De Vlaamsche School. Jaargang 2

Gilles van Leeuw.
(Aegidius de Lewis.)

Plato en Cicero hebben het den dichteren eene feil aengerekend, den goden de menschelyke gebreken te hebben toegeëigend, in plaets van de menschen in de goddelyke volmaektheden te doen deelnemen. Dergelyk iets kan hedendaegs van onze geschiedkundigen gezegd worden, daer zy zich schynen toe te leggen op het uitbrengen van al wat onze groote mannen verkleinen of verlagen kan. Wy stellen ons een ander doel voor; wy zullen eenen onzer middeleeuwsche helden uit het stof der vergetelheid trachten op te beuren, met zyne vrome daden den volke waer en ongeschonden voor te houden.

Gilles van Leeuw was een norbertiener kanonik, die ten jare 1214 plebaen of pastoor was te S^t-Pieters-Leeuw, by Brussel⁽¹⁾, waer hy volgens sommigen zou geboren zyn.

Ten jare 1214 begon hy er in het openbaer de kruisvaert te prediken, en duizenden teekenden zich met het teeken des kruizes. Hy begaf zich van daer naer Vlaenderen, waer de langdurige en bloedige twist der Blauvoeters en Ingerykers nog bestond.

Gilles, met eene oprechte volkswelsprekendheid begaefd⁽²⁾

(1) M. Namèche schryft in zyne Histoire nationale bladz. 454, verkeerdelyk, dat Gilles pastoor was te Zout-Leeuw. Zie hierom Miraeus, Ordinem praemonstratensis, Anno 1217 en Van Ghestel: Historia sacra et profana archiepiscopatus Mechliniensis. M. Bormans dacht ook by de uitgave van Het leven van S^te-Christina de wonderbare aen S^t-Peeters-Leeuw een anderen zoon, Thomas Catimpratanus, te moeten ontfutselen.

(2) Kronyk van Vicogne (d'Achéry, Spicilegium XII.)

[p. 34]

vergaderde de byzonderste aenhitsers der oneenigheden, en hield hun voor, hoe afgryselyk het is aldus het bloed zyner verwanten en vrienden te vergieten. Op zyn woord wierpen de geleiders der twee partyen zich in elkanders armen, zy wilden hunne verledene oneenigheden boeten met den welsprekenden prediker ten kruistochte te volgen.

Gilles, vergezeld van broeder Andreas, plebaen en kanonik van Ninove, van Jan van Outer, uit het zelfde order, en van eene ontelbare menigte kruisvaerders, ving de reis om het H. Land den barbaren te ontrukken aen, rond S^t-Jan 1217.

Deze reis behoort tot de zesde kruisvaert. Er was toen een algemeene optocht van Duitschers, Bremers, Friezen uit Noord-Nederland en van de oevers des Wezers, Nederlanders, Keulenaers, Brabanders, Vlamingen en zelfs Noorwegers. Onder deze bemerkte men Willem I, graef van Holland, en Otto, bisschop van Utrecht.

Men landde ten jare 1218 te Acre aen, en de schade aldaer door het vertrek der Hongaren, eenige jaren te voren veroorzaekt, werd hersteld.

De kruisvaerders welke Gilles geleidde, zullen hunnen weg door Frankryk en Italië genomen hebben, want Miraeus zegt dat Andreas te Brundusium (Brindes) in een klooster van hun order overleed, waer de andere kruisvaerders zich op O.L.V. geboorte op zee begaven. Het natuerlyk legerhoofd was toen de koning van Jerusalem, Jean de Brienne; maer de pauselyke legaet Pelagius, bisschop van Alba, bestuerde al de besluiten. Gilles van Leeuw was zyn penitentiarius.

De oorlog werd door Pelagius in Egypte overgebracht, waer men zich na een langdurig beleg van de stad Damiata meester maekte.

