De Vlaamse Gids. Jaargang 73

Van Pablo Picasso tot Romy Schneider

De biografie blijft een door vele lezers geliefkoosd genre. De hedendaagse biografie is nog zelden te vergelijken met de grote voorbeelden uit het verleden. Een en ander is oppervlakkiger, te zeer berekend op de smaak van het grote publiek. De karaktertekening lijdt daar wel eens onder, de noodzakelijke scherpte ervan verwatert een beetje in een overvloed aan anekdotiek. De levensbeschrijving steunt meer op journalistieke eigenschappen dan op de vroeger bijna altijd sterk aanwezige verwantschap tussen de biograaf en de door hem behandelde persoon.

Dit laatste is zeker ook het geval bij Arianna Stassinopoulos Huffington, auteur van Picasso - vernieuwer en vernietiger. Haar boek is beslist niet de definitieve biografie van de grote schilder. Verre van. Het is wel een boek dat door toekomstige Picassobiografen niet kan ontweken worden: zowel voor- als tegenstanders van het boek zullen deze eenzijdige biografie niet achteloos naast zich kunnen neerleggen.

Het boek van Arianna Stassinopoulos Huffington is gebaseerd op een grote hoeveelheid documentatie - meer dan zeventig bladzijden van het boek, met o.a. een uit overige bronvermelding, een bibliografie en een register, geven een overzicht van het gebruikte materiaal. De auteur heeft een deel van haar voorbereidend werk ook met interviews aangevuld. In haar reconstructie van Picasso's leven is vrij veel aandacht besteed aan de relaties die de schilder met zijn vrouwen en zijn minnaressen heeft gehad. Picasso is in haar ogen een man geweest die van vrouwenlust en vrouwenhaat bezeten was.

In zijn prille jongelingsjaren heeft Picasso de met koude glans bewasemde gewilligheid van een aantal prostituées als richtsnoer genomen. Vrouwen waren lustobjecten; het ontwikkelen van een eigen persoonlijkheid kon de evolutie van zijn eigen geniale aanleg alleen maar storen. De vrouwen moesten op het passende moment klaar staan om het hoog oplaaiende maar kortstondige vuur van zijn passie op te vangen. Picasso's erotiek was gekoppeld aan een drang naar geweld, aan een machtswellust die tot op de rand van vernietigingsdrift kon doorstoten. Marie-Thérèse Walther, de moeder van Picasso's dochter Maya, is het meest volmaakte lustobject van de kunstenaar geweest, maar zelfs deze relatie liep dood op de vele tegenstrijdigheden waarmede Picasso's persoonlijkheid was opgetrokken.

Vrouwen en kinderen van veel grote kunstenaars hebben ervaren dat samenleven met een genie een vaak onmogelijke opdracht is: ze lopen het genie nogal vlug in de weg. En geen macht die daar iets aan veranderen kan.

Tegenstrijdigheid is de rode draad

[p. 21]

die doorheen het boek - en inderdaad ook doorheen Picasso's leven - werd geborduurd. Het boek van Arianna Stassinopoulos Huffington is een wat eenzijdig belichte biografie, er is te veel nadruk gelegd op Picasso als vernietiger, maar het is zeker geen boek dat men na lectuur onverschillig achterlaat. Het roept op aanvulling en op exploratie van andere bronnen...

Het illustratieve gedeelte - zeventig foto's - is goed verzorgd; we volgen Picasso vanaf de eerste kinderfoto tot zijn laatste tragische zelfportret.

Op een veel hoger peil staat de biografie van Sigmund Freud, geschreven door de Amerikaanse historicus Peter Gay. Net als Picasso was ook de vader van de psychoanalyse een gecompliceerde persoonlijkheid. Een groot deel van het boek is gewijd aan het werk van Freud; zijn leven kabbelde in veel rustiger beekjes dan dat van Picasso.

Vertrekkend vanuit de nogal ingewikkelde familietoestanden tijdens Freuds kinderjaren (reeds dan las hij alles wat er te lezen was), via zijn eerste verliefdheid, zijn universitaire opleiding, zijn verblijf bij de briljante Franse Dr. Charcot en zijn psychiatrische praktijk te Wenen, volgen we Freuds privé en openbaar leven tot aan zijn wegglijden in een door overdoses morfine verzachte kankerdood te Londen.

