De Vlaamsche School. Jaargang 1

De dryjaerlyksche Tentoonstelling van Schoone Kunsten.
(Vervolg. Zie bl. 107.)

De verkoop eener Abyssyniaensche slavin, van M. Portaels, is onwederlegbaer het byzonderste der vier tafereelen, door dezen kunstenaer naer de tentoonstelling gezonden. De persoonen drukken goed de gewaerwording uit die de schilder moet hebben gevoeld, wanneer hy dergelyk tooneel bywoonde. Het geheele is vol waerheid, en elk beeld staet op zyn eigen geteekend; nergens ontwaert men iets van den conventionnelen stempel. De houding der slavin is statig en waer; zy is bewust van haer lot; zy gevoelt het als eene Abyssyniaensche maegd: de teekening van dit figuer is wonderfraei, de vorm is edel en grootsch; het is de schoone natuer naer de natuer gevolgd door een man die haer gevoelt en weet hoe hy haer moet wedergeven. De uitdrukkingen, de typen van kooper en verkooper, dragen het gansche oostersch karakter. Dit tafereel blinkt niet alleen uit door de volmaektheid van opvatting, de behandeling ook draegt krachtig by om het gedacht des schilders weêr te geven, en stelt een wezentlyk goed gelukken daer.

De Verteller te Caïro is slechts eene schets, een onuitgevoerd gedacht op het paneel geworpen, maer waerin de waerheid, hetdenkbeeld eens verheven kunstenaers doorstralen.

De twee vrouwenhoofden: de jonge vrouw uit de omstreek van Triëst en de jonge vrouw van Beyruth, zyn gewrochten verveerdigd als tydverdryf en om te behagen; doch zy zyn de uitdrukking van het talent eens kunstenaers niet. Zy toonen die stevigheid van behandeling, die vastheid van teekening niet aen, die wy opmerken in den verkoop der slavin en den verteller te Caïro.

De heer Navez heeft ons zeven schilderstukken gezonden:

Eene italiaensche Zingara.

Twee jonge meiskens, eenen hond met een vogelnestje vermakende.

De Bloemenspraek. - Eene maegd, van de fontein terug keerende, eenen bloementuil aen eenen boomtak vastgehecht beschouwende.

Het oordeel van Salomo. - Op het oogenblik als men de twee moeders hare kinderen heeft wedergegeven; de goede moeder ontvangt de gelukwenschen der vrouwen die haer omgeven; de booze, die door den beul wordt heen geleid, wordt door het gejouw der menigte vervolgd. Salomo verlaet zynen troon, onder de eerbewyzingen des volks.

De verstooten Ryke. - ‘En gelyk hy op den openbaren weg voortging, kwam een jonge man hem tegengeloopen, boog voor hem de knie en zegde hem: ‘Goede meester, wat moet ik doen om het eeuwig leven te verwerven?’ Jesus antwoordde hem: ‘Waerom noemt gy my goed? God alleen is goed! Gy kent de geboden: gy zult geen overspel doen; gy zult niet doodslaen; gy zult niet stelen; gy zult geene valsche getuigenis geven; gy zult geen bedrog plegen; gy zult vader en moeder eeren.’ - De jongeling, antwoordende, zegde

[p. 117]

hem: ‘Meester, ik heb deze voorschriften sedert myne jongheid gevolgd.’ En Jesus, hem beziende, beminde hem en zegde: ‘Slechts éene zaek ontbreekt u nog: ga, deel den armen uit al wat gy bezit, en gy zult eenen schat in den hemel winnen; kom dan tot my terug.’ De jongeling, by het hooren dezer woorden bedroefd, verwyderde zich al zuchtende; want hy bezat vele goederen. - En Jesus, rond zich ziende, zegde tot zyne discipelen: ‘Wat is het toch moeijelyk voor hen die rykdommen bezitten, het ryk der hemelen binnen te treden.’

Matheas, C. xix V. 16 a 22.
Marcus, C. x V. 12.

