van Pius III⁽³⁾. Men had de kiezing van eenen zoo geleerden en deugdzamen Paus als deze met de vurigste hoop te gemoet gezien, daer men van hem groote dingen verwachtte, doch hy stierf korts na zyne inhulding, en Italië zag zich in zyne hoop bedrogen. Eenigen tyd voor zyn overlyden, deed hy op de muren van de sakristy der hoofdkerk van Sienna de byzonderste daden schilderen uit het leven van zynen oom, Paus Pius II, een man die als dichter, geschiedenisschryver en redenaer een der beroemdste van zynen leeftyd was. Die fresco-schilderingen werden door Pinturicchio, naer de teekeningen van Raphaël verveerdigd, en zyn van eene zeer frissche kleur.

Julius II⁽⁴⁾ richtte, om God te verheerlyken, den schoonsten tempel op, die ooit is gesticht geworden. Onder zyne regering bloeide Bramante van Urbino, die, op bevel van den Paus, in 1503, het eerste plan opmaekte van de majestatische basiliek van Sint Pieter te Rome, die ten huidigen dage den aenschouwer nog verbaest en verrukt. In de opwelling van eenen heiligen geestdrift riep Julius II uit: ‘Ik wil dat die kerk prachtig zy, want zy moet alle de rykdommen waer de mensch over beschikt, aen God toewyden; in uitgestrektheid zal zy alle andere tempels te boven gaen, daer zy het middenpunt moet zyn van de christene wereld!’ - De beroemde Bramante kwam op het denkbeeld, om er eene prachtige koepel op te plaetsen, voor welkers grootschheid, het wonderwerk

(1) Zie: Histoire de Léon X, par M. Audin, I^e deel, V^e hoofdst. - Louvain, 1846.

(2) Geboren te Valentië in Spanje. Hy werd in 1492 tot Paus benoemd en heerschte elf jaren.

(3) Geboren te Sienna; werd Paus gekozen in 1503 en heerschte slechts gedurende zeven-en-twintig dagen.

(4) Die Paus zag het eerste levenslicht te Albizzola, naby Savona, in 1454. Hy regeerde gedurende 6 jaren, 3 maenden en 20 dagen.

[p. 92]

der kathedrael van Florentië zou moeten onderdoen. Doch de kunstenaer en zyn machtige beschermer werden uit het leven gerukt, vooraleer zy nog aen de uitvoering van hun gewrocht hadden kunnen denken. Het werd aen de opvolgers van dien Paus vergund dien wensch verwezentlykt te zien.

Leo X sloeg de hand met yver aen het werk. Guliano van San Gallo werd uit Florentië ontboden, en met hem, benevens Giocondo van Verona, de beroemde schilder Raphaël. De bouw werd begonnen en voortgezet: Helaes! in 1520 werd Raphaël, de hoop der kunsten, vroegtydig uit het leven gerukt. Het was Paulus III beschoren, het reeds tot standgebrachte pronkstuk eindelyk te voltooijen. Deze koos tot bouwmeester Michaël Angelo, die aen de kerk den vorm gaf van het Grieksche Kruis, en die het uitvoeren der reuzen-koepel in de wolken te plaetsen op zyne krachten nam, en er wonderdadig in gelukte.

Onder Pius V zette Vignola het werk van Michaël-Angelo voort, doch met last van niets aen het plan te veranderen. Giacomo-della-Porta voltooide de koepel, tydens de regering van Sixtus V. Deze bouwmeester was onder Clemens VIII ook de aenlegger der prachtige mozaïken, welke den grooten Dom versieren; hy luisterde het gewelf der kerk op met verguld beeldwerk, en belegde den vloer met den kostbaersten marmer. Eindelyk werd de tribune der oude kerk, die tot dan was blyven staen, ten jare 1592, afgebroken.

Paulus V heeft geen gering aendeel gehad in het voltooijen van dit heerlyk gedenkstuk. Hy liet door Carlo Maderno het bouwen der kerk voltrekken, en verwierp Michaël-Angelo's plan. Het is aldus, dat het Grieksche Kruis, eerst door Buonarotti onderworpen, door het Latynsche vervangen werd.

Op last van Alexander VII, bouwde Bernini den grooten zuilengang die Sint-Pieters plein omgeeft, en Pius VI stichtte het sakristy, waervan Marchionni de planteekening vervaerdigde.

Dry eeuwen waren er reeds verloopen, en vier-en-dertig Pauzen hadden den Stoel van den H. Petrus bekleed, toen Fontana, in 1693, berekende dat de som aen het oprichten der Basiliek besteed, reeds over de honderd vyf-en-twintig miljoenen guldens beliep. Indien men daerby rekent het bouwen der sakristy en het versieren der kerk, kan, zonder overdrevenheid, het geheel op eene waerde van twee honderd miljoenen guldens geschat worden.

