De Vlaamse Gids. Jaargang 77

[p. 21]

Nieuwe boeken over boekwezen, film, geschiedenis en literatuur

Tot 27 juli 1992 was in het Museum van het boek te Den Haag een tentoonstelling te zien van aanwinsten, verworven tijdens de directie van dr. J. Offerhaus (1987-1991). De rijk geïllustreerde catalogus⁽¹⁾, met de beschrijving van de 148 tentoongestelde aanwinsten, geeft een goed idee van het gevoerde verzamelbeleid van het Museum van het Boek. De uiterlijke aspekten van het boek spelen daarbij een hoofdrol. Door de zeer verscheiden achtergrondinformatie is de catalogus ook voor particuliere verzamelaars een boeiend en leerrijk boek.

Tussen de 148 aanwinsten zitten een paar boeken, verzorgd door Henry Van de Velde en ook een paar boeken vàn hem en onder zijn leiding gedrukt. Bij de hedendaagse uitgaven zitten o.a. drie bibliofiele edities van de Diamant Pers uit Zandhoven; een ervan bevat een tekst van Stijn Streuvels, aangevuld met een litho van Jan Burssens.

In het Museum van het Boek bevindt zich ook de Nederlandse nationale exlibrisverzameling (circa 120.000 boekmerken). Een zevental particuliere verzamelingen zijn er reeds in opgenomen.

_**_*

Over leven en werk van de Nederlandse uitgever Alexandre A.M. Stols (1900-1973) is onlangs een uitstekende documentatie verschenen, samengesteld en geschreven door C. Van Dijk, de oud-directeur van de Haarlemse Stadsbibliotheek.⁽²⁾ Het is een belangrijke publikatie over de geschiedenis van uitgeverij en boekhandel in het Nederlandse taalgebied, met ook een schat aan - soms pikante - gegevens over allerlei literaire figuren.

Grote Nederlandse auteurs als Slauerhoff en Vestdijk vonden onderdak bij de uitgeverij van Alexandre A.M. Stols, die bij ons wellicht het best gekend is als de uitgever van Marnix Gijsen. Maar in het boek komen nog heel wat meer Vlaamse schrijvers ter sprake; zelfs de Hugo Claus van de vijftiger jaren is erin aanwezig. Ook enkele bekende Franse schrijvers, o.a. André Gide, werden door A.M. Stols uitgegeven.

Uiteraard wordt veel aandacht besteed aan de typografische en illustratieve vormgeving van de terecht als zeer smaakvol bekende Stols-uitgaven. Tussen de illustratoren die voor de Nederlandse uitgever hebben gewerkt, bevindt zich ook de Gentenaar Victor Stuyvaert.

Het boek bevat een indrukwekkende lijst van de door Stols uitgegeven en/of typografisch verzorgde boeken, samengesteld door C. Van Dijk en H.J. Duijzer. Bibliofielen zullen er heel wat nuttige informatie in ontdekken, alhoewel hùn belangstelling wellicht op de eerste plaats zal gaan naar de schitterende illustraties. Het boek is inderdaad overvloedig geïllustreerd, o.a. met boekillustraties uit allerlei Stols-uitgaven, met titel- en colofonbladen en met de verrukkelijke bladspiegels van gewone tekstpagina's. Uit dat alles blijkt hoe fijnzinnig en verzorgd de uitgaven van Stols wel waren.

Deze documentatie over Alexandre A.M. Stols is prachtig en Stolswaardig uitgegeven door de Walburg Pers.

_**_*

De West-europese musea herbergen een vrij groot en belangrijk aantal kunstvoorwerpen uit het oude Griekenland. Van waar komen ze en hoe geraakten ze hier? In de reeks Standaard Ontdekkingen verscheen onlangs een goed geschreven en vooral ook goed geïllustreerd overzicht van de geschiedenis van de archeologie in Griekenland.⁽³⁾ De schatkamers in de Griekse bodem werden reeds door de Romeinen geplunderd en de rooftochten - met tussendoor ook wat ernstig archeologisch onderzoek - duurden tot in de negentiende eeuw voort. In het documentaire gedeelte van het boek (waarin o.a. ook een aantal actuele

(1) EEN BOEKMUSEUM VERZAMELT. Aanwinsten 1987-1991, verworven tijdens het directoriaat van dr. J. Offerhaus. 's-Gravenhage, Museum Meermanno-Westreenianum/Museum van het Boek-Zutphen, Walburg Pers, 1992, 103 p., ill. Prijs: 32,50 gulden.