De aenkomst van Vert-Vert te Nantes.
Bedevaert eener familie voor haren ouden gebrekkelyken vader.
Eene jonge bedevaerdster op het toppunt eens bergs rustende. -

Ondergaende zoneffekt.

Dit uittreksel uit den kataloog zal onzen lezeren doen zien, in hoe ruime mate M. Navez, bestuerder der koninklyke Akademie van Brussel, tot onze tentoonstelling, heeft bygedragen. Sedert lang is de school van den heer Navez door ons veroordeeld, en wy gevoelen ons gelukkig te mogen bestatigen, dat, na lange jaren het hoofd te zyn geweest eener school die wy niet kunnen goedkeuren en die onze geschiedenis ons heeft geleerd te verstooten, hy ten huidigen dage het eenige overblyfsel er van is. Zyne hooge jaren, de hooge rang dien hy in het kunstonderwys bekleedt, zyne edelmoedige deelneming in onze dryjaerlyksche tentoonstelling maken het ons ten plichte zyne voortbrengselen te beoordeelen uit een oogpunt van echte en volle verloochening van alle kunststelselmatigheid. Wy zouden ruimte noodig hebben, meer, veel meer dan wy beschikbaer hebben voor ons overzicht der tentoonstelling, om de redenen bloot te leggen die ons de school waervan de heer Navez, zoo als wy reeds gezegd hebben, de laetste uitdrukking is, doen bestryden. Wy zullen ons in eenige woorden uiten: het ontbreekt hem aen nationaliteit.

De tafereelen van den heer Navez, die ons de hoedanigheden van opvatting en behandeling schynen te bezitten, zyn de italiaensche Zingara en de bedevaert eener familie voor haren gebrekkelyken vader.

In het eerste dezer samenstellingen bestael ensemble; de karakters zyn goed gevoeld en goed uitgedrukt, het kinderhoofd is schoon als type, en als teekening is het onberispelyk; het tweede is fyn gevoeld en waer uitgedrukt; op aller aengezichten ligt de droefheid, vermengd met eene zoete hoop, voortspruitende uit het krachtig gebed.

Het jonge rechtstaende meisje, dat haren ouden gebrekkelyken vader ondersteunt, is een bewonderensweerdig evenbeeld van godsvrucht. Zy roept de tusschenkomst van Onze Lieve Vrouw in, met eene treffende, uit het hert vloeijende overtuiging. De schikking der overige beelden dezer schildery bewyst opvatting, diep gevoel der natuer, fynheid van opmerking, voor wat de typen betreft, iets wat ons bewyst, dat de heer Navez een groot schilder zou zyn geweest, - van ons oogpunt uitgaende, - zoo hy zyne opvattingen niet buiten zich-zelve ware gaen zoeken.

De verstooten ryke, de aenkomst van Vert-Vert te Nantes, het vonnis van Salomo zyn conventionneel van teekening en kleur; de samenstelling is zonder opvatting, daer de voor het schoone onontbeerlyke hoedanigheden in deze dry schilderyen ontbreken. Daeruit vloeit de onaengename indruk voort dien deze tafereelen op het publiek hebben gemaekt.

In de schildery van M.P. Kremer, Maria van Oosterwyk, beroemde bloemenschilderes, eenen ruiker verveerdigende die haer tot nabootsing moet dienen, vinden wy wezentlyke verdiensten: de kleur is stevig en vol harmonie, en de schikking is in het algemeen gelukkig. Het achterdoek, de bloemen en standbeeldjes zyn bevallig van uitvoering, zoowel als de byzaken, hier en daer neêrgeworpen om het schilderachtige van eens kunstenaers werkhuis te volmaken. Wy betreuren dat het vrouwenbeeld zooveel te wenschen overlaet: het is niet teeder genoeg en zonder gedacht; de teekening is zwaer en onnauwkeurig; ons dunkens zou zulke vrouw, - eene kunstenares, - een sierlykeren, een fyneren vorm moeten bezitten, dan ook zou het tafereel van M. Kremer waerheidvoller voorkomen.

