Vlaerdings redenrijck-bergh
(1617)–Anoniem Vlaerdings redenrijck-bergh–
AuteursrechtvrijHet eerste uytkomen van't Spel.
De vijf sinnen haestig uyt ende inne sonder spreken.
Blinden yver, en ijdel voorstel uyt.
'tOneenig volck.
HET Hooft is heel beroyt, de Leden zijn ontstelt,
D'zinnen lopen verstroyt, mistroostig over 'tvelt,
Gedachte werdt gequelt, hebb' inwendig onvrede,
Die my over veel Jaer (dat nu schiet) hadd' vertelt,
Ick hadde hem geschelt; Wat gebeurt my alrede?
Hey, Waerom ben ick niet so rijck als Cresus dede,
Of meer Machtige mede in voor-tyden bekent?
Waert so alst niet en is, ick soude doen mijn snede
Eer dat het lange lede, hier ofte hier ontrent.
Blinden ijver
Wel Vriendt, hoe tiert ghy dus al waert ghy vol ellent?
Met reden t'onswaert went; Seght wat saeck u bezwaert?
Vwen verborgen wil met woorden doch opent;
Ick denck niet of ons sent een Geest wonder t'uwaert.
Ydel voorstel.
Ist eenig ongeluck dat u nu weder-vaert?
Ons sulckes vry verklaert, en voor niemande mijt.
'tOneenig volck.
Jaet, wel het aldermeest dat daer loopt op de kaert,
| |
[Folio Mm1v]
| |
Daerom roept ende baert mijn stem dus op dees tijt:
Want ick mach niet alleen ('tis wel een grote spijt)
Voort-varen onbenijt met mijn gevoelen hoort.
Blinden yver.
Maer wat gevoelet ghy? voor al dees lien belijt
van wat meyning ghy zijt, wy luyst'ren na u woort.
'tOneenig volck
Vant oudtste dat ghy't weet, die my dus valt aenboort;
Weet ghy beter vaert voort, of zullen wy oock kyven.
Ydel voorstel
Neen, dat ist onse oock, 'tmoet voortgaen onversmoort,
Vrylijck dien weg inspoort, ende wilt daer by blyven.
Blinden ijver
Wy zullen u in all's bystaen ende geryven,
Daer zo veel Mans en Wyven, ende oock Schriftgeleerden
vast by gebleven zijn, so d'oude Schryvers schryven,
Daer laet u niet af dryven; Meent ghy dat sy begeerden
in de Hell' te zijn by Lucifer den verkeerden:
Neen, elck dies so veel weerden, als eenig Mensch nu doet.
'tOneenig volck
Ick zwelle van gramschap, die oyt 'tvleesche verteerden,
Als ick hoor d'ongeeerden sulx verbreyden onvroet,
Mijn toorne brandt int lijf als eenen Helschen gloet,
Werd' bitter gelijck roet op die my wit afleyen,
O! ofte ick vermocht 'tbehendig net met spoet
Te leggen onverhoet hier binnen dees contreyen,
Soude bewyzen eens 'tleet sonder lang verbeyen,
Dat my (ick wils verspreyen) wel eer werden gedaen,
Ende vergelden dat met schijn-deucht ofte vleyen,
'tHert soude hem vermeyen al waer't spelen gegaen
in een wellustig-hof dat niemant kan verzaen,
Sy en soudens verslaen noch voor Speelkens verhalen.
Ydel voorstel
Vry'lijcken valt daer aen, wy zullen u bystaen,
Tot alle voordeel raen, 'ten kan geensins gefalen.
Blinden yver
Grypet daer toe een moet 'tgewordt u t'eenemalen,
Hoe zout ghy mogen dwalen, ghy ende wy zijn een?
Wat, neemt een kort beraet, en blijft niet lange dralen.
Hoe? laet ghy den moet dalen? 'tmoet verde zijn; neen, neen,
Met Lijf, goet ende bloet en sal ick niet alleen
bystaen, maer met ons tween, de welcke veel vermogen.
Ydel voorstel
Hy staet by-na en dut oft heel sijn kracht verdween,
Ende oft hem verscheen twyfeling voor de oogen.
'tOneenig volck
| |
[Folio Mm2r]
| |
Twyfel, 'Tis veer van daer, wilt ghy tot hulpe pogen,
Ick sal't wel haest betogen ende raet met u slagen,
Al wist ick dat ick soud' (dit seg ick ongelogen)
daer werden door bedrogen, Geen liever dan te wagen;
Hoe, daer niet veel en is heeftmen niet veel te dragen,
Wat zijnder quader plagen, dan niet t'hebben omhandt?
Wel wat geef ick daerom, wat gae ick daer na vragen,
Wiens huys of onderlagen datmen werpet int zant,
Als ick my wermen mach by de kolen of brandt?
Daer zijnder veel int Landt die sulckes wederhouwen?
Dan dat is even veel, doet ghy my onderstandt,
Voor ongeluck noch schant doet my d'ontroerte grouwen,
Wy zullen met ons drien daer vry wat onder brouwen:
Maer ghy en most niet flouwen in eenigerley zaken.
Vrese voor verderf uyt
Blinden ijver
Int alderminste niet, willet ons vry betrouwen,
Ten sal u geensins rouwen, sult na 'tsuer 'tsoete smaken,
Wy sullen noch een Man der Mannen van u maken,
Kan't na onzen zin raken door 'tgeen dat ick verzier.
'tOneenig volck.
Ontbeyt, wat sal dit zijn? wie is dat t'onser wraken?
Niet zeer vele te kaken, mijn dunckt aen haer manier
'tIs Vrese voor verderf; wel wat maeckt die doch hier?
Dat's erger als 'tGriecx vier, oft een steeck met een degen,
Voor dit-mael ten vertreck, en gedeyst over stier,
Te weten binnen 'tvlier, sy sal't al overdregen.
Ydel voorstel
Her, her, hier binnen dan, blijft daerom niet verslegen,
Ons zijn straten voor stegen bekent, dus rass'lick binnen.
Alle drie binnen op een plaets
Vrese voor bederf
O Godt! hoe is het volck dus vertwijffelt genegen,
Datse u milden zegen door Yver blindt niet innen,
En met Ydel voorstel (des natuers goede zinnen
verdruckende) beginnen tot verachting te dringen!
