De Vlaamsche School. Jaargang 1

[p. 89]

Kunsttonnekens van Willem-Josef Wuyts,
(1785.)

Alwie eenigzins met den



kuipersstiel bekend is, weet dat men zonder kloppen geen vat kan maken en dat men, om het te voltooijen, genoodzaekt is het dikwerf te keeren en te draeijen.

Tot hier toe heb ik in ons land nog geenen kuiper ontmoet die zulks niet bystemde, en ik ben overtuigd dat noch in Engeland, noch in Frankryk, noch in Duitschland een man van stiel het aengehaelde stelsel zou durven wederleggen. Hoe zal men dan verwonderd zyn, als men zal vernemen, dat ik in bezit ben van twee tongroepekens die, op het eerste zicht, niet met den hamer verveerdigd schynen, zoo tenger zyn ze! zoo behendig zyn hunne menigvuldige vaetjes, by middel van uitspringende duigen, tot eenen bloemtros samengewerkt!

Deze tongroepekens zyn éenig in hunnen aerd. Ik veroorloof my zulks te zeggen, vermits ik op myne reizen, zoo wel binnen als buiten 's lands, nooit hunne weêrga heb gevonden, in weêrwil myner nauwkeurige opzoekingen.

De verveerdiger was myn vader, en nooit heeft hy aen iemand medegedeeld hoe hy er in gelukt is ze te maken. Lange jaren heb ik gezocht zyn geheim te ontdekken; maer tot heden zyn al myne poogingen vruchteloos gebleven. Doch, daer alle werk 't welk een buitengewoon vernuft verraedt, tot het nageslacht verdient over te gaen, heb ik voorgenomen, eer ik de eeuwige rust inslape, van myne kunsttonnekens eene beschryving te geven en deze met eene teekening te doen vergezeld gaen, opdat de hedendaegsche kuipers in kunstmin zouden ontsteken!

Ik was zelfs voornemens bedoelde vaetgroepekens naer de tentoonstelling van Parys te zenden; maer de vrees, dat, by de verzending, eenige schade aen die teêre gewrochtjes mocht komen, heeft my van dit voornemen doen afzien.

Vader heeft my menigmael beloofd my te leeren hoe hy die werkjes uitgevoerd had; maer hy stelde de vervulling dier belofte altyd uit om mynen vindingsgeestaen te prikkelen. Telkens dat ik hem naer den sleutel vroeg, antwoordde hy: ‘zoek wel, zoek wel, ik heb wel gevonden.’ - Eilaes! door dat toeven is hy met zyn geheim ten grave gedaeld; want in 1824 rukte hem een schielyke dood uit de wereld.

Van myne jongste jaren heb ik over het kunstwerk myns vaders met den grootsten lof hooren spreken door liefhebbers die het van alle gewesten kwamen bewonderen. Daervan wil ik iets aenhalen.

Vader was geboortig van Lier en woonde destyds in die stad. Een brouwer van Mechelen, het teêre vaetwerk daer gezien hebbende, was er zoodanig over verwonderd dat hy in zyne stad er aen ieder over sprak. In zyne gewoone herberg vertelde hy aen de vrienden, dat hy twee trossen tonnen gezien had, waervan de eene uit twee honderd negen-en-twintig verschillige vaten was samengesteld; dat er ongeveer zes duizend reepen om lagen, en dat hy te raden gaf hoe zwaer die tonnentros was.

De eene dacht duizend pond, de andere meer. Groot was elks verwondering, toen de verteller verklaerde dat de tros niet meer dan vyftien oncen woog, en daer mynheer de Brauwer (een brouwer die als dusdanig den kuipersstiel kon, vermits niemand

[p. 90]

destyds in drank handel mocht dryven, ten zy hy dit ambacht verstond) het niet wilde gelooven, stelde hy voor: dat het gansche gezelschap eene reis naer Lier zou doen, om met eigen oogen die trossen lichte tonnekens te zien. - ‘Indien wat men verhaelt, waer is, zegde hy, zal ik de reiskosten betalen; in het tegenovergestelde geval zal de verteller het voldoen.’

De wedding werd op dien voet aengenomen, en dien ten gevolge zag ik op zekeren middag een twintigtal reizigers in myns vaders huis treden, met verzoek de tonnekens te mogen zien.

Zoohaest mynheer de Brauwer de kunsttonnekens in het oog kreeg, werd hy door sprakelooze bewondering bevangen, en slechts eenigen tyd daerna riep hy met luider stemme:

- O wonder der wonderen! Dat is een kunststuk zonder weêrga! Ik heb in den stiel mynen meester gevonden! Ik heb myne wedding verloren!

Die mannen droegen de faem myns vaders naer Mechelen, en toen kort nadien ter dier stede eene tentoonstelling van kunstvoorwerpen geopend werd, verzocht men aen myn vader zyne tonnetjes er heen te zenden, hetgeen hy inwilligde; waervoor hy daer ook, door den opgang dien ze er maekten, veel genoegen inoogste.