Gilles verkreeg in dit beleg, om zyne heldndaden, den bynaem van witten krygsman, waerschynelyk naer de kleur zyner ordekleederen.

Na de inneming schreef hy aen de geloovigen van Braband en Vlaenderen eenen brief, welke ons door Martène⁽¹⁾ is bewaerd gebleven en wier vertaling wy hier laten volgen:⁽²⁾

‘Aen al de geloovige Kristenen in Braband en Vlaenderen gevestigd, welken deze brief geschreven is door broeder Gilles van Leeuw, penitentiarius des hoogweerdigen Heeren Pelagius, bisschop van Alba in partibus, legaet van den apostelyken stoel in het Oosten, zaligheid en gebed in den Heer.

Uit het hoogste zyns heiligdoms heeft de Heer het gebed zyner dienaren verhoord. Hy heeft niet toegelaten dat zoovele onkosten door de Kristenen te Damiata gedaen, nutteloos wierden, noch dat zoo vele nederlagen der Kristenen ongestraft bleven. Hy heeft bermhertig en goedertierend in de behoeften van al zyne soldaten voorzien, en voor het grootste deel is onze verwachting overtroffen.

Aengezien de stad Damiata, door de hoeveelheid harer verdedingsmiddelen, noch langs het land noch langs het water kon ingenomen worden; dat de Kristene krygslieden reeds wanhoopten haer te kunnen innemen, zoo is het niet toe te schryven aen de kracht of aen de behendigheid eenes levenden, maer alleen aen de hand Gods, die zoo wonder gestreden heeft, voor ons die allen, uitgenomen den hoogw. Heer legaet, welke door zyne vrienden en schatplichtigen voorziende en voorzichtig onderhandelingen heeft aengeknoopt, het stryden onkundig waren, dat wy op den negenden november, by de stilte des nachts, diefachtig maer nochtans godvruchtig of liever by wonder, Damiata hebben ingenomen, want er is by de inneming niet eenen der onzen gesneuveld en ook wat nog minder is, niemand gewond, eenen enkelen uitgezonderd, welken als door den bliksem geslagen, eenen schicht in den voet ontving. Dien dag vergingen vele Sarracenen door het zweerd, hetgeen ons ook mishaegde. De meesten echter zyn tot ons gekeerd, en die welke zich in de torens en in de verschansingen bevonden, hebben het leven behouden; voor hen hopen wy niet alleen onze krygsgevangenen maer ook groote sommen gelds te ontvangen.

Wy hebben de stad zelve vol goud en zilver, stukken zyde, kostelyke gesteenten, tarwe, gerst en vele andere rykdommen gevonden, welke den Egyptenaren ontnomen zyn en den Kristenen kryger verrykt hebben.

Dit moest u, die door ons orde bediend zyt, worden aengekondigd, opdat gy u met ons zoudet verheugen en verblyden, en opdat wy allen te samen den Almogende kunnen dankbetuigen, daer Hy ons de zoo groote, de zoo vermaerde, de zoo langdurig langs het land en langs het water belegerde stad ten zynen dienste overgaf.

Zy die in verscheidene werelddeelen en in verscheidene plaetsen rondgereisd hebben, verklaren dat er voor hetgeen aengaet gebouwen, torens, muren en borstweeringen, omringd van den eenen kant door in steen gemetselde grachten en van den anderen kant door de zee, in de wereld geene schoonere stad en op aerde geene sterkere plaets dan Damiata te vinden is; want gelyk de gevangenen welke er in gevonden zyn verzekeren, waren er in het begin des belegs XLV duizend stryders in den kring, zonder de ouderlingen, de kinderen en de vrouwen, wier getal boven de XV duizend gebracht is.

Tegen hetgeen daegs vóor de inneming bepaeld was, traden er toch CCLX de stad binnen en werden door den Sultan weêr gezonden, terwyl er op den zelfden nacht CC door de onzen gevonden en gedood werden, en zoo bracht de Heer, alhoewel op verschillige wyze, alles te samen in de handen zyner geloovigen.

