De Vlaamsche School. Jaargang 3
(1857)– [tijdschrift] Vlaamsche School, De–
AuteursrechtvrijJan Baptiste Wellekens.
| |
[pagina 61]
| |
lust by hem opwelde en als met de eerste melk werd ingezogen, zoo hy zegtGa naar voetnoot(1): Die my in vroeger tydt den slaeplust dreef uit de oogen,
Door wie my de eenzaemheit altoos behaeglyk docht:
Daer 'k myn vernoegen in uw stil gezelschap zocht.
Doch nauwelyks de jongelingsjaren ontwassen verliet hy zyne geboortestad en werd by eenen oom van moederszydeGa naar voetnoot(2) te Amsterdam besteed, die hem by eenen zilversmid ter leering zond; maer welhaest door zyne liefde tot de teeken- en schilderkunst vervoerd, bekwam hy oorlof om de werkzael van den schilder Anthony De Grebber te bezoeken, waer hy vlytig wrocht en na weinige jaren als een der beste leerlingen dezes meesters werd aengezien. Ten jare 1676, slechts 18 jaren oud zynde, bezorgden zyne ouders, die eenen uitgebreiden handel in laken en hoppe dreven, hem de middelen om Italië te bezoeken en zich aldaer in de schilderkunst te bevorderen. In zyne gedichten klaegt hy meermaels over dit vroegtydig, zonder leidsman of raedgever rondzwerven en over de gevaren, waeraen de jongelingschap is blootgesteld. Wy zullen alleenlyk eenige strofen uit zynen ‘DankzangGa naar voetnoot(3)’ aenwyzen, waerin hy zynen ganschen levensloop overziet, en ook over zyne jeugd met innig gevoel spreekt: 'k Was vroeg verloren en vergaen,
Zo my Gods zorg niet hadt behouwen.
'k Heb jong gedwaelt in vreemden oort,
Belust om wonderheên t'aenschouwen.
Maer, ach! hoe wordt de jeugt bekoort.
't Is veiliger in de woestynen
Vol wilt gediert, dan daer bekoorlykheên verschynen.
Ik quam, God dank, ik quam er door,
En keerde by myne lieve magen;
Hier sleet ik blyde en droeve dagen,
Tot ik een trouwe hulp vorkoor,
Die my, helaes! nu is benomen.
Toen viel myn vreugt, myn troost in 't stof,
Maer doet Gods schikking my noch schromen?
Ontbeert zy dankbaerheit en lof?
Hoe lang, myn ziel, zult gy noch dwalen,
En uw geluk en rust, naer uw besef, bepalen?
Maer blykelyk en zonneklaer
Heeft my geen waen noch schyn bedrogen,
Daer ik Godts bystant zag voor oogen
In zo veel lyfs- en zielsgevaer;
Toen my, van troost en raet versteken,
Zo onbewust als onverwacht,
Gods hulp is menigwerf gebleken,
Door vrient of vreemden toegebracht,
Hoe meer ik aen dien tydt zal denken
Te meer ik 's hemels gunst oprechten dank moet schenken.
Gelyk de stuerman met zyn schip
Gesolt door duizende gevaren,
Van dulle storm en woeste baren,
Behouden raekt door zant en klip,
En dryvend, hoopt op stille stromen.
Dus ver zeg ik den hemel dank,
'k Bepeins wat m'over is gekomen,
De geest wordt zwak en 't lichaem krank,
En 'k zou myn loop niet graeg herhalen,
Onzeker en beducht in 's werelts doolhof dwalen.
'k Bevint myn hert en ziel verheugt
Nu myne zwakke en rype dagen
Van veel quellaedje zyn ontslagen:
't Gewoel, bedryf en drift der jeugt.
't Moet ook geen bly gezelschap zoeken:
Maer wel vernoegt in eenzaemheit
Vind ik vermaek in luttel boeken,
En denk: myn graf dient haest bereit,
Als want en dak begint te kraken
Zal haest een ondergang van 't gansch gebou genaken.
En als ik val, 'k val niet te vroeg.
Hoe velen, jong en frisch van leden,
Zyn my al lang vooruit getreden.
Genoeg geleeft: was 't wel genoeg.
'k Zag sterke stammen met de takken,
Als door eon onverwachte orkaen,
Gezwint tot aen den wortel knakken.