Waer sullen blyven nu d'eere ende 'tverwinnen,
Van die met groter minnen den gemeen last vervingen?
Is dit niet een aenvang om te gronde te bringen,
Ick segh de Nacoomlingen der edele geacht?
Ende door een vreemt volck ons te laten bedwingen,
De welcke al haer dingen aenleggen dach en nacht,
Om te belist'gen 'tLandt, te weten door twedracht.
VVettige Magistraet uyt.
Och! sal nu mijn geslacht en duyzenden terstondt
Werden ter schanden dus, ofte omme gebracht,
Bespot, begeckt, belacht door vreemde tong en mondt?
Doch ick verhope neen, neem Godt tot een oorcondt,
Liever met 'thert gezont hier stervende te zijn,
| |
[Folio Mm2v]
| |
Dan in oneer een uur t'leven tegens 'tverbondt.
Och of ick eenen vondt wat vertroostende mijn!
Wettige Magistraet
Wel wie is dese doch dus droevig en vol pijn?
Mijn dunckt aen haren schijn en wel zedige wesen,
Sy is van groot afkomst, en Edeler stam fijn:
Dus na der liefden lijn, die d'Overheyt in desen
schuldich te dragen is, en oock draecht sonder vresen,
Sal ick om drux genesen, met eerbiedich gebiet
aenspreken, vragen haer waer uyt dit komt geresen.
Ghegroet Vriendinn' gepresen, Segt my waerom geschiet
dit deerlijcke geklach? wat's d'oorzaeck dat ghy ziet
dus beweent vol verdriet, in koleure ontzet?
Ende met eenen oock wie ghy zijt, hoe ghy hiet?
Want ten is niet om niet, alsmen daer wel op let.
Vrese voor verderf
Ghewisselijcken neent: doch ick Maegdeken net
(Noch suyver onbesmet) vrees voor bederf of doot:
Ja niet voor my alleen, maer na natuer en wet
voor mijn Gezusters met veel duyzenden, 'tgeeft noot
aller geslachten hier, noyt als nu ick verschoot,
Vrees te werden ontbloot t'saem van eer, goet en leven.
O! ick drinck ende eet met tranen nat mijn broot,
'tHerte is zwaer als loot, d'Onruste doet dies beven,
Of ick slaep ofte waeck, angst en schrick daer beneven,
Quaet avontuer ingeven tusschen wake en dromen:
Want het Oneenig volck sorg ick heeft aengeheven
een stuck, waer door wee, machmen dees dagen nomen,
Wie en soude niet schromen? te meerder so wy weten
Hoe veel Landen dat zijn onder den voet gekomen,
Oock Steden en Rijckdomen, Gemeen en d'Ingezeten,
Al door 'tOneenig volck, ick en kans niet vergeten.
Nu heb ick uytgemeten den waeromme mijns weenen.
Wettige Magistraet
Ick sal daer tegens u vertroostinge doen weten,
Die my oyt heb gequeten in zulx soud' ick wel meenen.
Hoort, wy hebbender veel, maer byzonderen eenen,
Die sal de handt wel lenen, ende daer toe uyt steken,
Bemorwende eer lang de herten hert als stenen:
Des-gelijx al den genen die leet zoecken te wreken
Door vermaningen zoet, gevende leerlick teken,
Hoe sy zijn doorgestreken, mits d'rechtvaerd'ge oordeelen
Des met waerachtigen Gods te weten, hoort mijn spreken,
Die met sulcke ghebreken haer selven wilden helen.
Vrese voor verderf
| |
[Folio Mm3r]
| |
Och! wie is doch den dien, segt mijn met luyder kelen,
So gaet mijn hertken spelen, en voor droefheydt verblyden:
Konde hy eenderley gezinte in haer telen,
'tSoude mijn niet vervelen een kleynen tijdt te lyden.
Wettige Magistraet
Ja hy voorzeker zal haer met zachtmoet toe tyden,
Ende wel doen vermyden sulckes t'uwen verschonen.
Vrese voor verderf
So wil ick henen gaen, druck stellende ter zyden,
En my Godt (die ons vryden vande quade Personen)
Met een verneerden geest inden gebedt vertonen,
Danckbaerlijck sonder honen voor dien troost hem vereeren,
So biddende dan voort, dat hy al die hier wonen
wil met Inlandtsch' vreed' kronen, en door synen geest leeren.
Wettige Magistraet
Ende ick sal terstondt tot Gods Geleerden keeren,
Seggende mijn begeeren met een klaerlijck beduyt,
Dat hy 'tOneenig volck doch vermaent tot verneeren,
Ende haer int hanteren in eenderley zin sluyt,
Daer 'tGemeen nodigst is, en 'sLandts vorderlijckst' komt uyt.
Beyde binnen.
PAVSA.
'tOneenig volck.
VVEL hoe laet dit volck dus (denck ick) den tijt verlopen?
Hier is nu immers open, ende niemant sal't horen,
Stellen sy my te leur, Wijf en Kindt sal't bekopen.
Wel hoe laet dit volck dus (denck ick) den tijdt verlopen?
Hoe? heb ick niet ghenoech gekreten of geropen?
Wat neen, neen is mijn hopen, sy zullen hierwaert sporen.
Wel hoe laet dit volck dus (denck ick) den tijdt verlopen?
Hier is nu immers open, ende niemant sal't horen,
So sy my niet voldoen, werden van my verzworen,
Te zijn zwerter dan Moren, het moet u zijn ontknocht.
blinden ijver ende Ydel voorstel wt
Blinden ijver
Neen Vriendt, daer-men ons wil zijn wy zelden verloren:
Maer wy hebben daer voren vry wat meerder bedocht,
Op dat het niet en blijft t'uwer schand' onvolbrocht;
Tyden wy op de tocht, onthoudt u vande vlucht.
Godtgeleerde uyt.
Ydel voorstel
Hy en ick wetent best, want hebben veel bezocht
Hoe het moet zijn gewrocht, weest 'tminste niet beducht.
blinden ijver ende Ydel voorstel haestig binnen.
