De Vlaamsche School. Jaargang 2

[p. 25]

Het Sint-Julianus gasthuis te Antwerpen.

De kunstenaer die de stad

gevel der kapel van s^t.-julianus gasthuis.

Antwerpen bezoekt en de talryke gebouwen in oogenschouw neemt welke thans nog, in hunne verouderde en verbrokkelde kleedy, den geest in vroegere eeuwen schynen terug te roepen, is doorgaens getroffen by het zicht van het schilderachtige geveltje dat zich in de Hoogstraet naby de St-Jans-vliet verheft.

Dit geveltje is zeer eenvoudig: eene poort, waerboven een spitsboog, bekroond met een puntdak, ziedaer zyne gansche versiering. En echter hoe volledig! welke harmonie in het gansche! Dit eenvoudig geveltje toont u onmiddelyk dat gy een geestelyk gesticht zyt genaderd; het spreekt u van rust, van zelfopoffering, van liefde.

Dit is eene der eigenschappen van den spitsbogigen bouwstyl; hoe gebrekkig, hoe onvolledig de gebouwen ook wezen mogen, zy dragen het kenteeken hunner bestemming; in vroegere tyden zou men nooit eene geestelyke met eene wereldlyke instelling hebben verward; in onze eeuw kan men nauwelyks, by den gevel, een theater, een musaeum van eene kerk onderscheiden.

Het gesticht waeraen dit geveltje behoort, is te Antwerpen algemeen bekend; van kindsbeen af hoort men de geschiedenis van het Sint-Julianus gasthuis verhalen. Eene soort van poëtieke tint is over het aloude gebouw gespreid, dat slechts eenmael 'sjaers, op Witten Donderdag, voor het publiek geopend, alsdan door duizende en duizende nieuwsgierigen wordt bezocht.

Het is een merkweerdig feit in onze vaderlandsche geschiedenis dat de meest door het volk beminde instellingen, de meest gekende groote mannen het langst op eenen geschiedschryver wachten; tot over jaren waren de daden van Artevelde onbekend, en tot nu toe heeft Rubens nog geenen vlaemschen geschiedschryver gevonden. Zoo met onze groote mannen, zoo ook met onze nationale inrichtingen; doorgaens is het slechts wanneer een vreemdeling de aendacht op het een of ander punt onzer geschiedenis heeft ingeroepen, dat wy, Vlamingen, beginnen met er ons mede bezig te houden.

Ofschoon zoo algemeen gekend, was de geschiedenis van het S^t.-Julianus gasthuis nooit te boek gesteld. Het scheen dat de volkslegende genoegzaem was om het gryze gesticht van verval, van verwaerloozing vry te waren.

De eerweerde heer P. Visschers, de geleerde schryver aen wiens vruchtbare pen wy reeds zoo vele belangryke geschiedkundige verhandelingen te danken hebben⁽¹⁾, gedacht wat hy aen het voorgeslacht verschuldigd was, toen hy het op zich nam de verspreide hoofdstoffen der geschiedenis van het S^t.-Julianus gasthuis by een te vergaderen, en een blyvend