(2) DIJK, C. Van: Alexandre A.M. Stols, 1900-1973, Uitgeverij/Typograaf. Een documentatie. Met een lijst van door Stols uitgegeven en/of typografisch verzorgde boeken door C. Van Dijk en H.J. Duijzer. Zutphen, Walburg Pers, 1992, 554 p., ill. Prijs: 75 gulden, gebonden.

(3) ETIENNE, Roland en Françoise: De schatkamer van het oude Griekenland. Antwerpen, Standaard Uitgeverij, 1992, 160 p., ill. (Standaard Ontdekkingen) Prijs: 450 BF.

[p. 22]

visies ter sprake komen) staat een chronologisch en tot in het heden doorgetrokken overzicht van de Griekse geschiedenis.

_**_*

Een kwarteeuw na de Amerika-reis van Christoffel Columbus begon de beruchte Hernàn Cortés aan de verovering en de verwoesting van het rijk der Azteken. Vreemde voortekenen - o.a. de angstaanjagende verschijning van een komeet - hadden de Azteekse leiders een sombere toekomst voorspeld.

Een pas verschenen deel in de reeks Standaard Ontdekkingen is gewijd aan dit fascinerende onderdeel van de wereldgeschiedenis. Het boek werd geschreven door de als publicist van historische studies al gunstig bekende Franse auteur Serge Gruzinski.⁽⁴⁾ Bijna de helft van het boek is gewijd aan een uiteraard beknopt, maar toch zeer helder overzicht van de geschiedenis der Azteken voor de botsing met de Spaanse veroveraars. De tocht van Cortés, de bloedige opbouw van een Spaanse koloniale staat en de strijd voor het behoud van een Indiaanse identiteit worden boeiend beschreven in het tweede gedeelte van het boek. In het documentaire gedeelte staan een aantal fragmenten uit belangwekkende Azteekse en Spaanse teksten.

_**_*

De in 1986 overleden godsdiensthistoricus Mircea Eliade heeft de eindredactie van het onlangs verschenen boek Wereldreligies in kaart gebracht⁽⁵⁾ nog voor zijn dood moeten overlaten aan zijn medewerker Ioan P. Couliano. Aan de uiteindelijk gepubliceerde versie werd ook meegewerkt door de Amerikaanse hoogleraar H.S. Wiesner. Het thans in Nederlandse vertaling verschenen boek is een samenvatting van Eliades meerdelig historisch-encyclopedisch overzicht van de wereldreligies. Niet gespecialiseerde lezers zullen aan deze samenvatting zeker genoeg hebben. Over elke religie geeft het boek ook een aantal bibliografische bronnen; het zijn zeer nuttige wegwijzers voor eventueel verder onderzoek.

Over 33 groepen van religieuze levensbeschouwingen wordt een beknopt inhoudelijk en historisch overzicht gegeven. Een ruim vijftig bladzijden lang alfabetisch register geeft nuttige informatie over allerlei personen en detailonderwerpen uit de diverse religies of verwijst naar de pagina waar het thema ter sprake komt.

_**_*

Het vroege christendom wordt meer en meer een terrein van historisch onderzoek. Tot ver in de twintigste eeuw werd het peilen naar het leven van onze toenmalige voorouders door de Roomse kerk niet bepaald aangemoedigd. De band met de ‘heidense’ voorgeschiedenis moest sterk onderbelicht blijven en mocht zeker niet hersteld worden. Veel bleef beperkt tot een zeer voorzichtig kuieren in folkloristische landschappen.