De heeren Guffens en J. Swerts hebben in ruime mate en met ernstige voortbrengsels tot onze tentoonstelling bygedragen. Zoo de plaets welke beide schilders tusschen onze hedendaegsche groote meesters bekleeden, nog niet goed is afgeteekend, is het slechts hunne eigene schuld. Hunne werken dragen geenen eigenaerdigen stempel; zy volgen jammerlyk eene school aen welke de noodzakelyke hoedanigheid ontbreekt van het schoone in de kunst. Om de voortbrengselen die tot dergelyke school behooren te beoordeelen, dient men zoo veel mogelyk de zienwyze der kunstenaers, hoe gebrekkig die dan ook zy, in aenmerking te nemen.

De heilige Maegd en het kindeken Jesus, van M. Guffens, zou eene goede schildery zyn, zoo de schilder zyn gansch gedacht hadde teruggegeven. Er heerscht een zeer godsdienstig gevoel in. De uitdrukking van het wezen der H. Maegd is zacht en hemelsch; maer de behandeling is valsch, zy is plat, onnatuerlyk en laet de beelden niet oogenschynlyk vooruitkomen, eene hoedanigheid die, denken wy, nogthans zoo onontbeerlyk! is in het historische vak als in het landschap. Zyn David is misschien degene zyner twee schilderyen, die onder dit oogpunt het gebrekkigste is; het beeld heeft eene gemaekte houding, het is zonder opvatting daergesteld, de behandeling is styf en koel en laet den toeschouwer koud. Dit tafereel hoort toe aen eenen kunstenaer, die veel beter het publiek weet te ontroeren, aen den beroemden vedelspeler F. Servais.

De kartons de mystieke Hymne, St. Pieter, St. Bartholomoeus, en de H. Maegd met het kindeken Jesus, bevallen ons meer. Hier zien wy het talent der samenstelling tot eenen hoogen graed stygen, daer het thans afgescheiden is van de stoffelyke bewerking die den heer Guffens gansch ontbreekt. Deze kartons zyn breeder geschilderd en bezitten een oneindig dieper godvruchtig gevoel.

De Christus tusschen de leeraers, St. Johannes en St. Philippus, dry kartonnen voor Onze-Lieve-Vrouwekerk van St.-Nikolaes uitgevoerd, zyn het werk van beide kunstenaren en bezitten als kartonnen dezelfde hoedanigheden, terwyl

[p. 118]

hunne eindelyke uitvoering de hier boven aengehaelde gebreken aentoont.

De heer J. Swerts staet in den kataloog voor vier onderwerpen aengeteekend: eene schildery en dry kartons voor fresco-schilderingen, uitgevoerd voor Onze-Lieve-Vrouwekerk van St. Nikolaes. De schildery, voorstellende de H. paus Cornelius, omringd door de byzonderste martelaren zyns tyds, komt ons voor als eene goede godsdienstige schildery: er ligt manier in zekere gedeelten van dit werk; de samenstelling er van is grootsch, en de hoofden zyn schoon als karakter en goed uitgedrukt; doch wy moeten den heer Swerts recht uit zeggen dat het zyne kleur aen natuer ontbreekt; zy is hard; zyne stoffen bezitten geene vastheid, de plooijen hebben geene ruimte en zyn al te klein geteekend voor de grootte van zyn doek en voor de plaets waer voor het beschikt is. Zyne kartonnen zyn schoon, behendig geteekend en als gevoel en karakter waer, iets wat wy, zonder het te vinden, in zyne schildery hebben gezocht. Bovenal bewonderen wy zyne twee engelen; er ligt daerin iets geheimzinnigs, iets sierlyks; men ziet in deze twee beelden eene buitengewoone natuer, die goed doet gevoelen dat zy tot eene andere wereld behooren en dat zy, om te bestaen, dezelfde hoofdstoffen als wy niet noodig hebben.