(1) De heer Visschers mag met recht onder de warmste voorstaenders onzer nationale letterkunde gerekend worden. Van de schoolbanken af, en in een tyd dat de beoefening der nederduitsche tael nog als nutteloos werd beschouwd, legde hy er zich met yver op toe. Opvolgentlyk leeraer by het klein Seminarie te Mechelen, pastor te Heyst-op-den-Berg (19 Juny 1838) en pastor der S^t-Andrieskerk te Antwerpen (1843), nam de weerdige herder al de oogenblikken te baet welke hem de bediening van zyn lastig ambt overliet, om een aental letter- en geschiedkundige werken in het licht te zenden, die gunstig door ons publiek werden onthaeld. Wy deelen den lyst dezer werken mede:
1^o Den spiegel der zondaeren. 1827. - 2^o Geschenk aen de R.C. jeugd. naer Pinamonti. 1828. - 3^o Raedgevingen om eenen zaligen levensstaet te verkiezen; naer het fransch. 1828. - 4^o Samenspraeken over de godslastering, het lezen van slechte boeken, enz. 1828. - 5^o Mengelingen over de opvoeding en het onderwys. 1828. - 6^o Leerreden of gesprekken over verschillende onderwerpen; naer het fransch van de Meslé. 4 deelen in-8^o. 1828. - 7^o Dagelyksche oefeningen over het lyden van O.H. Jesus Christus, gedurende den vasten. 1829. - 8^o De twee leerlingen Petrus en Joannes, elkander voór de eerste communie onderwyzende. 1829. - 9^o Stigtende verhaelen voór de jeugd; naer het fransch. 1829. - 10^o Levensschets van den gelukz. dienaer Gods, Benedictus Joseph Labre. 1829. - 11^o Levensschets van Z.H. Paus Leo XII. 1829. - 12^o Oefening van het inwendig gebed; naer het fransch. 1829. - 13^o De noodzakelykheyd van aelmoessen te geéven. 1829. - 14^o Over den Paus; naer de la Mennais; - Over de Kerk; naer Fénélon. Verdedigschrift tegen de aenvallen aen de R.C. Kerk toegebragt. 1829. - 15^o Wat is de Kerk, en welke is de alleenzaligmakende Kerk. 1829. - 16^o Geschenk aen de R.C. jeugd. 1831. - 17^o Godsdienstige en zedekundige lessen voor de jeugd. 1832. - 18^o Godsdienst en zedeschetsen. 1833. - 19^o Kort begryp van de gewyde geschiedenis, volgens Loriquet. 1833. - 20^o Grondregels der latynsche tael. 1833. - 21^o Geschenk aen de R.C. jeugd, op den dag van den H. Aloysius de Gonzaga. 1834. - 22^o Gebedenboek voór R. Catholyken, met overwegingen en oefeningen. 1834. - 23^o Romeynsche geschiedenis van de stichting van Roomen tot aen den ondergang van het westersch ryk; volgens P. Loriquet. 1834. - 24^o Den kapiteyn Robert, of de vader des huysgezins tot den godsdienst wedergebragt. 1834. 25^o Antonius en Mauritius; naer het fransch van Jussieu. 1834. - 26^o Onderrigting over het houwelyk; naer het hoogduytsch van Johan. Georg. Pfister. 1834. - 27^o Den Christen overweégende het lyden en de dood van onzen Zaligmaker. 1835. - 28^o Herstelden luyster van den R.C. godsdienst in Belgie. 1835. - 29^o Laetste hulde van vriendschap aen M^r Jacobus Joseph Delin 1835. - 30^o Theophilus, een nieuwjaersgeschenk aen de jeugd. 1836. - 31^o Catechismus of christelyke leering. 1836. - 32^o Stigtende verhaelen, leesboek voór meergevoorderden 1836. - 33^o Vlaemschen en franschen woórdenboek, ten gebruyke der schoólen en opvoedingshuyzen. 1836. - 34^o Keus van nederduytsche fabelen en gelegenheydsgedichtjes. 1836. - 35^o Christelyke onderwyzing in de huysgezinnen. 1837. - 36^o Hs. mengeldichten, nagelaten door A.J. Stips. 1837. - 37^o Aengenaeme avondstonden. 