De Vlaamsche School. Jaargang 2

Spel en drank.
(Vervolg, zie 2^de jaergang, 8^e aflevering, bladz. 62.)

In een ander huis der zelfde wyk, slechts eenige straten verder, greep dien zelfden nacht een gansch ander tooneel plaets. Een twelftal werklieden van allen ouderdom, zaten in eene kleine gemeene kroeg byeen; allen speelden met de kaert of de teerlingen en raesden en tierden om het meest, onder het drinken van een glas bier of jenever. Elk dier lieden had eenen hoop koperen en zilveren munt, het arbeidsloon eener gansche week, voor zich liggen, dat zy dáer dolweg verspeelden, terwyl misschien hunne vrouwen en kinderen, na te huis vruchteloos op hunne komst te hebben gewacht, gedwongen waren geweest dien avond zonder eten te bed te gaen. Doch aen hunne houding, aen hunne woorden en gebaren was zulks niet het minste te bemerken; want allen hadden het voorkomen van lieden wien het er niet op aen kwam, of zy al of niet hun geld op eenen enkelen worp verspeelden of in dronkenschap verbrasten. Vele hunner waren, zoo niet dronken, dan toch dien schandelyken staet, die den mensch onredelyker maekt dan het onredelykste dier, zeer naby.

Vloekend wierp een jonge man zyn laetste zilverstuk den gezel die tegen over hem zat toe, en richtte zich op, zoo goed de ver gevoordende staet van dronkenschap waerin hy scheen te verkeeren, het hem toeliet.

- Hel en duivel! - vloekte hy bitsig, - daer hebt gy myne laetste duit in den zak! Het is of het ongeluk my vervolgt! Den ganschen nacht heb ik niets dan eenen, tweeën en dryen kunnen werpen, terwyl die gevloekte teerlingen voor u altoos vyven of zessen rollen. Het is om eenen afkeer van het spel te krygen en de teerlingen naer het diepste diep te wenschen! Nu schiet er my zelfs zooveel niet over om myn gelag te betalen! Ik heb meer dan eens gedacht dat de duivel zich met het spel bemoeide, en thans geloof ik dat gy de duivel in persoon zyt en de teerlingen hebt betooverd! - Kom, kom, sprak lachend de man die tegen over hem zat, terwyl hy het hem toegeworpen geldstuk by den voor hem liggenden hoop scharde, - wat gekkemans praet dat gy daer uitkraemt! zou men niet zeggen dat het myne schuld is dat gy verliest en ik win! Wat kan ik er aen doen? De kans is my toch ook altoos zoo voordeelig niet als van nacht! Kom, drink nog een slok en werp de teerlingen nog eens op de tafel; de kans kan keeren. Misschien wint gy nog het verlorene dubbel terug.

- Heb ik u niet gezegd, - hervatte de eerste spreker, - dat ik niet meer in staet ben om myn gelag te betalen, of hebt gy geslapen en my niet verstaen? Ik bezit geene roode duit meer?

- Welnu, wat geeft het er aen? Kent de baes u niet? Het is immers toch de eerste mael niet dat hy u zou borgen?

- En wat heb ik nog te verspelen, eh? - snauwde de jonge man bitsig, terwyl hy met wilde oogen zynen maet stond aen te grimmen.

Gy zyt gek! - hernam deze schokschouderend; - de baes zal nog wel een glas by de andere schryven; en zoo gy geen geld meer in den zak hebt, denkt gy dat ik u niet tot binnen acht dagen zal borgen? Doch, - ging hy koelbloedig voort, - gy moet het weten. Zoo gy niet beproeven wilt het verlorene te herwinnen, dan kunt gy met ledige zakken huiswaerts keeren; niemand houdt u tegen! Ga, jongen! ga! Men zou waerlyk zeggen dat het verlies van eenige franks u van het verstand heeft beroofd, zoo zonderling ziet gy er uit.