Sprekende van de kartonnen der heeren Guffens en Swerts, hebben wy het woord fresco neêrgeschreven; dit woord herinnert ons het tydstip toen de eerste Christenen hun levendig geloof lieten kennen door voortbrengselen, treffend door grootschheid van teekening, macht van omtrek en bovennatuerlyke kracht van uitdrukking. Zy voerden hunne werken uit op de muren der Katakomben van Rome, by fakkellicht en omringd door hunne biddende broeders. Verscheidene dezer bewonderensweerdige specimen des overgangs van de vervallen Grieksch-romeinsche tot de nieuwe jonge en levensvolle Christen-kunst zyn ontdekt geworden, tydens de delvingen kortelings geleden op de begravenisplaetsen van St. Agneete en St. Kalixtus gedaen.

Onder de heerschappy der eerste christene keizers, vermenigvuldigde zich de godsdienstige schildering uitnemend snel. Deze vorsten vernielden, van den eenen kant, de overblyfsels der oude beelden van Griekenland en deden, van den anderen kant, de kerken met buitengewoonen luister en pracht versieren. Het is op dat tydstip dat de gewoonte van de binnenmuren der kerken met schilderingen, mosaieken en verguldsel te luisteren zich algemeen begint te verspreiden.

De kerkvaders wilden dat het oog der geloovigen steeds getroffen wierd door godsdienstige beelden, die zoowel door het onderwerp dat zy voorstelden, als door de harmony der kleuren en de geheimzinnige effekten van het licht, hunne herten tot godsdienstige ingetogenheid zouden stemmen. Onder Karel-den-Groote werd deze gewoonte zelfs eene wet, die voornamelyk in Frankryk en Duitschland tot het einde der X^e eeuw zonder onderbreking in stand bleef.

De merkweerdigste voorbeelden in dit slach van schilderkunde werden gevonden in de kerk van Pisa, in het Campo Santo te Pisa en in eenige kerken van Florencië en Padua: het waren bewonderensweerdige gewrochten van eenvoud, gevoel en godsvrucht, hoedanigheden die byzonder Giotto onderscheiden. Na de heropkomst der christelyke kunst, in Italië, is het Duitschland dat de volledigste voortbrengselen in het monumentale vak heeft opgeleverd. De St. Appolinaberg, by Keulen, is een voorbeeld van de volmaektheid die deze kunst by onze buren bereikte.

Als een ander bewys van het gebruik der muerschildering zouden wy kunnen aenhalen, dat deze kunst nooit gansch in Frankryk heeft opgehouden te bestaen, en om zulks te staven, hoeven wy slechts de voortbrengselen van Flandrin te noemen.

De heeren Van Eycken en Portaels, te Brussel, zyn gelukkig bedacht geweest, toen zy den smaek voor de fresco-schildering in België zochten herin te voeren: de eerste door zyne werken in de Kapellekerk, en de tweede door zyne schilderingen in de kapel van de Broeders der Christelyke leering en den bovengevel der St. Jakobskerk op Kaudenberg, te Brussel.

De heeren Guffens en Swerts hebben insgelyks in dit vak een uitgebreid werk begonnen in de Onze-Lieve-Vrouwekerk van St. Nikolaes. Het zien alleen van deze grootsche onderneming doet den wensch ontstaen, dat het staetsbestuer en de kerkfabrieken maetregelen zouden nemen om de inwendige versiering der tempels weder in te voeren, daer deze voorzeker hetzelfde uitwerksel op de geloovigen onzer dagen moet te weeg brengen als zy het op onze vaderen deed.

Byna alle de groote godsdienstige gebouwen waren oudtyds met fresco-schilderingen versierd. Voor de kunst is de fresco-schildering een machtig hulpmiddel, en tevens is zy eene belangryke aenmoediging voor de studie van het vak der groote of historie-schildering. Het eenige vak waerdoor de kunstenaer de opgetogenheid zyner ziel kan wedergeven, zal hem door de maetregelen die wy wenschen, aen de hand worden gedaen.

De kerk van den H. Antonius van Padua is de eerste geweest om dit vak in Belgiës kunststad terug in te voeren. Daer dit werk voltooid was by de opening onzer dryjaerlyksche tentoonstelling en het er zeker zou hebben geprykt, ware het slechts mogelyk geweest het er heen te brengen, gelooven wy het in ons overzicht niet te mogen vergeten.

