De Vlaamsche School. Jaargang 1

St.-Baefs bekeering.
Eene schildery van P.P. Rubens te Gent.

De Redaktieraed der Vlaemsche School deed my de eer my eenige regelen voor dit belangryk tydschrift te vragen; ik acht het my ten plichte, zoo haest mogelyk en in de maet van myn zwak vermogen, aen eene gedane belofte te voldoen,

Het door my uitgekozene onderwerp is niet nieuw, maer het hecht zich aen een der glansrykste namen waerop België mag bogen, aen de geschiedenis van den vorst der schilders onzer oude vlaemsche school, aen Pieter Pauwel Rubens, wiens schoonste voortbrengselen Antwerpen thans nog versieren. Eventwel is Gent ook prat over de grootsche schepping dezes meesters, welke hare Cathedrale opluistert. Onder meer dan eene betrekking kan de St.-Baefs bekeering zeer wel de vergelyking met de Afdoening des kruises doorstaen. Ik zal echter geenen pennetwist openen nopens de overtreffelykheid van dees of geen tafereel in vergelyking met het andere; ik zal my vergenoegen, eene kortbondige beschryving van het eerste dezer meesterstukken te geven.

Dit tafereel, van kolossale grootte, vertoont een godsdienstig en tevens historisch feit. St.-Baefs, die aen de wereld heeft versaekt en al zyne goederen aen den arme heeft uitgedeeld, vertoont zich aen St.-Amands en aenzoekt hem in het klooster aenveerd te worden, dat de Apostel van Vlaenderen te Gent heeft gesticht.

Om zich een goed denkbeeld van dit overschoone doek te maken, moeten wy een woord reppen van den befaemden vorst die er de held van is.

De menige schryvers ter zyde latende, die zich met de herderlyke werken van St.-Amands hebben bezig gehouden, zullen wy ons by een enkel werk bepalen: de Rymkronyk van het leven dezes heiligen Apostels in het vlaemsch rondom, het midden der XIV^e eeuw^(*) door Gillis van Wevel gedicht. De kronykschryver verhaelt in dien eenvoudigen, naïven en schilderachtigen styl, den litterarischen werken van dit tydstip eigen, dat een woest en wreede leude van Hasbanië, Bavo geheeten, wiens naem alleen zyne onderdanen en naburen van schrik deed yzen, zonder mededoogen een vlaemsch koopman in de gevangenis had geworpen, die zich voor handelszaken naer Tongeren had begeven. De wreede leude had al zyne goederen verbeurd verklaerd, en was op het punt den koopman ter dood te brengen, wanneer Ageltrudis, Bavo's eenige dochter, genade voor den gevangene kwam afsmeeken, die sedert verscheidene dagen in de donkere kelders van een feodael kasteel lag gekerkerd. Bavo had zyne dochter buitengewoon lief; de eenige vrucht zyns huwelyks met de dochter van den machtigen graef Odillo, was Ageltrudis in schoonheid en zoetaerdigheid opgegroeid. De leude werd door de stemme zyns kinds bewogen en gaf aen Ageltrudis oorlof om zelve de banden des gevangenen te slaken. Ommiddelyk begaf zy zich in de duistere en vochtige kerkers des slots, alwaer zy den armen veroordeelde verscheen als eene witte duive door den hemel gezonden. - ‘Myn vriend, - zegde zy met eene zoete en welluidende stem, - myn vader staet my toe u de vryheid terug te schenken; vergeef hem het kwaed dat hy u heeft gedaen, en bid uwen God voor hem en voor my, want ik weet dat gy een Christen zyt, en ik heb betrouwen in uw heilig geloof.’^(**)

De gevangene keerde naer Gent terug en verhaelde het voorgevallene aen den heiligen Amandus. Hy maelde hem in de donkerste kleuren het afbeeldsel des gevreesden graven en vond geene woorden genoeg om den lof der schoone Ageltrudis te verkonden; hy schetste haer af onder de trekken

(*) Leven van Sinte Amand, patroon der Nederlanden, dichtstuk der XIV^e eeuw. Dit handschrift is door Jr. Ph. Blommaert in de verzameling der Vlaemsche Bibliophilen uitgegeven.