Dus zyn myn broeders voorgegaen,
En 'k schiet nu noch van de ouden over,
Gelyk een dorre stronk, ontbloot van vrucht en lover.
Van zyn verblyf in Italië heeft hy ons slechts weinige indrukken en herinneringen nagelaten; hier en daer echter in zyne gedichten, herdenkt hy met geestdrift het gewest waer hy elf jaren woonde en zyne jongheid overbracht. Op 't horen van dien naem (den Tiber) voel ik myn geest ontvonken:
Ik heb nog jong ook uit dien schonen stroom gedronken,
'k Heb Latium bezocht, 'k heb Latium bemint;
Toen zong ik Romes lof: maer als een lispend kint,
En schoon Apol my tot geen zanger had verkoren,
Nochtans begon toen 't velt Silvanders naem te horen.
Bruiloft-dichten, 83.
Het schoon Italië, van oudts zo hoog geprezen,
Dat eertydts plag 't sieraet van gantsch Euroop te wezen,
In edelheit, in deugt en alle kunst vermaert,
(Ik zucht: die naem alleen is my noch lief en waerdt).
Zo zagt gy Genua, dat vele moedig noemen,
En 't schoon Florence, dat op schranderheit mag roemen;
| |
[pagina 62]
| |
Het machtig Adriä, een stadt in zee gebout,
Dat niemant kent noch looft, dan die het wel beschout;
En 't oude Rome, dat getuigt met zyne wallen
Hoe zyne monarchy gebeukt is en gevallen,
Ten spiegel, hoe de roem der werelt kan vergaen.
Bruiloft-dichten, 186.
Doch 't is aenmerklyk dat in bygelegen ryken
Elk lant, elk stadt byna een' andren geest laet blyken.
Toskane was en blyft scherpzinnig van verstant,
Grootmoedig Napels strant,
Gulhartig Lombardyën,
Venetiä en Genua voor de oude vryheit stryen;
En ieder vorsten hof,
Verdient een' andren lof;
Dus schynt te Rome, aen elk, de heuscheit aengeboren.
Ook heeft Italië zyn invloet niet verloren:
Men kan noch in 't muzyk, de dicht en schilderkunst
(Spreek ik te veel door gunst?)
In hoven en gebouwen
In zeden, kleeding iets van 't deftige beschouwen,
Een zucht tot eer en naem,
Nayver van de deugt en roem der oude faem;
'k Weet hoe by 't edel graen ook scherpe distels groeijen:
Doch 'k laet elk 't onkruit uit zyn eigen akker roeien.
Elk landaert daer men zweeft
Zyn lof en laster heeft.
Maer onder alle 't geen myn geest plag op te wekken,
En toen en nu noch tot verwondring kan verstrekken
En ginds myn hart en oog
Tot aendacht meest bewoog
Is 't prachtig Vatikaen met al zyn hooftgebouwen;
Ook hoe sint-Markus staet zyn vryheit heeft behouwen;
En dat Vesuvius dat onverschriklyk vuer,
Die onuitblusbre kolk, oneindig schynt van duer.
Verscheiden gedichten, 72.
Indien 't gebeuren kon, myn waerde Dorilas,
'k Wou dat ik maer een dag met u te Rome was,
Maer helt Amintas moest nootzaeklyk by ons wezen;
Wat zoudt gy wondren zien! wat zou hy wondren lezen!
Gy zoudt verstommen voor zo menig trots gebou,
(Die ik nog menigmael in mynen droom beschou)
Doch 'k wensch dit echter niet om Rome, in alle hoeken,
Zo op, als onder de aerdt naukeurig door te zoeken;
Dan viel die tydt te kort: daer moesten jaren zyn;
Ook niet om d'eedle smaek van den Albaenschen wyn,
Al was 't de reize waerdt: 'k laet dat voor drinkelingen;
Zelf niet om 't schoon muzyk en engelachtig zingen;
Ik sloeg myn oogen niet naer Rafels schildery,
En ging het Vatikaen maer eens ter loops, voorby,
Schoon dat de alziende zon geen schoonder werk ziet ryzen;
Ik zou, myn Dorilas, 'k zou u iets anders wyzen:
(My dunkt, ik zie het noch) een griekschen marmersteen,
Daer, op het kunstigst, zyn drie maegden in gesnêen,
Zo schoon, zo liefelyk, dat gene der Godinnen,
De goede Venus zelf, by haer noit prys zou winnen.