Godt-geleerde
O ghy Oneenich volck! zijt staende onbetucht,
Als die die inde Lucht op het onzeker slaet,
Wilt ghy met Yver blint en Ydelheyts gerucht
| |
[Folio Mm3v]
| |
Niet vallen in gezucht, levet na mynen raet.
'tOneenig volck
Nu medestanders, nu, toont hoe ghy zijt van staet;
Ontbeyt, nu werd' ick quaet, zijn sy te zamen deur?
Latende my alleen, hebbende genen Maet,
Dat's wel een groven draet, ende blaeu van koleur,
'tIs wonder dat ick niet van felheyt en getreur,
Al wat ick vinde scheur, of met Tanden gae kloven.
Godt geleerde
Hoe stoot ghy u dus licht aen een klapken of leur?
Ghy staet noch in u fleur, laet haer u niet verdoven,
Beproeft de geesten vry, maer wiltse niet geloven
die d'eenigheyt beroven, nu noch tot genen stonden,
Volget alleen 'tbevel komende van hier boven
Al uyt des Vaders Hoven, vol waerheden bevonden,
Wandelt na u beroep 'twelcke niet streckt tot zonden:
Maer vast te staen gebonden aen zuyvere reynheden,
Met all' ootmoedigheyt hier binnen 'sWerelts ronden,
Al na Pauli vermonden met Christelijcke zeden,
In zachtmoedigheyt oock, langmoedigheyt om reden,
Wilt so u tijdt besteden, d'een de ander verdraecht,
In liefde neerstig zijt, om t'houden hier beneden
Al aen den bandt der vreden, blyvende onvertsaecht,
In eenigheydt des Geests alzo t'hebben gewaecht,
Om t'blyven ongeplaecht, Davidt en Jonathan
Een Lichaem, eenen geest, na eenderley hoop jaecht,
Vry vanden Ouden vraecht, onderhoudt Vrou en Man,
Een Gelove, een Doop, een Godt die't al verwan,
Een Vader, welcken kan hoeden die hem betrouwen:
En zo ghy anders doet, u hier na niet stelt an,
Sonder twijfel 'tsal dan u eer lange berouwen,
Want elck oneenig Rijck verwoest, en de Landts-douwen
vermogen niet te houwen, d'een steen op d'ander vast
vallet, so Christus seyt, de Vyanden benouwen
'tzelfde in elx aenschouwen, 'twert onverzien verrast:
Maer een gewapent sterck, die wel draecht sijns huys last,
Daer altoos wel op past sal't sijn met vrede blyven.
'sGelijx u mede hier, so ghy in eendracht wast,
Daer aen blijft als een mast, niemandt sal u ontlyven:
Maer wijckende daer van met knibbeling en kyven,
Na d'Apostels beschryven, dan sal een stercker komen,
Ende dat nemen in't Harnasch tot sijn verstyven,
Daer ghy t'uwen geryven, u op verliet met romen,
Nemen, deelen van roof, wie soud' daer niet voor schromen?
'Ten zijn fabels noch dromen al macht yemandt bezwaren.
'tOneenig volck
| |
[Folio Mm4r]
| |
Dat treft my al vry wat, 'thooft soude so haest stomen,
Daer dient wat raets genomen, verwacht mijn wedervaren;
Soude hem 'toude jock wederom openbaren,
Dat drage ick niet garen, het waer verwijt en schande:
Dan 'tis noch verr' van daer, Godt zal ons wel wat sparen,
Ick wil my wat bedaren, Soudt zo gaen met den Lande?
5. Sinnen sien altemet een achter hem staende door de gordijn.
Godt geleerde
Verhaestet u doch niet, scherpet uwen verstande:
Als een onreyn geest vande Mensch uytvaert t'sijnder spijt,
So doorwandelet hy dorre plaetsen en zande,
Nochtans vry zonder bande soeckt rust tot alder tijt:
So hy die niet en vindt, keert wederom met vlijt,
So de Schriftuer belijt, om 'teerst' huys te gewinnen:
Siende die plaets gereynt, en dat hy die is quijt,
Gaet door louteren nijt en gegriste onminnen,
Sonder ophou oft rust met veel listen beginnen,
Om te komen daer binnen, tot sijn behulp opmaken
zeven geesten die zijn erger als hy van zinnen,
En dees ('tverstandt wil innen) vliegen als wilde Draken,
Ofte Wolven verwoedt, vreselick int genaken:
So sy daer weer in raken, ick segt ('tlaetste van desen
is quader als het eerst) met opgespreyde kaken,
Vijf zinnen uyt.
Sy om verslinden haken na al dat daer mach wesen,
Wroeten als Swynen wildt, ja plucken ende tesen
als Gieren sonder vresen, die om-roden een griende.
'tOneenig volck
Te recht hebt ghy mijn daer wel een lesken gelesen,
Dies de zinnen gepresen mijn weerdienst zijn aenbiende,
Ende my als nu, nu als te voren diende,
Ick krijg gezicht werd' ziende, beginne te verstaen
Door 'tlieffelick gehoor, houdende u te vriende:
Smake is my geschiende, welcke heel was vergaen,
Midts Blinden ijver en Ydel voorstels vermaen,
Die ick my wil ontslaen, want uwen geluyt zoet
duncket my door 'tGehoor tegenwoordig ontfaen
een Basuyn wel gedaen, ofte Orgele goet,
Wiens wel-klinckende kracht verfraeyt hert en gemoet,
Vwen asem met spoet den reuck over my zweeft,
Als zalve die wel ruyckt, 'tGevoelen maeckt mijn vroedt,
Dat u om drux behoedt de Heer gesonden heeft.
Godt geleerde
Ja zo ghy niet en zijt ofte u niet begeeft,
(Den uytleg vry aenkleeft) al of ghy een Lichaem,
Ende veel Leden waert, zo waer als de Heer leeft,
Ghy misbruyckt ende sneeft als Litten onbequaem,
Want het is lieffelick, mede Godt aengenaem,
| |
[Folio Mm4v]
| |
Dat Broederen altsaem wel komen over een,
Anders gelijck een roock oft damp verdwijnt haer faem,
En gedydet tot blaem: sulckes 'tvergaet den geen
daer ick van heb verhaelt in mijn reden voor heen,
Te geschieden alleen na den Geest wie zo dwaelt.