De naem van den heer V. Lagye is in den kataloog niet te vinden; maer in de kerk van den H. Antonius van Padua is hy vertegenwoordigd op eene wyze, zoo schitterend dat zy eer doet aen den kunstenaer en aen het kerkfabriek, welk het gelukkig gedacht heeft gehad hem dien muer toe te vertrouwen, waerop hy zyn talent ten volle heeft kunnen toonen. Ofschoon dit werk, volgens het zeggen van den heer V. Lagye, slechts een proefstuk zy, daergesteld om de deelneming te bewyzen die het kerkfabriek voor dit vak van versiering heeft betuigd, nogthans bevat het alle de hoedanigheden die het schoone in de kunst daerstellen. Hoe majestatisch lost zich de Moeder-maegd met het Godskind tegen den achterdoek af, waerop het kruis, zinnebeeld der verlossing, schittert! Hoeveel macht, hoeveel edelheid en ter zelfder tyd hoeveel zachtzinnigheid ligt er in dit hoofd der Maegd opgesloten. Het is wel de Koningin des Hemels. Hoe breed is die mantel die het hoofd omvat en in grootsche plooijen op de voeten

[p. 119]

der moeder Gods nederdaelt. Dit is wel de behandeling die vereischt wordt om in eene kerk eerbied in te boezemen. Er ligt niets gemeens, niets alledaegs in die triptiek; alles is grootsch, machtig, vol karakter; de typen zyn getrouw; de overgang van de oude tot de nieuwe wet is gelukkig uitgedrukt, door de tegenoverstelling der zystukken met het middenstuk; de St. Anna en de H. Joachim maken het rechter zystuk uit; de H. Elisabeth en de H. Zacharias het linker, vier voortreffelyk geteekende, breedgeplooide en wyselyk bewerkte beelden, wier kleur zoo krachtig en tevens zoo teeder is dat zy wellicht tot hiertoe nog niet aldus door de frescoschildering werd bereikt. Deze vier beelden stellen de oude wet voor. De H. Maegd en het kindeken Jesus, boven wie het kruis zich verheft, zyn het onderwerp van het middenstuk, dat de nieuwe wet verbeeldt. Het lystwerk is uitgevoerd door den heer L. Schaefels en is in zyn geheel, zoowel door de harmony van kleur als door de fynheid der bewerking, weerdig de beelden van den heer V. Lagye te omsluiten. Daer die proefneming ten volle aen de verwachting des kerkfabrieks en des kunstenaers heeft beantwoord, zou, volgens men ons heeft gezegd, de heer V. Lagye door het kerkfabriek zyn gelast geworden met de versiering van den halven cirkel achter het groot altaer, en waerschynlyk zal hem de taek worden opgedragen de gansche kerk op te luisteren. Dergelyk besluit van wege den fabriekraed der kerk van den H. Antonius van Padua zou verdienen in gouden letteren in de kunstgeschiedenis onzes tydstips te worden opgenomen, daer het grootelyks zal hebben medegewerkt om dit vak der kunst herop te beuren en tot zyne ware bestemming, het hert van den mensch tot God te verheffen, terug te brengen.