Maer de H. stad Jerusalem is na de verwoesting harer muren en den terugtocht der Sarracenen enkel door Syriers en Mahomedanen bewoond geworden; er zal ons niets van blyven zoo geene machtige bende Kristenen optrekt en de geslechte muren heropbouwt.

Gegeven te Damiata den IX November....’

Gilles groote hoedanigheden en de roem welken hy in de kruisvaert verkregen had, deden hem ten jare 1220 tot de weerdigheid van negensten Abt van Viconie in het orde van Premonstreit verkiezen.⁽¹⁾

(1) Thesaurus anecdotorum, 1, 874.

(2) 1219. Uit het handschrift van S^t-Amands.

(1) De abdy van Viconie (Viconiense, Vicogne) was, op eene myl van Valencyn, in eene aengename streek gelegen. Zy werd ten jare 1125 gesticht door eenen priester, Gwyde genaemd en uit een edel geslacht van Brittanje gesproten.

[p. 35]

Er is een merkelyk verschil tusschen de jaren door de geschiedschryvers voor dezen kruistocht aengewezen.

Miraeus en Van Ghestel stellen hem op het jaer 1237, en schynen van gevoelen te zyn dat Gilles in 1214 de kruisvaert predikte, en maer in 1237, gelyk zy zeggen, naer Syrië vertrok. M^r Namèche stelt hem in de zevende kruisvaert 1248. Martène dagteekent den brief 1219. Daer inderdaed, de eerste inneming van Damiata ten jare 1219 en in de maend November plaets greep, durven wy veronderstellen dat dit het jaer is, hetwelk de Blauvoeters en Ingerykers voor dezelfde zaek strydende, Damiata zag innemen. Te meer, daer wy weten dat er ten jare 1217 een algemeene optocht uit ons vaderland en uit de omliggende landen plaets had, en dat Gilles van Leeuw er zich in ons land reeds eenige jaren te voren toe bereidde, mag men zeggen dat hy alsdan vertrokken is. Eindelyk, Gilles van Leeuw was te Damiata toen de Bisschop Pelagius de stad overmeesterde, en niet wanneer ze de H. Lodewyk innam, dus in 1219.

Ofschoon de geest der middeleeuwen in den brief van Gilles van Leeuw doorschynt, getuigt hy nogthans van zekere vloeibaerheid, welke ons hedendaegs niet slecht passen zou. Wonder is het inderdaed, dat de man, wiens naem eens Braband en Vlaenderen vervuld heeft, wiens hertroerende stemme er zoo vele duizende het kruis heeft doen aenveerden, wiens welsprekendheid groot genoeg was om eenen hevigen vlaemschen twist te doen ophouden, wiens moed verheven genoeg was om de soldaten des godsdienstes ter verlossing hunner broeders op te leiden, zich aen hun hoofd in het strydperk te begeven en hen door zyn voorbeeld aen te wakkeren, niet beter in de geschiedenis onzes vaderlands gekend zy. Zyn brief is in eene vreemde tael geschreven, maer zyne redevoeringen waerin hy de gemoederen brak en zich de herten onderjukte heeft hy in het Dietsch uitgesproken. Hy heeft de tael van Karel-den-Groote kunnen ploeijen, zoodanig dat zy de ongevoeligste herten raken kon; hy heeft de baen geopend waerop Maerlant eenige jaren later wandelen moest. 's Dichters schriften hebben den tyd overwonnen, van den redenaer kennen wy slechts den naem, en nog is deze bykans met zyne woorden vervlogen: maer den dichter waren schriften noodig om tot ons te komen, den redenaer was de naem voldoende, en Gilles van Leeuw, zoo wel als Jakob van Maerlant, zal eeuwig leven.

H. Sermon.

St.-Peeters-Leeuw, den 27 Meert 1856.