1837. - 38^o Een woórd over de oude Rhetorykkamers. 1837. - 39^o Onderrigting over de dansvergaderingen; naer het fransch van Hulot. - Keus van vermakelyke liedekens. 1838. - 40^o Reys naer Jerusalem en den berg Sinaï; door P.M.J. De Géramb, uyt het fransch vertaeld. 1838. - 41^o Redevoering by de plegtige prysuitdeeling aen de behoeftige kinderen, onder het beleyd der Broeders van goede werken. 1838. - 42^o Levensschets van den H. Lambertus, Apostel der Nederlanden. - Levensschets van den H. Willebrordus, met plaetselyke geschiedkundige aenteekeningen. 1839. - 43^o Uytspanningsueren ten nutte besteéd. 1839. - 44^o Levensschets van den H. Franciscus de Sales. 1839. - 45^o Geschiedkundige inlichting over het Nortertynsch Collegie en de voornaemste bibliotheken te Roomen. 1841. 46^o Lettre à MM. les rédacteurs de la Revue de Bruxelles, sur la bibliothèque du Vatican, à Rome. 1841. - 47^o Redevoering over de godsdienstige opvoeding. 1841. - 48^o Redevoering tot de achtbare jongelingen Joan.-Bapt. Laumans, en Felix Suetendael, van Heyst-op-den-Berg, 1841. - 49^o De H. Franciscus van Assisi; beschryving der merkweerdigste oudheden dier stad. 1842. - 50^o Het liefdadig Roomen. 1842. 51^o Redevoering ter gelegenheid der plegtige prysuitdeeling aen de kinderen der gemeente- en zondagscholen te Heyst-op-den-Berg. 1842. - 52^o Reis naer Loretten. 1843. - 53^o Myne Winteravonden. 1844. - 54^o Geschiedkundig verhael van de Reliquiën der XXXVI uitmuntende Heiligen, berustende in S^t-Andrieskerk te Antwerpen. 1846. - 55^o Maria Stuart, met aenteekeningen. 1846. - 56^o Oude en nieuwe byzonderheden van S^t-Andrieskerk, te Antwerpen. 1846. - 57^o Bundel van jaerschriften en dichtjes ter eere van de XXXVI Heiligen. 1846. - 58^o Bezoek van Nikolaes, keizer van Rusland, aen Z.H. Gregorius XVI, Paus van Roomen. 1846. - 59^o De zondagscholen, te Antwerpen. 1847. - 60^o Épitaphes de familles anversoises à Rome. 1848. - 61^o Notice sur l'hospice et l'église de S^t-Julien-des-Belges, à Rome. 1849. - 62^o Geschiedenis van het Jubilé des heilig jaers. 1850. - 63^o Hulde aen de nagedachtenis van den zeer eerw. heer Cornelius Van Vaerenbergh, pastoor van S^t-Pauluskerk, te Antwerpen. 1850. - 64^o Hulde aen de nagedachtenis van den achtbaren en geleerden heer Antonius Leo Zilgens. 1850. - 65^o De zondaar aan den voet van het kruis tydens het Jubilé. 1850. - 66^o De zondaer aen den voet van het H. kruis. 1850. - 67^o Naemrol der eerw. heeren pastoors, onderpastoors, biechtvaders, enz. van S^t-Andriesparochie, te Antwerpen. 1851. - 68^o Verzameling van grafschriften en opschriften in S^t-Andrieskerk, te Antwerpen. 1852. - 69^o Hulde aen de aloude antwerpsche weldadigheid. 1852. - 70^o Iets over twee beroemde kunstmeesters der XVI^e eeuw, Jacob Jonghelinck, metaelgieter en penningsnyder, en Octavio Van Veen, schilder. 1852.
Men voege daerby eene menigte nederduitsche en latynsche gelegenheidsgedichten, in onderscheidene familiën in Antwerpen en elders verspreid; latynsche oden by priesterfeesten; oratiunculae by plegtige omstandigheden; artikels in verscheidene tydschriften, als daer zyn: de Nederlandsche bydragen, de Middelaer, het Belgisch Musoeum, de School- en Letterbode, de Vlaemsche biekorf, het Nederlandsch letterkundig jaerboekje, l'Annuaire de l'institut des sourds-muets à Bruges, l'Académie d'archéologie de Belgique, enz.