Zy staen gelyk in 't rond: de drie in eenen kring,
En leunen arm op arm, en schynen onderling
Verknocht door vriendschap, wil en aengeboren zeden;
Men noemt ze Gratiën, ik zeg Bevalligheden....
Verscheiden gedichten, 258.
Ook spilde de ouderdom somtyds een konings schat,
Om 't versche en klare nat
Te leiden in een kom, door breede en lange beken.
O Baje! 'k denk om u, en uwe aeloude faem,
(Indien ik u vergeet, 't vergeet myn eigen naem)
Daer ik Lucullus werk noch zag het hoofd opsteken.
Lucul, die kiesche lekkertand,
Die bergen uitgroef aen het warm Tyrrheensche strand,
En stutte ze met honderd bogen
Van vast arduin, zy staen noch pal en onbewogen:
Hier zwom zyn watervee; omwalt van zuiver zand,
Beschut aen allen kant,
Voor heete zon, voor wind; hier deed hy 't veilig schuilen,
En wou geen vischje voor een gladde stier verruilen.
Dichtlievende uitspanningen, 23.
Teer en met een gevoelig zenuwgestel geschapen, was hy soms opbruischend van karakterGa naar voetnoot(1) en immer ernstig gestemd, vooral sinds zyne terugkomst hier te lande, daer hy niet zelden aen jicht en mildtzucht lydde. Hy was van jongs af byzinde en verloor byna het zicht, na eene ziekte die hem te Venetië trof: Het ging my als de mug, die door de schoone stralen
Van 't vlamment licht verlokt, in 't endt betreurt haer dwalen:
Myn vleugels zyn gezengt, myn schoonste tydt is voort, -
Wat Godheit was, helaes! dus op myn jeugt verstoort
Dat ik zo vroeg 't behulp van 't snel gezicht moest missen?
En tot den Helikon geen spoor vondt, als door gissen.
Noch zyn de vonken van dat vuer niet uitgebluscht,
Ten spyt van 't ongeval, nooit stierf in my de lust:
Die bleef my by, gelyk de moedt in de oude helden,
Die graeg van paerden, van gevecht en wapens melden.
Dit krank gezicht was een groot hinder ter beoefening der schilderkunst, en na zyne terugkomst heeft hy ongetwyfeld weinig geschilderd. Hoe verre hy het in deze kunst bracht, valt moeijelyk te bepalen, dewyl slechts éen schilderstuk van zyne hand bekend bleef: het portret zyner moeder. Daer hy vlytig en oppassend was, zal hy echter niet ledig gebleven zyn, maer de tafereelen in Italië vervaerdigd, zullen ongetwyfeld aldaer gebleven zyn. Reeds vroeg, zelfs by zyn verblyf te Rome, beoefende hy de poëzy, en de heerschende smaek in Italië, waer de veld- en herderszangen veel opgang maekten en de Arcadia Romana bloeide, zal hem medegesleept hebben om in dezen trant te dichten, waerin hy gelukkig slaegde. Als ik my eenzaem met myn rietpyp mag verblyen,
Dan wensch ik naer geen andre vreugt;
Ik zou Philippus kroon noch Karels staf benyen:
Dus heeft zy my verheugt
| |
[pagina 63]
| |
In 't bloeijen van mijn jeugt;
Dus heb ik haer altyt, in myne vroeger dagen,
Myn speeltyt opgedragen;
Schoon dat de krystrompet, schoon dat de hoofsche luit
Met een veel trotscher galm tot aen de wolken stuit;
Haer ongedwongen toon kon my het meest behagen.
't Eenvoudig schoon, geen walgelyk blanket
Van bloet en tranen, met veel gruwelen besmet;
Het ronde hart der veldgodinnen
Bekoorde steeds myn zinnen.
De veltrei volgde ik na met onvermoeiden tret.
Doch veltrei niet verzelt van saters en bacchanten,
Of sporelooze danten:
Maer onbesproke vreugt en teedre kozery
Was 't eeuwig doelwit van myn lage poëzyGa naar voetnoot(1).