Koenraad Logghe doet in zijn boek Tussen hamer en staf⁽⁶⁾ een poging om een en ander uit de Europese begintijd van het christendom op te sporen. Hij zoekt naar verklaringen voor allerlei symbolen, die wegwijzers zijn naar een beter begrip van de levenshouding van onze voorouders. Aan de hand van ruim vierhonderd afbeeldingen wordt in het boek gezocht naar een verklaring van allerlei zinnebeelden (bijvoorbeeld in gevelversieringen), die we vaak onverschillig voorbijlopen omdat we er de zin niet meer van begrijpen. De titel van het boek slaat op de vroegere gewoonte om huwelijksbanden bij de smid met de hamer te laten ‘smeden’; de smid werd later vervangen door de priester, de man met de staf.

De auteur heeft Europees gespeurd, zelfs tot in Rusland, maar de nadruk ligt toch op de ons omringende symboliek in de Nederlanden. Wie dit boek leest zal voortaan met toch iets meer geopende ogen op reis gaan.

_**_*

Van opzet gelijk aan de reeds eerder verschenen Prisma-uittrekselboeken is het onlangs samengestelde Prisma Uittrekselboek Nederlandse literatuur 1880-1945.⁽⁷⁾ Het boek behandelt 31 werken van 26 schrijvers. Van elk werk wordt een boekbeschrijving gegeven, een samenvatting van de inhoud, een schets van de vertelsituatie, van de tijd en de ruimte waarin het verhaal zich afspeelt. Ook de personages, de thematiek, de stijl en het literair-historische kader waarin de auteur kan geplaatst worden, komen telkens ter sprake.

Slechts vier Vlaamse auteurs zijn in het boek aanwezig: Cyriel Buysse (Het recht van de sterkste), Willem Elsschot (Lijmen/Het Been/Villa des Roses), Stijn Streuvels (Het leven en de dood in de ast/De teleurgang van

(4) GRUZINSRI, Serge: De Azteken en hun beschaving. Antwerpen, Standaard Uitgeverij, 1992, 160 p., ill. (Standaard Ontdekkingen) Prijs: 450 BF.

(5) ELIADE, Mircea en COULIANO, Ioan P.: Wereldreligies in kaart gebracht. Met medewerking van H.S. Wiesner. Utrecht, Het Spectrum, 1992, 398 p. (Aula) Prijs: 595 BF.

(6) LOGGHE, Koenraad: Tussen hamer en staf. Voorkristelijke symboliek in de Nederlanden en elders in Europa. Turnhout, Brepols, 1992, 187 p., ill. Prijs: 895 BF.

(7) OMMEN, Johan van en PENSON, Lizet: Prisma uittrekselboek Nederlandse literatuur 1880-1945. Utrecht, Het Spectrum, 1992, 328 p. Prijs: 295 BF.

[p. 23]

de Waterhoek), Karel Van de Woestijne (De boer die sterft). Onverantwoord weinig, of zou men Teirlinck en Walschap - om er slechts twee te noemen - in een later te verschijnen uittrekselboek onderbrengen? De behandelde periode is door een te smal Hollands brilletje bekeken. De wijze waarop de wél behandelde boeken worden voorgesteld en geanalyseerd laat over het algemeen een positieve indruk na. Een en ander is vooral berekend op gebruik door docenten en leerlingen van de secundaire scholen.

_**_*

Joyce belichaamt het moment waarop de middeleeuwen en de avantgarde elkaar ontmoeten. Deze stelling verdedigt Umberto Eco overtuigend in De poëtica van Joyce⁽⁸⁾. In zijn analyse ontdekken we de aanwezigheid van een ‘middeleeuws model’ in het werk van Joyce. De middeleeuwen zijn voor Joyce een belangrijke bron geweest. De zo bijzondere stijl in het werk van deze ongelovige is het resultaat van een persoonlijk opgebouwde mythologie waarin regels, riten en liturgische voorstellingen uit de middeleeuwen zijn verwerkt. Net als Hugo Claus bij ons, heeft ook Joyce een enigszins ambivalente houding aangenomen tegenover het katholicisme.