Overigens was de behendigheid myns vaders in den kuipersstiel door ieder erkend. Het volgende zal dit bewyzen; hy was toen by den heer de Vos, voornaem wynkoopman te Antwerpen, gaen woonen, en zyne kunde had zich ras verspreid. In Holland bestond toen ook een vermaerd kuiper, byzonder beroemd om in zeer korten tyd een vat te kunnen voltooijen. Eenigen beweerden dat de Hollander vernuftiger en behendiger dan de Vlaming was, anderen hielden het tegenovergestelde vol. Uit dit geschil ontstond eene wedding. Men wilde weten wie van beide het spoedigste een biervat zou kuipen, en opdat elk die het verlangde, van den wedstryd getuige zou kunnen zyn, verkoos men de Brouwersstraet te Antwerpen voor kampplaets. Myn vader maekte de ton in min dan twee uren, - spoedig genoeg om de duigen niet te laten verkoelen; want na den arbeid, legde men een pond boter op den buik der ton, welke boter van de hitte smolt. - De Hollander had veertig minuten meer noodig. - Nogthans liet myn vader hem volle recht wedervaren, want hy bekende dat het de behendigste kuiper was dien hy ooit had ontmoet. Echter kon hy, in weêrwil zyner kennis, niet begrypen hoe myn vader zyne tontrosjes had aeneen geslagen, en als zulk kundig kuiper dat niet kon, moet ik my niet schamen te bekennen, dat ik er ook nooit ben kunnen uit wys worden, ofschoon ik den kuipersstiel in den grond geleerd heb, vermits ik van jongs af bestemd was mynen vader in den wynhandel op te volgen.

De persoonen, aen het ambacht vreemd, zullen misschien by den eersten oogslag vaders kunstonnetjes vergelyken aen degene die te Spa op de bank worden gedraeid, en welke men voor speelgoed verkoopt. Zy bedriegen zich. Myne vaetjes zyn allen uit duigen en reepen gekuipt, gelyk het onwederlegbaer blykt uit het verschillend hout van elke duig.

Even groot is de dwaling dergenen die zouden beweeren dat bedoelde vaetjes, hoe kunstig ook verveerdigd, slechts het werk van geduld zyn. Er was nog meer vernuft dan geduld toe noodig, en om dat te bewyzen, zal ik in eenige uitweidingen over het kuipen treden.

De duigen, die de wanden der ton moeten uitmaken, worden met den draed uit verschillig hout

duig

borgie

gekloven, by middel van eene spiebyl of een kliefmes. Zy krygen alsdan door borgie en snymes den vorm,

snymes

door den aerd van het vat vereischt, en ten leste worden zy op eene voegbank gevoegd. Wanneer zy aldus bereid en van lengte gezaegd zyn, worden zy op

[p. 91]

voegbank

eenen gelyken grond in eenen beslagband recht gezet;



dan worden er verscheidene beslagbanden van verschillende grootte rond geslagen, en het vat aldus ineen staende, ontsteekt men in de binnenruimte een houtvuer, opdat de duigen gansch zouden doorwarmen en met gemak buigen. Het is noodzakelyk de beslagbanden met spoed te leggen, vermits de duigen, als ze verkoelen, licht springen. Den bovenkant van het vat beslagen zynde,



worden de duigen aen den onderkant, by middel eener koord met eene windas, byeen gewonden; alsdan keert

windas

men het om en men legt aen den kant die nu bovenkant geworden is, de overige beslagbanden. De duigen ingeband zynde, moeten de kiemen met de dissel afgerond, en de binnenvlakte der duigen

dissel

onder de kiemen uitgeblaeid worden, om den gergel, waer de bodem in rusten moet, te kunnen groeven. Men maekt den gergel met eene kroos, een tuig dat op

kroos

kiemen van gelyke hoogte rusten moet, wil men er mede kunnen werken, en dat diensvolgens niet kan gebezigd worden als eene der duigen boven de andere uitschiet. Nadat de gergel gemaekt is, neemt men met eenen passer de maet van den bodem, en wanneer deze afgerond is, lost men den bovensten beslagband om den bodem te plaetsen; waerna men den beslagband weder aenslaet, opdat de gergel den bodemrand nauw omvatte. - Nu worden twee of dry buikbanden gelost, den buik van het vat met het snymes gelyk geschaefd, en dan de reepen gelegd. En als zulks gedaen is aen dat gedeelte van het vat welk boven is, draeit men het om, en doet dezelfde bewerking langs de andere zyde. - Het bomgat wordt in eene van de dikste maer slechtste duigen der ton geboord.

Om nu te oordeelen of een vat goed gekuipt is, zie men vooreerst of al de kiemen der duigen boven en onder even dik zyn; of het schoon rond en zuiver gesneden is; of de haken der reepen overhand en evenmatig liggen, en of er geen hout tusschen de reepen te zien is. Verder neme men in aendacht of de boven- en onderkiemreepen zwaerder dan de andere zyn.

Eene bierton, boterstand en andere, welke doorgaens

[p. 92]

langen tyd gebruikt worden, dienen buitenvoegen te hebben; dat is te zeggen dat er tusschen iedere duig van buiten een klein streepje moet te zien zyn. Aen de vaten, die, zoo als de wynstukken, slechts korten tyd moeten dienen, is dat niet noodig.

De reepen eener bierton verslyten op korten tyd en moeten dikwerf door andere vervangen worden; welnu, indien die ton geene buitenvoegen heeft, dan zullen, door het spannen der nieuwe reepen, de duigen van binnen opentrekken, waerdoor het vocht naer buiten zal dringen en spoedig doorlekken; als er buitenvoegen zyn, geraken die slechts door het hernieuwen der reepen allengskens toe, en het vat wordt als het ware hoe langer hoe dichter.

(Wordt voortgezet.)