Sal't dus na 'tvleysch toegaen mynen vriendt int gemeen?
So ider wilt voort treen na synen kop verstaelt,
Als vremdelingen hier uyt ons Landt vast bepaelt
Werden wy al gehaelt in Pharaos gewelt,
Daer tot slaven gemaeckt onder volck vreemt getaelt,
Int minste dit niet faelt, wanneer hem elck niet stelt
om trecken eenen lijn, daer na 'sVyandts oor helt,
Om ons als dan uyt 'tVelt en Steden wech te roden,
Mueren, Wallen en Vest die veel zijn ongetelt,
Het moet nu zijn vermelt, neer t'werpen, 'tvolck te doden,
Ende alzo 'tGemeen sonder eenig verbloden,
Hoe zeer het is verboden, te verslinden terstont,
Ten nadeel van het Landt dwingen tot vreemde Goden,
Gelijck Haman de Joden meenden door losen vondt:
Want Achitophels raet staet niet buyten 'tverbondt,
'tIs al om tot den grondt dees Inwoonders te bringen,
Ende haer Vrouwen schoon (dit spreeckt de Waerheyts mont)
te schenden, en gewondt, met schande voort te dringen
tot oneer en wan-trou, de Dochterkens te dwingen,
En met forts te bespringen, t'saem brant, Vrouw'-kracht en moort
bedryvende, en oock wech te voeren de Jong'lingen,
Ick en mach dese dingen zo quaet niet brengen voort,
'tSoude veel erger zijn somen wel heeft gehoort,
Mochten sy stil gestoort na wil voorts ongekeert:
De woningen verciert werden aen elcken oort,
(Nemet acht op mijn woort) vernielt ende verneert
Tot Duyf-huyzen gemaeckt, uwe haven verteert,
'tVee wel vet en gesmeert ten Rove wech gedragen,
Alst wel eer is geschiet, lieve hier van doch leert,
Of sy ghy meer begeert, spreeckt, ick sal u behagen.
'tOneenig volck
Voor dezen tijdt genoech, het waer wel te beklagen,
Dat ick van zulcke plagen de oorzake zijn soude,
Ende des Landts verderf op valsch ingevens wagen
In dese myne dagen in-voerden ofte boude.
O! noyt een Mensch de zond', alzo zeer die wantroude,
Als dit mijn rout beroude, 'tis de Heere die't weet:
Maer deur uwe wijsheyt ick nu wel horen woude,
Dat het ider aenschoude uytleggen op het breet,
Watter best gedaen dient om te weeren dit leet,
Want ick zie dat ghy heet Godt-geleerde eerwaert,
| |
[Folio Nn1r]
| |
En daer en boven oock met redenen uyt-meet,
Eer ick drinck ofte eet, die daer in zy bezwaert,
Wat middel dat best dient by den hande (vermaert)
ghenomen, dit verklaert, en die u dunckt te zijn
Voor 'tGemene nodigst, als oock eens openbaert
Vorderlijckst 'sLandts welvaert, lieve believet mijn.
Godt geleerde
Dat sal t'uwen geval al nader liefden lijn
Geschien voor elx aenschijn: zijt ghy daer toe genegen,
Gaet eerst met zinnen heen na Godes wille fijn,
Al vallet u wat pijn, verwerpt die naem gekregen,
Wilt het Sillabe ON alleenlijcken uyt vegen,
Dan is het al te degen en volkomen den zin.
'tOneenig volck
Op dat bespreck, mijn vriendt, treed' ick in wat bewegen,
Verschyne hier weer tegen over een uur oft min.
binnen met de 5 sinnen
Godt geleerde
Daer toe helpe ons Godt ende 'tgoede begin,
Tot het weerdig gewin eens goeden eynd's, en dat
ghy onderdaen toeneemt, Gode t'eender woonstadt.
Binnen.
PAVSA.
Wettige Magistraet
Vrese voor verderf uyt
NAmelijcken heeft Godt ten tyde der Oorlogen
onser aller beschermt, ende met Arendts Oogen
door sijn grote vermogen alles genomen acht,
Al was Abimelech tegens ons opgetogen,
'tWas te vergeefs, most pogen te rugge met sijn kracht.
Adonihezec hier voor ons viel in onmacht,
Hoewel Balac ons dacht te vloecken door Balam:
Het was te vergeefs al, als oock wat Saul wracht
Tegens 'tHuys Israels, wat raden hy voornam.
Nu zagen wy den Reus Goliath even gram,
Dan weer Semei quam met vloecken ende wreken.
Vrese voor verderf
Ja en is het niet waer? int midden vande vlam
der vyanden ontam ging ons geen hulp ontbreken,
Al dreygden Saba ons, wy zijn hem niet bezweken.
Nebucad Nesers spreken en konde ons noyt krincken,
Noch Benhadaths gewelt, noch Jeroboams treken,
Ahabs Jesabels streken, 'tmost al voor ons gaen lincken.
Om Hadadzezer en Manasses moet ick dincken,
Godt gheleerde uyt.
So al dees namen stincken voor Gode inden troon,
Zijn sy geworden oock die ons meynden t'verdrincken,
Of de Schatten die blincken te nemen tot een Kroon
| |
[Folio Nn1v]
| |
En Roof te voeren wech, die geworden ten loon,
Beyde schandale, hoon, verkleyning en verpletten,
Haer zelfs geworpen steen viel haer op't hooft ten thoon,
Al gaeft haer ongewoon op alzulckes te letten:
Dat meer is boven dien in zelfs gespreyde netten
gevangen, diese zetten door boosheydt daer en hier.
Wettige Magistraet
Niemande wie't oock waer bracht t'onder onse wetten,
Hoe sy meerder verhetten, hoe't meer liep over stier;
So Antiochus eel na Demetrius fier,
Op Nicarnors manier den volcke rechten uyt,
Sulx haer voornemen was, te weten Swaert noch vier,
Al haddet geweest dier, te sparen ten besluyt.