Ten jare 1687 keerde hy uit Italië naer zyn vaderland terug, en na een kort onthoud te Aelst, ging hy zich te Amsterdam vestigen, waer reeds verscheidene leden zyner familie woonden, als zyne mooije Anna Wellekens, aldaer met den heer Willem Van Ingen gehuwd, en zyne zuster Theresia, die in 1684 in het Ursulinnen-klooster, gezegd het Beggynhof, ontvangen werd. Hy zelf trouwde eerlang (drie jaren na zyne terugkomst) met jufvrouw Joanna Van Hardenbroek, uit een oud en deftig geslacht gesproten, zoo als Pieter Vlaming zegt, zyn gelyktydig levensbeschryver. Hy bleef de poëzy met voorliefde beoefenen en bekwam welhaest als dichter grooten roem. Hy wist in zyne herdersdichten, veldliederen en visscherszangen op eene hem eigene manier de voorname gebeurtenissen zyner eeuw te vlechten, en deze soms meesterlyk behandeld, zetten meer belang en verscheidenheid zyner zangen by. Nog in Venetië verblyvende, had hy de verovering van Morea, door generael Morosini (1687) in eenen beurtzang verheerlykt, welken Jeronimo De VriesGa naar voetnoot(2) met lof vermeldt en beweert in denzelven zoo vele echte grieksche trekken aen te treffen, dat hy hem, ware hy niet beter onderricht, voor eene navolging van een grieksch voorbeeld zou aenzien. Toen de kryg tegen Lodewyk van Frankryk, die jaren lang geduerd had, en by het heroveren van Namen ten j. 1697 door den vrede van Ryswyck besloten werd, schreef onze dichter den veldzangGa naar voetnoot(3) die als een zyner meesterstukken wordt gehouden en aenvangt: In 't endt betreede ik weêr den vaderlantschen grond.
De kryg echter hernam welhaest en duerde tot in 1712; in 's dichters werken treft men verscheidene toespelingen op dezen oorlog en meldingen van de helden dezes tydvaks, van Eugenius van Savoie en Marlborough, toen de eerste Belgrado aen den Turk ontweldigde en de vermaerde Brit, aen het hoofd der bondgenooten, de fransche legers by Audenaerde versloeg en den hertog van Burgondië dwong het veld te ruimen. Onder andere in de Bruilofdichten, bl. 248 en 691 op de volgende wyze: Indien Kalliopé my hadt haer gunst geschonken,
Als aen Augustus zwaen, hoe zou myn geest ontfonken,
Om, met een heldetoon,
Te juichen; 'k vlocht een bladt aen 's Veltheers zegekroon,
Wiens groote naem Euroop bewust is door zyn' daden.
De Donau kweekte nu gewyde lauwerbladen,
Gelyk aen de Jordaen, door Tasso, zyn geplukt.
Ik volgde Eugenius, daer hy Belgrado rukt
Uit Achmets wrede boei, Gods tempels en altaren
Weêr op bout, uit den roof dor vluchtende barbaren.
Doch 'k sloeg nu reukeloos, op 't spoor van Faëton,
Myn onbedreve hant aen 't wagenzeel der zon;
En Godt noch mensch zou myn vermetelheit beklagen...
En verder: Op: op: myn zangeres! die 't stille velt bewoont,
En 't hooft met rozen kroont:
Laet ons, terwyl de galm der koperen bazuinen,
Met blyden zegetoon, klinkt over dal en duinen;
Terwyl het gantsche lant
Met een' verheugden geest en dankbaer hart en hant,
Vast zegekransen vlecht voor onze helden kruinen,
Die 's vyants vaendelen vertraden in het zant;
Laet ons, terwyl wy zien hoe Febus waerdste zonen
Hun kunst en yver tonen:
Om Marlborough, Eugeen en Ouwerkerk den helt,
Door wien Bourgonjes heir gekneust is aen de Schelt,
Met eeuwige lauwrier, met eeuwige eer te kronen,
Daer steets de faem van melt...
Over de vrede van Utrecht, bl. 181: Bataefsche Zangnimf, laet uw lust noch moed niet zinken,
Hoe lieflyk zal de toon der vredezwanen klinken,
Wanneer het schoon Euroop, nu lang en fel gesplist,
Het endt beschouwen zal van dezen broedertwist;
De bontgenoten en de vorsten, van weêr zyden,
Na zo een Ilias van rampen en van stryden,
Elkaêr den vredetak toereiken in het velt,
En 't eeuwig wrokken in 't vergeetboek zy gestelt;
Wanneer de Seine zal den Donau heusch begroeten;
De Teems en Ryn de Loire en d'Iberstroom ontmoeten.
(Wordt voortgezet). Ph. Blommaert. |
|