De Vlaamse Gids. Jaargang 73

[p. 2]

[Boek en Bibliotheek. Reeks IV, nummer 6]

Schrijven en liefhebben in het klassieke Griekenland en het Romeinse rijk

Klassieke letterkunde van G.J.M. Bartelink is niet nieuw. De eerste versie van dit boek dateert van 1964 en de nu als Aula-paperback verschenen editie is reeds de zesde druk. De regelmatige heruitgave van dit werk bewijst dat de interesse voor de letterkunde van Grieken en Romeinen levendig blijft. Misschien heeft de stijging van deze interesse wel iets te maken met de afbouw van het onderwijs in klassieke talen.

G.J.M. Bartelink's overzicht van de Griekse en Latijnse literatuur is wat schools van inslag, met alle voor- en nadelen daarvan. De voornaamste ‘schoolauteurs’ komen uitgebreid aan bod en de inhoud van een aantal werken is goed, maar nogal oppervlakkig samengevat. Heel wat tot in de hedendaagse literatuur voortsmeulende thema's en motieven - bijvoorbeeld in het werk van Hugo Claus - komen in het boek heel even aan de oppervlakte. Aan de wijsbegeerte en aan het wetenschappelijk werk is ook enige aandacht besteed. In sommige benaderingen van het werk is de auteur nogal eenzijdig; zijn commentaar bij Aristophanes en Ovidius - om er slechts twee te noemen - is wat al te grof door een eng christelijke visie overschaduwd.

Het overzicht van G.J.M. Bartelink loopt tot en met de vroeg-christelijke Griekse en Latijnse letterkunde. Het boek wordt besloten met enkele zeer nuttige registers: een chronologie van enkele belangrijke historische en literaire gegevens, een verklarende woordenlijst, een (ook enigszins eenzijdige) bibliografie, een personen- en zakenregister en een titellijst van de besproken werken.

Van dezelfde auteur verscheen ook Prisma van de Latijnse citaten en gezegden. Minder dan vroeger, maar toch nog regelmatig, duiken Latijnse citaten of gezegden op in een dagelijks gesprek of in een periodieke publicatie. Af en toe dwarrelt er zelfs een tussen de veelal lege zetels van het parlement.

Latijnse citaten zijn ook bruikbaar om witte vlekken te vullen op uitnodigingen voor allerlei bijeenkomsten of voor familiale feesten. In kalligrafische uitvoering vallen ze nóg meer op. Ook op gelegenheidsdrukwerk bij de jaarwisseling passen ze. En als motto of zinspreuk op een exlibris.

De meer dan 600 citaten en gezegden die G.J.M. Bartelink in zijn Prisma-boek verzamelde, zullen dus bij allerlei gelegenheden goede diensten kunnen bewijzen. Het boek helpt de vertaling te vinden en bevat wegwijzers die naar de bron (de auteur en zijn werk) leiden. Een thematisch register verwijst naar de in alfabetische volgorde opgenomen citaten.

Een thema dat door G.J.M. Bartelink zorgvuldig gemeden wordt, heeft de Engelse historicus K.J. Dover met het vergrootglas bekeken. In Homoseksualiteit in het klassieke Griekenland wordt een beschrijving gegeven van homosexueel gedrag in het oude Griekenland tussen de achtste en de tweede eeuw vóór onze tijdrekening. Er kan aan getwijfeld worden of men er ooit zal in slagen de problematiek van de homosexualiteit in dit verre verleden volledig te doorgronden. De auteur maakt gebruik van literaire bronnen en van de beeldende kunst, maar de nog beschikbare gegevens zijn zeer fragmentair en een en ander kan op uiteenlopende wijze geïnterpreteerd worden. In zijn onderzoek heeft de auteur zelfs graffiti gebruikt, een in alle periodes van de geschiedenis opduikend randverschijnsel waaruit toch moeilijk algemene conclusies kunnen getrokken worden.

De ruggegraat van Dover's boek is de aanklacht en het proces tegen Timarchus, die beticht werd van homosexuele prostitutie. Alhoewel de aanleiding tot het proces veel meer een politieke afrekening dan een morele verontwaardiging was, toch is de aanklacht zeer onthullend, zowel over de praktijk van de homosexuele relaties als over het oordeel dat de gemeenschap over deze praktijken had. Ook over de hetero-sexuele relaties in het oude Griekenland worden belangrijke details verstrekt.

K.J. Dover heeft geput uit het werk van een aantal zeer bekende schrijvers, o.a. Euripides en vooral Aristophanes. Ook in het wijsgerig werk van enkele grote filosofen (o.a. Plato

[p. 3]

en Aristoteles) werd naar homosexuele toestanden gepeild. Het werk van de Griekse dichteres Sappho leverde enkele schaarse gegevens over vrouwelijke homosexualiteit.

De auteur stelt zich neutraal op; hij voelt zich door geen enkele geslachtelijke daad geschokt en hij voelt er ook geen weerzin tegen, mits die daad voor de betrokkenen plezierig en aangenaam is. Morele oordelen en vooral vooroordelen hebben de studie van het hier behandelde thema eeuwenlang tegengewerkt - een open geest als deze van K.J. Dover is dus meer dan welkom. Niet iedereen zal geneigd zijn de conclusies van de Engelse historicus zó maar over te nemen. Bij een aantal interpretaties van afbeeldingen op vazen kan inderdaad getwijfeld worden. De auteur verwerpt ook de theorie dat de homosexualiteit in het oude Griekenland een vorm van initiatie was - een vorm van praktische voorlichting van jongeren door ouderen, een nochtans erg aanlokkelijke theorie.

De eerste Engelse editie van Dover's boek verscheen in 1978. De auteur heeft, n.a.v. deze Nederlandstalige editie, zijn tekst herzien en hij heeft er ook een lange inleiding bij geschreven. Ruim honderd illustraties, bibliografische gegevens en enkele registers zijn belangrijke hulpmiddelen bij de poging om de waarheid over het sexuele gedrag van de oude Grieken te achterhalen.

In het boek komt de objectiviteit van de auteur nooit in het gedrang. Het boek schakelt lang niet alle vraagtekens uit, maar over het boeiende onderwerp van de Oud-Griekse homosexualiteit tasten we nu toch minder in de duisternis dan vroeger.

L.V.

BARTELINK, G.J.M.: Klassieke letterkunde. Utrecht, Het Spectrum, 1989, 346 p. (Aula-paperback, 182). Prijs: 795 BF. (In België verdeeld door Standaard Uitgeverij te Antwerpen).

BARTELINK, G.J.M.: Prisma van de Latijnse citaten en gezegden. Utrecht, Het Spectrum, 1989, 319 p. (Prisma-pocket, 2703). Prijs: 295 BF. (In België verspreid door Standaard Uitgeverij te Antwerpen).

DOVER, K.J.: Homoseksualiteit in het klassieke Griekenland. Amsterdam, Bert Bakker, 1989, 285 p., ill. Prijs: 1.190 BF. (In België verdeeld door Kluwer Algemene Uitgeverijen te Deurne).