Godt geleerde
Dit heeft de Heer gedaen, vaet te recht mijn beduyt,
Om tot groter geluyt sijn naem daer door te maken,
En stelden terstondt in die, die nu noch voort spruyt,
Als een aengenaem kruyt, nodig om by te waken.
Regeringe Godd'lick, die door Wijsheydt kond' smaken,
Dat alle dese zaken (soo't was) waren te doen,
Om t'verslinden 'tGemeen met opgespalckte kaken,
Op dat tot schand' sou raecken 'tLandt en d'Inwoonders koen,
Die met Rechtvaerdigheyt, Matigheyt, Sterckheyt groen
vergezelschapt ging spoen met Voorzichtigheyt groot,
Tot beletting van dies nodig die't wel bevroen,
Om t'schutten Joabs soen die d'een d'ander dick boot.
Vrese voor verderf
Ja als Jerusalem door Sennacherib snoodt,
Even was onsen noodt, en nochtans wegh genomen.
Wettige Magistraet
En als Bethulia so stont voor ons de doot,
Beyde kleyn ende groot zijn dies ('tis waer) ontkomen.
Holofernis die ging hem selven veel beromen,
Most eer wy-lien schromen, 'tis wonder t'onser baet.
Vrese voor verderf
Wettige Magistraet vertellet u geen dromen,
'tSijn leugens noch blaeuw' blomen, maer d'waerheyt hy ontslaet:
Ghy hebt oock wel gehoort van Samariens staet,
Dat d'Assyriers quaet streng'lick hadden beleyt.
's Gelijcks stond't oock met ons, ja juyst in sulck een graet,
Zijn nochtans met der daet door Godts grote goetheyt,
Al 'tvelt-gekrijsch ontgaen, het dienden wel beschreyt,
So het door onbescheyt weder quame op't lijf.
Godt geleerde
O neen! t'is veer van daer, u Vrydomme' meer ontspreyt,
Hoort wat u wert geseyt: wacht u voor quaet bedrijf,
| |
[Folio Nn2r]
| |
Volget die Steden na, steunt op eenigheyt stijf,
Ick segge Man en Wijf, rijck, arm, jong ende out,
En in all' u doen schout haet, nijt, stryding en kijf,
Tot het gemeen gerijf vast eenen middel bout,
Neemt doch den bandt des vreed's, daer al t'samen aen houdt,
Niemande u benout, noch en brenget tot schanden,
Met Eenderley gezint op den Heere betroudt,
Al waren so veel voudt de Nyders en Vyanden,
Als aenden Oever zijn (ziet) de zaeykens der zanden,
So en zullen haer handen 'tminste niet konnen deeren:
Ja oft sulck een getal scherpet nu de verstanden,
Als drupp'len regens vanden Hemel, laet dit u leeren,
Neder gevielen oyt, of inde Zee verkeeren,
Wilt dees midd'len hanteren, zijn nodigst voor 'tGemeen,
En vorderlijckste 'tLandt, want sy d'Lantschenders weeren,
Daer b'neffens met begeeren doen handtreycking met een,
Tot een kloeck wederstaen van sulcke geven Leen,
Daeromme gaet doch heen als Abraham en Loth deden,
Komt malkander te moet, sluytet daer buyten geen,
Leght uyt den wegh den steen tot gerustheyt en vreden,
Daer andere haer aen stoten of struyck'len heden:
Doet dit het wert gebeden, ende geen hinder vreest.
Wettige Magistraet
Ten sal gebreken niet aen ons persoons ter steden,
Maer 'tvolck loopt buyten reden, dat is het aldermeest.
Godt geleerde
Dat is op't hoogste al, ick zy daer by geweest,
Met een zachtmoed'gen geest hem zo veele gesticht,
Dat hy met zinnen weer oeffent in dit foreest
Leerlicke boecken leest, en door goet onderricht
Den oneerlicken naem met eerlicken verdicht,
Ick meen hy sal int licht hem hier eer lang vertonen.
t'Eenich volck uyt met de 5 zinnen.
'tEenich volck
Nu zy ick vriendt weer hier met een vrolick gezicht:
Wel aen door goede gicht, seght nu t'mynen verschonen
Dat ghy mijn laest toe seyt voor alle dees personen,
Hoe, dan wil ick u kronen met eer dit zeker zijt.
Godt geleerde
Bey, laet ick eerst eens zien of ghy oock zonder honen,
('tWelck zijn soud' mijn belonen) onderwyle met vlijdt
De twe letters uw's naems hebt uyt gewist met krijt.
Ja nu zy ick verblijdt te recht van uwen't wegen,
Dat ghy d'weerspannigheyt afdeed', het was al tijdt,
Dies sal nu onvermijdt 'tantwoort werden verkregen.
Vrese voor verderf
Maer wat was de begeert? verklaret eens te degen,
| |
[Folio Nn2v]
| |
Ick zy gansch zeer genegen tot de vraegh van dees quant.
'tEenich volck
Ick salt vragen noch eens, u niet laten verlegen,
Want het komt mijn daer tegen van nieuwes int verstant,
Wat middel dat best dient genomen byder hant,
vorderlijckste voor 'tLant, nodichst 'tGemeen men vraecht?
Vrese voor verderf
Voorwaer in trouwen, dat en kan schaden niemant,
Nochte voortbrengen schant van Vrouwe ofte Maecht,
Ick selve soude wel met reden onvertraecht
daer toe zijnde ghejaecht, lichtelijck antwoort geven:
Maer eerstmael moste my van yemant die 'tbehaecht
duyd'lick werden gewaecht, of schriftlick voor geschreven,
Wat 'tGemeen schadigst is, als mede daer beneven
'twelcke hier in dit leven 'tLandt minst vordeelen doet.
Wettige Magistraet
D'Inlandts oneenigheyt, want die doet menich beven,
Houdt welvaerte verdreven, quetsende het gemoet.
Vrese voor verderf
So is Inlandtsche vreed' dan het nodigste goet
voor 'tGemeen, dit bevroet, hoe, dat en kan niet falen,
En vorderlijckste 'tLandt, want daer door wordt behoet
Al wat streckt tot voorspoet: om haer wil komt neer dalen
des Heeren zegen mildt, ende ons altemalen
syne liefde deurstralen, en waer liefd' wert bewaert
daer is ider bereet, 'tsy Duytschen ofte Walen,
Om 'tsyne voort te halen, tot weerstandt van het zwaert,
En behoudinge goet vande Gemeen welvaert,
Dan doende ongespaert ick segh handtreycking veel.
