De Vlaamsche School. Jaargang 1

Belgische gemeenschapsmunten uit de XIII^e en XIV^e eeuw.

Tydens de middeleeuwen, wanneer Nederland in een aental kleine streken was verdeeld, die onder hare hertogen, graven, heeren of bisschoppen van elkander geheel, of bykans, onafhankelyk waren, bezat ieder dezer vorsten het muntrecht op eene onbeperkte wyze, en gevolgentlyk elk gewest zyn eigen geld, hetwelk van dat der overige niet enkel door het opschrift, de afbeelding, maer ook in gehalte, grootte en gewicht, en gevolgentlyk in weerde verschol. Dat deze verscheidenheid van munt, tusschen zoo dicht by elkander gelegene landschappen, voor den wederzydschen handel een stootende hinderpael was, zal men licht beseffen; ook poogde men van vroegtyds af, middelen aen te wenden om de gevolgen van dit verschil in het geld, uit Nederlands staetkundige verdeeling ontstaen, te weeren. Het zy uit eigene beweging, het zy krachtens een verdrag, sloeg men in deze streek de stukken na, die in gene naburige in omloop waren, om aldus de handelsbetrekkingen te bevorderen.

Al die stukken echter, welke verscheidene vorsten zich onderling verbonden op dezelfde gehalte, en meestal met dezelfde afbeelding te doen slaen, om ze van wederkant in hunne staten eene wettelyke gangbaerheid te verzekeren, zyn geene gemeenschapsmunten; want dezer laetsten fransche benaming monnaie de convention, die men meestal in het nederlandsch overzet door conventiemunten, verdragsmunten is niet volkomen juist.

Gemeenschapsmunten zyn, wel is waer, stukken die, krachtens een verdrag, in twee of meer staten in omloop waren, maer dit onderscheidt ze verder van alle andere, dat zy op bevel van twee of meer vorsten werden geslagen, die by het invoeren van dergelyk geld hun byzonder recht van te munten en van hunnen naem op de munt te plaetsen, voor eenigen tyd, in een gemeenschappelyk recht veranderden. Gemeenschapsmunten werden dan enkel verveerdigd wanneer een nauw politiek verbond dezen en genen onzer vorsten tydelyk vereenigde. Uit dien hoofde leveren zy een hoog belang op, daer zy doorgaens aen eene min of meer voorname gebeurtenis uit onze geschiedenis herinneren.

Het getal der Belgische gemeenschapsmunten uit de XIII^e en XIV^e eeuwen beloopt op een twintigtal. Wy zyn voornemens ze opvolgentlyk in de Vlaemsche School te beschryven en er de byzonderste van te laten afbeelden. Daer eenige dezer stukken onuitgegeven zyn, hopen wy de aendacht der muntkenners en liefhebbers, die dit tydschrift lezen, te verdienen.

Wy hebben het niet noodig geacht, by het in oogenschouw nemen onzer aloude gemeenschapsmunten, stiptelyk de chronologische orde te moeten volgen. Voor dit mael vergenoegen wy ons dry dezer penningen op te nemen, waervan wy de teekeningen aen de vriendelykheid van onzen stadgenoot, den kunstschilder Julius de Keghel, verschuldigd zyn.

munt van jan ii, hertog van braband en jan i, graef van
namen, ruwaerd van vlaenderen (1303).

Na den slag der Gulden sporen, werd Jan, graef van Namen, de oudste zoon uit Gwy van Dampierre's tweede huwelyk gesproten, als ruwaerd van Vlaenderen, tydens de gevangenschap zyns vaders en die van Robrecht van Bethune, in gansch het land herkend. Hy bleef in deze hoedanigheid het graefschap besturen tot in mei 1303, wanneer hy de teugels der regering aen zynen halven broeder, Philips van Tiedi en Lorette in Italië, overgaf.

