De Vlaamse Gids. Jaargang 73

[p. 5]

Exlibris
Kanttekeningen bij de rondreizende exlibristentoonstelling IV

Waarom is er op de exlibris-tentoonstelling van het Willemsfonds geen enkel exlibris uit Spanje te zien, vraagt een in Cervantes geïnteresseerde bezoeker. Hij merkt op dat de 17 exlibris van lijst 9 gewijd zijn aan het door en door Spaanse thema ‘Don Quichot’, maar dat geen enkel van deze exlibris door een Spaans [k]unstenaar werd gemaakt. Ook in de [a]dere lijsten is geen Spaans werk te [vin]den.

[De] Spaanse afwezigheid op de ten[toon]stelling is gedeeltelijk toevallig, [ma]ar heeft toch ook wat te maken [me]t het feit dat de Spaanse exlibris-[ku]nst de laatste twintig jaar opval[l]end weinig levenskracht vertoonde. Maar precies in 1989 komt daar verandering in. Een paar maand geleden werd te Barcelona een nieuwe exlibrisvereniging opgericht. De Associacio Catalana d'Exlibristes is weliswaar nieuw, maar is toch een beetje de voortzetting van een in 1951 opgerichte Association de Exlibristas de Barcelona.

Vooral door de toenmalige politieke toestand in Spanje is deze vereniging uit de vijftiger jaren nooit goed van de grond gekomen. Ze heeft een tijd lang zieltogend aan de rand van het internationaal exlibrislandschap gelegen in is dan een geruisloze dood gestorven.

De rondreizende exlibristentoonstelling van het Willemsfonds was reeds te zien in Gent, Ronse, Eernegem, Eeklo en Overijse.
Begin september gaat de tentoonstelling naar Sint-Niklaas. Daarna komen Grimbergen, Bilzen, Herzele, Zwevegem, Blankenberge, Leopoldsburg, Harelbeke, Hasselt en Turnhout aan de beurt. Enige informatie over de inhoud en de omvang van de tentoonstelling is te vinden in Boek en Bibliotheek van september-oktober 1988.
Belangstellenden in andere lokaliteiten kunnen de tentoonstelling nog aanvragen bij de Bibliotheekvereniging van het Willemfonds, Ham 133 te 9000 Gent - tel. [phone].

In nog meer vervlogen tijden heeft de Spaanse exlibriskunst merkwaardige

[p. 6]

hoogtepunten beleefd. Talrijke Spanjaarden zijn aan het boek verknocht, hebben prachtige bibliofiele verzamelingen die door een exlibris beschermd en opgesmukt kunnen worden. Vermeldenswaard is dat Spaanse boekenverzamelaars in de zestiende en zeventiende eeuw, exlibris hebben laten maken door Vlaamse grafici.

Tot de voortrekkers van het moderne Spaanse exlibris behoren figuren als Alexandre de Riquer en José Triado. Omstreeks 1900 hebben ze een aantal merkwaardige en soms met veel symboliek geladen exlibris gemaakt die naast hun illustratieve aantrekkelijkheid vooral ook opvielen door hun grote formaten. In hun spoor hebben tientallen Spaanse kunstenaars de exlibrisgrafiek druk beoefend. Tot de meest bekende behoren Joan Estiarte en J. Fernandez Saez. Ook Maria Jozefa Colom heeft een aantal merkwaardige exlibris geëtst. Een voorbeeld van haar werk was te zien in Boek en Bibliotheek van januari-februari 1985.

De onlangs opgerichte exlibrisvereniging is duidelijk Catalaans getint. De rivaliteit tussen Madrid en Barcelona is bekend en in Madrid en de rest van Spanje zal er misschien wel geknarsetand worden: het zijn nog maar eens die van Barcelona die het eerst zijn wakker geschoten. Ook in het verleden is de rol van Barcelona en van de te Barcelona levende en werkende kunstenaars toonaangevend geweest op het gebied van de exlibriskunst.

In de vorige aflevering van deze rubriek hebben we enkele beschouwingen gewijd aan de verschillen tussen het gewone gebruiksexlibris en het zg. artistieke exlibris. Als voorbeeld van het zeer goede gebruiksexlibris hadden we toen evenzeer het werk van de Catalaanse Teresa Costa i Gramunt kunnen laten zien. Deze kunstenares is een van de drijvende krachten achter de nieuwe exlibrisvereniging die te Barcelona werd opgericht. Ze heeft zelf al ruim 240 exlibris ontworpen. Haar boekmerken zijn doorgaans zeer evenwichtig opgebouwd. Omdat ze van overtolligheden zijn ontdaan, lijken de exlibris van Teresa Costa i Gramunt wat sober, maar terzelfdertijd zit er een aantrekkelijke elegantie in, een verfijning die de poort naar schoonheidsbeleving wijd openzet. Een lichte kleurtoets verlevendigt af en toe de soberheid van het zwart. Deze exlibris komen door middel van pentekening tot stand en worden dan door offsetdruk vermenigvuldigd.

Met de geboorte van een nieuwe exlibrisvereniging te Barcelona wordt een wederopbloei van de exlibriskunst in Spanje verwacht. Het rijke verleden doet verlangend uitkijken naar wat de toekomst brengen zal. Het zou niet de eerste maal zijn dat na een periode van neergang een bloeiperiode aanvangt waarin zeer hoge toppen worden bereikt.

Ter illustratie van het verleden: een exlibris in kopergravure van Julio Fernandez Saez voor het Deense echtpaar Ulla en Carl Skov. Alle anders hierbij gereproduceerde exlibris zijn van Teresa Costa i Gramunt.

L.V.

[p. 7]