Godt geleerde
Dat is seer wel geseyt, niet qualijcken verklaert,
Dan dat, dat sulckes baert is meerder int geheel,
Dat en is niet getreft, daer is noch al wat scheel,
Hoewel het int gedeel daer by gelijcket yet.
Wettige Magistraet
So is het voor gewis (dit seg ick int gespeel)
De Rechtvaerdigheyt eel: en raed' ick het daer niet,
So ist Voorzichtigheyt, die't ongeluck voorziet:
Ey of ick het daer riet; neen 'twasser maer ontrent,
Want al sprekende my wat anders in d'zin schiet,
Die-men Matigheyt hiet werter niet voor bekent;
Soud't wel de sterckheyt zijn, een Pilaer in ellent?
Neen, meerder 'tmywaert went de beste dien ick vondt,
Godlicke Regering, die Godt almachtich zent
al uyt des Hemels tent, is dat niet d'rechte grondt?
Godt geleerde
| |
[Folio Nn3r]
| |
Sy zijn altsamen goet die vloeyen uyt u mont:
Maer noch tot deser stont toe hebt ghy't niet geraden,
Een de nodigste is hier binnen 'swerelts rondt,
Ons te werden gejont nu onder alle zaden,
En vorderlijckste oock, die al d'ander met graden
Voedet deser weldaden, zijn als-ment wel verzint,
Den besten middel noch, die ons door Gods genaden
bevrijt van alle smaden, ende daer na prijs wint,
Dit's Eenderley gezint by Vader, Moeder, Kint,
Hoogh ende laeg, dit indt, blijft daer by na 'tbetamen.
'tEenich volck
Maer ick woud' ghy my weest waermen dese al vindt,
Hoe, dat doch eens ontbindt, ick wil haer gehoorsamen.
Godt geleerde
Godt gheleerde doet de Gordijn open, vertoont alle de voornoemde personen.
Siet daer zitten sy al met namen en toenamen:
Dus meucht ghy haer Lichamen Godtvresende aenschouwen,
Dees als u zelfs aenhangt, zonder u dies te schamen,
Niet beters is te ramen binnen dese Landts douwen.
'tEenich volck
Konde ick dat gedoen, 'tsoude mijn niet berouwen,
Woude wel zonder flouwen datt't waer in mijnder macht.
Godt geleerde
Godt de Heer is met u, wilt vrylicken betrouwen,
Hebbende geen benouwen, hy waeckt u dach en nacht,
En weet al wat ons is van node toe gebracht,
'tGene hy in u wracht, willet daer doch by blyven,
'tGevoelen is nu goet, dat standtvastlick betracht;
Den Eleazer slacht, wilt niet te rugge dryven,
Volget ten deele dat ons tot uwen geryven,
D'oude Schryvers beschryven al by de Machabeen,
En wijckt ter zyden niet, al soud'men u ontlyven:
Maer wilt int goet verstyven als d'zeven Sonen deen
met de Moeder, die haer liever lieten ontleen,
Dan 'tminst te overtreen dat haer nodigste was.
Vrese voor verderf
Dat hope ick te doen, van herten ick dit meen,
Daer mede gae ick heen tot op een ander pas.
Binnen.
Wettige Magistraet
De Heere geleyd' u, want ick volge seer ras,
die die't alles genas beveel ick u daer voor:
Want 'tis alzo ghy zeght, gelijck ick laestmael las,
Eer ick werde tot as doen ick dat ick hier hoor.
'tEenich volck
Eer het lange verloopt volge ick op het spoor,
Soud' anders als een door haest'lick inde klem, wesen.
Binnen.
Godt geleerde
| |
[Folio Nn3v]
| |
Gaet henen arbeyt kloeck, de sulcke 'tnoyt verloor,
Want 'sHeers oogen zijn altijts op die hem // vresen.
gordijn toe en binnen.
'tEenich volck uyt met 5 zinnen.
DEN tijdt die loopt vast voort, ende ick hebb' verlangen
Om eens bescheyt t'ontfangen, oft ick wel zoude mogen
(Die wat plomp en grof ben, so wel in spraeck als zangen)
Eenmael nemen mijn gangen, ende ter plaetsen pogen
daer sy te zamen zijn, diemen mijn voor mijn oogen
hier terstondt ging vertogen, dat waer mynen lust wel:
Want daer moet uyt haer reen, dat seg ick ongelogen,
So sy't willen gedogen, door my een slecht gezel,
Wat breder zijn verstaen voor't eyndigen van't spel,
Daer ick my mede quel noch van dage tot dagen,
ure en ogenblick sta ick al vast en tel,
D'Ooren ick daer na hel om een weynich te vragen,
Vonde ick rechts yemant, ick sprack sonder vertragen:
Vrese voor verderf eens haestig uyt en in.
Maer neen, 'tis mijn mishagen; Bey, ick heb daer gezien
een schaduwe of zwenck, die moet ick leggen lagen,
Ende als dan gewagen, dat die na mijn gebien,
My doch behulp'lick is met een woort acht of thien,
Het sal mijn wel geschien eer den tijdt is ontslopen:
Vrese voor verderf weder uyt.
Ja nu heb ick u vast, ghy zullet niet ontvlien,
Ofte my eerst bedien 'tgeen in my werckt het hopen.
Vrese voor verderf
Hoe staet ghy dus en treckt? ick sal u niet ontlopen,
Maer komen ongeropen, soo't vereyscht, hier ontrent.
Hoe stelt ghy sulck gelaet? hebt ghy te veel gesopen?
Doet uwen mondt eens open, 'tvoornemen maeckt bekent.
'tEenich volck
Wat meent ghy dat ick zy droncken harwaerts gewent?
Neen Suster, myne rent mach so verde niet strecken,
Ick houd' u alleen hier, ick meen dat u Godt sent,
Dit in gedachte prent, om my eens te ontdecken
of het my wel vry staet eens te treden ter plecken,
Daer ick flus sagh verwecken die fraeye toegemaeckt.