De overige persoonen die zich in de kroeg bevonden, hadden niet de minste aendacht geslagen op den kleinen, doch nog al hevigen woordentwist der twee spelers; want allen waren te zeer in hun eigen spel verdiept, terwyl van den anderen kant het geraes dat zy hielden belette dat de woorden der twistende hunne aendacht gaende maekten. Doch ten langen lesten moest een hunner er iets van hebben afgeluisterd; want op eens riep een der spelers, die by eene andere tafel zat, stotterend uit:

- Hola! wat is er ginder ver gaende? wie spreekt er daer van huiswaerts keeren? Het is nog geen twee uren! heeft er reeds iemand der vrienden grooten vaek?

- Neen, neen, - antwoordde de gelukkigste der twee spelers droog weg, - terwyl hy de voor hem liggende muntstukken met de linker in de rechter hand van de tafel scharde; het is niets; onze goede vriend Jozef Reyns heeft verloren, en dit maekt hem woedend, zoo woedend dat hy, och arme! het hoofd op den hol heeft en geenen slok meer durft pakken, en eenen afkeer heeft van de teerlingen!

- Ha! de breekspeler is Joseph Reyns, - lachte de man die aen de andere tafel zat, en zich tusschen het gesprek had gemengd; - nu verwondert het my niet!

[p. 75]

Laet hem maer gaen, gy weet immers wel dat het zyne schuld niet is.

- Wat wilt gy zeggen? - snauwde de jonge man, die inderdaed niemand anders was dan de echtgenoot van Maria Beernaerts - terwyl hy zich eenigzins wrevelig tot den tusschenspreker keerde; - wat wilt gy zeggen, eh vlasbaerd?

- Och! niets jongen, niets, - antwoordde deze even koel en met eenen lichten spotlach op de lippen; - de makkers kennen u immers wel en weten zeer goed, dat by u te huis niet uwe vrouw, maer gy de broek draegt.

- Hel en duivel! dit gaet te ver! - schreeuwde Jozef schuimbekkend in dolle woede uit, terwyl hy met de vuist zulken geduchten slag op de tafel gaf, dat de zich er op bevindende glazen omkantelden en op den grond rolden, zoo dat al de spelers eensklaps verbaesd recht sprongen.

- He! he! voorzichtig jongen! voorzichtig wat! Maek u in Gods naem niet boos! - spotlachte de andere; - ik heb immers niets kwaeds gezegd? Omdat ik dacht dat gy en niet uwe vrouw de broek droegt, stelt gy u in gramschap, net als of u het grootste ongelyk ter wereld was aengedaen. Welnu, indien gy het liever hebt, en daer uw gedrag het toch volkomen aenduidt, zoo trek ik myn woord in en zeg, dat gy het niet zyt, maer wel uwe vrouw die de broek draegt. Zyt gy thans te vrede, eh!

- Goed gesproken, Balten! goed gesproken! - riep men van alle kanten lachend en in de handen klappend.

- Neen, neen, merkte een uit den hoop aen; - het is onze vriend Jozef die de broek draegt; dit kunt gy immers gemakkelyk zien! Maer het ergste van de zaek is, dat by hem te huis de rok over de broek den baes speelt!

Jozef Reyns stond van woede te knarsetanden en balde zich de handen krampachtig tot vuisten, terwyl de overige klanten der kroeg meer dan ooit lachten en in de handen klapten.

- Gy liegt! gy liegt als dolle honden, die gy zyt! - riep Jozef Reyns, eensklaps schuimbekkende uit, terwyl hy nogmaels de vuist met woede op het tafelblad sloeg, - en om u te toonen dat gy niet weet waervan gy spreekt; om u te doen zien dat ik alleen te huis de baes ben en er niemand dan ik de broek draegt, zal ik van nacht niet van hier vertrekken vooraleer gy allen reeds lang te bed ligt!

