Exlibris
Boek en bibliotheek als thema in de exlibriskunst IV
IN DE BIBLIOTHEEK van een boekenvriend staan doorgaans ook enkele boeken over de geschiedenis en over de technische achtergronden van het boek. Aangepaste exlibris voor dit soort boeken worden regelmatig gegraveerd.
Vóór de uitvinding van de boekdrukkunst zaten de monniken in hun scriptoria en vulden grote bladen perkament letter voor letter met een soms adembenemend mooi handschrift. Uit de talrijke exlibris met dit thema kozen we een houtgravure van Antal Fery [1]. De gravure van Ryszard Balon [2] laat hetzelfde thema zien, maar de uitwerking van dit exlibris is vooral berekend op gebruik in boeken over oude handschriften. Zowel de kleurige illustratie als de tekstverwerking en de daar omheen slingerende randversiering herinneren aan de schoonheid van met miniaturen versierde handschriften. Met het oude drukkersatelier op het exlibris van Laszlo Kekesi [3] staan we aan het begin van de boekdrukkunst. Er werden al vrij veel exlibris aan dit thema gewijd, maar ook de pionniers van de boekdrukkunst werden al vaak op een exlibris herdacht. Op dergelijke exlibris is het portret van de uitvinder soms gekombineerd met elementen van een handpers. Zoals op het exlibris van Antal Fery [4] is Johann Gutenberg vrij algemeen als dé uitvinder van de boekdrukkunst erkend. In 1909 maakte een zekere Fritz Gille [5] een exlibris voor zichzelf waarop naast een portret, ook een huldedicht aan Gutenberg werd afgedrukt. Het is een eigenaardig en wat zeldzaam exlibris; de ontwerper ervan was vermoedelijk als drukker werkzaam.
In Nederland laait af en toe de gedachte op dat niet Gutenberg, maar Laurens J. Coster de uitvinder van de boekdrukkunst zou zijn. Over deze Haarlemse drukker maakte Maarten De Jong [6] een mooi portretexlibris. De Vlaamse drukker Dirk Martens mocht in deze reeks portretten niet ontbreken; Jan Scheir [7] heeft hem in een zinvol kader geplaatst. Deze graficus uit Waarschoot heeft ongeveer twee jaar geleden de aantrekkingskracht van het exlibris ontdekt en de artistieke kwaliteit van zijn etsen gaat in stijgende lijn. Ook zijn streven naar een goede verwerking van de tekst moet onderlijnd worden.
Meer moderne tijden worden al uitgebeeld op het exlibris van Lutz R. Ketscher [8]; de naam van de titularis ligt in losse letters klaar om in de zethaak gevat te worden. Een betere oplossing voor de tekstverwerking is hier nauwelijks denkbaar.
Aan het werk van de boekbinder wordt door de exlibriskunstenaars heel wat minder aandacht besteed en op de weinige exlibris die aan dit onderdeel van de boekvervaardiging werden gewijd duiken meestal toestanden uit het verleden op. Bij de kleine, individueel werkende boekbinder van vandaag is er echter niet veel veranderd. De artikels over boekbindtechniek in dit tijdschrift zijn daar een goede illustratie van. De naaitafel van de boekbinder is te zien op een exlibris dat vermoedelijk door Slavoby Tusar [9] werd gemaakt. Op het exlibris van F. Prochazka [10] nadert het werk van de boekbinder zijn voltooiing: de titel van het werk wordt op de rug van het reeds gebonden boek gestempeld. In de achtergrond vaart een schip en stijgt een naakte vrouw uit de zee: ook boekbinders zullen zich wel eens laten meedrijven op de uit het boek opstijgende wolken van fantasie!
L.V.
Auteursrechtelijk beschermd