[p. 26]

gedenkteeken aen het menschlievend gevoel onzer voorouderen op te richten.

In een welgeschreven boekdeel van ruim 200 bladzyden legt de eerweerde herder ons de gansche geschiedenis van het S^t.-Julianus gasthuis voor oogen. Met den geest leidt hy ons terug in de middeleeuwen, die tyden van grootsche scheppingen, en verhaelt hoe eene edele weduwe, Ida van der Lischt, gezamentlyk met den kanonik Jan Tuclant, ten jare 1303 tot de gedachte kwam een gasthuis voor arme reizigers daer te stellen. Dry nachten werd het den behoeftigen pelgrimmen toegestaen in het menschlievend verblyf door te brengen, byzonder diegenen welke de reis naer Rome hadden gedaen of het H. Heilig huis van Nazareth bezocht.

De edelmoedige gedachte der stichters werd ten volle verwezentlykt. Sedert den dag zyner instelling was het S^t.-Julianus gasthuis eene herberge, waerin de behoeftige reiziger immer eene veilige schuilplaets voor den nacht kon vinden.

Dank aen de yverige medehulp van verscheidene voorname burgers van Antwerpen, zoo als Everdy Wilmaers, Nicolaes van Thielen, Elisabeth en Maria Verbiest, Jan Vrients, Bisschop Cools, den kunstschilder Abrahams Genoels, den beeldhouwer Michiel van der Voort, en menige anderen, werd het bestuer in staet gesteld zyne nuttige taek tot op onze dagen voort te zetten. Een officiële staet, door den heer Visschers volgens de registers van het gesticht opgesteld, toont dat er sedert 2 february 1702 tot op 14 meert 1854 niet min dan 117,776 vreemdelingen van alle natiën in het lofweerdig huis zyn geherbergd en gespyzigd geweest.

Ofschoon voor een uitsluitelyk liefdadig doel opgericht, kon het S^t-Julianus gasthuis het lot niet ontsnappen dat op het einde der XVIII^e eeuw al onze nationale instellingen

[p. 27]

werd berokkend. In 1798 werd het door de agenten der Fransche Republiek te veil gesteld; de schilderachtige kapel, alleen verkocht, wordt heden nog tot pakhuis gebezigd.

Beroofd van de eenige schuilplaets waer zy immer op eene goede ontvangst konden rekenen, wisten de arme reizigers niet langer meer waer des nachts te verblyven. Deze toestand, zegt de heer Visschers, duerde voort tot in 1800, wanneer een ieverig bestuerlid van het Broederschap van O.-L.-V. van Lorretten, in S^t.-Julianus gasthuis, de heer Jacobus Brants, door innig medelyden getroffen jegens de arme vreemdelingen die 's nachts op de straten moesten slapen, een rekwest aen den Prefekt van het departement der beide Nethen, den heer C. Herbouville, dorst in te dienen. Dit rekwest werd door den menschlievenden ambtenaer allergunstigst beantwoord; by besluit van 19 fructidor jaer IX werd het oude gasthuis heringericht en het beheer aen de vroegere bestuerleden teruggeschonken.

Eenmael in hunne bedieningen hersteld, legden deze zich van ganscher herte toe om het aloude menschlievend gesticht den rang te doen herwinnen welken het door de staetsgebeurtenissen had verloren. In 1815 werd er besloten dat er, even als in vroegere jaren, op Witten Donderdag eene tafel zou worden gesteld, voorzien van de fynste eetwaren voor de arme reizigers die de stad Rome of het Heilig Land zouden hebben bezocht. Deze echt populaire maetregel was der antwerpsche bevolking zeer lief; de voornaemste burgers verleenden onmiddelyk aen het bestuer eene hulp die tot op onze dagen geenen oogenblik te kort is gebleven.

In 1853 vierde het bestuer het vyf-honderd-vyftigjarig jubelfeest der instelling van het S^t-Julianus Gasthuis. Prael- en zegebogen werden by menigten geplaetst; dichtregels en jaerschriften prykten ten allen kanten; des avonds waren al de omringende straten luisterryk verlicht⁽¹⁾; deze kenteekens van belangstelling verdwenen echter zeer snel; doch de heer Visschers schreef zyne verhandeling over het Sint-Julianus Gasthuis, en richtte hierdoor een monument op, dat, naer wy hopen, even als het gesticht, nog eeuwen zal bestaen.

P. Génard.

(1) De tafel van dat jaer was buitengewoon versierd. Men bemerkte er onder anderen een gebak van den heer Desiderius Van Spilbeeck, waerin de kunstenaer de gansche geschiedenis van het Sint-Julianus Gasthuis had voorgesteld. De kunstschilder David Col maekte er eene plaet van, welke in het werk des heeren Visschers is gedrukt geworden.