En daerop wendde hy zich tot den weerd en bestelde hem een glas brandewyn.

- Goed gesproken, Jozef! goed gesproken! - riepen thans allen als uit éen mond; dit is recht braef van u en thans laet gy zien dat gy een man zyt! kom aen, daer zullen wy eens te saêm op klinken, en: Leve de vreugd!

- Welnu, ja, - sprak degene die zich het eerst tusschen het gesprek van Jozef en dezes speelmakker had gemengd, terwyl hy eenen stap vooruit deed; - ik beken dat ik wat te ver ben gegaen. Maer, waerom ook moest gy spreken van het gezelschap te verlaten? Nu, laet er ons de hand op geven en het alles als vergeten beschouwen! Doch vooraleer op nieuw de teerlingen aen te vatten, zullen wy, om de vriendschap in goeder trouw te sluiten, te samen eene flesch wyn drinken, en dan zy alles vergeten. Gy zyt een goede jongen, maer zoo wat gauw in uw vuer en kunt niet den minsten spot verdragen. Gy weet immers toch zeer goed dat ik het niet meen, en zoo ik my somtyds al het een of ander ten uwen opzichte onaengenaem woord laet ontvallen, het slechts om te gekscheeren is.

En de daed by het woord voegende, keerde hy zich tot den weerd aen wien hy eene flesch wyn bestelde. De speelmaet die Jozefs geld had afgewonnen wilde niet ten achter blyven en vroeg insgelyks eene flesch voor zyne rekening. Nu schaerden zich allen rond de tafel, en het spel zoowel als den twist van zoo even, voor een oogenblik vergetende, werden de roomers vol geschonken en geledigd. Toen werd er voorgesteld een lied te zingen. Doch Jozef verzette er zich tegen; daer hy aen allen wilde laten zien dat hy volkomen meester was van zyn doen en laten, hield hy er aen dat het spel, welk voor eenen oogenblik was onderbroken geworden, werd voortgezet. Niemand wist daer iets tegen in te brengen; doch daer men nu eens begonnen was met wyn te drinken, wilde men van geen bier noch brandewyn meer hooren.

Jozef en zyn speelmaet hervatteden op nieuw de teerlingen en wierpen ze, elk op zyne beurt, op de tafel. In den beginne scheen de kans gekeerd en won Maria's man; doch spoedig veranderde zulks, en terwyl hy niet dan leege oogen wierp, rolden de dobbelsteenen steeds vyven en zessen voor zynen speelmaet....

Vier uren sloeg het op de klok die in den toren der naburige kerk hing, toen allen waggelend en strompelend, de eene langs hier en de andere langs daer, de herberg verlieten. Jozef Reyns was smoordronken en kon zich slechts met de grootste moeite op de beenen recht houden. Binnen 's monds morrend en vloekend waggelde hy van de eene naer de andere zyde der straet; want nu was hy niet alleen zynen weekloon kwyt, maer had nog daerby al wat hy de volgende week met zynen arbeid zou kunnen verdienen verspeeld, terwyl hy daerenboven, by den weerd der kroeg voor al het bier en den brandewyn die hy dien nacht had binnen gezwolgen, in het kryt stond. Hy vloekte als een dolle zinnelooze; want te huis, hy wist het, zaten zyne vrouw en kind zonder brood.

Ofschoon zyne brave vrouw zich had te bed gelegd, toch was zy niet in staet geweest de oogen te sluiten.

[p. 76]

De afwezigheid haers echtgenoots had haer hert met bange onrust vervuld, en in plaets van in te slapen, had zy den ganschen nacht aen hem gedacht en weenend God gebeden opdat hy hem tegen alle onheil mocht behoeden.

Tegen den morgend hoorde zy iemand den trap opstrompelen, en aen de wyze waerop zulks geschiedde, begreep zy maer al te wel wie het was.

- De hemel zy gedankt! - dacht zy; - eindelyk is hy dáér! - en met halfluide stem voegde zy er by: - Heere God! in wat staet!