Dit prachtig gebouw is de schoonste en grootste kerk der christene wereld. Het is onmogelyk ergens een tempel te ontmoeten, welke dezen in luister en rykdom kan evenaren. Alle de kunsten hebben gewedyverd om hem het voorwerp te doen worden van de bewondering der wereld.

Het binnenste der kerk is van eene verrukkende schoonheid. Het eerste gevoel, dat den aenschouwer aengrypt by het intreden, is een gevoel van ontzagwekkenden eerbied. Men is als doordrongen van de majesteit des Heereen, aen wiens dienst zy is toegewyd. Men moet dikwerf dit prachtig gebouw bezichtigen, het analytischer wyze in alle zyne deelen nagaen, wil men de verhevenheid begrypen van deszelfs plan, de stoutheid der onderneming, en de onberispelyke kunstpracht der uitvoering. Telkenmale men deze kerk binnentreedt, ontdekt men nieuwe schoonheden, die het verlangen doen ontstaen, om dezelve nogmaels te bewonderen.

Alle de deelen van dit voortreffelyk gebouw zyn zoo harmonisch ineengewrocht, dat geene enkele onevenredigheid, zelfs by nader en kunstmatig onderzoek, den aenschouwer in het oog valt, en dat, by den eersten aenblik, de kerk zelfs niet buitengewoon groot schynt te zyn.

Tydens zyne regering, deed Julius II, in de verschillige wyken van Rome groote opdelvingswerken inrichten, ten einde kunststukken op te sporen, die ons van de aloudheid nagelaten, sedert eeuwen in het stof der puinen verholen lagen. Op zyn bevel, zouden al de ontdekte voorwerpen de talryke musaeums uit het Vatikaen verryken, die, op hunne beurt, nagenoeg getuigen van dien uitmuntenden smaek en die edelmoedige kunstenliefde waervan al de Pauzen zoo menigvuldige blyken hebben gegeven. Die musaeums bevatten wat het heidendom ons het prachtigste hebbe opgeleverd; dan, men vindt er in: grafgesteenten, stand- en borstbeelden, basrelieven, metalen praelwagens, vazen, voetkandelaren, groepen van allen vorm en slach, die, wel te recht, door de oudheidkundigen zoo innig bewonderd worden.

In de maend january 1506, vonden eenige werklieden die in den wyngaerd van Felice di Fredis, naby de baden van Titus, arbeidden, eenen marmeren blok diep in eene nis geklonken en begraven onder eene dikke laeg aerde, die hem meer dan vyftien eeuwen had overdekt. Naer mate die blok te voorschyn kwam, erkende men eenen groep van bewonderensweerdigen griekschen beeldhouw, die Laocoon met zyne twee zonen door slangen aengerand, voorstelt zoo als dit tooneel door Plinius is beschreven geworden. De geestdrift kende geene palen meer. 'S avonds werden al de klokken geluid om het nieuws dier gelukkige ontdekking af te kondigen. Des anderdaegs werd het standbeeld versierd met loof en bloemen, in zege door de stad gevoerd te midden der toegestroomde volksscharen, die den ingehulden Laocoon, by feestelyk vreugdegeroep, naer het Vatikaen verzelden. Om Felice di Fredis voor die kostbare ontdekking te beloonen, stond hem de Paus de opbrengst van een gedeelte der cynsrechten af welke voor de koopwaren moesten wor-

[p. 93]

den betaeld, die Rome werden binnengevoerd langs de poort van Sint-Jan van Latranen⁽¹⁾.

Het ware onmogelyk al de paleizen, al de gedenkstukken op te noemen die, onder de regering van dien Paus door Bramante zyn gesticht geworden. 'T was gedurende de negen jaren die Julius II op den pauslyken troon doorbracht, dat Raphaël zyne bewonderensweerdige tafereelen op de muren schilderde der Vatikaensche zalen, en dat Michaël Angelo op de gewelven der Sixtynsche kapel de byzonderste gebeurtenissen uit het Oud-Testament afmaelde.

Julius II, die groote beschermer der kunsten en wetenschapppen, stelde Thomas Inghiramini tot het bewaren der vatikaensche boekverzameling aen. Zoo wilde hy dien man beloonen wien hy het ontdekken had te danken van al die schoone handschriften, welke hy, ten jare 1495, in de bibliotheek van het San Colombano klooster, te Robbia, had gevonden, waer Carlo Fea dacht dat zich de zes boeken van Cicero over het Republiek in bevonden die, dry eeuwen nadien, door den geleerden kardinael Angelo Maï werden ontwaerd in schier onleesbaer gewordene schriften van oude parkamenten⁽²⁾.