(**)

Gaet tout hem, ‘seide hi mettien,
En triveleertene, als ghi wilt,
Ic ben met uwen woorden ghestilt.’ -
‘Vader, danc hebt!’ seide Adeltruut,
Ende so ghinc al overluut,
Daer so den ghevanghenen vand.
‘Vriend,’ seide so altehand,
Ghi ligghet hier te uwen meskieve,
Dat sal ic door sine lieve,
Beteren, daer ghi an gheloovet,
Al eyst dat mijn vader doovet,
Verghevet hem, dies biddic hu,
Ende oock hem ic begheerende nu,
Dat ghi uwen God bidt voor mi,
Want ic weet wel dat ghi
Sijt een kerstijn salich man,
Ende ic gheloove seke daer an,
Dat es die helighe wet,
Die ter weerelt es ghesed.’

[p. 176]

eens bevalligen en zoeten engels, als een voorbeeld van kinderlyke liefde. Na dit verhael, dat den heiligen kerkleeraer diep roerde, vertrok de koopman, en de apostel bad vurig den Heer, opdat graef Bavo genade zou mogen verwerven, en het licht des geloofs ook voor zyne oogen mocht stralen.

St. Amands, dien de loop zyner predikatiën voortzette, verscheen korts nadien te Tongeren, alwaer hy het geluk had, door de tusschenkomst der godvreezende Ageltrudis, graef Bavo tot het Christen geloof te bekeeren. (Anno 651.) Adhilek, bygenaemd Allowyn, die aen de treffende woorden van Amandus niet kon wederstaen, begaf zich tot hem in Gent, zegt een geschiedschryver onzer dagen, en smeekte hem om onder het getal zyner leerlingen opgenomen te worden; voor immer aen de regels der kloosters gehecht, wilde hy voortaen met meerder kracht de misdaden van zyn vroeger leven boeten. Amandus leidde hem de gentsche kerk binnen, en dáér, nadat hy 's graven hair en baerd aen de voeten des altaers had doen vallen, ontving hy hem in de christene priesterschaer. De woeste Allowyn werd de zoete Bavo.

Het is dit punt uit St. Baefs leven dat Rubens als onderwerp zyns tafereels heeft uitverkozen.

Op de rusting van eenen breeden steenen trap, die naer een kloostervoert, ontwaert men St. Amands in groot kerkgewaed, met de kenteekens der bisschoppelyke weerdigheid. Hy is vergezeld van Therbert, den eersten abt der oude abdy waervan de heilige Apostel de stichter is. Graef Bavo werpt zich aen zyne voeten, en in tranen losbarstende, belydt hy al zyne wandaden en smeekt de boetpleging af.^(*)

Op het lagere gedeelte der schildery zyn de armen en kranken afgeschilderd, welke aelmoesen uit de handen van Bavo ontvangen, die zich van al zyne goederen heeft ontmaekt om zich alleen aen de redding zyner ziel toe te wyden. Op het voorplan ontwaert men twee vrouwen wier gelaetstrekken men op het groote deel van Rubens werken terugvindt, - degene zyner twee echtgenooten Isabella Brandt en Helena Fourment. Wat het portret des schilders zelven aengaet, het is niet moeijelyk het in het mannelyk en krachtig gelaet van graef Bavo te herkennen, terwyl de pater die almoesen uitdeelt, het afbeeldsel vertoont van Rubens' vader, die door zyne liefdebetrekkingen met Anna van Saksen zoo vermaerd is geworden.

Dit doek, door bisschop Antonius Triest aen de Cathedrale van Gent geschonken, versierde eertyds het oude hooge altaer. Het was slechts na de opbouwing van het huidige, dat men het werk van Rubens in de kapel plaetste waer men het thans nog bewondert.

Een zoo merkweerdig tafereel kon het lot niet ontgaen van al de meesterstukken van Europa, die het keizerlyk musaeum te Parys onder Napoleon I gingen verryken. Aen België na den veldslag van Waterloo teruggeschonken, werd het naer Brussel gezonden; doch Willem I gaf het in 1817 weder aen de kerk tot welker versiering het was geschilderd.

Ph. Kervyn de Volkaersbeke.

(*)

Ende stelde (Bavo) voor dan sinen moed
Om een leven, in sulker wise
Te leedene, daer hi ten paradyse
Christuse by anescouwen mochte;
Veel penitencien niet sochte
Was sijn staet, die hi uphief.