Eensklaps werd de deur van het zolderkamerken eenigzins ruw opengestooten en, even strompelend en tastend als hy den trap was opgeklommen, kwam Jozef Reyns het armoedig vertrek binnengewaggeld.

- Wacht een oogenblik, - waerschuwde hem Maria van uit haer bed, waerin zy zich half had opgericht; - wacht een oogenblik, ik zal de lamp ontsteken, anders stoot gy in de duisternis nog het een of ander omver.

- Laet my gerust! - stotterde de dronkaerd, - laet my gerust, of denkt gy misschien dat ik niet zie wat ik doe?

- Langs hier! wees voorzichtig! - sprak Maria met bevende stem; - waer hebt gy toch zoo lang gezeten? - en na eenen oogenblik wachtens voegde zy er snikkend by: - Jozef, Jozef, gy doet niet wel! uwe handelwyze is afschuwelyk! Ik roep den hemel tot getuige of ik zulks aen u heb verdiend?

- Zwyg, hel en duivel! schreeuwde Jozef; - Ha! gy denkt met my te kunnen handelen als met een kind; maer dit zal niet waer zyn? Neen, by den drommel, zal het niet waer zyn! Uw gejank en gesnik kunt gy my sparen; het verveelt my. Ik zal u laten zien, dat ik alleen hier meester ben! Ha! ha! de makkers hadden gelyk toen zy my zegden, dat ik my als een' ezel by den neus liet leiden en gy de broek wildet dragen, maer....

- Jozef, Jozef, zwyg toch! In Godsnaem zwyg; uwe woorden breken my het hert! uwe tael is afschuwelyk! Eertyds bemindet gy my, uwe vrouw, en thans luistert gy slechts naer de valsche raedgevingen uwer bedorvene makkers.... Doch ik vergeef het u, daer gy op dezen oogenblik niet weet wat gy zegt.

De dronkaerd, die, altoos in het ydel rondtastend, was voortgestrompeld en thans niet verre meer van het bed was verwyderd, braekte by het hooren der woorden welke zyne vrouw hem snikkend toesprak, eenen yselyken vloek uit, terwyl hy wrevelig met den voet op den vloer stampte. Niet alleen sneed die godslastering als een mes door de ooren en het hert der arme vrouw; maer tegelyker tyd scheen het haer toe, dat zy haer door merg en been drong en zy sidderde uit al hare ledematen, terwyl zy zich snikkend de handen voor de oogen sloeg; want op het yselyk woord, volgde een schrikverwekkend gedruisch. Het kwam haer voor alsof de halfversmoorde kreet eens kinds haer oor had getroffen en eensklaps werd het haer zoo bang aen het hert dat haer, als het ware, het bloed in de aderen versteef. Was het zinsbegoocheling of was het waerheid? Had zy al of niet de stem van haer kind gehoord? Een tweede, nog yselykere vloek steeg op uit den mond haers mans. Thans werd het haer onmogelyk nog langer te twyfelen. De gedachte aen een onherstelbaer ongeluk steeg op eens in haren geest op. In aller yl sprong zy het bed uit en snelde in de duisternis, zoo goed mogelyk tot de schouw, waer zy de kleine blikken lamp ontstak. Nauwelyks had zy zulks verricht, of een afgryselyk tooneel vertoonde zich aen haer oog. Haer echtgenoot lag uitgestrekt ten gronde; onder hem lag de wieg waerin de kleine Lodewyk rustte en welke hy in zynen val had omgeworpen. Doch het kind.... Waer was haer kind?... Nergens bespeurde zy het. Haer aengezicht werd plotselings bleek als marmer, hare beenen knikten onder haer lichaem en de lamp die zy in de handen hield viel haer voor de voeten, terwyl zy genoodzaekt was zich aen de schouwplaet vast te klampen, om niet ten gronde te storten. Alles draeide haer in vreemde, verwarde kringen voor de oogen. Dit duerde echter slechts eenen oogenblik; want op eens werd haer aengezicht gloeijend rood, en als eene woedende leeuwin wien men haer jong heeft ontnomen, sprong zy vooruit. Met verwilderde oogen zocht zy rond naer haer kind. Eensklaps bemerkte zy, by het weifelend licht der kleine blikken lamp die op den grond lag te branden, een klein armken dat tusschen de wiege, onder het lichaem haers mans, uit stak. Haestig bukte zy zich voorover, duwde woedend den gevallen ter zyde en nam het kind van den grond op. Doch niet zoodra had zy het knaepken in de armen of, met eene stem die den dronkaerd door het hert vlymde, riep zy uit: - God! God! myn kind... myn arm kind is dood! Ellendeling! gy hebt myn kind... uw kind vermoord!...