Met de eeuw van Leo X⁽³⁾ begint er een nieuw klasieke leeftyd. Die groote Paus was slechts zes-en-dertig jaren oud toen hy tot de hooge weerdigheid van Opperhoofd der Kerk werd geroepen. Van jongs af gevormd onder het geleide van befaemde meesters, had hy zynen geest met alle slach van kennissen verrykt. Tydens zyne regering, ondersteunde en moedigde hy de grootste letterkundigen van Europa op zulke wyze aen, dat zy zich meest allen te Rome kwamen vestigen. 'T was toen dat de letterkunde in ongemeenen luister uitblonk. Overal werden kollegiën, hoogescholen, bibiotheken gesticht en drukkeryen ingericht voor alle wetenschappen, voor alle talen. Vooral groeide het getal der Akademiën te Ferrare, Florentië, Bologne, Venetië en Sienna aen. Die vyf steden telden er weldra meer dan veertig die zich uitsluitend met het beoefenen der kunsten en wetenschappen bezig hielden. Ter zelfder tyd zag men de Hoogeschool, de Sapienza, door Bonifacius VIII gesticht, door Eugenius IV met ruime bestaenmiddelen verrykt, door Alexander VI vergroot, zich wederom verheffen tot dien hoogen rang welke zy eene wyl had verloren. Alle kunsten, alle wetenschappen vonden toen in Italië mannen die aen het geringste hunner voortbrengselen eenen stempel van onsterflykheid wisten te zetten. Leo X bevool, en men antwoordde hem van alle kanten met meesterstukken⁽⁴⁾.

Een der eerste daden van dien Paus, toen hy den stoel van Petrus beklom, was het vermeerderen van het getal der kardinalen. Hy wilde dat de weerdigheid waertoe zy verheven werden, enkel zou worden vergund aen mannen die zich door heel de christene wereld om hunne deugd en kunde hadden beroemd gemaekt. Tusschen deze zullen wy melden: Egidio van Viterbo, generael der orde van den H. Augustinus, dichter, geschiedenisschryver, filosoof, en uitmuntende godsgeleerde; - Thomas de Vio⁽¹⁾, beroemd om zyne diepe kennissen in de godsgeleerdheid; professor aen de Universiteit van Padua; - Ferdinando Ponzetti⁽²⁾, bisschop van Melfi, vermaerde filosoof; - Paolo Emilio Cesio, behendig rechtsgeleerde, leeraer in de rechten; - Allessando Cesarino, een der genen die het meeste uitblonk in de uitlegging van het H. Schrift; - Domenico Jacobatio⁽³⁾, wiens werk: De Concilio, de eer te beurt viel van deel te maken van de akten per kerkvergadering van Latranen; - Lorenzo Campeggi⁽⁴⁾ door Erasmus hoog geschat om zyne diepe kennis in de wetenschappen⁽⁵⁾.

Daerna ontbood die zelfde Paus den geleerden Lascaris naer Rome, om hem te gelasten met de taek van er het bestuderen der grieksche tael en letterkunde weder in voege te brengen. Lascaris was een der uitstekendste mannen die, na den val van Konstantinopelen, Griekenland hadden verlaten. De hoogescholen van Italië en Frankryk betwistten zich het geluk van hem als leeraer in hun midden te mogen bezitten. Op het bevel van den Paus kwam hy naer Rome en richtte aldaer, met eenen anderen geleerden, Marc Masurus, op den Esquilinus-berg, in een paleis hun door Leo X gegeven, eene grieksche Akademie en eene drukkery in, die zoo veel bybrachten om de studie der oudheid op nieuw te doen bloeijen. Men zag later, hoe Leo X het zich ten plicht rekende de poogingen der geleerden aen te moedigen, die hunnen arbeid aen het volmaken der drukkunst wydden. Inderdaed, Alde Manutius⁽⁶⁾, die de werken van Plato kwam uit te geven, werd door dien Paus met de schitterendste eerbewyzingen en de uitstekendste gunsten overladen.

Ch.J. Van den Nest, priester.

(Wordt voortgezet).

(1) Zie: Hist. de Léon X, I deel, XIV hoofd.

(2) Ibidem.

(3) Geboren te Florentië, den 11 september 1475; werd tot Paus verkoren, den 5 meert 1513, en stierf den 1 december 1521.

(4) Zie: Rome chrétienne, 2 deel, XVII hoofd.

(1) Geboren te Gaëta, ten jare 1469, stierf te Rome, in 1534.

(2) Geboren te Florentië, stierf hy te Rome, den 2 september 1527, in den ouderdom van 90 jaren.

(3) Hy overleed te Rome, in 1527, in den ouderdom van 84 jaren.

(4) Van Bologne; stierf te Rome in 1539.

(5) Zie: Hist. de Léon X, door M. Audin, II boekd. XI hoofdstuk, bladz. 151. Louv. 1846.

(6) Werd in 1447, te Bassiano, dorp in de romeinsche Staten, geboren, en stierf te Venetië in 1515.