Vrese voor verderf
Neent, wat woudt ghy daer doen? ist landt met u vol gecken?
Hoe, willet my vertrecken, ghy zijt doch wel gespraeckt.
Laetse los staen.
'tEenich volck
Hoe, dat sal ick wel doen, hoort wat my veroorzaeckt,
End' de woordekens smaeckt, ick hoorden haer al nomen,
Sagse daer nevens al, so na was ick geraeckt,
Ende sy my genaeckt, doch tot ons alder vromen,
| |
[Folio Nn4r]
| |
Nochtans daer't meest aenhangt, en is niet voort gekomen,
Dies woud' ick sonder schromen wel eens vragen daer na.
Vrese voor verderf
Wie was de dese doch, segget eens sonder romen?
Of begint ghy te dromen? 'tis immers noch niet spa.
'tEenich volck
Neen ick Vrouken, so niet, slaet het merckelijck gae,
Sal't u beduyden drae, meen Eenderley gezint,
Om die te nemen aen ick al vast vaerdig stae,
Hier inde Son en bra sonder regen of windt.
godt geleerde uyt.
Vrese voor verderf
So waerdy voorwaer zeer op d'andere verblindt,
Sy hielden als een lindt daer aen alle te zamen.
'tEenich volck
Hadde ick dat gezien, die 'therte daer aen bindt,
Ende niets meer bemint dan zulckes na 'tbetamen,
Hadd' mede aengeheft, en sal noch zonder schamen,
So haest den tijdt kan ramen, daer aenne slaen de handt.
Godt geleerde
Wat ist dat ghy dus veel handelt na de Lichamen?
Segt om grootheydt der namen, dat is een misverstandt.
Vrese voor verderf
O neen: maer 'tEenich volck heeft luste hier te landt,
Om wesen aenden bandt Eenderley gezint schoon,
Ende wat ick verwacht, daer en komt noch niemant,
Nochtans het herte brandt in Liefd' tot elx persoon,
En te komen daer aen al gaeft u ongewoon:
Och oft sy quaem ten thoon, hoe soud' ick daer na spoeden!
Wettighe Magistraet uyt.
Wettige Magistraet
Die gewordet u haest tot gehoorsaemheyts loon,
En des verwinnens kroon, staet rechts wel op u hoeden.
Hoge overheydt met sijn geselschap uyt
Hoge Overheyt
Ghy alle die hier zijt geachtet als den goeden,
Ghy konnet wel bevroeden wat ick al bracht te wegen
Door Regering Godd'lick en Eenderley gemoeden,
Welcke met overvloeden der middelen genegen
Streckten vlytig t'uwaerts: sy te velde getegen,
Met weynig volx gekregen victory, door 'tbetrouwen
op Godt, als Gedion d'Midianijt geslegen,
Dan altoos was Gods zegen voorste, wilt dit onthouwen.
Gelijck Josue vroom de vyanden deed' flouwen,
Ende bracht tot benouwen al in voorleden tijdt.
'sGelijx hebbe ick oock, dick staende int benouwen
binnen dese Landts-douwen, verwonnen inden strijt,
Die als de Persers wreet vol gramschappe en nijt,
Oft Kedor, Laomors vlijdt ons dochten om te bringen,
| |
[Folio Nn4v]
| |
Hebbe als Davidt kloeck my nimmermeer vermijt,
De Schimpers tot haer spijt so hier, so daer t'omringen,
De Goddelijcke vrees dede my haer bespringen,
Ende in al dees dingen, d'Menschen veel minder vresen,
Als Symon, Jonathas, ende Mathias ontfingen,
Of al de Nacoom'lingen der Machabeen gepresen.
Nu dan, voor sulckes al hebt ghy altoos in desen
gehoorsaemheyt bewesen, treckende eenen lijn,
Mede geonderdaent Godt, die't al kan genesen,
D'Overheyt uytgelesen, als van gelijcke mijn.
Vrese voor verderf
Sulx wil ick altoos doen met eenen ijver fijn,
Achtende vrese, pijn, angste, schricke noch vaer.
'tEenich volck
Ende ick desgelijx in een iders aenschijn,
So lang want ick verdwijn, en vande doot voorwaer
van hier werde geruckt, dat zweer ick openbaer
voor al dees lieden klaer, en Godt die't alles weet,
Ende een kender is der herten licht en zwaer,
Steeckt de vingers op of hy swoer
Ben ick bereyt, siet daer, op te doen eenen eedt.
Vrese voor verderf
Hem die ten zetel zy den held'ren Hemel breet,
En de Aerde bereet tot eenen voetbanck heeft,
Die int diepste gedacht na synen wille treet,
Wie 'tlief is ofte leet; Die, voor wie het al beeft,
Die nieren en gemoet door-tast, en niet en sneeft,
Die door de wolcken zweeft, en al weet watmen doet,
Neme ick tot getuych, dit vrylick geloof geeft,
Dat so lang de Ziel leeft in dit Lichaem gevoedt,
Ick dies nakomen sal voor alle 'tgedaen goedt,
Met danckbaerheden vroet, nu, dan, en altemet.
Godt geleerde
'tMinste gebreck van dies op my niet en vermoet,
Mijn welvaert en voorspoet ick by de u opzet.
Wettige Magistraet
Wat u opkomt sal my opkomen hier op let,
Als die in liefd verhet werden van nu voortaen.
Rechtvaerdigheyt
Ende ick sal het volck van nu voortaen noch bet
oeffenen in u wet, sonder daer af te gaen.
Matigheyt
Mijn dienst is 'tuwaerts Heer, zonder rimpel of smaen
zal daer by blyven staen, ende nimmermeer vlien.
Voorsichtigheyt
'sGelijx de myne oock ter doot toe onderdaen,
Vertrouwet vry 'tvermaen, ick salt alles voorzien.
| |
[Folio Oo1r]
| |
Sterckheyt
Ende het zelfde jock dat aen nemen dies lien,
Sal ick na u gebien meed' dragen ongeweert,
Wille tot allerstont thonen beneffens dien
mijn krachten, 'tsal geschien alleen wat ghy begeert.