Die woorden maekten een zonderling uitwerksel op den dronkaerd. Op eens scheen hy tot de rede terug gebracht en zich zoo goed mogelyk oprichtende, vroeg hy, met een gelaet zoo wit als eenen lykdoek en met bevende en nauw hoorbare stem: - Maria! Maria! wat is er? Het is niet zoo wat gy zegt, niet waer! Ons kind... - Is dood! - snikte de arme moeder, terwyl zy hem het knaepken op de armen toonde; - zie, ellendeling! zie, dat is uw werk!

De dronkaerd stak de handen tot het kind uit, als om het te grypen; doch zyne vrouw drukte het met moederlyke bezorgheid, als of zy bevreesd ware geweest dat hy het haer zou hebben willen ontnemen, aen de borst, terwyl zy hem met verwilderde oogen, als eene leeuwin die zich op hare prooi gaet werpen, toeschreeuwde:

[p. 77]

- Weg, weg moordenaer!... Raek het niet aen!... het is myn kind!... het hoort my toe... Moordenaer, weg!...

En als door overspanning uitgeput, viel zy, met haer kind in de armen, achterover op het bed.

De dronkaerd sloeg zich verschrikt de handen in de haren, en met eene stem, door snikken onderbroken, riep hy uit:

- Heere God! zoo verre ben ik gekomen!... Een moordenaer!... Myn eigen kind heb ik vermoord! Het is afschuwelyk... doch maer al te waer!...

En verwoed sloeg hy zich herhaelde malen de gebalde vuisten tegen het voorhoofd.

Eenige stonden later kwamen andere bewooners van het huis het zolderkamerken binnen gedrongen, en vonden er Maria, met het lykje van haer kind in de armen, op het bed in bezwyming liggen. De wieg lag nog steeds omgeworpen, doch Jozef was verdwenen. Door de spoedige hulp die de toegesnelde lieden Maria toedienden, keerde zy welhaest tot het bewustzyn terug; doch hare oogen stonden zoo verwilderd, dat zy, die waren toegesneld er van ontstelden. Het scheen dat de arme vrouw niemand der omstaenders erkende; want terwyl zy den blik, beurtelings van den eenen naer den anderen wendde, verrieden hare wezenstrekken iets zonderlings; een mengsel van schrik en woede. Eensklaps richtte zy zich op, en terwyl zy het lykje van haer kind angstig tegen de borst drukte, stiet zy de ter hulp gesnelde buren, eenigzins ruw met de ellebogen van zich af.

- Weg! weg! - schreeuwde zy dreigend; - gy wilt my myn kind ontstelen! gy zoekt het te vermoorden!... Weg!... maekt u weg!... - en dan zakte zy op de knieën, en terwyl in elk harer oogen eene glinsterende traen blonk, smeekte zy met eene stem die de minst meêwarigen tot in het diepste van het hert doordrong: - Laet het my behouden!... doe het arm lam om Gods wil geen kwaed!... Het is myn lieveling! myn eenige schat!...