Freud is de ontdekker van weerstanden en verdringingen die de menselijke geest zwaar kunnen belasten. Hij heeft ook het belang van de droom ontdekt, als drager van boodschappen uit het onderbewuste. De droom is een been geweest, waar Freud wellicht met te veel ijver de tanden in zette. Een deel van zijn besluiten is wellicht meer op speculatie gebaseerd dan op echt wetenschappelijk gefundeerde gegevens. Zijn patiënten benaderde hij met vrij ambivalente gevoelens. Ze waren boeiende, maar soms ook vervelende studie-objecten. Neurotici zijn gepeupel, zei hij eens, alleen goed om ons financieel te onderhouden en van hun gevallen te leren.

Freud hield veel van zijn eigen innerlijk verborgen; hij weigerde de eigen dromen tot op de bodem te analyseren. Wat had hij te verbergen? Iets daarvan kwam soms onrechtstreeks naar boven in zijn minder medisch georiënteerde studies als Totem und Tabu en Die Zukunft einer Illusion, een weldoordachte aanval op de religie. Ook zijn studies en psychoanalyses van literaire figuren uit de teksten van bv. Shakespeare zijn in dit opzicht verhelderend. Een van zijn belangrijkste cultuur-analytische zijsprongen is aan de Mozes van Michelangelo gewijd.

De biografie van Peter Gay is erg boeiend en in een voor velen toegankelijke taal geschreven. Een aantal foto's verlevendigt de tekst. 130 pagina's van het boek bevatten een groot aantal bibliografische verwijzingen en een uitvoerig en erg nuttig register.

De Truman Capote-biografie van Gerald Clarke is dan weer op een andere, journalistiek getinte, leest geschoeid. De in 1984 overleden Capote was een charmeur, vegeterend op een hoop buitenissigheden, een inderdaad zeer talentrijke jongen die de ongelukkige kantjes van zijn kinderjaren van zich probeerde af te schudden door zichzelf in een met veel glitter opgesmukte imago-kooi te zetten.

Het in 1966 gepubliceerde moordverhaal In cold blood is zijn absoluut hoogtepunt geweest. Het is een non-fiction boek dat toch als een roman te lezen is. Het is het epos van een verbijsterend tijdperk, geschreven in een stijl die een bijna ondraaglijke spanning opwekt. Capote zelf moet door de dood en vooral ook door de met misdaad verbonden dood bezeten geweest zijn om zo diep en zo trefzeker in de huid van de Clutter-moordenaars te kunnen kruipen. In cold blood was zijn hoogtepunt, maar zeer spoedig daarna ging het regelrecht bergaf. De enorme geldmassa die zijn moordverhaal opbracht, heeft zijn zelfvernietiging sterk bevorderd. De laatste twintig jaar van zijn leven heeft hij geen belangrijk werk meer geschreven. Zijn leven speelde zich af in door grootheidswaan en ijdelheid beschenen luchtbellen. Het eindigde in overdoses verdovende middelen, wellicht in een zelfmoord van een in allerlei opzichten vermoeid man.

Clarke's verslag over de ontstaansgeschiedenis van In cold blood (de bladzijden 325 tot 373 en de nawerking ervan tot bladzijde 409) is het meest boeiende deel van de biografie. Het boek bevat een twintigtal foto's, er zijn bijna vijftig pagina's met bibliografische bronvermeldingen en er is een bibliografie en een register. De toon van het boek verraadt een sterke verbondenheid tussen de biograaf en zijn uitverkoren personage. Het is een levendig geschreven verslag over een luidruchtig en in tragiek eindigend leven.

Met Melvyn Bragg's biografie van Richard Burton betreden we het terrein van de film. Burton is bij het grote pu-

[p. 22]

bliek vooral bekend als de man en de tegenspeler van de vulkaan die Liz Taylor heet. Wie in filmkunst en in theater geïnteresseerd is, kijkt over dit aspect van Burtons leven heen; zij zien Richard Burton als een zeer groot vertolker van veel grote rollen. Burton wàs een zeer groot acteur.