Godlicke Regering
Sult ghy dan al gelijck van my (die u oock eert)
een redene geleert gelieven te aenhoren?
Wettige Magistraet
So veel alst u gelieft, Eerwaerd'ge, daer toe keert,
Op dat ons vreugd' vermeert, ende droefheden smoren.
Goddelijcke Regering
Mijn verzekert de weet, ten sal niet zijn verloren,
Want ghy weet wel te voren dat alle Meester-kruyt,
'tWelck 'tLichaem gesont hout, en daer toe werdt verkoren,
Niemande sal hem storen so goet is ten besluyt,
Als 'tgeen dat gesont maeckt: noch een meerder beduyt
moet ick oock brengen uyt, een yegelijck bekent,
Dat ons Schriftuere leert en voort-bringt overluyt,
Waer doore dat het spruyt, Godt inde herten zent,
Vwen vyant verzoent en ter rugge gewent,
Hier ofte hier ontrent, wilt niet te licht geloven:
Want als 'tijser verroest, roest sijn schalckheyt en schent,
steeckt met den steert op't endt als een Slang' daerenboven,
En so de Rypen doen de schone Bloem der hoven,
Sy mede haest beroven zynde tot wil gekomen,
Sy als de Motten doen het kleet dat leyt verschoven,
Dus laet u niet verdoven, ick moet noch meerder nomen,
Als de Mayen den Kaes verteeren sonder schromen,
Sietmen haer dan den vromen ende 'thare verslinden,
So d'Calander inslickt 'tkoren (ten zijn geen dromen)
gaen sy toe, ja met romen met 'tGemeen als den blinden,
Tot nadeel van het Landt, en al die sy daer vinden,
Hoort van uwen beminden, dit al over geslagen,
Het twedrachtig rumoer, ick moet het hier ontbinden,
En als den wijs gezinden op het breedtste gewagen,
Acht ick voor de kranckheyt, waer door ons zouden plagen
dees dieren met behagen, by d'vyanden geleken:
Hoe, soudemen die dan verdryven of verjagen
met den Swaerd' in dees dagen? als-dan waer oock gesteken
In duysent p'rijck'len groot 'tGemeen daer wy van spreken,
Het is wel eer gebleken door voorbeelden veelvoudt
Van Landen, Steden, Dorp, wel dapper door gestreken,
Hoewel sy niet en weken, dies zeg ick sonder fout,
Dit's den besten middel die dat alles weerhoudt,
Die daer voor jong of oudt in dees Landen mach zijn
| |
[Folio Oo1v]
| |
Genomen byder handt, dit altoos vast betrout,
Hoemen 'taenleydt of broudt, sy alleen verstaet mijn,
'tGemeen nodichste is, en 'tLant in elx aenschijn,
vorderlijckst sonder pijn. Daer van genoech geseyt,
Al spraeck ick daer wat ruy, ick en zy niet vol Wijn,
Op dat ick niet verdwijn, of van u neem afscheyt,
En tot een teken waer dat ghy daer al uyt leydt,
En beter vastigheydt, so moet ghy altesamen
dit nemen byder handt, maeckt u daer toe bereyt,
Niet te lange verbeydt, doet het vry zonder schamen:
Is het u onbekent, ick sal den naem der namen
hier zeggen na betamen te rechte hoe het hiet:
Hy geeftse die aende hoge hant staet eerst, gaende so voort tot voorby de leste aen de lage zyde, ende sy slaen daer alle de handt aen.
Luystert, 'tis Eenderley gesinte sonder blamen,
Elck een zulcken bequamen altijt gewerdet niet.
Inlantsche vrede
O hoogwaerdigen pandt! dat ons aldus geschiet,
Gedaelt sonder verdriet vanden Hemel vermaert.
Hoge Overheyt
O! ghy die over al d'Werelt na mijn bediet,
Behoret int gebiedt te zijn, en ongespaert.
Wettige Magistraet
Ghy die ons int gemeen gevet alle welvaert,
V lof zal zijn verklaert so lang als ick mach leven.
Godt geleerde
O! geluckich is 'tLandt d'welcke met u vergaert,
Want dat gewiss' voor 'tSwaert de vrede werdt gegeven.
Vrese voor verderf
O ghy prijslicke gift, doet dat vrese en beven
Van my nu werdt verdreven, en een and'ren naem naeckt.
scheurt den tytel, weder uytkomende heet vrolijck wesen.
'tEenich volck
O ghy die het al helpt behoen voor smert en sneven!
Sijt in mijn hert geschreven met een penne volmaeckt.
Rechtvaerdigheyt
Dit is alleen het geen waer door ick ongelaeckt
Tot achting zy geraeckt, ende tot waerden mede.
Matigheyt
Ja sonder dit verkrijg waer ick geheel verzaeckt
Alsmen den zin wel smaeckt, en verworpen alrede.
Voorsichtigheyt
'tWaer oock t'vergeefs geweest wat ick hadde ter stede,
Met voorzichte ter snede gebracht op mijn manier.
Sterckheyt
En mijn getrouwe kracht de welcke oyt veel dede,
Bynaest tradt uyt de glede, maer is nu hups en fier:
Dit al werckt Eenderley gesinte goedertier,
Al woudt yemant doen schier, men kans' om geen schat // kopen.
| |
[Folio Oo2r]
| |
Godt geleerde
Ja sy ist alles waert al staetse al wat dier,
D'tijdt is gekomen hier, wy willen d'zin rat // knopen,
En altezamen in eenen wech en padt,, lopen.
Godlicke regeringhe gaet met den bandt eenderley ghezint voor, ende sy volgen, daer aen houdende altsamen.
| |
Actus. 4.
Vrolick vvesen uyt.
DE droefheyt is vergaen, den waeromme van desen,
doet met een Vrolick wesen in my wercken der vreucht:
Mijn bede is verhoort vanden Hemel gepresen,
De kranckheyt is genesen, daer deur den Heere jeucht,
mijn Ziele, en prijst hem die ons geeft met geneucht,
Regering Godd'lick, die Eenderley gezint plant,Ga naar margenoot+
Nodighste voor 'tGemeen, en vorderlickste 'tLant.
|
|