De arme moeder was zinneloos.

III.

Waerheen had zich Jozef Reyns begeven? Niemand wist zulks te zeggen en sints het rampzalig voorval dat het leven kostte aen het arm klein lam, aen Maria's lieveling, hoorde men nimmer van hem spreken.

Toen de dronkaerd zyne vrouw voor hem zag staen, met het lykje van den kleinen Lodewyk in de armen en zy hem toeriep, dat hy haer kind had gedood; toen hy zag hoe zy krachteloos op het bed stortte, sloeg hy zich als radeloos de gebalde vuisten tegen het voorhoofd en ylde byna zinneloos den trap af en het huis uit. Op de straet gekomen, liep hy altoos, zonder omzien, verder tot dat hy zich eindelyk buiten, in het open veld, bevond. Daer ook hield hy niet stil, maer ylde steeds verder en verder, zonder dat hy echter wist waerheen. Als door eene hoogere macht gedreven spoedde hy, als een andere Ashaverus, altoos voort. Eindelyk kwam hy in eene groote stad, waer hy werk zocht en vond; doch wat moeite hy zich gaf om te arbeiden, toch was hem zulks onmogelyk. Dikwyls bracht hy gansche uren werkeloos en als in gedachten weggezonken, voor de schaefbank door, zoodat de gasten die met hem op den zelfden winkel arbeidden, dachten dat hy in zyn verstand was geraekt, of wel, dat hem eene vroeger begane misdaed aen het geweten knaegde. Zulks duerde zoo lang tot dat deze handelwyze eindelyk zynen meester ter ooren kwam die, zoo als het lichtte begrypen valt, niet naliet hem zyne luijaerdy te verwyten. Jozef begreep maer al te wel, dat zynen meester gelyk had met hem als luijaerd uit te schelden en deed zyn uiterste best om van handelwyze te veranderen; doch hoe goed zyn besluit ook was, er woog hem iets op het hert dat hem pynigde en waeraen hy steeds, tegen wil en dank, dacht en hem belette zynen geest op zyn werk te vestigen. De meester by wien hy arbeidzaem was, werd ten langen leste moede hem dagelyks zyn gedrag te verwyten en zond hem, als eenen schandelyken luijaerd, van den winkel weg. Jozef zocht eenen anderen winkel; doch lang verbleef hy er ook niet: even als de eerste mael, en wel om dezelfde oorzaek, werd hy heen gezonden. Op eenen derden, vierden en vyfden verging het hem niet beter: overal werd hy weggejaegd. Dan verliet hy de stad en dwaelde, als een ellendige schooijer, met slordige lompen bedekt, een knoestigen stok in de handen en den bedelzak op den rug, van gehucht tot gehucht, van dorp tot dorp, van stad tot stad. Nergens had hy eene wooning; hy at de hem uit medelyden toegestoken korst brood aen den boord van de eene of andere gracht, waer hy zich had nedergezet om een weinig uit te rusten, en met de hand schepte hy het water uit de beek, dat zynen dorst moest lesschen. Zoodra hy een weinig haduitgerust en zyn nooddruft verzadigd was, ging hy weêr met den zak op den rug en op den knoestigen eiken stok leunend, verder. Des avonds sliep hy in het een of ander wagenhuis dat hy naest eene hoeve openvond, of in eene schuer, zoo hem zulks werd toegestaen. Met elk jaer dat heen vlood, scheen hy er wel vyf verouderd te zyn; zyne haren waren voor den tyd vergrysd en zyn rug als onder den arbeid en het gewicht der jaren gekromd. Het scheen dat hy sedert den rampzaligen val, die hem tot moordenaer zyns kinds had gemaekt, eenen afkeer had gekregen van den drank; want sints dien tyd, dronk hy nimmer bier noch brandewyn; niets dan water bevochtigde zyne lippen.

Johan Van Rotterdam.

(Wordt voortgezet.)