Umberto Eco heeft het moeilijke, maar steeds opnieuw fascinerende werk van Joyce van uit een heel aparte invalshoek bekeken. Het licht dat hij over het werk van de grote Ierse schrijver heeft laten schijnen, zet de deur naar een beter begrip van de Joyceboeken weer op een bredere kier.

_**_*

Over sprookjes verscheen onlangs een boek dat enigszins afwijkt van wat we bij het onderzoek naar de achtergronden van sprookjes gewoon zijn. Dit keer wordt het sprookje niet vanuit een geheel of gedeeltelijk door de psycho-analyse beïnvloed hoekje bekeken; in En ze leefden lang en gelukkig⁽⁹⁾ heeft Lily C. Clerkx een veel nuchterder sociologische verklaring voor het sprookje. De vertellers die aan de basis van het sprookje liggen, hebben zich op de realiteit gebaseerd, op de geleefde werkelijkheid, zoals de auteur het noemt. De dagelijks beleefde realiteit werd echter aangevuld met de geloofde en gewenste werkelijkheden. Bijgeloof en op onvervulde verlangens gebaseerde wensdromen vulden de vaak trieste realiteit aan.

In het boek staat het familieleven centraal: over liefde en huwelijk, moederschap en kinderleven, broerzusterverhoudingen, schoon- en stiefmoeders is in sprookjes inderdaad veel te vinden. Anderzijds onthullen sprookjes wellicht een en ander over de leemten in de historische bronnen van de gezinsgeschiedenis.

De historisch-sociologische kijk van Lily C. Clerkx is alleszins een zeer lezenswaardige aanvulling van de reeds rijke literatuur over het sprookje. In de noten zijn veel belangrijke bibliografische verwijzingen te vinden. Voor de illustratie werden een aantal bekende plaatjes uit de klassieke sprookjeswereld gekozen; vooral uit het werk van Gustave Doré werden enkele typische voorbeelden gehaald.

_**_*

Er is een vijfde editie verschenen van de nu al tien jaar oude Speelfilm-Encyclopedie.⁽¹⁰⁾ Zowel inhoudelijk als uiterlijk is er op tien jaar veel veranderd; in het nu gebonden naslagwerk is - een weliswaar minimale, maar doorgaans toch altijd essentiële - informatie te vinden over ongeveer 60.000 films. Niet alleen de gewone bioscoop-film is in het boek verwerkt; ook veel televisie-films zijn al opgenomen. Naast een korte inhoud van het scenario, vindt men bij elke titel gegevens over o.a. het ontstaansjaar en de duur van de film en de namen van de regisseur en de voornaamste vertolkers. Achteraan het boek staat een toelichting bij het gebruik; er wordt alfabetisch geklasseerd op de originele filmtitel en bij een groot aantal vertaalde titels vindt men de nodige verwijzingen. Achteraan het boek staat ook een begrippenlijst en een lijst van de reeds uitgereikte Oscars. Talrijke illustraties verlevendigen de tekst. Bij veel films staat ook een vrij ernstige waardebeoordeling.

_**_*

(8) ECO, Umberto: De poëtica van Joyce. Amsterdam, Bert Bakker, 1990, 143 p. Prijs: 595 BF.

(9) CLERKX, Lily E.: En ze leefden nog lang en gelukkig. Familieleven in sprookjes. Een historisch-sociologische benadering. Amsterdam, Bert Bakker, 1992, 234 p., ill. Prijs: 895 BF.

(10) SPEELFILM ENCYCLOPEDIE. Vijfde editie. Utrecht, Luitingh-Sijthof, 1992, 1408 p., ill. Prijs: 1990 BF, gebonden.

[p. 24]

De nummers 5 en 7 worden in België verspreid door Standaard Uitgeverij te Antwerpen; nr. 8 en 9 door Kluwer Algemene Uitgeverijen te Deurne; nr. 10 door Veen Uitgeversgroep te Deurne.