In de biografie van Melvyn Bragg leren we hem ook als mens kennen. Dit gebeurt op een veel zuiverder wijze dan in de met min of meer roddel besmette persartikelen. De auteur citeert veel uit de dagboeken van Burton - de aanwezigheid van deze teksten is een van de boeiendste aspecten van het boek.

Hartstochtelijke relaties met een niet meer te tellen aantal vrouwen - van de hoertjes uit zijn jonge jaren tot actrices als Claire Bloom en Liz Taylor - hebben zijn leven beheerst. Ook met het toneel en met de film had hij een met passie geladen relatie. En met Wales. Want hij kwam uit Wales, hij was een met Keltische krachten bezielde mijnwerkerszoon. Typerend voor dit aspect van Burton is zijn relatie met de auteur Dylan Thomas en zijn vertoking van Welse hoorspelen tegen een bescheiden honorarium, op een moment dat de filmnijverheid hem al fabelachtige bedragen uitbetaalde. Zijn Welse familieleden werden met brede gebaren financieel ondersteund.

Hij leed soms onder een gebrek aan zelfvertrouwen en onderzijn huid slopen twijfels en frustraties. Zijn door reumatische pijnen aangetast lichaam werd door drankmisbruik geteisterd. Ook zijn autistisch-schizofrene dochter Jessica zal hem zwaar belast hebben.

Het leven van Burton was in allerlei opzichten fascinerend, maar ook tragisch. Melvyn Bragg is er in geslaagd dit dubbel aspect duidelijk te maken. Ruim 90 foto's illustreren de tekst. Het boek besluit met een chronologisch overzicht van Burtons toneelen filmrollen.

Romy Schneider is als film- en toneelactrice van een iets meer bescheiden formaat dan Richard Burton. Ze heeft zich zeer bewust losgeworsteld uit het Sissi-imago van haar jonge jaren. Ze heeft enkele grote rollen vertolkt. Haar klimtocht naar artistieke hoogten was niet gemakkelijk, vooral ten gevolge van een vaak door elkaar geschud persoonlijk leven.

Merkwaardig was ook haar haat-liefde-verhouding tot Duitsland. Ze heeft een kort en met tragiek overschaduwd leven gehad. Over Romy Schneider zal ooit wel een boeiende biografie geschreven worden.

Het boek dat Renate Seydl heeft samengesteld is een hoop bij elkaar geharkte kiezelsteentjes, die een latere biograaf kan gebruiken bij het plaveien van zijn weg naar hart en geest van de actrice. Veel in dit boek is afkomstig uit nagelaten teksten van Romy Schneider zelf. Negentig foto's vormen een van de aantrekkelijkste aspecten van dit boek, waarin men ook een chronologisch overzicht vindt van de ruim zestig films en toneelstukken waarin Romy Schneider een rol speelde (van 1953 tot 1982).

L.V.

STASSINOPOULOS HUFFINGTON, Arianna: Picasso. Vernieuwer en vernietiger.

's-Gravenhage, Bzztôh - Utrecht, Het Spectrum, 1988, 512 p., plt. Prijs: 1.195 BF. (In België verspreid door Standaard Uitgeverij te Antwerpen).

GAY, Peter: Sigmund Freud. Zijn leven en werk.

Baarn, Tirion, 1988, 718 p., plt. Prijs: 1.275 BF, gebonden. (In België verspreid door Standaard Uitgeverij te Antwerpen).

CLARKE, Gerald: Truman Capote. Een biografie.

Utrecht-Antwerpen, Veen, 1989, 624 p., plt. Prijs: 990 BF. (In België verspreid door Kluwer Algemene Uitgeverijen te Deurne).

BRAGG, Melvyn: Richard Burton. Biografie, gebaseerd op zijn dagboekaantekeningen.

Houten, Het Wereldvenster, 1989, 448 p., plt. Prijs: 995 BF. (In België verspreid door Standaard Uitgeverij te Antwerpen).

SEYDL, Renate: Ik, Romy. Een autobiografie in dagboeken en documenten, bijeengebracht en samengesteld door Renate Seydl.

Den Haag, Sijthoff, 1989, 336 p., ill. Prijs: 595 BF. (In België verspreid door Kluwer Algemene Uitgeverijen te Deurne).