De schildery N^o 247, de Begrafenis Christi voorstellende, verbaest den toeschouwer door haren grooten omvang en de stoutheid der samenstelling. Dit werk heeft by de menigvuldige vrienden des schilders, den heer Ed. Du Jardin, de hoop doen herleven, hem eens die plaets tusschen de groote kunstenaren onzes tydvaks te zien innemen, die zy voor hem hadden gedroomd, dan reeds wanneer hy nog slechts den eersten stap op het kunstveld waegde. Sedert jaren kregen wy niets meer van den heer Du Jardin te zien dan omtrekteekeningen, die de werken van onzen uitstekenden romanschryver H. Conscience versieren. Zeker bezitten deze kunstvoortbrengsels veel weerde, doch deze volstaet niet om den naem te maken van eenen kunstenaer die schilderyen kan verveerdigen, zoo als de Begrafenis Christi. Zoo de schilder by die grootsche en nieuwe samenstelling, die vaste, machtige en feillooze teekening, een dieper godsdienstig gevoel, eene verscheidenheid van uitdrukkingen en gevoeligere typen hadde gevoegd, zou zyn tafereel ontegenzeggelyk het schoonste der tentoonstelling zyn geweest. Daer deze laetste hoedanigheden niet genoeg zichtbaer zyn voor het oog des toeschouwers, zoo brengt dit onderwerp den indruk niet te weeg dien het zou moeten verwekken. Voor ons is het een groot gebrek wanneer eene godsdienstige schildery den toeschouwer niet innerlyk beweegt. De kunstenaer moet dezen doorgronden, zyne ziel peilen, zyne indrukkingen uiteen zetten en niet enkel door plastische middelen, in wat hoogen graed van volmaektheid hy die dan ook moge bezitten, de onderwerpen uit het H. Schrift wedergeven. Men mag de bybelsche onderwerpen slechts eerst dan ondernemen, wanneer men zich diep heeft doordrongen van al het schoone, grootsche en bovennatuerlyke der tooneelen, ons door het H. Schrift overgebracht.

De heer Van Ysendyck, bestuerder der Akademie van Bergen, en de heer Mathieu, bestuerder der Akademie van Leuven, hebben maer zeer zwakke tafereelen tentoongesteld, in vergelyking van den naem dien zy dragen en dien zy ten volle verdiend hebben op vroegere tentoonstellingen. De voortbrengselen des eersten zyn: de H. Vincentius-a-Paulo en het gebed troost de droefheid en de wanhoop, en des tweeden een doek met name aen den voet van het kruis, een onderwerp dat dikwyls behandeld en wonder goed geschikt is tot een tafereel vol gevoel. De heer Mathieu heeft zyn gedacht niet terug gegeven, zyne schildery is middelmatig, en met moeite kunnen wy het erkennen als een voortbrengsel des schilders van Christus in zyn graf, eene schildery die op eene der laetste tentoonstellingen van Brussel prykte en uitstekende verdiensten bezat, welke wy vruchteloos zouden zoeken in het nummer 478 onzer tegenwoordige tentoonstelling.

De heer Wittkamp is een kunstenaer die reeds eene voorname plaets tusschen de meesters onzer school bekleedt. Nauwelyks had hy het werkhuis van den heer de Keyser, wiens leerling hy is, verlaten, of reeds vertoonde hy zich op het veld der kunst met een doek van grooten omvang en dat uitstekende verdiensten bezat: wy bedoelen zyn Burgemeester van Leyde. Met dit doek verwierf hy byval te Brussel en in Holland, en sedert heeft hy niet opgehouden naer onze tentoonstellingen merkweerdige voortbrengselen te zenden. Op onze huidige tentoonstelling is hy vertegenwoordigd door een onderwerp, hem ingegeven door een gedicht van H. Tollens. De terugkomst der Hollanders (Heemskerk en zyne gezellen), na dat zy eenen winter hebben overgebracht te Nova-Zembla (1596-1597), is een tafereel dat niets dan zyne te recht behaelde faem kan vergrooten. De samenstelling is kalm en goed gevoeld, de uitdrukking van alle de persoonen is behoorlyk en juist: deze verheugen zich daer zy de zon, het hemellicht van welks stralen zy zoo lang zyn beroofd geweest, terugzien; genen, die met kracht het lyden dat zy te dragen hadden, hebben doorstaen, zoeken de hoop by hunne min gelukkige, min sterke gezellen op te beuren; de stuerman, door de zegekreten die zich aen den voorsteven des boots laten hooren, gewaerschuwd dat zy het land nader zyn en dat weldra zyne kunde kan worden ingeroepen, blyft kalm by zyn roer, om alle onheil te voorkomen en om als ervaren zeeman zyne boot, met hare kostbare vracht, naer de eerste kreek te sturen die de vereischten bezit tot eene voordeelige landing. De kleur van dit doek, alsook die van zyn ander getiteld de Mymering, schynt ons te zondigen door den al te groenen toon.

Johan Van Rotterdam.

(Wordt voortgezet.)