Nauwelyks hadden de vlaemsche gemeenten door de zege van Kortryk den franschen inval afgeweerd, of, door dezen voorspoed aengevuerd, keerden zy hunne krachten tegen Willem van Avesnes, graef van Holland en Henegouwe, van welken zy de uitvoering des traktaets van 1256, nopens de Zeelandsche eilanden, eischten. Zy vonden alsdan eenen getrouwen bondgenoot in hertog Jan den Tweeden, van Braband, die zich ook over den hollandschen graef had te beklagen.

Terwyl de Vlamingen, in Zeeland gerukt, te Ter Vere en te Arnemude zegevierden en Middelburg bemachtigden, trok

[p. 96]

Jan de Tweede in Zuid-Holland en belegerde Dordrecht. Hy gelukte echter niet in zyne poogingen om de stad te overmeesteren en bevond zich weldra gedwongen, onverichter daed, in zyn land terug te keeren. De Vlamingen van hunne zyde bleven de wapens niet met hetzelfde geluk voeren; en de nederlaeg, die zy in den beginne van 1304 te Zierikzee ondergingen, noodzaekte hen van hunne onderneming af te zien.

Het was ongetwyfeld tydens het korte tydstip, dat Jan van Namen, als ruwaerd van Vlaenderen, met Jan van Braband verbonden was om ter zelfder tyd Holland aen te randen, dat de volgende groot met den burg in omloop gebracht werd.

Zoo als men ziet, verbeeldt dit stuk op de voorzyde eenen burg met dry torentjens, waerboven een kruis: dit alles in eenen rand, bestaende uit een borduersel van schildjens met eene lelie. Het opschrift luidt als volgt:

ioh (annes): co (mes): nam (urcensis) (Jan, graef van Namen).

Midden op de keerzyde staet een kruis; in den binnenrand: * brabantie: dux (hertog van Braband); in den buitenrand: * nomen domini nostri sit benedictum. (De naem onzes Heeren zy gezegend!)

Dit zilverstuk, waervan tot hiertoe slechts êen exemplaer is terug gevonden, komt voor in het werk des heeren Van der Chijs, hoogleeraer-directeur van het munt- en penningkabinet der Leidsche Hoogeschool, over De Munten der voormalige hertogdommen Braband en Limburg, van de vroegste tijden tot aan de pacificatie van Gend (Haarlem 1851), waerin het te recht aen hertog Jan II en aen graef Jan I werd toegekend, doch zonder nadere bepaling van het vermoedelyke tydstip der verveerdiging. Men moet het echter wel stellig tot de gebeurtenissen van 1303 terugbrengen; want vooreerst treffen wy in het leven van Jan I, graef van Namen, nergens eene andere gelegenheid aen, die hem aenleiding zou hebben gegeven tot het slaen eener gemeenschapsmunt met den hertog van Braband, en verder is het juist in de allereerste jaren der veertiende eeuw, dat men algemeen grooten met den burg hier te lande sloeg. Jan de Tweede, hertog van Braband, bracht ze eerst in omloop; van hem zyn er terug gevonden die te Brussel, en andere die te Antwerpen of te Maestricht gemunt werden. Tydens dat Gwy van Dampierre in Frankryk gevangen zat, liet Willem van Gulik er te Dendermonde slaen; Jan van Namen, te Dendermonde, te Gent (over-Schelde) en te Aelst, en Philips van Tiedi in deze twee laetste steden^(*). Arnold VIII, graef van Loon^(**), volgde insgelyks het voorbeeld van den brabandschen hertog, en Jan van Namen liet ook grooten met den burg in zyne eigene staten munten.

C.-A Serrure.

(Wordt voortgezet.)

(*) Zie onze beknopte schets eener geschiedenis van het muntwezen in Vlaenderen, in het Jaarboeksken voor 1854, uitgegeven door het Taalminnend-Genootschap. Gent. 36 en volg.

(**) C.-A. Serrure, Mélanges numismatiques. 1852. 19.