Dat lukken vroeg hier veel begaefdheid en was zeer moeijelyk. - In St.-Andrieskerk zyn de meeste schilderyen van den H. Kruisweg tusschen twee ramen geplaetst, derwyze dat zy steeds in de schaduw blyven en nooit vlak licht ontvangen.
Alwie schilder is, bevroedt hoe seffens een tafereel daer duister schynt. Ook is van al degenen die zoo onvoordeelig geplaetst zyn, dat van Ed. Du Jardin het eenige 't welk geene donkere plek vormt, 't welk tusschen de twee luchtige ramen geen sombere kolk schynt. Het harmoniseert door helderheid met den tempel, en de lichten er van zyn machtig genoeg om tegen den blanken kalk der kerk te worstelen.
Diep moet men in de geheimen van het palet ingedrongen zyn, om zonder krytachtig, of bleek, of mat te worden, met zyne klare toonen tegen de klaerheid der wanden op te kunnen! - Maer zou de schilder, zonder iets van zyn effekt te verliezen, niet hier en daer een donkerder, een dieper punt hebben mogen inzetten?.... Hoe dit zy, wy rekenen het Ed. Du Jardin voor eene groote verdienste aen, de vereischten der plaets, waer zyne schildery moest hangen, begrepen en er zyne werkwyze naer geschikt te hebben.
Eene tweede voorwaerde, welke de schilderyen der openbare gebouwen noodzakelyk moeten vervullen, willen zy eenige weerde hebben, - is de duidelykheid.
Duidelyk zyn, niet alleen van naby, maer ook van verre; duidelyk zyn voor iedereen, van waer men ook het doek beschouwe, langs waer men ook inkome, ziedaer het tweede hoofddoel des schilders.
De duidelykheid hangt meestal af van de eenvoudigheid der samenstelling, van de natuerlykheid der lynen. - Stil zyn in eene schildery is eene groote verdienste. - Dezelfde regel geldt het tafereel gelyk het letterkundig werk; de gewrochten die blyven, die voortdurend gesmaekt worden, zyn de eenvoudigste. - Homerus weêrstaet slechts aen de eeuwen, omdat hy geene duizendvoudige intriguen gezocht heeft. - De beroemdste schilders maekten de minst ingewikkelde lynen.
Ed. Du Jardin heeft dit eeuwige grondbeginsel niet uit het oog verloren. Men bestudere zyne samenstelling hoe eenvoudig, hoe stil, hoe rustig is zy niet? - Die eenige duidelyke, wel afgeteekende liniën weêrstaen aen den afstand; het oog kan ze overal vinden, van overal volgen, en waer men in St.-Andrieskerk ook sta, zoo lang men de schildery kan zien, blyft ze klaer, begrypt men wat er opstaet. - Groote berekening, voorwaer! die heden zelden behertigd wordt, waerdoor men in de kerken zoo weinig nieuwe schilderyen ziet, welke aen die voorwaerde der monumentale schildering voldoen.
Eene derde vereischte van de tafereelen der openbare gebouwen, is verstaen te worden, is indrukwekkend voorgesteld te zyn. In eene kerk is eene schildery de stem der kunst, die den prediker vervangt, zoodra deze den stoel der waerheid verlaet. Zy moet het lyden Christi leeren kennen aen de ongelukkigen die niet kunnen lezen en slechts de beeldende kunst voor onderwyzeres hebben; zy moet de idëalen tot vormen brengen, welke de andere geloovigen zich, by het lezen, in den geest van het lyden Christi gemaekt hebben. Hoeveel kunstenaren denken daer heden nog aen? - Voor de meesten zyn de tooneelen uit het lyden Christi slechts voorwendsels om schoone hoofden, armen en lichamen te malen. Weinigen denken dat men soms min schoon mag zyn om meer waer te wezen, en dat een drama op het doek slechts levendig wordt, als de kwade persoonen iets van het conventionnele schoone verliezen, dat de kunst aen de lichamelyke vormen heeft toegevoegd.
Hoe dikwyls zien wy het lyden Christi derwyze afgebeeld, dat moordenaers en beulen geen het minste gedacht doen opvatten van het verachtelyk bedryf dat zy uitoefenen. Zy schynen schoongespierde Herculessen, die op hunne bloote armen en welgevormde beenen pochen; net alsof Christus slechts met eenvoudige sterke menschen, en niet met boosaerdige, gemeene deugenieten hadde te doen gehad.
Bekennen wy dat de lichtveerdige kritiek de kunstenaers daertoe dryft; immers, deze spreekt steeds over deelen, terwyl zy het geheel vergeet.
Wie heeft nog niet geschreven gezien: ‘Dat been, die arm is slecht geteekend; dit lichaem is gemeen van vorm?’ De schilders hooren dit zoo dikwyls dat zy het toppunt der kunst meenen bereikt te hebben, als zy armen en beenen hebben voortgebracht, die onberispelyk geteekend zyn. - Zy bedriegen zich: de afbeelding eens lichaems moet op het tafereel de ziel doen kennen van den persoon dien men voorstelt. De moordenaer moet wezentlyk een moordenaer, de beul een beul schynen, en als dusdanig het hert der menigte afschrikken en ontroeren.
Ed. Du Jardin heeft dit zeer wel begrepen. In zyn ‘doek van Veronika’ heeft hy de kwade, zoo wel als de goede persoonen zeer waer, zeer dramatisch, zeer ingrypend voorgesteld. - Houden wy een oogenblik by zyn onderwerp stil.
‘Veronika, woord gevormd van vera icon (waer afbeeldsel), is een bynaem dien men gaf aen Seraphia, vrouw van het raedslid des tempels, Sirach, ter oorzake van wat zy op den dag des lydens Christi deed. - Zy had ten harent wyn met welriekende geuren toebereid, met het godsdienstig verlangen er den Zaligmaker mede op zynen smertelyken kruisweg te laven. In haer weemoedig ongeduld hem niet ziende komen, was zy reeds den stoet tegengeloopen; maer te midden van de woeling der menigte had zy geen middel gevonden den Heiland te naderen. Zy was toen bedrukt naer huis terug gekeerd om hem er af te wachten.
Toen hy aenkwam, spoedde zy de straet op; een linnen doek hing over haren schouder. - Degenen, die voor aen den stoet gingen, deden machteloos geweld om haer wegte stooten. Zy werd door medelyden en liefde vervoerd, en vol begeestering wist zy zich eene baen door het volk, de soldaten en de beulen te maken, kwam by Jesus, viel op hare kniën en bood hem den geopenden doek aen, zeggende: “Dat het my toegelaten zy het gelaet myns Heeren af te droogen.” Jesus nam het linnen met de linkerhand en drukte het op zyn bloedend we-
Auteursrechtvrij
